आणि अनंतकालाची माता असते

...आणि अनंतकालाची माता असते.

उपगुप्त हा नगरश्रेष्टीचा मुलगा. गजांत लक्ष्मी घरांत वास करत होती. उधळावयाला, छानछोकी करावयाला कशाचीच ददात नव्हती. तो तरुणपणीच वासवदत्तेच्या सहवासात आला. ही शहरातील यौवनसंपन्न, लावण्यखनी, कलांचतुर गणिका. दोघेही एकमेकाच्या प्रेमात पडले. गोष्टीचा सुखांत शेवट व्हावयास काहीच अडचण नव्हती. नव्हती, पण एक अघटित घडले.
शहरात गौतम नावाचा एक मुनी आला. त्याने बोधीवृक्षाखाली तपश्चर्या करून जीवनाचा "अर्थ" शोधून काढला होता. त्याच्या प्रवचनांना अलोट गर्दी लोटत होती. गंमत म्हणून उपगुप्तही एक दिवस प्रवचनाला गेला. आणि त्यांतच अडकला. रोज संध्याकाळी तो त्या गर्दीत स्वत:ला गमावून बसे. आणि हळूहळू त्याच्या आसक्तीचे रूपांतर विरक्तीत झाले. त्याने शेवटी निर्णय घेतला व वासवदत्तेला सांगितले की तो आता हे शहर सोडून निर्वाणाच्या शोधाकरिता वनात जाणार आहे. वासवदत्तेवर हा वज्राघातच होता. तिच्या आक्रोशाला, अश्रुपाताला, विनवणींना दाद न देता उपगुप्त वनात निघून गेला. .... तीन तपे लोटली. आणि एके दिवशी

अनुतप्त परतला संन्यासी उपगुप्त,
चवताळुन उठल्या सर्व वासना सुप्त
आजन्म ठेवले ठाणबंद जे अश्व
ते आज उधळले वृद्धपणी संतप्त

एकान्ततपस्या तीन तपांची सरली,
जडशीळ पावले मग माघारी फिरली
तारुण्य होमुनी जगला जगीं निष्प्रेम
निर्वाण कशाचे ! केवळ तगमग उरली

पेटल्या अरण्याऐशा नगरी आला
तो भ्रांत मनाने बिदीबिदीतुन फिरला
फिरफिरून मांडला हिशेब आयुष्याचा
बाकी न उरे हे पाहून तो बावरला

"अनुकरणशरण मी उगा भटकलो वाया,
मी समिधेसम का व्यर्थ सुकवली काया ?
अस्वस्थ मनाला शांति कशी लाभावी ?
मज कुठे मिळाली बोधितरूची छाया ?"

तो मंजुळ पैंजण थिरकथिरकले दूर,
अन् तरळत आले मधुगीतापरि सूर
"हे सन्यासिन् ! रे सुयोग्य घटिका आली !"
तनुवरी कोसळे स्पर्शसुखाचा पूर !

" हे उपगुप्ता ! मी आले वासवदत्ता
तुजसाठी झुरली ती मी यौवनमत्ता
मी रूपगर्विता गणिका उरले नाही
किति कठोर तप मी आचरिले तुजकरिता

मज होते माहित, कधीतरी येशील
तू अंती आश्रय मजपाशी घेशील
ही निर्वाणाची माझी घटिका आली :
तुज कुशीत घेता "आई" मज म्हणशील ?"

( कवी ..सांगितले पाहिजे ? त्याची ओळख करून दिलीच आहे.)

शरद