सन १९१६ ते सन २०१६

(या धाग्यामध्ये केवळ माझ्या मनातले विचार मांडले आहेत. प्रत्येकाचं मत वेगळ असू शकत.)

सन १९१६
"केवळ एकुलती एक लेक आणि तिची इच्छा म्हणून तिला वाड्याबाहेर पडायची आणि घोडा चालवायला शिकायची परवानगी दिली होती आम्ही. पण हे ध्यानात ठेवा की जर तिने शिंद्यांच्या घराण्याची आब्रू वेशीवर टांगायचे ठरवले असेल तर तिच शिर धडावेगळ करून त्याच वेशीवर टांगताना आम्ही एका क्षणाचाही विचार करणार नाही. समजावा आपल्या लेकीला." आप्पासाहेब शिंद्यांनी आपल्या पत्नीला मोठ्या आवाजात समाज दिली. ती समज माजघराच्या दरवाजाच्या आड उभ्या असणाऱ्या सईच्या कानावर पडली आहे याची त्यांना खात्री होती.

पती घराबाहेर पडल्याची खात्री करून घेऊन सईची आई तिच्या जवळ आली. तिने काही बोलायच्या आतच सई रडत आईच्या गळ्यात पडली. " जीव जडला आहे ग माझा त्यांच्यावर. वेशीजवळच्या गणपती मंदिरात रोज भेट व्हायची आमची. सुरवातीला अस काहीच मनात नव्हत. पण रोज दोघांची दर्शनाची एकच वेळ आणि आम्ही दोघेच घोड्यावरून येणारे; त्यामुळे एक-दोन वेळा जुजबी बोलणं झाल असेल-नसेल. पण केवळ नजरेतून जन्म-जन्मांतरीच्या बंधनाची भाषा दोघांनाही समजली आहे. तू बोल ना पिताजींशी. ते देखील पैशा-अडक्याला आपल्याच तोडीचे आहेत ग." सईने आईला आर्जवी स्वरात विनवले.

त्यावर तिचा हात हातात घेत तिची आई इतकेच म्हणाली,"सई, मुलीच्या जन्माला येऊन इतकी मोठी स्वप्न बघू नयेत. अग, तुला वाड्याच्या बाहेर पडू दिल, घोडा चालवायला शिकवलं हेच खूप समज. सई, प्रेम लग्नाच्या अगोदर करण्याचा अधिकार स्त्रीला नाही हे का तुला वेगळ सांगायला हवं? आई-वडिलांनी ज्या घरात लग्न लावून दिल असेल त्या घरातल्या लोकांची आणि पतीची सेवा करण हाच स्त्रीधर्म आहे हे समजून घे. मनातून हे असले प्रेमाचे वाईट आणि आपल्या घराण्याला काळिमा फासणारे विचार काढून टाक. नाहीतर यांनी काही करण्याच्या अगोदर मीच तुला परसदारातल्या आडात ढकलून देईन."

....सईचा विवाह तिच्या इच्छेविरुद्ध थाटामाटात झाला. त्यांच्या घराण्याच्या बरोबरीच्या घरात.
***
सन १९६६

"तुला शिक्षण दिल. चांगल बी. एड. केलं आणि आमच्या साहेबांच्या ओळखीने जवळच्याच शाळेत शिक्षिकेची नोकरी लावली ते हे असे गुण उधळण्यासाठी नव्हे. अलीकडे लग्नाच्या बाजारात नोकरी करणाऱ्या मुलींची किंमत जास्त आहे म्हणून घराण्याची आब्रू बाजूला ठेऊन तुला हे सगळ करू दिल आहे. याचा अर्थ तू मनात येईल तस वागू शकतेस अस समजू नकोस. तुझ वय ते काय आणि बोलतेस किती? जी अक्कल शिकवायची असेल ती तुझ्या शाळेतल्या तुझ्या समोर बसणाऱ्या त्या मेंढरांना शिकव. अजून आई-बापाला अक्कल शिकवण्याइतकी तू मोठी झालेली नाहीस... समजलीस? आणि अहो.... तुम्ही देखील फार चढवून ठेवली आहात तुमच्या लेकीला. शिंद्यांच्या सात पिढ्यांमध्ये कधी कोणी प्रेम केलेलं नाही; आणि पुढच्या सात पिढ्यांमध्ये देखील अस व्हायचं नाही. सांगा तुमच्या मुलीला." अस म्हणून आप्पासाहेब शिंदे घराबाहेर पडले.

सईजवळ येत तिचे डोळे पुसून तिच्या आईने तिला समजावले,"बेटा, तुला फक्त त्यांचा राग दिसतो आहे. पण हे समजून घे की तुझ्या बरोबरीच्या मुलीना आई-वडिलांनी शिकू न देता त्यांची कधीच लग्न लावून दिली. त्यांनी मात्र केवळ तुझी इच्छा म्हणून तुला शिकवलं. ते तुझे वडीलच आहेत न. त्यांनी तुझ्या भविष्याचा विचार करूनच तुझ लग्न ठरवल असेल न! अग, तू जो मुलगा म्हणते आहेस तो बँकेत कारकून आहे. काय सुख देणार आहे तो तुला? काढून टाक हा असला विचार मनातून. अग मुलीच्या जातीने लग्नानंतर प्रेम कराव... ते ही आपल्या पतीवर आणि त्याच्या कुटुंबावर."

त्यावर सईने आईचा हात हातात घेतला आणि म्हणाली,"आई, अग शाळेत शिकवणाऱ्या शिक्षिकेला कोण मोठा उद्योग धंदेवाला मिळणार आहे? आणि मिळालाच तरी मी अनिच्छेने लग्न केल तर त्याच्याबरोबर सुखी कशी होईन? जर मी माझ्या इच्छेने लग्न केलं तर आयुष्य थोड त्रासाच जाईल हे मान्य, पण ते सुखाच असेल. जाऊ दे. तुला नाही समजणार. चल निघते मी. माझी निघायची वेळ झाली." अस म्हणून सईने तिची पर्स उचलली आणि ती निघाली.

संध्याकाळी नेहेमीच्या वेळेला सई घरी आली नाही तेव्हा तिच्या आई-वडिलांनी धावपळ केली; चौकशी केली आणि पत्ता न लागल्याने ते पोलिसात गेले. त्यावेळी त्यांना समजल की सईने घरातून पळून जाऊन आपल्या इच्छेनुसार लग्न केल आहे.

***

सन २०१६

"बाबा, माझी आणि विकासची M. B. A. करताना ओळख झाली. कॅम्पस इंटरव्यूमध्ये दोघांनाही मल्टीन्याश्नल कंपनीमध्ये चांगली पोस्ट मिळाली आहे." सई तिच्या बाबांशी रात्री जेवताना बोलत होती.

"बर मग? हे अस अचानक कोणाचा तरी बायोडेटा मला सांगण्याच प्रयोजन?" बाबांनी तिला थोडं थठ्ठेत थोड गंभीरपणे विचारलं.

"we are in love, बाबा. आमचा लग्न करायचा विचार आहे. आम्ही नोकरीचं होईपर्यंत final होईपर्यंत घरात याविषयी बोलायचं नाही अस ठरवलं होत." सई हसत हसत म्हणाली.

"अग, मला तरी काही कल्पना द्यायचीस न सई. हा असा एकदम बॉम्ब टाकलास! कमाल आहे ह तुझी." आई म्हणाली.

"अग, बॉम्ब नाही ग. पण आम्ही ठरवलं होत की जोपर्यंत जॉब लागत नाही तोपर्यंत घरात नाही सांगायचं." सई म्हणाली.

"काय नाव त्याच? म्हणजे पूर्ण नाव ग! आपल्या जातीचा आहे का?" बाबांनी विषयाला वेगळ वळण दिल.

"बाबा, तुम्हाला खरच अस वाटत की तो कोणत्या जातीचा आहे याने आमच्या रोजच्या आयुष्यावर काही परिणाम होणार आहे? come on बाबा. आम्ही दोघेही चांगले शिकलेले आहोत. चांगली नोकरी आहे आणि आमचे स्वभाव देखील जुळतात. गेली ४ वर्ष आम्ही एकमेकांना ओळखतो आहोत." सईने शांतपणे बाबांकडे बघत म्हंटले.

"त्याने त्याच्या घरात सांगितले आहे का? निदान तो कुठे राहतो? घरात कोण कोण आहे? हे तरी विचारू शकतो ना आम्ही?" बाबांनी सईकडे बघत हसत विचारलं.

"आपल्याच शहरात रहातो. त्याची आई बँकेत नोकरी करते आणि बाबा प्रायवेट कंपनीमध्ये मेनेजर आहेत. धाकटा भाऊ आता T.Y. ला आहे आणि पुढे तो देखील M. B. A. करणार आहे. अजून काही?" सईने देखील हसत उत्तर दिल.

"कधी भेटवतेस? तुम्ही लग्नाची तारीख ठरवली आहात की आमच्यासाठी काही ठेवल आहे?" हसत आणि तिला जवळ घेत आप्पासाहेब शिंदे म्हणाले.

आप्पासाहेब शिंद्यांनी आपल्या लाडक्या लेकीच लग्न तिच्या इच्छेने धुमधडाक्यात लावून दिल.