परसाकडून पॉटीकडे

पण 'संडास' हा शब्द मुळात आलाच कुठून?

पॉटी उघडा स्वामेश्वरा...

-----
बादवे - महानगरीय मम्म्यांना 'वीवी' आणि 'पुपू' म्हणताना ऐकलं आहे हल्ली.

खूप पुरवी खेड्यात झाडयाला लागलीय , झाडयाला गेलाय असा शब्दप्रयोग करायचे . तसेच पुर्वी गावाबाहेर सकाळीच लोक लोटा घेऊन जायचे . त्या ठिकाणाला लेंडी म्हणत . त्यावरून पण लेंडीला गेलाय , लेंडीला चाललोय असे म्हणत ☺

चांगला विषय घेतलास! लहानपणी मला "परसाकडं" हा शब्द समजला नव्हता. तो म्हणजे मलविसर्जन असा आहे हे संबंधितांनी सांगितल्यावर कळलं, पण परस म्हणजे घरामागची जागा हा अर्थ साधारण चौथी-पाचवीत माहित झाला. गंमत म्हणजे विदर्भात 'परस' हा शब्द फक्त 'परसाकडे' ह्या शब्दप्रयोगातच वापरला जातो, इतर ठिकाणी नाही, जसे परसबाग इ. तर हा 'परसाकडं' मध्ये 'परस' हा मूळ शब्द आहे व तो 'घरामागची जागा' अशा मूळ अर्थानेच आहे हे कळायला मला दहावी उजाडली... तोवर "पर्साकळं" हा अगदी युनिक शब्द आहे असे वाटत असे. कारण वापरणारेही केवळ त्याच (मलविसर्जन) अर्थाने तो वापरत असत. आताशा गावांतून संडास शब्द वापरला जात आहे, 'परसाकडं' परसाबाहेर निघून गेलाय. लॅटरीनचे आयुष्यमान फार कमी होते... टॉयलेटने बराच् काळ राज्य केले.

बाकी तू केलेस ते विवेचन अतिशय उत्तम केले आहेस. फार पूर्वी लघवीला जातो म्हणणारे नंतर नंतर बाथरुम विचारत, मग टॉयलेट विचारायला लागले, मग वॉशरुम विचारायला लागले, आता फ्रेश होऊन येतो म्हणतात. अजून पुढे काय येईल देवजाणे. तसेच आता आता मला लागलेला शोध म्हणजे टॉयलेट या शब्दाचे मूळ आहे सोळाव्या शतकाच्या मध्यात फ्रांसमधे न्हावी लोक ग्राहकांची दाढी-कटींग करतांना जो अंगाभोवती कापड गुंडाळत त्याला टॉयलेट म्हणायचे. नंतर तो अंगात घालायच्या कपड्यांना गुंडाळून ठेवायच्या कापडांना म्हणायला लागले.. पुढे एकोणिसाव्या शतकात कधीतरी टॉयलेट म्हणजे संडास ची जागा असा अर्थ घेणे सुरु झाले. आपल्याकडे प्रसाधनगॄह म्हटले जाते तेव्हा सौंदर्यप्रसाधने आणि ह्या प्रसाधनगृहातल्या प्रसाधन ह्या शब्दाचा काय संबंध असावा असा प्रश्न पडला.

'मलमूत्रविसर्जन करायची गरज पडणे' ह्याला इतका टॅबू का असावा हाही प्रश्न बरेच दिवस पडलेला आहे. कारण ह्या टॅबूमुळेच आपल्याकडे शौचालयांची शोचनिय अवस्था आहे. दारात लाखाच्या गाड्या असणारांनाही शौचालय बांधायची इच्छा नसते. घरापासून जवळ असलेले शौचालय पटत नाही. खेड्यातल्या मंडळींना माझ्या मुंबईच्या घरातल्या संडासात मोकळे व्हायला फार ऑकवर्ड व्हायचे. ह्याबद्दल घातक सिनेमात गावाकडच्या अमरिशपुरीचा मुंबईतल्या मुलाच्या घरी आल्यावर संवाद आहे. मलमूत्रविसर्जन करणे म्हणजे काहीतरी वाईट काम, अनावश्यक, दुर्लक्ष करण्याजोगे समजले जाते. ज्याला जोरात लागली आहे त्याच्याकडे करुण/तुच्छ/ हीन अशा नजरेने पाहिले जाते. हगणे, हगायला लागणे, हगवण यासारख्या शब्दांतून तुच्छताच व्यक्त केली जाते.

बाकी आमच्या पोरांना आम्ही 'सू लागली, शी लागली, शी/सू करायची आहे' अशा शब्दांत संवाद साधायला शिकवले आहे, आम्ही स्वतः मुलांशी बोलतांना ह्या बाबतीत संकोच पाळत नाही. आपल्याच शारिरीक क्रियांना एलियन शब्दांमागे लपवण्याची कसरत करणे केविलवाणे वाटते. 'पॉटी' हा त्यामुळेच टॅबूप्रिय अतिशिष्ट भारतीय लोकांचा शब्द वाटतो.

एक नंबर लेख, या विषयावर लिहिणे फार गरजेचे आहे. पॉटी वगैरे खूप बकवास आणि कृत्रिम वाटतं.

(परदेशात असतानाही टॉयलेट पेपरचा विटाळ क्वचितच होऊ दिलेला) बॅटमॅन.

बॅटमॅन,

अहो पॉटी म्हणजे तर फुल्टू देशी शब्द आहे. पाटी म्हणून बघाच एकदा. पाटीला बसलाय म्हणजे कशासाठी ते वेगळं सांगायला नको. खोखो खेळतांना खेळाडू आपापल्या पाटीवर बसतात ते त्याच आसनावस्थेत असतात.

आपलं बाबा पाटीस अनुमोदन.

आ.न.,
-गा.पै.

स्वच्छ मराठी बोलायची लाज वाटणार्‍यांना त्रिफळा चूर्णी लेख आहे. माझी वर्ध्याची चुलतभावंडे "गोदरीत जाणे" असा एक वाक्प्रयोग करत असत त्याची आठवण झाली.

नव्वदोत्तर हा शब्द बघताच स्वाम्याच्या प्रतिभेला लागलेले बूच उडाले आहे याची खूण पटली. लिही आता पटापट.

एका बुडभुत प्रश्नावर हग्रलेख पाडल्याबद्दल अभिनंदन, शौच हि नित्य क्रिया आहे परंतु ति कुठे करावी या बद्दल आपल्याकडे टिवी वरुन प्रबोधन करावे लागते. पुर्वीच्या हागणदारी-लेंडी-खिंडार-पडाक-परस इत्यादी ठिकाणे लुप्त होऊन आता बंद खोलीत कार्यक्रम ऊरकला जातोय, हे अखिलमानवजातीसाठी भुषण आहे. एवढे बोलुन मि माझी प्रतीसाद रुपी जिल्बी टाकुन तांब्या मोकळा करतो,
जय मिपा,
जय परसाकडं

मल मूत्र फ्लश करा
टट्टी उघडा संकेश्वरा

स्वामी गंध वाऱ्याचा
काय अपराध बुडाचा

बूड मिर्चीने झाले वन्ही
त्याला सुखाने लावा पाणी

मसाल्याने झाले क्लेश
वैद्याचा मानावा उपदेश

लावा अजून प्रेशर जोरा
होईल हलके पॉटीदारा

लागली लाईन बाहेरा
टट्टी उघडा संकेश्वरा

ढूसक्लेमर :
क्रूहघे
माउलींच्या अभंगाचा उपमर्द करण्याचा कुठलाही हेतू नाही.

हा लेख वाचून अगदी 'झाले मोकळे आकाश' असे वाटले.
बाय द वे, परसू हा मूळ शब्द आहे.
आणखी एक असाच शब्द म्हणजे शेतखाना. याचे मूळ 'सेहत खाना' या शब्दामध्ये आहे. सेहत म्हणजे स्वास्थ्य, आरोग्य, शुद्धी.
आपण स्वच्छतागृह, प्रसाधन गृह म्हणतो त्याप्रमाणेच. शौच म्हणजेसुद्धा पवित्रता, स्वच्छता. शौचास जाणे म्हणजे स्वच्छ, पवित्र होण्यास जाणे.
अलीकडे 'रेस्ट रूम' किंवा 'रेस्ट एरिया'म्हणतात त्यावरून जुन्या काळातल्या 'राम आसरे हिंदू विश्रांतिगृह' किंवा तत्सम विश्रांतिगृहांची आठवण होते. आणि 'हॉटेल विसावा', क्षणभर विश्रांती' सुद्धा आठवते.

जकार्ता येथे " सू सू " शब्दांची जाहिरात पाहिली आणि स्थानिक नात्यातील माणसाला त्याचा अर्थ विचारला, तर उत्तर मिळाले , " येथील भाषेत सू सू म्हणजे दूध ". ते ऐकुन आमच्या नात-नातूला हंसे आवरेनासे झाले होते.
अलिकडे लघवीस जाणे या अर्थाने " पी पी ( PEE ) " असाही शब्द वापरला जातो. ' Right to Pee ' या नावाने मुंबईत चळवळ सुरु आहे.
फार पुर्वी माझ्या एका दाक्षिणात्य मित्राला , लघवीस जातांना , " मैं युरिन पास करके आया अभी " असे बोलतांना ऐकले होते.
एक विनोद वाचनात आला होता. एकजण डॉक्टरकडे जातो आणि म्हणतो, " डॉक्टर, मला अलिकडे मोकळी होत नाही. काही उपाय आहे का ? "
डॉक्टर ( मिश्किल हंसत ) :- ' अहो ,मग पलिकडे बसा की ! ! "

वैज्ञानिक सत्य -

घरातील बटन बंद करताना..
एक विशिष्ट बटन बंद केल्यावर जर

"मी आहे...." असा आवाज आला तर समजुन जा की ते बटन संडासच्या लाइटचं आहे

- थॉमस हागरा...

भारतीय दर्शन शास्त्रात विज्ञान आणि अध्यात्म यांची कशी सांगड घातली आहे याचे हे ज्वलंत उदाहरण आहे.

अहं अस्मि (मी आहे, I am) हि अध्यात्मातील अत्युच्य जाणीव करून देणारी ती जागा आहे.
त्यागातून मिळणारा असीम आनंद देणारी, पुढच्या दिवसभराच्या रामरगाड्याला सुरवात करण्यापूर्वी मनन चिंतन करायला दोन चार क्षण देणारी, खऱ्या अर्थाने एकांत देणारी, मन आणि शरीर दोन्ही एकाच वेळी हलकं करणारी ती जागा.

केवळ याच अनुभूती साठी लाईटचे बटन बाहेरच्या बाजूला देण्यात आले आहे.

दुर्दैवाने भारतीय वास्तुशास्त्रामध्ये मात्र तिला घरापासून दूर, परासा च्या दिशेला जागा मिळाली आहे (होती) हा मोठा अन्यायच. आता मात्र हा अन्याय दूर झाला असून आधुनिक बिल्डर शास्त्रा प्रमाणे त्या जागेला घरात स्थान मिळाले असून अभिजनांना या जागे मध्ये भलतीच रुची निर्माण झाली आहे असे निरीक्षण आहे. Your room is bathroom too ... सवारी ... Your bathroom is room too या न्यायाने या जागेचे देखील सुशोभीकरण सुरु झाले आहे.

या जागेचे आता एव्हडे प्रस्थ माजले आहे कि दादामहाराज कतारकर सांगतात त्या प्रमाणे पूर्वी लोकं घरात जेवायची आणि हागायला बाहेर जायची आता मात्र बाहेर खातात आणि हागायला घरात येतात..... घोर कलियुग दुसरे काय !

बादवे : लोकं डंडास मध्ये कशी राहत असतील?

लोकहो,

मलमूत्रविसर्जनाचा सर्वात सभ्य उल्लेख म्हणजे वजन कमी करणे असा असावा. संडासास भारनिवारणकेंद्र हा फारंच प्रशस्त प्रतिशब्द आहे, नाही?

आ.न.,
-गा.पै.

छान विषय...

कॉर्पोरेट जगतात "फ्रेश होउन येतो" असे म्हणतात त्यामुळे नक्की कशाला गेला ( चेहरा धुवायतो, सुसू ला की शी शी ला) हे कळत नाही. हेच जर मुती करून येतो किंवा हगून येतो असे म्हणणे असभ्यपणाचे लक्षण मानले जाईल.

रच्याकने, परदेशात "let me take a crap किंवा I just had a mega huge dump वा going for shit " असे बिंधास्तपणे बोलले जाते. पण तेथे ते असभ्यपणाचे लक्षण मानले जात नाही. असे का बरे?

गावाकडे शौचाला जाणे यासाठी झाड्याला जाणे असा शब्द वापरतात.

गावाकडे शौचाला जाणे यासाठी झाड्याला जाणे असा शब्द वापरतात.

निसर्गाच्या हाकेला ओ देणे. (Nature's call)
हा देखिल एक शब्दप्रयोग ह्या सन्दर्भात वापरला जातो.

मुळात शौच म्हणजेच शुद्ध किंवा शुचिर्भूत होणे असा अर्थ आहे.
वैद्यकीय दृष्ट्या आपली विष्ठा हा अत्यंत धोकादायक आणि जंतूंनी आणि कृमींच्या अंड्यांनी भरलेला पदार्थ आहे. त्यामुळे त्याच्या संपर्कात येणारी गोष्ट हि प्रदूषित होते हि वस्तुस्थिती आहे. त्यामुळे शौचास जाऊन आल्यावर साबण आणि पाण्याने हात स्वच्छ धुणे हे आवश्यक आहे. मुळात कोणतीही वस्तू खाण्याच्या अगोदर हात साबणाने स्वच्छ धुतले पाहिजेत याचे शिक्षण लहान मुलांना अगदी बालपणापासूनच देणे आवश्यक आहे.
वि. सू. -- साबण कोणताही ( सगळ्यात स्वस्त किंवा अगदी कपडे धुण्याचा असला तरीही चालेल.) "औषधि" युक्त साबण हे जाहिरातदारानी केलेले थोतांड आहे.

डबा टाकणे, नदीकाठी तुळस लावून येणे, ससे पकडायला जाणे, वाघ पकडायला जाणे, शिकारीला जाणे, असे विविध पाठभेद ऐकले आहेत.

"ऐन शिकारीला कुत्रं पॉटीकडे" अशी नवी म्हण बनायला हवी.

समुद्रकिनाय्राला विसरलात काय?
" all unclaimed spaces are open toilets in india",
" a walk on seashore here is a exercise in sidestepping turds."
हे लोनली प्लॅनिट पुस्तकातून.
"शौचालय ज्याच्या घरी लक्ष्मी तेथे वास करी."- अलिबाग परिसर.
"शहरातले लोक जिथे बघायला जातात तिथे आम्ही xxxला जातो"- किनारपट्टीचे लोक.
सरकारने कितीही जाहिरात करो गाववाले त्यांचा हक्क सोडणार नाहीत.

हग डे चे औचित्य साधून लेख प्रकाशित केलाय :)

बायदवे पाकिस्तानला जाऊन येतो हा खास राष्ट्रभक्त शब्दप्रयोग कुणी कुणी ऐकलाय इथे?

आजकाल जे ऊठसूट पाकिस्तानला पाठवतात त्याचा ह्याच्याशी काही संबंध असेल का?

या अर्थामुळे एका हिंदी लेखकाची "कितने पाकिस्तान" नामक कथा नक्की कशाबद्दल असेल असा लहानपणी कोणे एके काळी प्रश्न पडला होता.

पो टाकायला चाल्लो... असं पण म्हनतेत ना कै कै जनं!

@डांगे साहेब,

गोदरी हा भौगोलिक, किंवा क्रियात्मक वैशिष्ट्य दाखवणारा शब्द आहे. A Place designated for pooping ह्या अर्थाने. गावची गोदरी ही लिंगानुरूप असते. म्हणजे वऱ्हाडीत सांगता 'बायामानसाची गोदरी' जर 'उत्तरेला' असली तर ब्वा लोकांची 'दक्षिणेला' असेल. त्यातही गावातली प्रेमी जोडपी आपापल्या घरून डबे घेऊन निघत अन एकमेकांच्या विरुद्ध दिशेला जात. लोकांना वाटे हागायला गेलीत पोरगा पोरगी आपापल्या गोदरीत, पण पोरगा पोरगी आपापल्या गोदरीतून गावाला वळसा घालत एखाद्या पानदीत इलुईलु करताना सापडत अन हलकल्लोळ होत असे. अश्या काही रम्य बालपणीच्या (जोडप्यांना पकडल्याच्या) आठवणी आहेत.

वऱ्हाडी मध्ये टिपिकल रांगडेपण कायम अध्याहृत असते. सायकल/ऑटो रिक्षा मध्ये बसल्यावर भाऊ 'जेवन्या'/ 'हगोड्या' हाताले पलटसान म्हणणे अतिशय नॉर्मल आहे आजही. शौचास गेला कोणी तर 'झाडं लाव्याले जायल हाय' म्हणले जाते किंवा 'जेवन्याहातचं हगोड्या हाती ठेव्याले जायल हाय' म्हणतात.

@अभ्या अर्बन डिक्शनरी टाईप पाकिस्तान, डान्सिंग प्रमाणे आम्ही एक मस्त प्रकार ऐकला होता, हागायला गेला कोणी का तो 'महापालिकेला गोल्ड टॅक्स' द्यायला गेलाय असं ऐकलंय. एका प्रसंगी 'सोनखत वाटायला गेलाय' असंही ऐकलंय.

थेट वऱ्हाडीत 'पवटे टाकाला जायल हाय' पण ऐकलंय =))

==))) हा हा हा ग जब . लय हाग्सलो.
काय ही अघाण्ट निरीक्षणबुद्धी

बादवे जिलबी टाकायला चाललो असंपण आईकलय
मुतायला जातांना फॉरेनला चाललो अन हगायला जातांना पाकिस्तानला चाललो असं म्हणायचा सुद्धा प्रादेशिक भेद आहे.

सार्वजनिक मुतारीत घुसताना विटकर आणायले चालला का बे अशी प्रेमळ हाक कुणीतरी कुणालातरी दिल्याचं स्मरतं.

सहज कुतूहल, १ नंबर आणि २ नंबर शब्दप्रयोग कसे निर्माण झाले असावेत? ह्यामागे काही इतिहास असू शकेल का?

हा! हा!! हा!!!

हे सगळं ठीक आहे हो, पण संडासला बसलेल्या माणसाला 'मोर' का म्हणतात हे मला आजतागायत न उलगडलेलं कोडं आहे. मोर ?? का पण ???