पंचशील ..........संभोगाच्या अपूर्ण कथा

हायला.
सुरु पण झाला का कोनाडा?
न मागता मेंबरशिप पण मिळाली आम्हाला.
कचकून निशेध प्रा. डॉ. सरांचा.

कळल्यासारखं वाटतं आहे. आणि आवडलंही आहे.

सविस्तर रसग्रहण केलंत तर आभारी असेन.

खंडूराया , चिडू नगस..चांगलि लिवलसा कविता.

कविता आवडल्या!

कविता छानच आहे.

संभोग याचा अर्थ समभोग असाही असावा का? आनंद, दु:ख, वेदना ,तृप्ती दोघांनी अनुभवायचे. आणि जेव्हा हा दुसऱ्याचा विचार केला जातो तेव्हाच तो पूर्ण होतो, अपुरेपणा किंवा पराजयाची भावना डोकावत नाही.
एक विचार!

सुरेख आहेत कविता. शब्द फार सणसणीत वापरता आणि अचूक.

Khoopach bhaavnatmak ANik vichaaratmak kaavya.

खूप छान आहेत कविता...

ग्रेसच्या शैलीची नक्कल करण्याच्या नादात संपूर्ण फसलेलं काव्य. वाट्टेल ते शब्द वाट्टेल तसे वापरलेत, कशाचा कश्याला मेळ नाही.

संभोग म्हणजे संपूर्ण समाधान परंतु हे समाधान नेहमीच सम्पूर्ण असेल असे नाही

म्हणजे नक्की काय?

संभोगाचा (शब्दार्थ) तुम्हाला माहिती आहे काय? सम + भोग, म्हणजे स्त्री आणि पुरुष ज्यात समान सुख भोगतात अशी क्रिया.

इथे संभोग ह्या शब्दाचा अर्थ व्यक्क्तीश: घेवू नये. हे जगण्यातले अपुरेपण आहे

म्हणजे संभोगात समाधान नाही म्हणून जगण्यात येणारे अपुरेपण किंवा काय?

ते एक असो, उधृत केलेल्या एकाही कडव्यातून कुठलीही एकसंध अभिव्यक्ती दिसत नाही :

मागू नये कुणी | बाळांतीणीचे वस्त्रे |
मोहात अडकले | कारुण्य पुरुषाचे |

स्त्रीत्व पुरुषत्व एका नाण्याच्या दोन बाजू. दोघांचीही दुखे समान कोणी करुनेस प्राप्त होतो तर कोणी विटम्बनेस

बाळंतीणीची वस्त्रे मागणे म्हणजे काय? का उगीच ग्रेसची स्टाईल मारण्याचा प्रयत्न ? आणि यात कुठे विटंबना आहे?
आणि कसल्या मोहात पुरुषाचं कारूण्य अडकलंय ? आणि त्याचा संभोगाशी किंवा जीवनातल्या अपूर्णतेशी (थोडक्यात काव्यविषयाशी) काय संबंध ?

त्यात पुन्हा कवितेचं शीर्षक "पंचशील ..........संभोगाच्या अपूर्ण कथा" असं दिलंय. तो तर अजून मोठा ज्योक. कवीला पंचशीलबद्दल (महावीर जैनाची जीवनविषयक सूत्र) काही घंटा माहिती दिसत नाही. केवळ कवितेची पाच कडवी आहेत आणि संभोगाचा शीलाशी संबंध असल्यानं तो शब्द निवडला आहे.

या कविता घुंगुरनादासारख्या वाटल्या. आवाज येतो, गोड वाटतो पण अर्थ कळत नाही.
वर ठाकुर म्हणताहेत तसंच काहीसं..

ज्यांना रुपके/अर्थ समजली आहेत ते जरा उलगडून/रसग्रहण करुन दाखवतील का ? कवि महोदयांनी हिंटा दिल्या आहेत पण मोकळेपणाने सांगावयाचे झाल्यास क्रमांक १-३ समजून घेणे मला खूपच अवघड जाते आहे. क्रमांक ४ , ५ त्यातल्या त्यात बरे पण तेही समजून घेण्यास अजून साहाय्य लागेल असे वाटते.

तुम्ही लिहित राहा. एक गोष्ट लक्षात ठेवा. ज्यांना करता येतं ते करतात, नाही येत ते समीक्षक होतात. आॅस्कर वाईल्डने जे म्हटलेलं आहे नातेवाईकांबद्दल - त्यांना कसे जगावे आणि कधी मरावे हे कळत नाही - ते समीक्षकांनाही लागू पडतं. त्यामुळे त्यांना पौड, धायरी, इस्लामपूर वगैरे महाराष्ट्रात जे काही आहेत त्या सगळ्या फाट्यांवर मारा आणि लिहित राहा.

काव्य धाग्यातील कविता/कडवे क्रमांक १ आलास समोर | चढले खूळ |... धर्माची स्थापना | कुणी करावी ? पुन्हा एकदा वाचली तर तीन शक्यता जाणवल्या;

* शक्यता १ :
काव्य डान्सबार सदृश्य नर्तकीच्या दृष्टीकोणातून लिहिले असू शकेल, ज्यात रखेल/नर्तकीच्या समोर विखार दाटलेले एक गिर्‍हाईक येऊन गेले पण त्या रखेलीचे स्वप्न (तारा) काही वेगळेच आहे ते भंग पावले आहे, ती विचार करते आहे की ती राणी ही उसासे भरते आहे आणि ती स्वतः मनातून टाहोच फोडते आहे ज्या सदगृहस्थाकडून / राजाकडून धर्माच्या स्थापनेची रक्षणाची अपेक्षा होती तोच बाटला आणि एका अर्थाने सरणावर चढला आहे, (कवि महोदयांनी व्यक्तिगत न घेता ह.घ्या. हा केवळ उदाहरणासाठी उपलब्ध पर्यायांपैकी तर्कासाठी तर्क आहे क्लेम नाही; हा राजा म्हणजे एखादा भरकटलेला पो. इन्स्पेक्टर आहे -धर्म रक्षणाची ज्याची जबाब्दारी आहे- त्याच्या भावना कवि तटस्थपणे व्यक्त करू शकत असेल किंवा एखादा भरकटलेला पो. इन्स्पेक्टर किंवा एखादा राजकारणीही अशी कविता लिहू शकेल ?)

* शक्यता २
पण शक्यता १ मध्ये "रक्तबंबाळ बोटे" हे शब्द व्यवस्थीत बसत नाहीत, एखाद्या धर्मसंस्थापने सारखे सतकृत्य अपेक्षीत असलेल्या व्यक्तीची एखाद्या गुन्हेगाराने वाट लावली आणि त्याचे वर्णन आहे ?

* शक्यता ३

वरच्या दोन्ही शक्यता चुकीच्या असून राजकीय स्वरुपाचे काव्य आहे जे मला समजलेले नाही.

या शिवाय इतरही शक्यता असू शकतातच ज्यांचा मला अंदाज आलेला नाही. शक्यतां बद्दल उत्तर देणे कवि महोदयांवर बंधनकारक नाही.

वरील विश्लेषणाचा उद्देश व्यक्तीगतता नाही त्यामूळे एखादे वाक्य अथवा विश्लेषणाचा कोणताही भाग न पटल्यास कवि अथवा इतर कुणासही न पटल्यास, महोदय संपादकांना व्यनिने विनंती करून परस्पर अंशतः अथवा पुर्ण वगळण्यास माझी हरकत असणार नाही.

धन्यवाद

लोक अ‍ॅब्स्ट्रॅक्ट कलाविष्कारांचा आनंद का घेऊ शकत नाहीत? कवितेतून जे अमूर्त भाव उभे केलेत त्याच्यामागच्या कवीच्या भावना जाणून घेणे आवश्यकच आहे काय? अमूक एक शब्द का वापरला याचा किस पाडून नक्की काय मिळणार आहे?

कवितेतून उभ्या राहणार्‍या तुटक्या-भक्कम प्रतिमांचा आपल्या मनावर जो सहज तरंग उठतो त्याला तटस्थतेने वा भावनिकतेने बघणेच आपल्या हाती असते. इथे समजा एखादे अमूर्त चित्र असते तर हाच रंग का वापरला, ती रेषा मोठी का, हा आकार असा का असले प्रश्न पडत नाहीत. त्या चित्राचा प्रभाव पडतो, अंतर्मनात कुठल्या तरी भावनेला ते मॅच होते आणि आपल्याला रसग्रहणाचा आनंद होतो. हे सगळे अजाणता घडते. त्याचा आनंद घ्यावा.

इथे काही चित्रे देतो, ती बघावी:
वासुदेव गायतोंडे

माझ्या लेखी तरी जगात गायतोंडेंना अमूर्त चित्रांमध्ये तोड नाही.

वर ठाकूर यांनी ग्रेस यांच्या प्रतिभा, अभ्यास, रुपकांच्या खोल अर्थाबद्दल विवेचन केले आहे. तसा अभ्यास खंडोबांचा नाही असे त्यांना म्हणावयाचे आहे असे दिसते. त्याबद्दल एक सांगावेसे वाटते. हे मी जेजे त असतांना ऐकलेले व काही माझे विचार.

"लोक अमूर्त चित्रांना नावे ठेवतात. ज्या चित्रकारांना हुबेहुब चित्रे काढायचा कंटाळा येतो ते शॉर्टकट मारून प्रसिद्ध होण्यासाठी असली चित्रे काढतात. त्यांना त्याचा काय अर्थ आहे हे सांगता येत नाही. कुणाला घरामधे ती टांगता येत नाहीत. नुसते आपले ब्रश घेतले, रंग घेतले, बसले लहान मुलांसारखे रंग फासत की झाले चित्र. त्याला काय लागतं, अशी चित्रे तर कुणी थुंकले तरी निघतील. माय डीअर फ्रेंड्स, ते इतके सोपे नाही. वाटतंय तर करून बघा. रंग, ब्रश आणि कॅनव्हास तर लागतो. चित्रे तर काय लहान मुलांसारखी काढायचीत, तुम्हीच म्हणालात. आता करा, करून बघा. वीस पेंटींग बनवा, आपली शैली कायम ठेवा. सगळी चित्रे एकसारखी दिसली पाहिजेत पण मूलभूत फरकही पाहिजे. अंदाधुंद फटकारे मारत तुम्ही चार पेंटींग्स बनवणार, आठ बनवणार. दहा बनवणार. पण अकराव्या पेंटींगला तुम्ही डोके धरून बसाल, कारण आता 'काय काढू' तुम्हाला सुचणारच नाही. हे 'काय काढायचं' हे सुचणं म्हणजेच अ‍ॅब्स्ट्रॅक्ट.

तुम्हाला वाटतं, फिगरेटीव ड्रॉइंगचा, हुबेहुब काढण्याचा कंटाळा करणारे शॉर्टकट मारतात. असेच आहे. कारण जेवढे श्रेष्ठ अ‍ॅब्स्ट्रॅक्ट काढणारे आहेत, ते फिगरेटीवच्या पलिकडे आपली कला शोधतात. तो कंटाळा नाही तर ती नव्याची आस आहे. जे जसं उमटेल तसंच कॅन्व्हास वर उतरवायचं आहे. भले ते स्वतःलाच न समजू दे. रसिकांना समजणे तर दूरच.

अ‍ॅब्स्ट्रॅक्ट काय आहे. एक आंबा घ्या. पूर्ण पिकलेला. हे फिगरेटीव ड्रॉइंग. पूर्ण आंबा, पिवळा जर्द, हिरवा देठ. आता त्याला कापून फोडी करा. तरी तो आंबाच राहिल. आता त्याचा रस काढुन ग्लासात भरा. तरी तो आंबाच राहील. ग्लासात भरलेला रस म्हणजे अ‍ॅब्स्ट्रॅक्ट आंबा. दॄष्य पातळीवर ओळखू येणार नाही, पण तो आंबाच. त्याचा स्वाद आणि ओळख तेव्हाच तुम्हाला कळेल जेव्हा आधी कधीतरी तो आंबा तुम्ही चाखलेला असेल तरच. आफ्रिकेतलं एखादं कधीच न बघितलेल्या फळाचं रस काढून दिला तर कसं समजेल? अमूर्त चित्रकला अशीच आहे.

दोन डोंगराआडून उगवणारा सूर्य कितीजणं पाहतात. कुण्या अमूर्त चित्रकाराला त्याची भावना मांडायची असेल तर ते डोंगर चौकोनी होतील, सुर्य त्रिकोणी होईल, काळा होईल, डोंगर लाल असतील. पण तरीही तो सुर्योदय. फक्त चित्रकाराच्या मनःपटलावरचा.

एकदा तुम्ही गायतोंडेंची चार चित्रे बघितली की जगात कुठेही गेलात तरी गायतोंडेंचे चित्र कोणते हे सांगू शकाल. अमुर्त चित्रकार आपल्या चित्रांवर आपली शैली सोडून जातो. ती अप्रतिम, अलौकिक असते. एखादे चित्र दाखवताच हे हुसैन चे आहे हे त्याच्या ठसठशीत काळ्या रंगाच्या रेषांवरून व दमदार फटकार्‍यांवरून कळतं. हे खरं चित्रकाराचं संचित. आपली ओळख निर्माण करण्याचं. आजवर हजार राधाकृष्णाची चित्रं बघितली असतील पण कोणतं कोण्या चित्रकाराचं हे सांगू शकणार नाहीत. पण एकदा गायतोंडे बघितलेला, समजलेला माणूस गायतोंडे सांगण्यास चुकणार नाही.

असेच संगिताबद्दलही, अमूक एक वाद्यच इथे का वापरले, ही सतार आहे की तंबोरा अशा शास्त्रिय तांत्रिकतेत घुसण्यापेक्षा मनावर झालेला परिणाम अनुभवा. सारंगीच्या सुरांनी मन हळवं होतं, कुठला निषाद, कुठला पंचम ह्या चौकशा केल्याने नाही. रेहमानपासून शंकर-एहसान-लॉय, आरडी, शंकरजयकिशन, अजय अतुल यांच्या पर्यंत सगळ्यांच्या संगितामधे एक सिग्नेचर आहे. अगदी हिमेश रेशमियांही त्याच्या शैलीची छाप त्याच्या संगितावर सोडून जातो. ती तेव्हाच येते जेव्हा कलाकार स्वत्व ओतत असतो. कुणाची कॉपी मारली की अनु मलिक आणि प्रीतमशीवाय काही होत नाही."

माझं हे सगळं विश्लेषण खंडोबा यांच्या कवितेच्या अमूर्तपणाला न्याय देता यावा म्हणून आहे. रसिकांनी रसग्रहण करतांना चित्रकलेचेच निकष अशा कवितांना वापरावे असे माझे मत आहे.

काही कविता वाचून सोडून द्याव्यात. आवडलंत छान म्हणावे, नाही आवडलं तर तसं सांगावे. चिकित्सा करू नये असे वाटते. अशा काही कवितांमधे खंडोबाच्या कविता असतील तर त्यांना त्रास देऊ नये. बिचारे सगळी नशा उतरून जाइपर्यंत 'लोकांना काय आवडेल आणि मला काय पाहिजे'च्या झगड्यात अडकून बसतील. त्यांचा कमर्शियल आर्टीस्ट करू नये. ते किती त्रासदायका आहे हे आम्हाला चांगलंच माहित आहे.

धन्यवाद!

जबतक फुकट है मजे लो. प्रितमची गाणी फुकटात डाउनलोडवायची, आनंद घ्यायचा आणि वरून त्यालाच चोर म्हणायचे ह्याला काय अर्थ...?

संभोग 'साधता' आला नाही तर भोग उरतात.
असो!

विवेक ठाकूरांनी कवितेत Ph.D केलेली दिसतेयं.... केवढ्या त्या टिका.. :P

चित्रकार ,डिझाइनरांसाठी एक शहर पॅरीस आहे तसं मराठी कवितांसाठीही महाराष्ट्रात एक शहर हवे.

@विवेक ठाकूर सहमत आहे . मसालेदार शब्द वापरून अर्थहीन कविता लिहिल्यासारखी वाटतेय .

ठाकुरांशी सहमत. मुक्तछंद हा काव्यप्रकार अस्तित्वात आल्यानंतर निबंधातील क्रियापदे उडवून अनेक जन कवी म्हणवून घेऊ लागले. त्याला काव्यप्रकार म्हणून मानले गेले तरी प्रत्येक मुक्तछंद कविता नसते हे पटवण्यासाठी एका मोठ्या कवीने (नाव आठवत नाही ) असेच उच्च शब्द ओतप्रोत भरीत काव्य सदर केले आणि सर्वांची वाहवा मिळविल्यानंतर सांगितले कि हे काव्य नाहीच. गेल्या पाच मिनिटात बसल्या बसल्या वर्तमान पत्रातील काही शब्द अधोरेखित करून उलट सुलट जोडले आहे. आता याला कविता म्हणावी का ?( फार पूर्वी वाचनात आलेला किस्सा ).

तर मुद्दा असा कि कविता शब्दांनी बनलेली असते पण प्रत्येक शब्द बांधणीला कविता म्हणायचा अट्टाहास का ? ग्रेस यांच्या कृष्ण एकांत मध्ये रुक्मिणी सत्यभामा आणि राधा यांच्या कृष्णावरील प्रेमाची तुलना एवढे सांगितले कि पूर्ण कविता आपोआप कळते .प्रत्येक शब्दाचा अर्थ वेगळा सांगायची गरज रहात नाही. कविता म्हणले कि तिला विषय असतो ती उलगडत जाते आणि तिला (कधी पूर्ण आणि कधी कधी प्रश्नात्मक असला तरी ) अंत हि असतो. या परिमाणांवर या कविता कुठेच बसत नाही. पण ज्याप्रमाणे जय मल्हार मालिके मध्ये खंडेराय आणि म्हाळसा ट्याब वर बोलतात तसा हा प्रकार असू शकतो.
ग्रेस म्हणतात तसे एखादी कविता एकतर कविता असते किंवा ती नसते ….