युध्दाचा कलाविष्कार

आजच मला एक ईमेल आले. वाचताना टचकन डोळ्यांत पाणीच आले. असे काय होते त्या ईमेलमध्ये? कसली होती ती शोकवार्ता?
ती वार्ता होती युध्दाने आक्रसलेल्या जीवनाची..... घायाळ झालेल्या लाखो जीवांची.... त्यांच्या मनात आजही भळभळणार्‍या जखमांची.....दुसर्‍या जागतिक महायुध्दात जर्मन आक्रमणांमुळे सामान्य माणसांच्या आयुष्यात झालेल्या उलथापालथीची ही कहाणी......

''युक्रेन हॅज गॉट टॅलन्ट'' प्रतियोगितेमध्ये पारितोषिक विजेत्या ठरलेल्या झेनिया सिमोनोव्हा ह्या अवघ्या चोवीस वर्षीय तरुण कलावतीने आपल्या कलाविष्काराच्या वेगवान, ताकदपूर्ण आणि रुध्द करणार्‍या आकृतीबंधांतून उपस्थितांच्या डोळ्यांमध्ये अश्रू आणले. असे काय वेगळे होते तिच्या कलाकृतीत?

वाळूच्या प्रकाशित केलेल्या टेबलवर वेगवेगळी चित्रे आपल्या चपळ व सु-नियंत्रित बोटांनी रेखून झेनिया सिमोनोव्हाने सर्व उपस्थितांना एका अशा दुनियेची सफर घडवून आणली ज्यातील दु:ख त्यातील प्रत्येकाने, त्याच्या आधीच्या पिढीने कधी ना कधी भोगलंय.... हे दु:ख आहे युध्दाचं....त्यात होरपळून निघणार्‍या सामान्य जीवांचं....त्यांच्या उध्वस्त स्वप्नांचं....त्यांच्या जखमी पंखांचं....त्यांच्या बेभान अश्रूंचं.... आणि कधीच न मिटणार्‍या हुंदक्यांचं.....

ह्या वालुकाचित्रांना मोठ्या स्क्रीनवर प्रोजेक्टरच्या साहाय्याने दाखवले गेले. त्या चित्रांनी सर्व प्रेक्षकवर्ग सुरुवातीला स्तब्ध झाला आणि मग ते अरण्यरुदन प्रत्येकाच्या नेत्रांतून व्यक्त होऊ लागले. तिच्या ह्या कलाविष्काराला सर्वोच्च बक्षीस मिळाले - तब्बल एक लाख तीस हजार डॉलर्सचे!

चित्रांची सुरुवात होते ती आल्हादकारक संगीतातून.... चांदण्या आकाशाखाली ''तो'' व ''ती'' एका रस्त्यावरच्या बाकड्यावर एकमेकांचे हात हातात घेऊन बसलेले असतात. पण मग त्या चांदण्यांनी भरलेल्या आकाशात युध्दाची विमाने घोंगावू लागतात आणि सारे चित्रच पालटते... तो देखावा नाहीसा होतो. तिथे येते ती एक स्त्री, तिच्या चेहर्‍यावर वेदनांचे अश्रू आहेत, दु:खाची जखम अद्याप ताजी आहे..... देखाव्यात एक छोटेसे बाळ आकारास येते आणि स्त्रीच्या चेहर्‍यावर हास्य फुलते....निराशेत बहरणारी ही आशा....
पण पुन्हा युध्द पुकारले जाते..... सिमोनोव्हाच्या हालचाली आता अधिक वेगवान, आक्रमक झालेल्या असतात....आणि सोबतचे संगीतही छातीची धडधड वाढवणारे.....घायाळ करणारे...

युध्दाच्या त्या खाईतला आक्रोश, अनागोंदी दाखवण्यासाठी सिमोनोव्हा पुन्हा एकदा टेबलवर वाळू बेफामपणे पसरते आणि तिच्या कुशल बोटांमधून काळोख्या दिवसांचे, लोकांच्या वेदनांनी पिळवटलेल्या चेहर्‍यांचे सत्य साकारते. त्यातच एक तरुण स्त्री आकार घेते. तिच्या डोळ्यांत पुन्हा प्रतीक्षेचे, वेदनांचे कढ असतात आणि हातात पत्र. स्त्रीच्या डोळ्यांतील अश्रू आणि हातातील पत्र तसेच राहाते, बाकीचे चित्र बदलत जाते. पुढे सिमोनोव्हाच्या जलद फलकार्‍यांतून तीच स्त्री वृध्दा बनलेली दिसते. वाट पाहून पाहून तिचा चेहरा सुरकुत्यांचे आणि वेदनांचे जाळेच बनलेला....
त्याच चेहर्‍यातून सिमोनोव्हा एका अज्ञात शिपायाचे स्मारक चितारते.

आणि मग येते अंतिम दृश्य.... आई व मूल काचेच्या पल्याड असलेल्या, काचेतून आपल्या माणसांना जणू स्पर्शच करायच्या प्रयत्नांत असलेल्या पुरुषाचा निरोप घेतानाचे हे दृश्य.... पुरुषाची असहायता, स्त्रीचा त्याच्या दिशेने झेपावलेला हात आणि आपल्या वडीलांना काचेतूनही स्पर्श करण्यास उत्सुक ते लहान मूल....

चित्र व कथानक येथेच संपते.... टाळ्यांचा कडकडाट झालेला असतो. एका डोळ्यात हसू व एका डोळ्यात आंसू घेऊनच सर्व प्रेक्षक कलाकाराची वाहवा करत असतात!

युध्दासारख्या भीषण, संहारक घटनेला आपल्या कलेतून जिवंत करून त्याचे मानवी जीवनावर, मनावर होणारे सर्वदूर परिणाम आपल्या हातांच्या तेजस्वी फटक्यांतून, चपळ हालचालींतून सर्वांसमोर आणणार्‍या ह्या तरुणीचे मनापासून कौतुक!

युक्रेनमधील ह्या ग्रेट पॅट्रियॉटिक वॉर मध्ये दर चार माणसांमागे एक माणूस युध्दात आपले प्राण गमावून बसला. ४१ मिलियन्स लोकसंख्या असलेल्या ह्या देशातील ८ ते ११ मिलियन लोक युध्दात मृत्युमुखी पडले.

-- अरुंधती
http://iravatik.blogspot.com/