एका निरोप-समारंभाचे आउटसोअर्सिंग

स्थळ हापिसच्या पाठीमागचा जनरल हॉल. वेळ संध्याकाळी साडेपाच. प्रसंग धायगुडेसाहेबांचा सेवानिवृत्ती निरोपसमारंभ.
हॉलच्या एका टोकाला दोन टेबले एकमेकांना जोडून त्यावर चादर घातली होती . त्यामागे सहासात खुर्च्या मांडून व्यासपीठ बनवले होते. टेबलावर दोन बिसलेरी आणि एक फुलदाणी. फुलदाणीत फुलांऐवजी हापिसच्या पुढच्या बागेतील चार शोभेच्या झाडांच्या हिरव्याजांभळ्या फांद्यांचे शेंडे खुडून घालून ठेवले होते. कुणीतरी त्यात, सत्कारासाठी आणलेल्या हारातली दोन शेवंतीची पिवळी फुले मधेच खोचली होती. त्या हिरव्या जांभळ्या पानांमध्ये ती फुले, चुकून बारमध्ये शिरलेल्या अन भांबावलेल्या दोन शाळकरी पोरांप्रमाणे दिसत होती.
हॉलच्या दुसऱ्या भागात पन्नासेक खुर्च्या मांडल्या होत्या. त्यांच्यापुढे, टेबलासमोर महिलावर्गासाठी खाली सतरंजी अंथरली होती. दोन-तीन महिला कर्मचारी सतरंजीच्या टोकाला 'बस गं घुमा, कश्शी मी बसू ?' अशा ष्टाइलमध्ये उभ्या होत्या. खुर्च्या रिकाम्याच होत्या अन त्यांच्या अवती भवती असलेल्या रिकाम्या जागेत हापिसचे काही कर्मचारी टोळकी करून उभे होते.
संयोजक (हे एच्चारचे चीफ आहेत ) एका हातात कागद घेऊन व्यासपीठावर डावीकडून उजवीकडे अन उजवीकडून डावीकडे अशा निरंतर फेऱ्या मारत होते अन त्याचवेळी तोंडाने बाजूला उभ्या असलेल्या ज्युनिअर्सना कार्यक्रमासंबंधी सूचना देत होते. 'हार इथे ठेवा', 'गुच्छ आणा', 'ती खुर्ची मध्ये घ्या' , 'माळीसाहेबांना फोन लावा' इ. इ. त्या सूचना सर्व ज्युनिअर्स तत्परतेने तिथे पळापळ करीत असलेया एकुलत्या एक शिपायाकडे पासॉन करत होते.
सर्व मांडणी मनासारखी झाल्यावर संयोजकांनी विचारले,
' साहेब यायची वेळ झाली. कुठाहेत सगळे ? पळाले तर नाहीत ना ? का हो घोडके ?'
घोडके तत्परतेने पुढे होऊन म्हणाले,
'नाही साहेब . ऑफिस सुटायच्या टायमाला पप्पूला पुढच्या अन कुंभारमावशींना मागच्या दाराशी उभे केले आहे ना ! ते सगळ्यांना पुढे घालून इकडेच घेऊन येताहेत.'
'माईक कुठे आहे ? टेस्ट केला आहे का ?'
लगेच ज्युनिअर्सपैकी एकजण माईक हातात घेऊन 'हॅलो हॅलो' करू लागला. त्याचा मूळचा अमीन सयानीसारखा मृदूमधुर आवाज (असे त्याचे मत होते ) माईकपासून स्पीकरपर्यंत जाता जाता , स्पीकरचा गळा भेदून, पेकाटात लाथ बसलेल्या कुत्र्यासारखा केकाटू लागला. त्याच्या (माईकच्या ) खरखरीने कानठळ्या बसून सतरंजीजवळ घुटमळणाऱ्या महिलावर्गाने सामुदायिकरीत्या कानावर हात ठेवले.
माईकच्या टिपेच्या घरघरीचा फायदा म्हणजे हापिसात व हॉलच्या बाहेर इतस्तत: विखुरलेल्या हापिसकरांनी लगबगीने हॉलमध्ये प्रवेश केला. आता खुर्च्या भरून गेल्या . महिलावर्ग नजरेत भरण्याइतक्या संख्येने जमा होऊन सतरंजीवर स्थानापन्न झाला.
संयोजकांच्या चेहेऱ्यावर प्रेक्षकसंख्या पाहून समाधान विलसू लागले.
'साहेब आले, साहेब आले...'
दरवाज्याकडून पुकारा झाला.
उत्सवमूर्ती धायगुडेसाहेब, वरिष्ठ अधिकारी सुळेसाहेब अन सत्कारसमारंभाचे अध्यक्षपद भूषवण्यासाठी जिल्ह्याच्या गावाहून आलेले देशमुखसाहेब यांनी आपल्या लवाजम्यासहित हॉलमध्ये प्रवेश केला. प्रेक्षक उठून उभे राहीपर्यंत ते व्यासपीठावरील खुर्च्यांवर जाऊन बसलेसुद्धा . खुर्चीवर बसता बसता देशमुखसाहेबांनी हातातल्या स्विस घड्याळाकडे कटाक्ष टाकला. चारपाच मोबाईल क्यामेऱ्यानी लखलखाट केला.
उत्सवमूर्ती धायगुडेसाहेबांनी, दोन-चार उंदीर अन पावशेर लोणी खाऊन तृप्त झालेल्या बोक्याप्रमाणे जमलेल्या गर्दीवरून समाधानाने नजर फिरवली. गेले पंधरा दिवस निवृत्तीपूर्व 'हिशेब' सेटल करण्यात त्यांचा बराचसा बहुमूल्य वेळ गेल्यामुळे कार्यक्रमासाठी जनसंपर्क साधायला त्यांना वेळ झालेला नव्हता. तरीही, जनसंख्या बऱ्यापैकी दिसल्याने त्यांना समाधान वाटले. आणि, युनियन लीडर्स व कंत्राटदारांच्या हातात भेटवस्तूंची पार्सले अन पाकिटे दिसल्यावर त्यांचे समाधान आणखीनच लांबरुंद झाले.
संयोजकांनी माईकचा ताबा घेऊन सत्कार समारंभ सुरु झाल्याचे रीतसर जाहीर केले. रिवाजाप्रमाणे देशमुखसाहेबांना अध्यक्षस्थान भूषवण्याची विनंती करण्यात आली व त्यांनी मान डोलावून ती स्वीकारल्यावर टाळ्या वाजवण्यात आल्या.
संयोजकांनी एका ज्युनिअरला खूण केली. तो लगबगीने शाल, श्रीफळ, हार, गुच्छ इ. सामग्रीने भरलेले तबक घेऊन आला. धायगुडेसाहेबांना फेटा नेसवला गेला. खात्यातर्फे दिलेले प्रशस्तीपत्र संयोजकांनी वाचून दाखवले. ते आदरपूर्वक धायगुडेसाहेबांना दिले गेले. शाल, श्रीफळ, हार , सौ. धायगुडेना साडी इ. सोपस्कार क्यामेरयांच्या लखलखाटात पार पडल्यानंतर ग्रॅ च्युइटीचा चेक दिला गेला. जिज्ञासूंच्या नजरा पाहून धायगुडेसाहेबांनी प्रसन्नपणे त्यावरचा आकडा स्वत:च वाचून दाखवला.
'तीस लाख तेराहजार सातशे छप्पन...'
प्रेक्षकवर्गात थोडा हेवायुक्त हशा. बऱ्याचजणांच्या मनातल्या कंसात काही वास्तववादी प्रतिक्रिया उमटल्या.
( ही तर पानसुपारी, वरकमाईचा आकडा वाच की लेका किती ते ?)
आता भाषणांना सुरुवात झाली.
श्री धायगुडे यांच्या सद्गुणवर्णनाची अहमहमिका सुरु झाली. खरं तर अधिकारीपद मिळाल्यापासून धायगुडेंनी कारकुनापासून कंत्राटदारापर्यंत सर्वांना भरपूर छळले होते. आता ते निवृत्त होणार या आनंदापोटी सगळे त्यांची जरा जास्तच स्तुती करू लागले.
'आज, कॉलेजमधून बाहेर पडल्यापासून ते आजपर्यंतच्या आपल्या बत्तीस वर्षांच्या सेवेनंतर धायगुडेसाहेब नोकरीतून निवृत्त होत आहेत. '
कंसातल्या प्रेक्षकांचा मनात पंचनामा सुरु झाला.
(चार वर्षांची डिग्री घ्यायला आठ वर्षे लागली म्हणून बरं, नायतर छत्तीस वर्षं आमच्या बोकांडी बसला असता ! )
'श्री धायगुडेसाहेब यांच्या कणखर प्रशासनाचा आपण साऱ्यांनी अनुभव घेतला आहे...'
( साला येताजाता सगळ्यांना धारेवर धरायचा. सुटलो बुवा याच्या तावडीतून ! )
'खंबीर धोरण हा त्यांचा विशेष गुण होता...'
( सदा हम करेसो कायदा.....कधी आमची बाजू समजून घेतली होती का ?)
'कामासाठी आलेल्या व्यक्तीला त्यांनी कधी रिकाम्या हाताने पाठवलं नाही..'
( हं, याचे रिकामे हात भरल्यावर काम का होणार नाही ? )
'कितीही तणतणत आलेला ग्राहक यांच्यासमोर आला की चूप बसत असे...'
(साहेबांनी फायलीत तोंड खुपसल्यावर तो काय भिंतीवर तणतण करेल ?)
'आपल्या चपखल युक्तिवादाने समोरच्याला ते निरुत्तर करत असत...'
(यांच्या सरबत्तीपुढे त्या बिचाऱ्याला उत्तर द्यायला उसंत मिळेल तर ना ? )
'कर्मचाऱ्यांमधील त्यांचा दरारा अन हुकुमत पाहून आम्ही थक्क होत असू'
( गेला बॉ एकदाचा हुकुमशहा ! लै पिडायचा..)
'अभ्यासू वृत्ती हा त्यांचा आणखी एक गुण. कोणताही कागद बारकाईने वाचल्याशिवाय ते सही करीत नसत.'
(त्याशिवाय कुठे कुणाला कचाट्यात पकडता येतंय ते कसं समजणार ?)
'खरं तर आपलं हे शहर राजकारण्यांचा अड्डा. पक्षीय राजकारणात सरकारी अधिकाऱ्याचं काम अवघड. पण धायगुडेसाहेबांची खुबी अशी की सर्व राजकीय पक्षांना ते आपलेच वाटत असत....'
(वाटेल नाहीतर काय ? याचं नेहमी, खोबरं तिकडं चांगभलं ! )
अशा धर्तीवर एकावर एक वक्ते बोलत राहिले अन कंसात प्रतिक्रिया उमटत राहिल्या.
खुद्द धायगुडेसाहेबांना आपली इतकी भलावण होईल याची अपेक्षाच नव्हती. कारण आपण लोकांना कशी वागणूक दिलीय हे ते पुरेपूर ओळखून होते. त्यामुळे ते सुरुवातीला जरा दबकले. पण जसे एकावर एक वक्ते स्तुतिसुमने उधळू लागले, तसे तेही हळूहळू फुगू लागले.
अखेर सत्कारमूर्तींना मनोगत व्यक्त करण्याची विनंती केली गेली. धायगुडेसाहेब उत्फुल्ल चेहऱ्याने उठून उभे राहिले.
'माझे सहकारी मित्रहो, मी सेवेत असताना मोठमोठी कामे केली. लोकांना संतोष दिला . सर्वांचे समाधान केले. शक्य त्यांचे कल्याण केले...'
( सर्वात जास्त स्वत:चे !)
'मी आजारी असल्याशिवाय कधी रजाही घेतली नाही...'
( उत्पन्न बुडाले असते ना !)
'आज या शहरातल्या कोणत्याही ग्राहकाला विचारा, माझ्याबद्दल कुणी तक्रार करताना दिसणार नाही. मी सदैव कंपनीचे अन लोकांचे हित डोळ्यासमोर ठेवून सेवा दिली..'
आपण सेवानिवृत्ती समारंभाऐवजी एखाद्या राजकीय प्रचारसभेला तर आलो नाही ना, असे प्रेक्षकांना वाटू लागले.
बराच वेळ मी-मी ची टिमकी मिरवून झाल्यावर धायगुडेसाहेब खाली बसले.
एव्हाना चहा वगैरे झाल्यामुळे बरीच प्रेक्षकमंडळी पांगायच्या नादाला लागलेली होती. दहा एक खुर्च्या रिकाम्या झालेल्या होत्या.
अध्यक्षाना मार्गदर्शनपर चार शब्द बोलण्याची विनंती करण्यात आली.
देशमुखसाहेब घड्याळात पुन्हा एकदा कटाक्ष टाकून अध्यक्षीय भाषण करायला उठले.
'उपस्थित कर्मचारी बंधू-भगिनी हो, सत्कारमूर्ती धायगुडेसाहेब यांचे इतके सगळे कौतुक आतापर्यंत आपणा सर्वांनी केल्यानंतर मी वेगळे काय बोलणार ?
इतका सद्गुणी अन कार्यक्षम अधिकारी आजवर माझ्या हाताखाली काम करीत होता याचा मला आजवर पत्ता नव्हता ! त्यांचे गुण जाणून घेऊन मी सद्गदित झालो आहे..!
एकच जाहीर करतो. गेल्या आठवड्यात रिक्त पदांवर आउटसोर्सिंग करण्याबद्दल सर्क्युलर आले आहे. तरी धायगुडे सेवानिवृत्त झाल्यामुळे रिक्त झालेल्या पदावर दुसऱ्या कोणाची नेमणूक होईपर्यंत मी या गुणी अधिकाऱ्याची पुन्हा एकदा आउटसोर्सिंग स्त्रोतामधून नेमणूक करीत आहे...!'
प्रेक्षकांमधून आता टाळ्या आल्या नाहीत. कारण सर्वांच्याच गोट्या कपाळात गेल्या होत्या अन काही जण तर बेशुद्ध व्हायच्या बेतात आले
...इन्क्ल्युडिंग धायगुडेसाहेब !