प्लासिबो - समाधान

माझे प्लासिबो, माझी आई आणि मित्र मैत्रिणी :) त्यांच्याशी बोलले की मनात फारश्या शंका रहात नाहीत...

ते जे आज्जीचं उदाहरण दिलंत, ते तंतोतंत खरं आहे. माझ्या एका आज्जीला असे सारखे डॉक्टर लागायचे. त्यांनी येऊन क्रोसीन दिली तरी चालायचे (ती त्या डॉ. ना भला माणूस म्हणायची).
याच्या बरोब्बर विरूद्ध प्रकार दुसर्‍या आज्जीचा. मला काही झालं नाहिये असा धोशा. मग उचलून डॉ. कडे न्यावे लागायचे. दिलेल्या औषधांबरोबर थोडा आल्याचा रस किंवा गुळ हळद घेतली तर? मग डॉ. घ्या म्हणायचे. तीला इतकं बरं वाटायचं.

रेवती

प्लासिबो इफेक्ट आणि स्थूलावरचा विश्वास हे थोडे वेगवेगळे असले, तरी त्यांचे परिघ एकमेकांना बरेचसे एकमेकांना छेदत असावेत. पटकन आठवणारे उदाहरण म्हणजे, कास्ट अवे मध्ये टॉम हॅन्क्स एका नारळावर नाक-डोळे काढून त्याच्याशी गप्पा मारतो हे.

स्थूलावर, जे जे जाणवण्यासारखे आहे (टँजिबल) त्यावर अधिक भरवसा ठेवण्याच्या वृत्तीमुळे ही तत्त्वज्ञाने ईश्वराचं स्वरूप निर्गुण, निराकार आहे असं सांगत असली तरी आपल्याला त्याचे सगुण रूपच भावते. मूर्तिपूजा मान्य नसणार्‍या इस्लाममध्येही काबाला प्रतीकात्मक महत्त्व आहेच की.

हाच विषय जर पुढे वाढवायचा झाला, तर देव (किंवा पाप-पुण्य, स्वर्ग-नरक) ही संकल्पनाच सर्वात मोठा प्लासिबो असेल, नाही? एकटेपणात सोबत देणारा, वाईट काम केल्यावर शिक्षा आणि चांगले काम केल्यावर त्याचे फळ देणारा अदृश्य प्लासिबो.

नंदनमराठी साहित्यविषयक अनुदिनी

पूर्वी मी वैद्यकाची प्रॅक्टिस करत असे तेव्हा कुटुंबातल्या व्यक्तीचा उपचार कधी करत नसे. (त्यांनी वैद्यकीय माहिती विचारली तर उत्तर जरूर देत असे.)

रुग्ण-डॉक्टर संवाद एक विधी सुद्धा असतो - डॉक्टरने गुरुतुल्य पात्र वठवायचे असते, आणि रुग्णाने शिष्याचे पात्र वठवायचे असते. याचा "बरे वाटण्याशी", "आपली कोणी काळजी वाहातो आहे, असे वाटण्याशी" संबंध आहे.

ज्यांनी माझी लंगोट बदलली आहे, लहानपणी भांडाभांडी केलेली आहे, त्यांच्याबरोबर ही पात्रे वठवणे शक्य नसते. ते पात्र वठल्याचा प्लासेबो फायदा माझ्या नातेवाइकांना मिळावा, म्हणून मी त्यांना आपल्या मित्रांकडे पाठवत असे.

आंमृतांजनची ती डबी उशीखाली घेऊन झोपायची सवय आहे. असं नाही की रात्री तिला ते आंमृतांजन लागतं पण ती डबी उशाखाली असेल तर तिला बरं वाटतं.
एकदा मला हवी होती म्हणून मी तिला न विचारत ती डबी घेतली, तर रात्री तिला झोप नाही लागली. ती १२.०० वाजता उठून माझ्या खोलीत आली आणि म्हणाली,"तायड्या, माझी आंमृतांजनची डबी पाहिली आहेस का? मला झोप येत नाही गं डबी उशिखाली असल्याशिवाय" मला तेव्हा हसू आले पण नंतर त्यामगची मानसिकता समजली. तीच प्लासिबो..
- (सर्वव्यापी)प्राजु
http://praaju.blogspot.com/

औषधं जान्हवी तोयम्

प्रकाश घाटपांडे

खुप छान वर्णन केलं आहे राव...

देव सा-या चराचरात व्यापून उरला आहे पण त्या देवाला नमस्कार केल्याचं समाधान तेव्हाच मिळतं जेव्हा आपण एखाद्या मुर्तीच्या पायाशी नतमस्तक होतो...

सतीश गावडे
आम्ही इथेही उजेड पाडतो -> मी शोधतो किनारा...

इंग्लिश वैद्य एडवर्ड बाख याने ह्या औषधांची सुरुवात केली.
त्याच्या मते कुठलाही आजार हा मनोकायिकच असतो. फक्त मटेरिअलिस्टिक (भौतिक) औषधांनी कुठलीच व्याधी समूळ नष्ट होत नाही. मानसिक उपचार आधी महत्त्वाचे.
प्रत्यक्षातही आपल्याला बरेच वेळा असे दिसते. माझा मुलगा पडतो आणि त्याला खरचटते तेव्हा मी त्याला असेच सांगतो "अरे हे तर काहीच नाही, मी केवढंतरी लागून घ्यायचो तरी मला काही व्हायचं नाही. तू तर कसला शूर आहेस. चल पळ." रडू बरंच आटोक्यात येतं आणि थोड्या वेळाने तो विसरुनही जातो.
मनाची उभारी गेली की शरीराची साथ मिळत नाही आणि वरवर धडधाकट दिसणारी माणसेही खचतात. मनाला नैराश्याने ग्रासले की शरीर रोगी व्हायला लागते.
लिखाळराव मस्त वेगळा विषय हाताळल्याबद्दल अभिनंदन! :)
(अवांतर - येडा खवीस ह्यांच्या 'मांत्रिक' उपचारांनी प्लासीबो परिणाम साधला जात असेल आणि रुग्णाचे मानसिक, शारीरिक किंवा आर्थिक शोषण न होता, वेड्यावाकड्या अंधश्रद्धा न जोपासल्या जाता जर उपचारांचा परिणाम होऊन योग्य मार्ग सापडत असेल तर असे उपचार अनैतिक ठरु नयेत. पण तसे अभ्यासपूर्ण स्पष्ट दाखले त्यांनी देण्याची तयारी दर्शवायला हवी.)

चतुरंग

खूपच चांगला लेख आणि त्यावरची तितकीच मार्मिक चर्चा. असे विषय नेहमीच चर्चेला यावेत.
मीही माझा एक अनुभव मांडतो. मीही एक पारंपारिक फलज्योतिषाचा अभ्यासक आहे.
पण दैवी उपाय, गंडेदोरे,तोडागे यावर माझा विश्वास नाही. मी तसे सल्लेही सहसा कुणाला देत नाही.
सहसा म्हणण्याचे कारण असे की कधी कधी चांगल्या कारणासाठी अशा प्लासिबोचा आधार घ्यावा लागतो.
एके दिवशी एक उच्च शिक्षित विवाहिता माझाकडे आली आणि तिच्या स्वप्नात रोज वाघ येतो ,त्याची खूप भीति वाटते,
या साठी पत्रिका पाहून कांही उपाय सांगा असा आग्रह धरून बसली. मी तिला एखाद्या मानसोपचार तज्ञाकडे जाण्याचा सल्ला
दिला पण मझ्याकडे येण्यापूर्वी ती चिकित्सा झालेली आहे असे ती म्हणाली. तीची कावरीबावरी आणि हताश मुद्रा मला विचारात
टाकती झाली.मग मलाएक उपाय सुचला. मी तिची पत्रिका पाहिली (?) आणि तिला विचारले की
' तू किंवा तुझ्या घरातील अन्य कोणी देवीला एखादा नवस बोलले आणि तो फेडायचा राहिला असें कांही झाले आहे कां?'
तर ती जरासे आठवून म्हणाली की, तिच्या पहिल्या प्रसूतीनंतर तिला बाळाला घेऊन देवीच्या दर्शनाला जायचे होते,
पण अनवधानाने ते राहून गेले. मग मी तिला आमच्या नाशिकच्या सांडव्यावरच्या देवीच्या ( ती व्याघ्रासनी आहे) दर्शनाला जाऊन
तिची ओटी भरायला सांगितले आणि तोपर्यंत रात्री उशाखाली एक हळकुंड घेऊन झोपायला सांगितले.
तो हळकुंडाचा उपाय तिने लगेचच केला आणि दुसरे दिवशी, 'रात्री छान झोप लागली होती 'असा फोन केला.

खुप छान विषय निवड्ला याबद्द्ल आभार.

वैद्यकशास्त्र हा आमचा व्यवसाय असल्याने प्लासिबो शिवाय आमचे पानही हलत नाही. काही वेळा त्याने ऊत्तम फायदा होत असला तरी त्याला मर्यादा आहेत.

<<<<<त्याच्या मते कुठलाही आजार हा मनोकायिकच असतो. फक्त मटेरिअलिस्टिक (भौतिक) औषधांनी कुठलीच व्याधी समूळ नष्ट होत नाही. मानसिक उपचार आधी महत्त्वाचे.
>>>>>

हे मात्र पूर्ण सत्य नाही. आमच्या शल्यशास्त्रात तर त्याला फारसा वाव नाही. अतिद्क्षता विभाग , मेंदूविकार, अपघात, इ. मध्येही त्याला स्थान नाही.

अवांतर - - हे माझे मिपावरचे पहिले लिखाण आहे. फार वेळ लागतो लिहायला. कदाचित सवय नसल्यामुळे असेल .

शब्दापेक्षा कृतीवर किंवा वस्तूवर आपला जास्त विश्वास बसतो.
देवाला नुसता नमस्कार करुन भागत नाही. अंगारा लावला, प्रसाद खाल्ला की मनावर देवाच्या दर्शनाचा संस्कार ठसतो. मला वाटते की कृती अथवा स्थूलावरचा विषास हेच प्लासिबोचे तत्व आहे.
अगदी अगदी...
लेख आणि त्याला पूरक प्रतिसाद दोन्ही आवडले.
स्वाती

हम्म! आजारपणाच्या बाबतीत हे खरे वाटते. कारण आजारपणातून बरे होण्याकरता मनाची उभारीही तेवढीच असावी लागते.
पुष्कळदा औषधांसोबतच "माझा माझ्या डॉक्टवर ठाम विश्वास आहे आणि त्याचे औषध घेतले की मला हमखास बरे वाटतेच..!"
हा विश्वासदेखील आपल्याला बरे करण्याकरता मदत करत असतो.

मी जेव्हा जेव्हा आजारी पडलो आहे तेव्हा तेव्हा मी स्वत: या प्लासिबोचा अनुभव घेतला आहे! :)

परंतु अंगारे, धुपारे, दोरे,गंडे इत्यादी प्लासिबोंवर इतरांचा असेल परंतु व्यक्तिशः माझा मात्र विश्वास नाही..

असो, प्रत्येकाची मतं, प्रत्येकाच्या समजुती..!

तात्या.

मला डॉक्टरकडे रुग्ण म्हणून जाण्याची वेळ आली की डॉक्टरकडे बघून बरं वाटलं पाहिजे असं वाटतं. चहू दिशांनी व्याप्ती वाढलेला, दात खराब असलेला, व्यसनी, ड्रग-ऍडीक्ट वगैरे दिसणारा डॉक्टर बघूनच मला मी आणखी आजारी पडेन असं वाटतं. याच कारणासाठी ठाण्यातल्या एका प्रसिद्ध "आयुर्वेद वाचस्पती"कडे जाणं बंद केलं. ज्याला स्वतःचंच शरीर नीट सांभाळता येत नाही तो मला काय बरा करणार असं वाटतं.
आणि जो डॉक्टर मला मला समजेल अशा भाषेत मला काय झालंय, काय प्रकारचं औषध देतोय अशा गोष्टी एकिकडे सांगतो त्या डॉक्टरवरतर मी लगेचच विश्वास ठेवते.

प्लासिबोची गरज असलेले लोक अनुभवले असल्यामुळे लेखन मनाला अगदी भिडलं...
तसेच ,एक बहुमोल लेख आणि चांगल्या प्रतिक्रया आहेत..अस वाटल्यामुळे
सदर लेख मुद्दाम वर काढत आहे.