काही लोकांना कम्युनिझम आणि कम्युनिस्ट विचारसरणी का आवडते?

वा इकास राव वा !@!! जबरा !! तिन्ही प्रश्न अगदी नेमके !!
मला तर कॉम्रेड लोकं (जेवढी इथं भेटली तेवढी) बाकी धर्मांचा तिरस्कार करणारी वाटली बॉ !!!

असो .. ते "काही"च लोक आहेत !! डोंट माईंड देम !! बाकी ओरिजिनल काथ्याकुटाचं विडंबण पाडलं असतं तरी मजा आली असती !! असो !!

-टारझन

तुमचा हा आकडा कुठल्याही आदर्शवादाबद्दल ठीक वाटतो.

कुठलाही अतिशय परिपूर्ण आणि अंततोगत्वा अप्राप्य आदर्श सर्वच नेते सांगतात. इतकेच काय सर्वच धर्म सांगतात. सर्वांचेच ९९-१ प्रमाण असावे. (तुम्ही किंवा मी कुठल्या बाबतीत पूर्णपणे १००% आहोत - म्हणून काय आदर्श ठेवायचेच नाही का?)

- - -

असो. या ठिकाणी तुमच्या शीर्षकात कम्युनिस्टांनी (किंवा कम्युनिस्टांबद्दल) उत्तर देणे अपेक्षित आहे. पण त्यातील एक उपविषय केवळ कम्युनिस्टांसाठी नाही, म्हणून त्याला उत्तर देत आहे :

२. स्वतः निधर्मी रहायचे व्रत घेतलेले असताना इतरांना, विशेषत: हिंदूंना धर्माच्या आणि जातीच्या चष्म्यातून का बघतात?

हा व्रत वगैरे प्रकार मला माहीत नाही. आणि "स्वत: निधर्मी" हा काय प्रकार आहे मला माहीत नाही. असे कोणी लोक तुम्हाला भेटले आहेत का - की ही एक अद्भुतरम्य कल्पना आहे?

या अद्भुतरम्य कल्पनेला सोडून आपण एका जगात प्रत्यक्ष सापडणार्‍या व्यक्तीकडे येऊ :
मी स्वतःला प्रस्तुत करतो. सरकार आणि कायदे निधर्मी असावेत असे मी मानतो, आणि तसा प्रयत्न करतो, तशा चळवळींना पैसे देतो. जिथे सरकारचा अमुक कायदा निधर्मी असणे सध्याच्या राजकारणात दुरापरस्त आहे, तिथे सर्वधर्मसमभाव ही तडजोड म्हणून स्वीकारतो.

परंतु वैयक्तिक आयुष्यात धर्मांकडे समान दुर्लक्ष करणे किंवा सर्व धर्मांना समप्रमाणात वेळ देणे ही माझ्याकडून कोणी अपेक्षा केली तर तो शुद्ध मूर्खपणा आहे. बहुतेक देशांमध्ये एखादा धर्म बहुसंख्य असतो, आणि त्याच्या बर्‍यावाईट वैशिष्ट्यांचे संस्कृतीत सर्वाधिक रोपण होते. तो अलिखित कायदा होतो. माझ्या अनुभवातली उदाहरणे - भारतात हिंदू धर्म आणि यू.एस.मध्ये ख्रिस्ती धर्म.

या धर्मांच्या वैशिष्ट्यामुळे माझ्या वैयक्तिक आयुष्यात, आणि कौटुंबिक आयुष्यात सर्वाधिक फरक पडतो. यांच्या अलिखित नियमांमधून कधी मला फायदे मिळतात (हलकेफुलके उदाहरण - रविवारी सुटी असण्याचे कारण ख्रिस्ती धर्मातील "रविवारी आरामाचा दिवस आहे" हा तपशील), तर कधीकधी तोटे होतात (हलकेफुलके उदाहरण - रविवारी दारू विकत मिळत नाही, हा बॉल्टिमोर येथील ख्रिस्ती लोकांचा प्रादेशिक तपशील).

उदाहरण मुद्दामून हलकेफुलके घेतले आहे. पण आयुष्यात यापेक्षा कितीतरी महत्त्वाचे फायदे आणि तोटे मला बहुसंख्य धर्माच्या संस्कृतीतून मोठ्या प्रमाणात होतात. अप्रमुख अल्पसंख्याक धर्माच्या संस्कृतीतून जवळजवळ थेट परिणाम होत नाहीत. अर्थातच व्यक्ती म्हणून ज्या बाबतीत मला खूप फरक पडतो आहे, त्याच बाबतीत मी नेटाने चळवळ करेन.

आता मिसळपावावर किंवा मराठी संकेतस्थळांवर मी लिहिलेच तर हिंदूधर्मातील आवडत्या-नावडत्या प्रथांबद्दल लिहितो. (खरे तर बहुतांश ललित वाङ्मयाबद्दल ९०% लिहितो.) पण त्या उरलेल्या १०% मध्येसुद्धा ख्रिस्तीधर्मातील प्रथांबद्दल लिहीत नाही (म्हणजे लिहितो, पण अगदी क्वचित).

यात आश्चर्य काय? मराठी संकेतस्थळांवर मी कोणाशी संवाद साधतो आहे? अमेरिकेतील बहुसंख्य ख्रिस्ती संस्कृतीमुळे मला अमुक फायदा मिळतो आणि तमुक तोटा होतो, ही चर्चा मी अमेरिकन/स्थायिक लोक ज्या स्थळावर गप्पा मारत आहेत तिथे करेन. ख्रिस्ती धर्माची इथे जर काही प्रशंसा-तक्रार करायची असेल, तर ख्रिस्ती धर्माचे अमेरिकेतील समाजशास्त्र काय त्याची आधी प्रस्तावना द्यावी लागेल, त्याचा मला कंटाळा वाटतो. आणि त्या विषयाचे सोयरसुतक माझ्या येथील मित्रांना आहे का?

येथे एक सामान्य जीवनातला दृष्टांत देतो. "उकडत असेल तर खोलीत पंखा लावावा, थंडी वाजत असेल तर पंखा बंद करावा" असे माझे सामान्य तत्त्व आहे. पण मी ज्या खोलीत बसलो आहे, उकडत असेल/नसेल तर त्याच खोलीत पंखा लावण्याबद्दल/बंद करण्याबद्दल मी ऑफिस-सहकार्‍याशी बोलतो. मी सर्व खोल्यांमध्ये जाऊन पंखे चालू-बंद करण्याचा त्रास घेत नाही, म्हणून काय माझे सामान्य तत्त्व थोतांड आहे? "सर्व खोल्यांमध्ये समसमान वेळ बोलल्याशिवाय आपल्या खोलीत पंखा लावण्याबद्दल इतका बोलू नकोस!" असे माझ्या ऑफिस सहकार्‍याने म्हटल्यास मी त्याला वेड्यात काढेन. बहुतेक सर्वच अशा सहकार्‍याला वेड्यात काढतील.

आता समांतर बघा :
"कुठल्याही धर्म-संप्रदायात जन्मापासून चिकटलेला उच्च-नीचभाव नसावा" असे माझे सामान्य तत्त्व आहे. पण हा बदल व्हावा म्हणून सर्वाधिक मनस्ताप मी हिंदू धर्माबद्दलच करतो. कारण माझी नाती-गोती-मित्र हे बहुसंख्य हिंदू धर्माच्या दालनात आहेत. "प्रत्येक धर्माच्या बाबतीत तू समसमान वेळ दे, नाहीतर हिंदू धर्माबद्दलही बोलू नकोस" असे कोणी म्हणेल तर त्याच्याकडे मी लक्ष देत नाही. शहाणे-शहाणे लोक अशी काही विचित्र अपेक्षा ठेवतात, तेव्हा त्यांना काय म्हणावे ते कळत नाही. इतकेच काय "प्रत्येक धर्माच्या बाबतीत समसमान चळवळ केल्याशिवाय तुझे सामान्य तत्त्व ढोंग आहे" असे कोण्या मित्राने म्हटले तर मात्र अशा मित्राने नीट विचार कधी केलाच नाही, असे मला वाटणे अपरिहार्य आहे.

या मित्राची अपेक्षा तरी काय आहे - यू.एस.मध्ये हिंदू, मुसलमान, ज्यू, पारशी, रेड इंडियन टोळ्या वगैरे प्रत्येक धर्मात कुठल्या दिवशी दारू विकत नाहीत ते चौकशी करून मगच बॉल्टिमोर येथील कायद्याबद्दल सर्वधर्मसमभावाने तक्रार करू? हे तक्रारीचे पत्रक आहे की जाडजूड ग्रंथ!

माझे वैयक्तिक सोडा. कोणी 'क्ष' मनुष्य "कायदा निधर्मी पाहिजे" असे म्हणतो. आणि चळवळ करतो फक्त आपल्या संपर्कात येणार्‍या प्रमुख धर्मात. या 'क्ष' व्यक्तीच्या बाबतीतही हेच अपेक्षित आहे, आणि असे दिसल्यामुळे त्याचे सामान्य तत्त्व मुळीच ढोंग होत नाही.

- - -

हा प्रतिसाद मूळ "कम्यूनिस्ट" विषयाला अवांतर आहे. पण मुद्दा २ हा विकास यांनीच दिला असल्याकारणाने उत्तर देत आहे. हा अवांतर मुद्दा त्यांनी तरी येथे का उपस्थित केला? याबद्दल कुतूहल वाटते आहे.

काही लोकांना साम्यवादी विचारसरणी का आवडते?
साम्यवादी विचारसरणी जर वाचली तर त्यातील विचार कुणालाही मोह पाडतील असेच आहेत. विशेषतः जर एखादा माणूस समाजाच्या झळ लागलेल्या अशा वर्गातून आला असेल तर जास्तच!! त्यात काहीच गैर नाही. साम्यवादाचा प्रॉब्लेम माझ्या मते हा आहे की जरी एक विचारसरणी म्हणून ती ग्रेट असली तरी प्रत्यक्षात ती अंमलात आणणे अतिशय कठीण आहे. याचं मुख्य कारण म्हणजे मनुष्यस्वभाव. त्यामुळेच जिथे साम्यवादी विचारसरणी राबवायचे प्रयोग झाले त्या देशांमध्येही "सम आर मोअर इक्वल" तयार झाले....
कुठल्याही निरोगी, उत्साही, आणि क्रियेटिव्ह माणसाला आपली बुद्धी/ मेहेनत वापरून स्वतःचा अधिकाधिक उत्कर्ष करून घ्यायची महत्वाकांक्षा असते. अशा माणसांना साम्यवादी विचारसरणी अडचणीची वाटू शकते. पण जर काही आर्थिक/ सामाजिक/ व्यक्तिगत कारणामुळे एखाद्याची प्रगती अवघड झालेली असेल अशा माणसाला साम्यवादाचं आकर्षण वाटणं सहाजिक आहे...

असे कॉम्रेड्स, किमान त्यांच्या वैयक्तिक आयुष्यात कम्युनिस्ट विचारसरणी किती पाळतात?
कार्यकर्ता लेव्हलवर बरेच पाळतात असं माझ्या पहाण्यात आहे. किंबहुना त्यामुळेच कम्युनिस्ट पार्टी (मग ते कोणतेही फॅक्शन घ्या) हा सगळ्यात स्ट्राँन्ग केडर बेसड पक्ष आहे. (त्याखालोखाल कदाचित संघाच्या कार्यकर्त्यांचा नंबर लागेल पण संघ हा राजकीय पक्ष नाही... असं ऐकून आहे!!). माझ्या अनुभवात बरेचसे कॉम्रेडस हे शिक्षीत असतात, त्यांचं वाचन चांगलं असतं, रहाणी बहुतेक वेळा साधी असते. हे मी कार्यकर्त्यांच्या बाबतीत म्हणत आहे, नेत्यांच्या बाबतीत नाही. नेत्यामध्येही पूर्वी मिरजकर, डांगे वगैरे साधे रहाणारे नेते होतेच. हल्लीच्या नेत्यांकडून साधेपणाची अपेक्षा करणे हे कम्युनिस्ट पक्षच काय पण इतर कोणत्याही राजकीय पक्षाच्या बाबतीत असंभव आहे...

स्वतः निधर्मी रहायचे व्रत घेतलेले असताना इतरांना, विशेषत: हिंदूंना धर्माच्या आणि जातीच्या चष्म्यातून का बघतात?
कारण आपल्याला आवडले नाही तरी हे सत्य आहे की आज इतर सर्व मान्यवर पक्ष (सर्व प्रकारच्या कॉन्ग्रेस, भाजप, शिवसेना, मुस्लीम लीग, आणि इतर) हे धार्मिक/ जातीय राजकारण करतात. बाकी कम्युनिस्ट तरी स्वतः खरोखर निधर्मी असतात का हा माझ्या मते वादाचा मुद्दा आहे. कारण नाहीतर मग कयुनिस्टांचे प्राबल्य असलेल्या बंगालमध्ये इतक्या धूमधडाक्यात दुर्गापूजा उत्सव कसे साजरे होतात?

इतरांना (अर्थात हिंदूंना) हिंसाचारी म्हणताना स्वतः नक्षलवाद्यांची आणि कॉम्रेड्सनी केलेली हिंसा कशी खपवून घेतात?
साम्यवाद्यांना हिंसा कधीच अस्पर्श्य नव्हती. इथे मुद्यामध्ये गल्लत होते आहे काय? तसं म्हटलं तर हिंसेचा मुद्दा हा फक्त गांधीवादात येतो. गांधीवादी सोडले तर साम्यवादी म्हणा, आपले क्रांतिकारक म्हणा किंवा हिंदूमहासभा म्हणा, आपले उद्दीष्ट गाठण्यासाठी आवश्यक पडेल तर हिंसा करायची सगळ्यांचीच तयारी असते. फक्त साम्यवादी धर्माधिष्टीत हिंसेवर टीका करतात, अर्थाधिष्टीत हिंसा (नक्षलवादी वगैरे) करायला त्यांची हरकत नसते...

भारतात लोक कम्युनिस्टांवर इतके का चिडतात?
माझ्या मते याचं सर्वात मुख्य कारण की इथले साम्यवादी परक्या देशाचे (चीन म्हणा, रशिया म्हणा)हितसंबंध राखण्यात धन्यता मानतात असं त्यांनी त्यांच्या आजवरच्या वर्तनातून दाखवून दिलं आहे. व्यक्तिगत पातळीवर जर कुणी तसं केलं तर फारसा असंतोष निर्माण होणार नाही पण जेंव्हा पक्षीय पातळीवर अशी धोरणं राबवली जातात तेंव्हा भारतीय जनतेत त्याची निगेटिव्ह प्रतिक्रिया उमटणं सहाजिकच आहे. जर भारतीय साम्यवादी पक्षांनी चीन/ रशियाचे हितसंबंध राखायचं सोडून फक्त भारत हा फोकस ठेवून जर त्यांची आर्थिक विचारसरणी प्रसारित करायची ठरवली तर ते जास्त यशस्वी होतील असं मला वाटतं. आणि जर त्यांची निष्ठा भारतावर अढळ राहिली तर त्यांच्या यशाला कोणी हरकत घेईल असं वाटत नाही....

असो. हे आपले आमचे विचार! बाकी आम्हाला राजकारण फरसं कळत नाही तेंव्हा चुभूद्याघ्या...

“A man who is not a communist at the age of twenty is a fool. Any man who is still communist at the age of thirty is an even bigger one.” इति George Bernard Shaw

- अंगठाबहाद्दर

विषयाची उत्सुकता आहे...
कम्युनिस्ट लोकांशी कधीच कोणताही संबंध न आल्याने मी स्वतः या विषयात काहीही भर घालू शकत नाही ..
पण आतापर्यंत चर्चा अत्यंत उत्तम चालू आहे...
आणि विकास यांनी म्हटल्याप्रमाणे नुसता उपहास आणि थट्टा न होता पुढेही योग्य चालू राहील अशी आशा आहे.....

अजून एक उपप्रश्न : महाराष्ट्रात कम्युनिस्ट कामगार संघटनांचे प्राबल्य सुद्धा थोडे कमी होते आहे काय?( म्हणजे ८० आणि ९० च्या दशकापेक्षा)
_____________________________
आवाज खालच्या सप्तकात बोलायला हवा असेल तर खर्जाचा रियाज करा.... ;)

मिपावर आल्यापासून प्रथमच दोन धाग्यातून कम्युनिझमवर आणि कम्युनिस्टांवर सिरिअस चर्चा होताना दिसते आहे.

(कम्युनिस्ट नाही असे म्हणवणारे लोक कम्युनिझम मधील आणि कम्युनिस्टांमध्ये चांगले काय हेही सांगत आहेत)

विशेषतः कोणीही थिल्लर प्रतिसाद देत नाहीये. आनंद झाला.
(नेहमीचे कार्डहोल्डर्स प्रतिसाद देत नाहियेत हे कारण असावे का?) ;)

खराटा
(रंग माझा वेगळा)

परंतु पश्चिम बंगालमधील तथाकथित कॉम्रेड्स आणि आपल्याकडील शिवसेनेत आढळणारे गुंड यांच्यात फारसा फरक नसल्याचे पश्चिम बंगालमधील अनेक डाव्या विचारसरणीचे मित्र सांगतात. हे त्यावेळी फारसे माहीत नव्हते

डाव्या विचारसरणी वर आधारित कम्युनिस्ट लोक हे गुंडगिरी किंवा हिंसा करतात ती बंदुकीच्या बळावर करतात. शिवसेनेतील लोकांची गुंडगिरी ही लाथाबुक्या किंवा मोडामोडी इतपत मर्यादित आहे.परंतु तुम्ही त्याची तुलना जर प. बंगाल मधील डाव्याच्या हिंसाचारा बरोबर करत असाल तर ते बरोबर नाही.शिवसेनेने कोणतीही हत्याकांडे घडवुन आणलेली नाहीत. परंतु डाव्यानी बंगाल व केरळ मधे अशी कित्येक हत्या व हत्याकांडे घडवुन आणलेली आहेत.त्यामुळे सेनेची साम्यवादी दहशतवाद्यांबरोबरीची तुलना अयोग्य वाटते.(मी शिवसेनेचा कार्यकर्ता नाही आहे)
राहिली गोष्ट कम्युनिझमची .कम्युनिझम हा फक्त वाचायला पुस्तकात बरा आहे. परंतु वास्तवातील त्याचे रुप खुपच हिडीस आहे.लहान पणी मी शाळेत असताना आमच्या घरी सोव्हीएट रशीया ह्या नावाची मासिके येत होती.भारत व रशियाच्या ह्याचा तो संयुक्त प्रकल्प होता. खुप आकर्षक चित्रे,रशियाच्या साम्यवादा बद्दल ची कौतुक असे त्या मासिकाचे स्वरुप होते. ते मासिक मला खुप आवडायचे.त्यातील चित्रे,लोकाचे अनुभव वगैरे वाचुन बघुन मला साम्यवाद म्हणजे जवळजवळ स्वर्ग असे वाटत होते. त्यातुन मला कम्युनिझम आवडत गेला.पुस्तकातुन हळुहळु त्याच्या बद्दलची माहिती वाचत गेलो तसे कामगांरासाठी व शेतकर्‍यांसाठी साम्यवाद खुप चांगला आहे असे माझे मत बनत गेले.नंतर मात्र कॉलेज जीवनात कम्युनिस्ट नेत्याचे थेर,जगातील कम्युनिस्ट देशाचे खरे स्वरुप,भारतातील बंगाल मधील प्रचंड विकास हे बघुन त्याचा तिरस्कार होत गेला.
आज रशियाची हालात बघितली तर खुप वाईट वाटते. चीनचा विकास झाला आहे परंतु खरे सत्य आजही चीन लपवुन ठेवत आहे.कामगाराचे खरे शोषण हेच साम्यवादी आज चीन मध्ये करत आहेत्.चीन मधला विकास हा आजही काही प्रांतापुरता सिमित आहे. ह्या लालभाईंना खर तर ** घालायला हव्यात.

खविस,हडळ,मुंजा,गोस्ट,डेव्हिल,वेताळ

रशियाची आर्थिक परिस्थिती बिकटच होती. लोकांना पावासाठी देखील रांगा लावाव्या लागत होत्या.त्या असमानतेमुळेच रशियाचे विघटन झाले होते.
खविस,हडळ,मुंजा,गोस्ट,डेव्हिल,वेताळ

जागतिक समाज व्यवस्थेत कम्युनिझम आणि साम्यवादाचा पराभव झाला, याचा आनंद कुणाला आणि का व्हावा?
हिंदू धर्म आणि कम्युनिझम यांचा नक्की संबंध काय म्हणून त्यांची तुलना इथे होतेय?

समाज व्यवस्थेच्या एका कल्पनेला नकारताना दुसरा कोणता सक्षम विचार आपल्याकडे आहे?
( कम्युनिस्ट हिंदूना हेटाळतात म्हणत इथे कम्युनिस्टांना हेटाळले जात नाहीए का?)

साम्यवादी तत्वाला लाथाडताना आपल्या समाज व्यवस्थेत उपेक्षित आणि दुर्बल घटकांना प्रवाहात सामिल करून घेण्याची कोणती व्यवस्था आहे? त्याचा नुसता विचार तरी झालाय का? ( वैयक्तिक पातळीवर नव्हे.)

कम्युनिस्ट किती कम्युनिझम पाळतात? हे कोणत्या विचार सरणीतून विचारले गेलेय? कारण हा प्रश्न कोणत्या ही विचारसरणीच्या माणसाला विचारता येईल. ( पोझ न घेता हा प्रश्न कोणाला ही विचारता येऊ शकतो. कारण तो आपल्यावर उलटत नाही.)

शिवसेनेची हिंसा... समर्थन करत नाही तरी तिथे दुर्लक्ष करणे योग्य का? तीव्रता?
( परळला एक कृष्णा देसाई चौक आहे त्याचा इतिहास तपासावा.) हे वानगी दाखल... इतिहास रक्तरंजित आहे.

साम्यवाद मानायचा नाही तर आपल्या घरात- कुटुंबात तो पाळायचा प्रयत्न आपण का करतो?
की ते आपले- जिव्हाळ्याचे असतात म्हणून तिथे तो क्षम्य आहे?

शेवटी... कोणत्या विचार सरणीच्या लोकांनी त्यांच्या मूळ तत्वांशी आज फारकत घेतलेली नाहीए?

आदर्श समाज व्यवस्थेची कल्पना त्यांनी वास्तवात आणण्याचा प्रयत्न केला...राबवला... फसला...
आपण तर काहीच करत नाही.

इथे काही छान विचार मांडलेत... धनंजय, पिडां, कर्क... समतोल विचार आहेत... धन्यवाद
- रेझर रेमॉन

एकम् सत् या धाग्यावर गीतेतील 'कर्मण्येवाधिकारस्ते...' या श्लोकावर चर्चा चालू आहे.

त्या श्लोकात फळाची अपेक्षा न धरता कर्म करण्याविषयी सांगितले आहे. म्हणजे ते कर्म आपण करू त्याचे फळ (स्वतःला) मिळावे हा अधिकारच नाही आणि तशी अपेक्षा न करताच विहित कर्म करावे असे सांगितले आहे. (गीतेत सांगितलेले फालतू आणि चुकीचे आहे असे कोणीही म्हणत नाहीये)

कम्युनिस्टांच्या तत्वज्ञानात सर्व उद्योगांची सरकारी/सामाजिक मालकी असेल आणि त्यामुळे कोणालाही वैयक्तिक फायदा होणार नाही असे आहे. अशा व्यवस्थेत चांगल्या कामाचा काही रिवॉर्ड मिळत नसल्याने काही चांगले करण्यास इन्सेण्टिव्ह नसते आणि म्हणून अशी व्यवस्था अस्तित्वात येऊ शकणार नाही. आलीच तर ती प्रगतीशील असणार नाही. त्यामुळे हे तत्त्वच फालतू आहे असे बहुतेक कम्युनिस्टविरोधकांचे म्हणणे आहे.

प्रत्यक्षात दोन्ही तत्त्वे एकच आहेत असे नाही का म्हणता येणार्?
(कम्युनिझमची बीजे गीतेतच आढळतात. पहा आमचे पूर्वज किती द्रष्टे होते असे क्लेम केले नाही म्हणजे मिळवली)

खराटा
(रंग माझा वेगळा)

आदर्श समाजव्यवस्थेच्या शोधात बहुतेक धर्म आणि पंथांची निर्मिती झाली असावी. तशीच या इझम्सची ही.. कोणती ही समाज विषयक कल्पना राबवली गेली तरच त्यातले दोष नजरेत येऊ शकतील. कम्युनिअझम, सोशलिझम हे राबवले गेले म्हणून त्यातल्या दोषांवर चर्चा सुरू असते. धर्माधिष्ठित समाज रचनेचा प्रयत्न अनेक शतकां पासून होतोय आणि तो ही तितकाच अयशस्वी ठरलाय. (इस्लामिक मध्यपूर्व देश हे आजचे उदाहरण) हिंदू समाज व्यवस्था आज राबवली गेली तर लोक त्यावर कदाचित इतकीच टीका करतील. (भाजपच्या सत्ताकालात ती राबवली गेली नव्हती) तरी ही अनेक लोकांना हिंदू राज्यपद्धतिची कल्पना आवडतेच ना? आज जो भस्मासूर जगा समोर आहे तो कडव्या धर्म किंवा पंथ अभिप्रेत समाज व्यवस्थेच्या हट्टामुळेच निर्माण झालाय तरी ही अनेकांना तो आवड्तोच आहे. जगात अनेक ठिकाणी लोकशाही व्यवस्था राबवता येऊ शकलेली नाही. तरी ही आपल्याला ती आवडतेच. त्यामुळेच इथे प्रस्तुत विषय, "काही लोकांना कम्युनिझम का आवडतो?" याचे उत्तर "सहाजिकपणे" असे वाटते.

* कोणती ही सामाजिक विचार सरणी दोन ढोबळ प्रकारे अपयशी होताना दिसते. एक- आंतरिक विसंगती आणि दोन राबविण्यातली विसंगती.