खराब दिवस

खराब दिवस
परवा सकाळी मी दवाखान्यात गेलो. सकाळी तीन रुग्ण पाहिल्यानंतर एक चार महिने गरोदर असलेली तरुणी सोनोग्राफी करता आली होती. तिची सोनोग्राफी करताना मला असे लक्षात आले कि तिच्या मुलामध्ये मोठ्या प्रमाणावर दोष आहेत. मुलाच्या मानेला सूज होती(cystic hygroma), हृदयाच्या रचनेत मोठ्या प्रमाणावर बिघाड होता. मुलाच्या नाळेत शुद्ध रक्ताची एकच रक्त वाहिनी होती. (साधारणपणे दोन असतात)( single umbilical artery). मेंदूच्या रचनेतही बिघाड वाटत होता. मी बराच वेळ सोनोग्राफी करत होतो त्यावरून त्या जोडप्याला काही तरी गडबड आहे हे जाणवले. सुरुवातीला तिचा नवरा सारखे प्रश्न विचारत होता. मी त्याला सांगितले कि माझी तपासणी पूर्ण झाली कि मी तुम्हाला सविस्तर सांगतो. साधारणपणे ४५ मिनिटांनी जेंव्हा मला खात्री झाली कि या मुलात बर्याच प्रमाणावर दोष आहेत तेंव्हा मी त्या दोघांना तसे सांगितले. त्यांना हे हि सांगितले कि तुम्ही अजून दुसर्या वरिष्ठ डॉक्टरचा सल्ला घ्या(सेकंड ओपिनियन) हे अर्थात मी त्यांच्या रिपोर्टवर लिहूनही देतो. (याचे कारण माझी विचार सरणी अशी आहे कि माझ्या दृष्टीने तो एक रुग्ण असतो पण त्या आईबापांच्या दृष्टीने ते एक त्यांचे मुल असते त्यामुळे त्यांनी दुसर्या वरिष्ठ डॉक्टरना दाखवून घ्यावे.) तुम्ही अजून कायद्याच्या २० आठवड्याच्या मर्यादेत आहात तेंव्हा तुम्हाला गर्भपात करणे शक्य आहे. तो माणूस मला सारखा विचारत होता पण डॉक्टर हे मुल आम्ही ठेवले तर काय होईल? मी त्यांना म्हणालो कि आपण भावनेच्या भरात निर्णय घेऊ नका. दुसर्या डॉक्टरना दाखवा आपल्या आई वडीलांशी चर्चा करा. कारण या मुलाच्या मेंदूत, हृदयात दोष आहे कदाचित त्याच्या गुणसूत्रात दोष असू शकेल ज्याचा इलाज करणे फार कठीण आहे. शेवटी भावनिक भरात निर्णय घेणे एक गोष्ट आहे आणि आयुष्यभर तुम्ही मानसिक आणि शारीरिक दृष्ट्या अपंग मूल सांभाळणे हि दुसरी गोष्ट आहे. शिवाय आज तुम्ही आईबाप म्हणून सांभाळ कराल परंतु जर तुमच्या नंतर त्याचा भार तुमच्या दुसर्या मुलावर पडेल. त्याने हा भार का घ्यायचा? हा त्याच्यावर अन्याय नाही का? आणि तुमच्या दुसर्या मुलाने काळजी नाही घेतली तर या मुलाचे काय होईल?
अर्थात हे सर्व मी त्यांना समजावून सांगितले तेंव्हा बाहेर पडेपर्यंत त्यांची बर्यापैकी मानसिक तयारी झाली असावी असे मला वाटले.
हे झाल्यावर मी माझ्या आईकडे कॉफी पिण्यासाठी गेलो. माझ्या आई वडिलांचे घर दवाखान्याच्या वरच्याच मजल्यावर आहे. तेंव्हा वडिलांच्या घरी एक वरिष्ठ नागरीक आलेले होते.आमचे वडील वरिष्ठ नागरिक संघाचे सेक्रेटरी आहेत. ते गृहस्थ निरोप घेऊन मोठ्या कष्टाने बाहेर पडले तेंव्हा मी वडिलांशी बोलणे सुरु केले तेंव्हा त्यांनी सांगितले कि हे सद्गृहस्थ ८२ वर्षांचे आहेत आणि यांची पत्नी ७७ वर्षांची आहे. यांना एकुलता एक मुलगा आहे पण त्याला उन्माद(स्किझोफ्रेनिया) हा आजार आहे. हा आजार फार बळावल्यामुळे हा मुलगा गेली काही वर्षे पूर्ण गलितगात्र अवस्थेत होता. मुलगा अगोदर चांगला होता तेंव्हा त्याचे लग्नहि झालेले होते पण हा आजार झाला आणि त्याची बायको त्याला सोडून गेली( घटस्फोट मात्र घेतलेला नव्हता. आता या जोडप्याचा प्रश्न असा होता कि दोघेही वृद्ध झालेले होते आणि आपल्यानंतर या मुलाचे कोण पाहिलं याची त्यांना काळजी होती. हे गृहस्थ माझ्या वडिलांना म्हणाले कि खरे साहेब माझ्याकडे पैसे भरपूर आहेत परंतु आमच्या पश्चात याच्या बायकोने हा मानसिक दृष्ट्या दुर्बल आहे तेंव्हा याची संपत्ती मला मिळावी असा अर्ज केला तर कायद्याप्रमाणे संपत्तीचा मालकी हक्क तिच्याकडे जाईल. आम्ही असताना ती याच्याकडे ढुंकून पाहत नाही. मग आम्ही गेल्यावर तिने त्याला रस्त्यावर आणले तर तो दाद कुणाकडे आणि कशी मागणार? याच्या साठी हे गृहस्थ माझ्या वडिलांकडे आले होते कि असा कोणता धर्मादाय न्यास किंवा ट्रस्ट आहे का जेथे मी ती संपत्ती मुलाच्या नावाने ठेवीन ज्याच्या व्याजातून त्याचा प्रतिपाळ ते करतील आणि त्याच्या पश्चात हे पैसे त्या ट्रस्टचे होतील.
वडील सुद्धा त्या गृहस्थान्बद्दल चिंतेत होते आणि मला म्हणाले लोकांचे काय एकेक प्रश्न असतात. मी त्यांना विचारले कि त्या मुलाची जबाबदारी कायद्याने त्याच्या पत्नीवर टाकता येणार नाही का? ते म्हणाले कायदा राहील बाजूला त्याच्या पत्नीने याला रस्त्यावर खरोखरच आणले तर हा कशी दाद मागणार? आज याच्या वडिलांकडे पैसा आहे तो स्वकष्टार्जित आहे म्हणून ते त्याची जीवन्तपणीच सोय लावू शकतील. मी सुन्न झालो. कॉफी पिउन दवाखान्यात आलो.
पुढचे रुग्ण पाहायला सुरुवात केली. काही वेळाने चार लोक मला भेटायला आले होते. त्यांच्या मित्राने माझ्याकडून सोनोग्राफी करून घ्या म्हणून त्यांना माझ्या कडे पाठविले होते. त्यात एक जोडपे नवरा बायको आणि त्यांचे मुलगा आणि सून असे होते. त्यांना २८ आठवड्याला anomaly स्कॅन करायचा होता जो १६ ते २० आठवड्याला करायचा असतो. मी त्यांना विचारले आता एवढ्या उशिरा हा स्कॅन का करत आहात त्यावर त्यांनी सांगितले असा स्कॅन परवाच झाला आहे.
मी त्यांची फाईल मागितली तेंव्हा त्यांनी चार दिवसा पूर्वी (एक घाटकोपर ला) आणि दोन दिवसापूर्वी एक( भांडुपला) अशा दोन सोनोग्राफी केलेल्या होत्या. दोन्ही सोनोग्राफीमध्ये त्या मुलाला मेंदू आणि पाठीच्या कण्याचा गम्भिर आजार झालेला दिसत होता. गर्भारपणाचे दिवस २७ आठवडे होते पण डोक्याचा आकार ३४ आठवड्याचा होता आणि मेंदूत पाणी झालेले होते. पाठीच्या कण्याला बाक आलेला होता आणि पाय हलत नव्हते. दोन्ही तज्ञांनी जवळ जवळ सारखेच मत दिलेले होते. मुलाला अर्नोल्ड चीयारी मालफॉर्मेशन हा आजार दिसत होता. त्यांच्या दुर्दैवाने त्यांनी १६ ते २० आठवड्याची तपासणी केलेली होती आणि त्यावेळेस मेंदूचा आकार नॉर्मल होता परंतु या मुलाचा हा आजार नंतर वाढला असावा (२० ते २७ आठवडे या कालावधीत) मी त्यांना विचारले आता तुही तिसर्यांदा हि तपासणी माझ्याकडून का करवून घेत आहात. तेंव्हा ते सासरे म्हणाले कि आमच्या एका मित्राने तुम्ही तपासणी व्यवस्थित करत असे सांगितले. मी त्यांना परत विचारले कि जर तुम्हाला सेकंद ओपिनियन घ्यायचे असेल तर तुम्ही मुंबईत तीन चार सर्वात अनुभवी असे डॉक्टर आहेत त्यांच्या कडे का जात नाही? म्हणजे एकदा त्यांनी सल्ला दिला कि मुंबईत पुढे कोणीही शंका घेणार नाहीत. मला काय तुमच्याकडून पैसे घेऊन आहे असाच निकाल देणे सोपे आहे परंतु त्याचा फारसा फायदा होईल असे मला वाटत नाही. मी माझे रुग्ण पाहत आहे तोवर तुम्ही नीट परत विचार करा. मी पुढचे रुग्ण पाहत असताना ते माझ्या पत्नीकडे गेले. त्यांची सून माझ्या दवाखान्यात बसली होती. तिचा दवाखाना माझ्या दवाखान्याच्या शेजारीच आहे. ती ते सर्व रिपोर्ट घेऊन माझ्याकडे आली. मग मी उठलो आणि तिच्या दवाखान्यात गेलो. तेथे सासू सासरे आणि त्यांचा मुलगा बसले होते. मी त्यांना नीट समजावून सांगितले कि तुम्ही तिसरे ओपिनियन साठी आलात परंतु त्याला काही अर्थ नाही. तुमची वेडी आशा मी समजू शकतो परंतु आता २७ आठवड्याला आपल्याला काहीही करता येईल असे वाटत नाही. तुमची सून इथे नाही म्हणुन मी बोलतो आहे. २० आठवड्यानंतर कोणीही स्त्रियांचा डॉक्टर गर्भपात करणार नाही. पुढे काय करायचे ते तुम्ही तुमच्या डॉक्टरनाच विचारा. तुम्ही माझ्याकडे आशा बाळगून आला होतात परंतु तुमच्या कडून परत तपासणी करून पैसे घेणे मला पटत नाही. कारण ज्या दोन्ही रेडियोलॉजिस्ट नि तपासणी केली आहे ती व्यवस्थित केलेली आहे आणि मी त्यात फार काही भर घालू शकेन असे मला वाटत नाही. जे आहे ते दुर्दैव म्हणून तुम्हाला स्वीकार करणे आवश्यक आहे. ते तिघे जड अन्तः करणाने उठले आणि हळू हळू पावले टाकीत गेले. मी पत्नीला म्हणालो कि तुम्ही अशा बाबतीत काहीच करू शकत नाही. आजचा दिवसच बहुधा खराब आहे. आम्ही दोघे अर्धा तास अगोदरच दवाखाना बंद करून निघालो.