कांगावा

काय हा योगायोग... कित्येक महिन्यांनी मी आज काही लिहिले. अन त्याच वेळी तुम्ही सुद्धा त्याच विषयावर लिहित होता. :)

"सेक्युलर आर्ट"चा सामान्य इंग्रजी अर्थ अर्थ बिगर-धार्मिक (ऐहिक) कला असा होत असावा. "सेक्युलर राज्यपद्धतीशी संबंधित कला" असा होत नसावा. चू.भू.द्या.घ्या.

उदाहरणार्थ जे. एस. बाख या संगीतकाराला सेक्युलर राज्यपद्धतीबद्दल विशेष आवड नसावी, असे त्याच्या चरित्रावरून वाटते. पण त्याने चर्चमध्ये गाण्यासाठी संगीत लिहिले, आणि चर्चबाहेर गाण्यावाजवण्यासाठी संगीत लिहिले, त्याला अनुक्रमे "रिलिजियस म्यूझिक" आणि "सेक्युलर म्यूझिक" असे म्हणायची पद्धत आहे.

त्याच प्रमाणे लिओनार्दो दा विंची याने "रिलिजियस आर्ट"ही बनवली, आणि "सेक्युलर आर्ट"सुद्धा. त्यालासुद्धा सेक्युलर राज्यपद्धतीविषयी काय वाटत होते, त्याचा संबंध या वाक्प्रचारात येत नाही.

"सेक्युलर आर्ट" हा वाक्प्रचार मी अनेकदा ऐकल्यामुळे (किंवा येथे गूगलून त्याचा सामान्य इंग्रजी उपयोग शोधता येईल) वरील चर्चाप्रस्तावाने चक्रावलो आहे. भारतीय इंग्रजी बोलीत "सेक्युलर आर्ट"चा "सेक्युलर राज्यपद्धती"शी अर्थसंबंध लागतो का?

अर्थातच व्युत्पत्तिजन्य संबंध आहे : दोन्ही ठिकाणी मूळ लॅटिन शब्द सेक्युला [अर्थ=काळ] हाच आहे. पण दोन्ही वाक्प्रचारांमध्ये अर्थ वेगळा आहे, असे वाटते.

वैद्यकातल्या आकडेवारीत आम्ही ऐतिहासिक कालक्रमणाला "सेक्युलर ट्रेंड" म्हणतो ("सेक्युलर ट्रेंड इन बर्थ रेट"=इतिहासात जन्मदराचे कालक्रमण कसे झाले.) पण "जन्मदर धार्मिक की बिगरधार्मिक" असा अनर्थ माझ्या निबंधांत कोणी वाचू नये! :-)

हुसेन यांनी बरीच चित्रे काढली. जर हुसेन यांनी बहुतेक चित्रे प्रार्थनास्थळात पूजण्यासाठी बनवली नसतील, तर सामान्य इंग्रजी वापराप्रमाणे त्यांची बहुतेक चित्रकला "सेक्युलर आर्ट" ठरते.

श्री विकास यांनी दिलेल्या दुव्यावर हुसेन यांची चित्रे पाहिली. त्या चित्रांमध्ये मला काही वावगे आढळले नाही. त्यांचा काय कलात्मक दृष्टीकोन असावा याविषयी काही भाष्य करण्यास मी असमर्थ आहे. पण ज्यांची या देवतांवर श्रद्धा आहे त्यांना ही चित्रे अवमानकारक वाटण्याची शक्यता मी नाकारत नाही. या संदर्भात सलमान रश्दी यांच्या 'सॅटॅनिक वर्सेस' या पुस्तकाची आठवण आल्यावाचून राहवत नाही. ते पुस्तक वाचल्यानंतर मला काही वावगे आढळले नाही. अनेक मुस्लिम धर्मियांना मात्र ते पुस्तक अवमानकारक वाटते. डॅनिश व्यंगचित्रकाराने काढलेल्या चित्राबाबतही असेच म्हणता येईल. मला व्यक्तिश: काही वाटले नाही. अनेक मुस्लिम धर्मियांना मात्र ते व्यंगचित्र इस्लामला नाकारणारे वाटले. अनेक ख्रिश्चन धर्मीयांनाही येशू ख्रिस्ताबाबत कलेमध्ये घेतलेले स्वातंत्र्य अयोग्य वाटते, जे मला वाटत नाही.

एन राम यांनी 'सॅटॅनिक वर्सेस'वर भारतात (इतर देशांच्या आधी) बंदी घातल्यानंतर भारतातील व्यवस्था 'impotent' (षंढ) वाटली की नाही हे मला माहीत नाही. भारतात समुदायांच्या भावनांविषयी नको तितकी संवेदनशीलता आहे. ती काही आजकाल अस्तित्त्वात आलेली नाही. तेव्हा भारतीय व्यवस्था ही नेहमीच व्यक्तिस्वातंत्र्याबाबत बोटचेपे धोरण स्विकारते, हे त्यांना नवीन नसावे. तेव्हा व्यवस्थेला नपुंसक म्हणण्याइतपत उद्विग्नता त्यांना वाटणे हे आश्चर्यकारक आहे.

ते आपल्या लेखात म्हणतात हुसेन यांना कतार सरकारने न मागता राष्ट्रीयत्व दिले. कतारमध्ये राजेशाही आहे. राणी साहेबांनी त्यांना 'अरब संस्कृतीचा इतिहास' यावर चित्रे काढावयास लावली आहेत. हुसेन इसवीसनापुर्वीच्या अरब संस्कृतीस कसे रेखाटतात हे पाहणे रोचक ठरावे. कमीत कमी प्रेषित पैगंबर तत्कालीन अरबांच्या नजरेने रेखाटण्याचा प्रयत्न केल्यास त्यांच्या कलेविषयीच्या निष्ठेचा अनुभव येईल.

दुसर्‍या देशात रहावे लागण्याचा जाच त्यांना उतारवयात सहन करावा लागत आहे, हे दुर्दैवी आहे. पण तो त्यांचा स्वत:चा निर्णय आहे. त्यांना हात धरून कोणी भारतातून हाकललेले नाही. त्यांना जीवास धोका असल्यास सरकारने त्यांना सरकारने संरक्षण दिले असते याविषयी थोडीफार खात्री बाळगण्यास जागा आहे. तेव्हा त्यांच्या देशाबाहेर राहण्याच्या स्वयंनिर्णयाविषयी मला ममत्व वाटले तरी तो भारतीयांचा किंवा भारतीय व्यवस्थेचा दोष आहे, हे मान्य करणे मला कठीण वाटते.

हुसेन यांच्या चित्रांचे प्रदर्शन उधळून लावणार्‍या झुंडशाहीचा निषेध करणे आवश्यक आहे. त्यांच्या घरावर हल्ला करणार्‍या माथेफिरुंचाही निषेध नोंदवावा तितका कमीच आहे. न्यायालयात जाण्याचा वैधानिक मार्ग पत्करणार्‍या लोकांचे पाऊल मात्र योग्य दिशेनेच पडले आहे. जर धर्माच्या नावाखाली कलेला केलेला विरोध मान्य करायचाच आहे तर कुठल्याही धर्माबाबत हे तत्त्व सारखेच लागू व्हावे.

अशा प्रकारे कलेला विरोध करणे मला व्यक्तिश: सर्वथा अयोग्य वाटते. कुठल्या कलाकाराच्या कलेमुळे कुठल्या धर्माच्या अनुयायी असलेल्या व्यक्तिचा धर्माविषयी आदर कमी होतो असे तर मला मु़ळीच वाटत नाही. भारतीय व्यवस्थेने प्रगल्भ होण्याची आवश्यकता आहे. सर्व समुदायांकडून ही अपेक्षा सारख्याच प्रमाणात केली जावी.

मग हुसेन यांनी नग्न चित्रे काढताना का सर्वधर्म समभाव नाही दाखवला? हिंदू देवतां बरोबर स्वधर्मातील पवित्र व्यक्तीची, स्वताच्या आईची अशी चित्रे का काढली नाहीत?

प्रदीप मलाही तुमचा शोध घ्यावासा वाटतो पण माझी चित्रकला तितकीशी (तितकीशी काय आजीबात) चांगली नाही

:)) :))

ती तीच चित्रे आहेत असे गृहीत धरून विकास यांच्याशी साधारण सहमत.

(ब्लॉगचा दुवा दिलेला पाहून दुसर्‍या एका धाग्यावर एका नाटकातली सावरकरांची म्हणून दाखवलेली विधाने काढायला लावली गेल्याची आठवण झाली)

नितिन थत्ते

हिंदुलोक अतिसहिष्णु असल्याने त्यांच्या भावनांची किंमत आता या हिंदुस्थानात उरली नाही.त्यांच्या धार्मीक भावना त्या धार्मीक आणि हिंदुंच्या भावना मात्र कवडी मोलाच्या.
हुसेन यांना जर चित्रकारीचा एव्हढाच शौक असेल तर त्यांनी त्यांच्याच प्रेषिताची अशीच सुंदर चित्रे काढावीत आणि त्याचे भव्य प्रदर्शन भरवुन दाखवावे,मग एखादा तरी फतवा निघतो की नाही ते पहाच !!!
ह्यांनी गजगामिनी काढला आणि बहुधा माधुरीच्या पाठी शिवाय दुसरा कसलाही भाग यांना संपुर्ण चित्रपटात दिसलाच नसावा...

एकदा न्युज चॅनल वरती ह्यांचीच एक अदाकारी पाहत होतो...माधुरीचे चित्र काढताना समोर माधुरी होती...ह्यांनी तीन गोळे काढले आणि माधुरी साकार झाली...आता बोला. ;)
ह्या असल्या चित्रकारांसमोर रस्त्यावर कोळश्याने किंवा रंगीत खडुने साचेबद्ध चित्र काढणारे गरिब तरुण मला जास्त सृजनशील वाटतात.
कुठलाही अर्थ नसलेल्या चित्रामधे अर्थ शोधणारी माणसे पाहिली की मला त्यांची कीव करावी वाटते,अशाच लोकांना त्या चित्रांमधे काहीही गैर मात्र दिसत नाही हा भाग वेगळाच... ;)

(कला म्हणजे नक्की काय रे भाऊ ? :? )
मदनबाण.....

जितक्या %नी महागाई वाढली, तितक्या %नी तुमचा पगार तरी कधी वाढला होता का ?
http://i740.photobucket.com/albums/xx46/Madanban/Mix/ur_salary.gif

हुसेनने स्वतःच्या आईबापाची नग्न चित्रे काढावीत. संभोग करतानाची असलि तरी चालेल. आणि आठवत नसेल तर स्वतःचे नग्न चित्र काढावे. दिप्या, आज मी चक्क हिंदुत्ववाद्यांच्या बाजूने भांडतोय. तू लढ. आपला फुल सपोर्ट आहे.

केवळ अज्ञानातून हा प्रश्न - हे हुसेन खरंच इतके थोर चित्रकार आहेत का हो? थोर चित्रकार म्हणजे, खरंच त्यांच्या (त्या देव-देवतांच्या सोडून इतर तरी) चित्रात तसा दम असतो का? येथे सापेक्षता लागू होणार असली तरी, सरासरीत त्यांची चित्रे अशी थोर आहेत का?

भारतीय चित्रकलेला आणि शिल्पकलेला नग्नतेचे वावडे कधीच नव्हते आणि अजूनही नसावे. त्यामुळे केवळ सीता नग्न दाखवली, किंवा सरस्वती, म्हणून असे वाटण्याचे कारण नाही. मग ती टेंपल आर्ट असो नाहीतर सेक्युलर आर्ट.

हुसेन यांचा विरोध ज्याप्रकारे दोन जीवांना एकत्र आणलेले दिसते आहे, त्यामुळे अधिक झाला असावा असे वाटते. त्यामागचा त्यांचा हेतू कदाचित वेगळा असू शकतो. उदा. लक्ष्मी आणि हत्ती. (माझे इंटरप्रिटेशन असे झाले की लक्ष्मीने विचारवंतांना आपल्या काबूत ठेवले आहे, - हत्तीवर टाच जशी ठेवली आहे त्यावरून - गजगामिनी हा त्यांचा चित्रपट मी पाहिलेला नाही, पण त्यावरून काही तरी अजून इंटरप्रिटेशन होऊ शकेल असे वाटते. कदाचित हुसेन यांच्या मानसिक अवस्थेचा किंवा द्वंद्वाचा वेध घेता येईल असे वाटते, पण ते ज्यांना वेळ आहे आणि इच्छा आहे त्यांनी करावे). पण असे करत असताना त्यांनी दुसरीकडे सीता ज्याप्रकारे मारूतीच्या शेपटीवर, किंवा रावणाच्या मांडीवर नग्नावस्थेत बसलेली दाखवलेली आहे, ते रामायणातल्या प्रसंगांना धरून नसावे, आणि असले तरी ते दाखवताना काहींच्या धार्मिक भावना दुखावण्याची शक्यता नाकारता येत नाही.

ही चर्चा कलेची अभिव्यक्ती कशी असावी ह्याबद्दल होऊ शकते. कलाकार आणि सामान्य माणूस यांच्या अभिव्यक्ती स्वातंत्र्यासंबंधी होऊ शकते. हुसेन यांनी आपल्या आईचे चित्र असे का काढले नाही, आणि वडिलांचे असे का काढले नाही, याबद्दलचे प्रश्न म्हणजे कलाकाराची मर्जी याखेरीज देता येत नाही.

असो. बाकी अक्षय यांच्याशी सहमती.

ज्या जमातीला "हिंदू" देवतांची "विटंबना" करण्याचा इतिहास आहे त्या जमतीतील कोणीही तरी नग्न चित्र पाडू नयेत आमच्या देवतांची. PERIOD!!!!

आधी ओरबाडायचं , विटंबना करायची आणि नंतर कलेच्या साळसूद नावाखाली तेच करायचं असच वाटणार.
**********************************
या जगात दुर्लभ असे काही असेल तर ती सद्वासना आहे - वाचनात आलेला सद्विचार (ज्ञनेश्वरीतील ओवीवर आधरीत)

»

**********************************
या जगात दुर्लभ असे काही असेल तर ती सद्वासना आहे - वाचनात आलेला सद्विचार (ज्ञनेश्वरीतील ओवीवर आधरीत)

ह्या हुसेनला एकदा दोन लाफा मारायला पाहिजेत..:)

एक नंबरचा भिकारचोट माणूस आहे तो..

तात्या.