अवडंबर म्हणजे काय ? ते कसे थांबवणार?

परिस्थितीला, संकटाला थेट समोरून तोंड देणे, कर्तव्य पार पाडणे इत्यादि कामांसाठी जे काही करावे लागते त्यात अडथळा अथवा विलंब होऊ शकेल इतपत कर्मकांड किंवा श्रद्धेपायी केलेली रिच्युअल्स जास्त होऊ लागली तर ते अवडंबर. जर जाता जाता सहज काही प्रार्थना, कृती, पूजा, स्मरण वगैरे करून या कामात मानसिक सहाय्य होत असेल तर चांगलेच.

जितके होईल तितके आलेल्या गोष्टींना समोरून तोंड द्यावे हे उत्तम. इतर कोणत्याही थेट संबंधित नसलेल्या कृती या केवळ मानसिक समाधानापुरत्या आहेत हे मनाशी कुठेतरी जाणून असावे.

जितके होईल तितके जास्त लक्ष आणि ताकद मूळ संकट किंवा परिस्थितीकडे केंद्रित करावी .. कारण त्याला नाईलाज असतो.
शेवटी खुद्द घेतलेले निर्णय आणि थेट कृती यांनीच समस्या सुटण्याची त्यातल्या त्यात शक्यता असते.
उदा.
एखादे सहज उपलब्ध फूल पान देवाला मनापासून वाहणे पुरेसे. विशिष्ट दिवशीच विशिष्ट फुलांची विशिष्ट संख्याच असली पाहिजे हे अवडंबर म्हणता येईल.

तुमच्या मते हिंदूधर्मात देवावरील श्रद्धा व्यक्त करणं यासाठी काय काय करणं हे योग्य आहे ?

देवावरील श्रद्धा व्यक्त करताना हिंदू लोक जे जे काही करतात त्यातले तुम्हाला काय काय खटकते?

Exclusively हिंदू देवावरील श्रद्धेवरच प्रश्नचिन्ह उभे करण्याचे काय कारण आहे?
("त्यांया"बद्दल का बोलत नाहीत असं माझं म्हणणं नाही) तुम्ही स्वतः specifically लिहिले आहे म्हणून विचारत आहे.

- (Open minded) द्येस्मुक् राव

अवडंबराची व्याख्या करणे कठीण आहे.

माझ्या घरात पूर्वापार असलेला देव्हारा आहे, ज्यात मोजक्याच देवांच्या मूर्ती/मूर्त्या आहेत. रोज सकाळी अंघोळ झाल्यावर त्यांची पूजा करणे हे अंगवळणी पडलेले कर्तव्य आहे. वेळेअभावी कधी पूजा करणे न जमल्यास माझी पत्नी पूजा करते पण देवपूजा कधीही चुकत नाही.

दिवे लागणीच्या वेळेस पत्नीच देवाजवळ दिवा लावते व शुभं करोति म्हणते. मी घरी असल्यास तिच्या जोडीने मी सुद्धा म्हणतो, देवाला नमस्कार करतो.

या अंगवळणी पडलेल्या सवयी आहेत. यात मला स्वतःला कसलेही अवडंबर आहे असे वाटत नाही.

दर मंगळवारी साधारणपणे पत्नी गणपतीच्या देवळात जाते. या सर्व बाबतीत आम्हाला कसलेही अवडंबर आहे असे वाटत नाही.

परंतू हे व्यक्ती सापेक्ष आहे. एखाद्याला हे देखिल अवडंबर वाटू शकेल...

आपल्याशी शतप्रतिशत सहमत. या सर्व गोष्टी बहुतेक घरातून दिसून येतील.

लग्न झाल्यावर गोंधळ/भराड घालणं ही परंपरा. पण तो गोंधळ घालताना डिजे वापरून रात्रभर आख्या वस्तीला वेठीस धरणे म्हणजे आवडंबर....

अवडंबर म्हणजे काय - व्याख्या व्यक्तिसापेक्ष असणे साहजिक आहे. या बाबतीत दोन व्यक्तींचे एकमत होणे देखील दुरापास्त आहे.

ते कसे थांबवणार - सामाजीक उपद्रव थांबवण्यसाठी कायदे आहेत/ असावेत. आपापल्या आनंदासाठी स्वखर्चाने कुणीही काहीही करत असेल, जोवर ती गोष्ट निरूपद्रवी आहे, त्यात कुणाचे शोषण नाही की कुणावर अन्याय नाही ती थांबवणे अनावश्यक आहे.

तळटीप - अवडंबराचा परिघ श्रद्धा आणि धर्मापुरताच मर्यादित नसतो. असो.

देवाळु लोकांना असे वाट्त असतं की, आपल्या जीवनात अधिक सुख, अधिक आनंद, अधिक ऐश्वर्य, अधिक मुलं-बाळं, अधिक मानसिक समाधान... अधिक अधिक आणि अधिक इश्वरकृपेनेच मिळते- मिळावे आणि आपल्या जीवनात येणारी सर्व प्रकारची संकटे, आजार वगैरे दूर व्हावीत यासाठी निमित्ताने येणा-या पूजाअर्चा, प्रार्थना,श्लोक, अष्टक, उपवास, तंत्र-मंत्र, वगैरे हे सर्व घरात असतं आणि जो पर्यंत इतरांना कोणाला त्रास होत नाही तो पर्यंत हे सर्व बरं वाटतं आणि जेव्हा हे अधिक प्रमाणात होतं तेव्हा अवडंबराची सुरुवात होते असं वाटतं.

-दिलीप बिरुटे

अवडंबर म्हण्जे मार्केटींग ... अ‍ॅग्रेसिव्ह मार्केटींग ... हॅमरींग मार्केटींग ...

स्वतःचा ब्रॅण्ड टिकवण्यासाठी केलेलं मार्केटींग !
देवा धर्माच्या नावाखाली प्रलोभनं दाखवून, भिती दाखवुन केलेलं मार्केटींग !
स्वतःचे चेले जमवून, शक्ती खर्च करून प्रसंगी पैसे खर्च करून केलेलं अवडंबर !
जयंत्या, प्रकटदिन, पुण्यतिथ्या, सोहळे, पादुका पुजन, भोजनं, यज्ञ, याग करुन केलेलें अवडंबर !

अवडंबर अर्थात मार्केटींग .. कसं थांबवणार ?
शक्यच नाही थांबवणं .... कारण काही विशिष्ट लोकांची अन सामन्यजनांची ती गरज आहे, शारिरिक, मानसिक, सामाजिक, राजकिय, धार्मिक, अध्यात्मिक इ इ ! शतकानुशतके हे सुरु आहे, सुरु राहणार !

अवडंबर चालूच राहणार,
............. चालूच राहणार,
.................... राहणारच !

माझ्या मते खर्‍या विज्ञानवाद्यांना देवावर श्रद्धा असणे याचा त्रास होत नसावा.

आता या निमित्ताने खरा विज्ञानवादी कोण आणि खोटा विज्ञानवादी कोण अशीही चर्चा सुरू करता येऊ शकेल :)

माझा अनुभव या बाबतीत पूर्ण उलटा आहे. तो माझा अनुभव आहे त्यामुळे कितपण प्रातिनिधिक आहे याची कल्पना नाही. माझ्या परिचयातील बहुसंख्य विज्ञानवादी व्यक्ती श्रध्दा हा शब्द ऐकला तरी अंगावर पाल पडल्यासारखे करतात आणि अगदी आक्रमक होऊन समोरच्याला मूर्ख म्हणून लगेच मोकळे होतात. तुम्ही वर दिलेल्या धाग्यातही त्याचे प्रत्यंतर येतेच. असल्या लोकांच्या तोंडी लागण्यात अर्थ नसतो हे अनुभवांती समजले आहे.

तर तुमच्या मते हिंदूधर्मात देवावरील श्रद्धा व्यक्त करणं यासाठी काय काय करणं हे योग्य आहे ?

काही कल्पना नाही बुवा. मुळात मनातून सश्रध्द असले तरी पुरेसे असावे असे मला तरी वाटते. अमुक एक गोष्ट योग्य की अयोग्य हे ज्याने त्याने आपल्या पातळीला ठरवावे.

देवावरील श्रद्धा व्यक्त करताना हिंदू लोक जे जे काही करतात त्यातले तुम्हाला काय काय खटकते?

इन जनरल पब्लिक न्युजन्स होईल अशी कोणतीही गोष्ट मला तरी खटकते. पण पब्लिक न्युजन्स कोणत्याही कारणामुळे होऊ शकतो. देवावरील श्रध्दा व्यक्त करतानाच तो होऊ शकतो असे नाही. गणपतीत जसा धांगडधिंगा आणि लाऊडस्पीकरवर बोंबलणे चालते तसे स्थानिक नगरसेवकाच्या वाढदिवसालाही होणार नाहीच याची काय खात्री आहे?

या विस्तृत रेंजमधे लोकांनी कुठे थांबावे ? मर्यादा कुठपर्यंत असावी असे तुम्हाला वाटते? आणि तसे का वाटते?

मला माझी मर्यादा कुठपर्यंत आहे हे माहित आहे. पण माझी जी काही मर्यादा आहे तीच इतरांचीही असावी असा अट्टाहास नक्कीच नाही. त्यामुळे 'तू अमुक कर आणि तमुक करू नकोस' असले इतरांना सांगायला मी तरी जात नाही. आणि तसे का वाटते असा विचार मी अजून तरी केलेला नाही. भविष्यातही करेन असे आता तरी वाटत नाही.

अवडंबराची व्याख्या तुम्ही कशी करता?

यात इतर लोक अवडंबराची व्याख्या करत असतात/असतील हे गृहितक झाले. मी मुळात असल्या व्याख्या जाणीवपूर्वक करायलाच जात नाही. जर का एखादी गोष्ट खटकत असेल त्यावरून नकळतपणे तशी व्याख्या केली जात असली तर कल्पना नाही.

याला जोडून दुसरा प्रश्न असा की जिथून पुढचं तुम्हाला खटकतं ते खटकणारे(तुमच्या मते अवडंबर) थांबवण्यासाठी तुम्ही काय करता?

एखादी गोष्ट खटकत असेल तर ते अवडंबर असेल तर वर म्हटल्याप्रमाणे कोणत्याही कारणाने होणारा पब्लिक न्युजन्स मला तरी खटकतो. तरीही ते थांबविण्यासाठी मी तरी काहीही करत नाही. असा पब्लिक न्युजन्स वर्षभर कुठेनाकुठे कोणत्या ना कोणत्या कारणाने चालू असतो म्हणून अनेकांची (मांडववाले, टेबल खुर्च्यावाले, ढोलताशेवाले, लाऊडस्पीकर वाले वगैरे अनेक वाले तसेच इलेक्ट्रिशिअन्स, दुकानदार वगैरे) पोटं भरतात हे पण खरंच. जशी लग्नात भरपूर खर्च केला जातो ती व्यर्थ उधळपट्टी आहे असे अनेकांना वाटते पण त्यातून अनेकांची नोकरी-व्यवसायाची सोय होते आणि ती एक 'सिंबायोटिक इकॉनॉमी' आहे तसेच याविषयीही. एक सुशिक्षित मध्यमवर्गीय पांढरपेशा व्यक्ती म्हणून आपल्याला खटकतात नेमक्या त्याच गोष्टींमुळे कितीतरी लोकांची पोटे भरली जात असतात हे आपल्या आजूबाजूला होत असलेले जाणवेलच. समजा त्या गोष्टी आवडत नसल्या तरी बंद करायला गेल्यास संबंधित लोकांची पोटं भरायचा दुसरा कोणता कार्यक्रम आपल्याकडे आहे का? नसेल तर इतर कोणाला 'तू हे कर आणि ते करू नकोस' असे सांगायला न जाणेच इष्ट.

घरातलाच एखादा सदस्य असा असेल तर तुम्ही त्याचे ते अवडंबर थांबवायला जमले का? काय केलेत ते थांबवण्यासाठी ?

अगदी घरात नाही तरी नात्यात असे काही लोक आहेत. कधीही भेटल्यावर कोणत्यातरी देवाचा फोटो गळ्यात मारणारे- दरवेळेस नवा फोटो देताना तो फोटो पाकिटात ठेव, चांगले होईल असा सल्ला देणारे. एक तर मला स्वतःला असल्या फोटोंमध्ये अजिबात रस नसतो. पाकिटात ते फोटो ठेवायलाही आवडत नाही. पण नातेवाईकांचे मन मोडायला नको म्हणून ते फोटो घेतो आणि घरी आल्यावर बायकोला देतो. ती बघते काय करायचे त्या फोटोंचे? :)

अवडंबर माजवणे हा प्रकार फक्त आचारत नव्हे, तर विचारात देखील असतो.

आपण सर्वसामान्य, कुणाच्या खिजगणतीत नसलेल्या व्यक्ती आहोत हे मान्य नसणारे लोक मोठमोठी बिरूदे लावत वैचारिक अवडंबर माजवतात. ते देखील इतरेजनांना तापदायक आणि उबगवाणे असू शकते/ असते.

हा खरा धर्म.

बाकी सर्व अवडंबर ..

ज्याचा त्याचा प्रश्न.

हायला

मला वाटलं हा "निर्भय बनो" चा आवस मागणाऱ्या अवडंबर चौधरी बद्दल लेख आहे !

असो

आपल्याला वाटणारे आवश्यक कर्मकांड हे दुसऱ्याच्या दृष्टीने अवडंबर असू शकते. उदा. घरातून निघताना देवाला केलेला नमस्कार हा सुद्धा एखाद्या नास्तिकाच्या दृष्टीने अवडंबर असू शकते.
भले त्याला त्याचा काहीही त्रास नाही.