हिमालय की गोद में... (रोमांचक कुमाऊँ भ्रमंती) १४: थरारक पाताल भुवनेश्वर

हिमालय की गोद में... (रोमांचक कुमाऊँ भ्रमंती) १४: थरारक पाताल भुवनेश्वर

हिमालय की गोद में... (रोमांचक कुमाऊँ भ्रमंती) १: प्रस्तावना
हिमालय की गोद में... (रोमांचक कुमाऊँ भ्रमंती) २: सत्गड परिसरातील भ्रमंती
हिमालय की गोद में... (रोमांचक कुमाऊँ भ्रमंती) ३: अग्न्या व बुंगाछीना गावामधील ट्रेक
हिमालय की गोद में... (रोमांचक कुमाऊँ भ्रमंती) ४: गूंजीच्या दिशेने...
हिमालय की गोद में... (रोमांचक कुमाऊँ भ्रमंती) ५: है ये जमीं गूंजी गूंजी!
हिमालय की गोद में... (रोमांचक कुमाऊँ भ्रमंती) ६: गूंजीचा हँगओव्हर!
हिमालय की गोद में... (रोमांचक कुमाऊँ भ्रमंती) ७: सत्गड- कनालीछीना ट्रेक
हिमालय की गोद में... (रोमांचक कुमाऊँ भ्रमंती) ८: ग्रामीण जीवनाची झलक
हिमालय की गोद में... (रोमांचक कुमाऊँ भ्रमंती) ९: अदूसोबत केलेला ट्रेक
हिमालय की गोद में... (रोमांचक कुमाऊँ भ्रमंती) १०: ध्वज मंदिराचा सुंदर ट्रेक
हिमालय की गोद में... (रोमांचक कुमाऊँ भ्रमंती) ११: उद्ध्वस्त बस्तडी गावाच्या परिसरातील ट्रेक
हिमालय की गोद में... (रोमांचक कुमाऊँ भ्रमंती) १२: रमणीय चंडाक हिल परिसरात २० किमी ट्रेक
हिमालय की गोद में... (रोमांचक कुमाऊँ भ्रमंती) १३: एक अविस्मरणीय ट्रेक (२६ किमी)

काल महाशिवरात्री झाली आणि आज मी एका वेगळ्याच शिव मंदिराबद्दल लिहीणार आहे. उत्तराखंडमध्ये फिरताना तिथे पाताल भुवनेश्वरला जाण्याचा योग आला. हा ट्रेक नव्हता. पण काहीसा ट्रेकसारखाच थकवणारा लांबचा प्रवास होता. हिमालयामधील वास्तव्य संपता संपता ह्या प्रवासाचा योग जुळून आला. ९ नोव्हेंबरची सकाळ. गूंजीप्रमाणेच हा प्रवास जीपने करायचा आहे. पाताल भुवनेश्वर पिथौरागढ़ जिल्ह्यामध्येच आहे, पण जाण्याचा रस्ता बराच फिरून जातो. गंमत म्हणजे आम्ही बुंगाछीनाला काही दिवस राहिलो होतो, तिथून अगदी आतल्या बाजूने पायवाटेने पाताल भुवनेश्वरला जाता येत होतं. पण रस्ता फिरून जातो. सकाळी आठच्या सुमारास सत्गडवरून निघालो. निघताना सत्गडमध्ये एकदम ढग आलेले आहेत. ध्वज मंदिर ढगांमध्ये हरवून गेलंय! ह्यावेळी आम्हांला फिरवणारे चालक आहेत गूंजीच्या वेळी सोबत असलेले जितूजी! गाडीसुद्धा त्यांचीच आहे. पिथौरागढ़च्या जवळ पेट्रोल भरून बुंगाछीना- थल अशा मार्गाने निघालो. निघताना हा प्रवास १२० किलोमीटरचा- म्हणजे किमान पाच तासांचा आहे, ह्याची तितकीशी कल्पना नव्हती. मी ह्या मार्गाने थल- चौकोड़ी- बागेश्वर असं डिसेंबर २०१२ मध्ये एकटा फिरलो होतो, त्याची आठवण होतेय. पिथौरागढ़ला २०११ मध्ये पहिल्यांदा गेलो होतो तेव्हापासून पाताल भुवनेश्वरबद्दल ऐकत आलोय. पण प्रत्यक्ष जाण्याचा योग आज आला आहे!

थल गांवावरून एक रस्ता मुन्सियारीकडे जातो व एक रस्ता चौकोड़ी- बागेश्वरकडे जातो. थल गांव रामगंगा नदीकाठी वसलेलं आहे. मोठं अंतर असल्यामुळे शक्यतो न थांबता प्रवास करत जातोय. थलमध्येही जेव्हा नाश्त्यासाठी हॉटेल मिळालं नाही, तेव्हा मग एका दुकानामधून पॅक केलेलं फास्टफूडचाच नाश्ता केला. हिमालयात कुठेही फिरत असलो तरी उंच पर्वत रांगा, वळत जाणारे घाट रस्ते, डोंगरांच्या मध्ये दरी आणि अगदी दरीमधून वाहणारी नदी, हे दृश्य सदैव दिसतंच! आणि नदीनंतर रस्ता परत वर चढायला लागतो! आणि थलपासून रस्ता जो वर चढतोय, तो चौकोड़ीपर्यंत वर चढतोय. रस्ता वर चढताना परत एकदा दूरवरचे हिमाच्छादित शिखर दिसत आहेत. वर चढल्यावर खालून दिसणारी रामगंगा अजून छोटी दिसतेय. इथे नेमका अदूला उलटीचा त्रास झाला. त्यामुळे चौकोड़ीच्या आधी अगदी घाटामध्ये थोडा वेळ थांबावं लागलं. चौकोड़ी हे २००० मी. उंचीवरचं पर्यटन स्थळ आहे. इथून रस्ता वळाला आणि हळु हळु खाली दरीत उतरायला लागला. पाताल भुवनेश्वर हे दरीमध्ये असलेलं मंदिर आहे.

साधारण १२ वाजता पाताल भुवनेश्वरला पोहचलो. मूळ गावामध्ये आता खूप रिसॉर्टस आणि दुकानं वगैरे झाली आहेत. सोबतच्या जितूजींनी मंदिराबद्दल बरीच माहिती दिली आहे की, इथे आतमध्ये हवा कमी आहे, लहान मुलांना श्वास घ्यायला त्रास होऊ शकतो. इथे ३३ कोटी देवता राहतात, इथून गुहेतून जाणारी भूमीगत वाट थेट बद्रीनाथ- केदारनाथकडे जाते, पाताल भुवनेश्वरला दर्शन देताना चार धाम यात्रेचं पुण्य मिळतं वगैरे वगैरे. आणि मंदिर परिसरामध्येही अशाच स्वरूपाची वर्णनं आहेत. मंदिराच्या आतमध्येही गुहेमध्ये अनेक ठिकाणी खडकांमुळे बनलेलेले आकार, गुहेतून वाहणारी जल धारा, गुहेची रचना ह्या सगळ्यांना धरून अक्षरश: शेकडो आख्यायिका आहेत की, इथे सर्व देव राहतात, इथेच ब्रह्मदेव आले होते वगैरे वगैरे. अर्थातच त्या गोष्टी सोडून दिल्या. पण एक नैसर्गिक आणि रमणीय स्थान म्हणून ही गुहा निश्चित एंजॉय करण्यासारखी आहे. आसपासचा परिसरही अगदी रमणीय आहे. हिमशिखर सतत दूरवरून सोबत देत असतात.

गुहेमध्ये उतरताना एक वाटाड्या सोबत होता. आणि गुहेत जाताना वस्तुत: दगडांच्या वाटेने उतरावं लागलं. रॉक क्लाइंबिंग! ९० फूट खोल गुहा आहे. आतमध्ये अनेक छोट्या गुहा/ खोल्या आहेत आणि त्याबद्दलच्या आख्यायिका आहेत. आतली पायवाट ओलाव्यामुळे निसरडी असते. शिवाय जमिनीच्या आत जाण्याचा अनुभव रोमांचक वाटतोच. साधारण अर्ध्या तासामध्ये गुहेच्या वेगवेगळ्या भागांमध्ये वाटाड्याने फिरवलं. कोणालाही श्वास घेताना त्रास झाला नाही. फक्त काही ठिकाणी पाय घसरत होते. आणि चढताना रॉक क्लाइंबिंग आहे, ते अदूला जमेल ना, अशी शंका मनात होती. उतरताना व चढतानाही एक दोरखंड आधाराला असला तरीही पाय ठेवायला जागा कमी पडते. पण अदूने हे रॉक क्लाइंबिंग खूपच आरामात आणि उत्साहात पूर्ण केलं! आतमध्ये काय आहे, कसं जाणार व काय बघणार, हे माहित नसल्यामुळे हे मंदिर बघणं रोमांचक आहे. त्याचा किंचित तणाव वाटला आणि बाहेर आल्यावर अगदी मोकळं वाटलं! सत्गडला सोबत क्रिकेट खेळणारा आणि ध्वज मंदिरावर आलेला आदित्य इथे आला नव्हता. तो गमतीने बॉलिंग करताना (आणि बॅटिंगही करताना!) स्वत:ला बुमराह म्हणायचा! देखो बुमराह की बॉलिंग, असं! त्यामुळे भुवनेश्वरला भेटताना बुमराहला मात्र मिस केलं!

मंदिराच्या बाहेरच एका हॉटेलमध्ये जेवण केलं आणि निघालो. दुपारचे तीन वाजले आहेत. आता पोहचायला रात्र होणार. हिमालयाच्या घाटांमध्ये दिवसा प्रवास करणं आणि रात्री, ह्यामध्ये फरक पडतो! सोबतचे जितूजी अनुभवी चालक आहेत, त्यामुळे अडचण नाहीय. येताना थोड्या वेगळ्या मार्गाने म्हणजे थल- डिडीहाट- ओगला- कनालीछीना असं आलो. कारण सकाळचा रस्ता रात्रीच्या अंधारात जाण्यासाठी तितका चांगला नव्हता. साडेपाच वाजता अंधार झाला आणि हिमालय अंधारात गुडूप झाला. वाटेमध्ये लागणा-या छोट्या वस्त्या सोडल्या तर बाकी अंधार. पण अंधारातही पहाडात कुठे कुठे दिवे चमकलेले दिसतातच. जितूजींना गप्पा मारण्याची आवड असल्यामुळे खूप गमती सांगत आहेत. त्यांनी आधीही आम्हांला गूंजीबद्दल खूप सांगितलं होतं. त्यावेळी ते बोलले होते की, काली गंगा काला पानीला उगम पावते. पण इथे कालीला काल म्हणजे मृत्युचं किंवा शिवांच्या संहारक स्वरूपातील संगिनीचं प्रतीक मानलं जातं. त्यामुळे काली नदीमध्ये तिच्यात जौलजिबी येथे गोरी गंगा नदी येऊन मिळेपर्यंत कोणतीच पुण्य कामं केली जात नाहीत. अशा अनेक गोष्टी त्यांनी सांगितल्या! त्यामुळे हा प्रवास थकवणारा असला तरी कंटाळवाणा झाला नाही. ओगलापासून पुढे मोठा रस्ता म्हणजे हायवे मिळाला आणि सत्गड जवळ येत गेलं. अर्थात् सत्गडला पोहचल्यानंतरही कडाक्याच्या थंडीत आणि थकलेल्या अवस्थेत दहा मिनिटांचा ट्रेक करायचा आहेच. आणि त्यासाठी मनाने सगळेच थकले आहेत. सत्गडला पोहचलो आणि कसं बसं चालायला लागलो. तेव्हा चढताना सगळ्यांची मन:स्थिती बघितली आणि मोबाईलमध्ये "लक्ष्य" चित्रपटाची गाणी सुरू केली. एक तर सगळे थकलेले आहेत आणि रात्री इथे कोणी अंधारात फिरतही नाहीत. गाणी लावून चढायला लागलो. आजूबाजूला मस्त अंधार आणि आकाशात चमचमणारे तारे!

अदू अनेकदा इथे पायी पायीच चढते. पण आज थकल्यामुळे तिने कडेवर घ्यायला सांगितलं. थोडा वेळ मी आणि थोडा वेळ तिची आई असं करत करत जात होतो. थोडं थांबायचं आणि थोडं तिला चालवायला लावायचं असं करत करत ती वाट पूर्ण झाली. इतकं चढून आलो, आता थोडाच चढ बाकी, आता सोपा रस्ता आला, असं सांगून तिलाही चालायला लावलं. गंमत म्हणजे आमचे सत्गडचे नातेवाईक तिला खांद्यावर बसवून आणि हातामध्ये जड सामान घेऊनही चढू शकत होते. ते आत्ता सोबत असते तर त्यांनी हसत हसत तिला घेतलं असतं! आणखी गंमत म्हणजे एकदा खेळताना अदूने माझा हात त्यांच्या हाताजवळ ठेवला. तेव्हा माझा हात इतकुसा ठरला, अगदीच किरकोळ! त्यांचा हात एकदमच मोठा- कमावलेला! कुमाऊँ प्रदेश हा गोरखांच्या नेपाळच्या अगदी जवळचा व कुमाऊँचे लोक गोरखांचे लहान भाऊ आहेत, ह्याची आठवण झाली! आता लवकरच हिमालयाचा निरोप घ्यायचा आहे! पण अदू मात्र इकडेच तिच्या मावशीकडे थांबणार आहे. त्यामुळे तिला हिमालयाचा सहवास अजून जास्त काळ मिळेल!

पुढील भाग: हिमालय की गोद में... (रोमांचक कुमाऊँ भ्रमंती) १५ (अंतिम): हिमालयातून परत...

(माझे हिमालय भ्रमंती, ध्यान, सायकलिंग, ट्रेकिंग, रनिंग व इतर विषयांवरचे लेख वरच्या ब्लॉगवर उपलब्ध. निरंजन वेलणकर 09422108376 niranjanwelankar@gmail.com फिटनेस, ध्यान, आकाश दर्शन, ट्रेकिंग, मुलांचे ज्ञान- रंजन इ. संदर्भातील उपक्रमांचे अपडेटस हवे असतील तर आपला नंबर आणि नाव वरील क्रमांकावर पाठवू शकता. धन्यवाद.)