हिंसा आणि अहिंसा...

>>नथुरामवादी व माओवादी या दोघांना एक मानायचे का?
नथुरामवादी व माओवादी समधर्मी नसतील तर त्यांच्यातील फरक कशाच्या आधारे करावयाचा?

सगळ्यात आधी हे स्पष्ट करतो की तुमचा ह्या विषयातील अभ्यास खुप आहे हे मला पुर्ण माहिती आहे. पण तरीही एकच सांगतो की माओवादी सगळ्या पोलिसांना, निमलष्करी दलातील लोकांना मारत सुटले आहेत. नथुरामने एकाच माणसाला मारलं. त्याबद्दल त्याला फाशीची शिक्षा पण झाली. नथुराम मी भारतातील सत्ता उलथुन टाकतो वगैरे म्हणाला असं मलातरी माहित नाही. तुम्हाला नक्षलवाद्यांविषयी सहानुभुती असेल तर ते तुमच्या पुरते मर्यादित ठेवा. काहिच्या काही वैचारिक मुद्दे उपस्थित करुन दिशाभुल करु नका. जो जो माणुस ह्या देशाला आव्हान देतो त्याला ठार मारायलाच हवे. मग ते गडचिरोलीतील नक्षलवादी असतील किंवा काश्मिरमधील दहशतवादी. मुळात आपण नक्षलवाद्यांना दहशतवादी का म्हणत नाही हा मला खुप काळापासुन पडलेला प्रश्न आहे.

त्या नक्षलवाद्यांवर अन्याय झालाही असेल पण त्यांनी निवडणुक लढवावी व आपापल्या एरियात सुधारणा कराव्यात. कोणी अडवलाय ? म्हणजे एकीकडे अण्णा हजारेंना निवडणुक लढवा म्हणुन सुनवायचे पण दुसरीकडे नक्षलवाद्यांबद्दल सॉफ्ट कॉर्नर बाळगायचा असा दुटप्पी प्रकार आहे. ज्या प्रकारे नथुरामला किंवा ईंदिरा गांधींच्या मारेकरयांना फाशी दिली गेली तशीच राजीव गांधींच्या खुन्यांना पण द्यायला हवी होती. ती लोकं, अफजल गुरु, पंजाबमध्ये तो एक दहशतवादी (बियांत सिंग खुनातील आरोपी) ह्या सगळ्यांना टॉप प्रायॉरोटीवर फाशी द्यायला हवी होती. केवळ वोट बँक पॉलिटिक्स मुळे आपली लोकं ह्यांना मारत नाहीत आणि आपण बॉम्बस्फोट झाले की हळहळतो. हे थांबायलाच हवे. पण त्याची सुरुवात आपण हा वैचारिक गोंधळ थांबवुन केला तर बरे.

आता मला असे दिसते आहे की, गांधींचा मारेकरी आणि त्याच्या बाजूने होत असलेले तत्वज्ञान हे 'हिंसा हा सामाजिक परिवर्तनाचा (यात सारे काही आले) एक मार्ग (किंवा साधन म्हणा) आहे' अशाच स्वरूपाचा आहे.

नक्की कुठले तत्वज्ञान?

हिंसेला उत्तर अहिंसा हे असू शकत नाही, तिथे हिंसा करावीच लागते.

पण हिंसा किती प्रमाणात करायची ह्यालाही काही मर्यादा आहेत. जशास तसं आणि दुप्पट उत्तर द्यावं असं माझं मत आहे. आपण कोणालाही स्वतः त्रास द्यायला जाऊ नये आणि कोणि आपल्याला त्रास देत असेल त्याला सुखानी जगु देऊ नये, हाच खरा न्याय. अन्याय सहन करणारा, अन्याय करणार्‍याच्या जोडीनी जबाबदार असतो. आरे ला का रे उत्तर दिल्याशिवाय ह्या जगात काहीही होऊ शकत नाही एवढं खरं.

२. गांधींची हत्या समर्थनीय ठरू शकते, कारण नथुराम गोडसे यांची (यांची, याची नव्हे) तशी राष्ट्रविषयक, मातृभूमीविषयक धारणा होती.

फक्त धारणेचाच विचार करायचा असेल तर जिहादही समर्थनीय होऊ शकतो पण... सुज्ञास जास्त सांगणे न लगे!

भारतात माओवाद हा विवीध पातळ्यांवरुन कमकुवत गटाचे संघटीतपणे व सातत्याने शोषण होत असल्यानेच फोफावला. म्हणून त्यांचा मार्ग चुकिचा असला तरी सर्व बाजुनी झालेली कोंडी समजु शकते, कारण अहिंसेचा मार्ग यशस्वी होण्यासाठी लागणारी व्यापकता ही प्रमुख गरज समाजाने ह्या आपल्याच पिडीत बांधवांना नाकारली आहे. मेणबत्ति संप्रदाय नक्षलवाद्यांच्या न्याय मागण्यांसाठी देशव्यापी अहिंसक आंदोलन करेल काय / केलेय काय ? म्हणुनच त्यांचा मार्ग चुकिचा असला तरी त्यांची सर्व बाजुनी झालेली कोंडी समजु शकते.

मणिरत्नमने जेव्हा त्याने बनवलेल्या "रावण" या चित्रपटातुन सोन्यांची लंका बाळगणारा सर्व देवांना बंदिवान बनवणारा सुपर बलवान रावण प्रतिकात्मक रुपाद्वारे जेव्हां नक्षलवादी, आगतिक, दुखांने पिचलेला अन्याय झालेला दाखवला व रामाला प्रतिकात्मक रुपाद्वारे अन्यायखोर व एकतर्फी दाखवले तेव्हां त्याच्या नालायकपणाचा अतिशय संताप आला.

सर्वात महत्वाचं म्हणजे माओवाद हा व्यक्तिसापेक्ष व संकुचित नाही. तो एकाच व्यक्तिला कधीच शत्रु मानत नाही.

ते व्यक्तिगत जगण्यासाठी महावीरानं सांगितलेलं परम सूत्र आहे. गांधीजी किंवा नक्षलवादाशी त्याचा काहीएक संबंध नाही.

महावीरानं जगण्यासाठी पंचशील (पाच तत्व) सांगितली (अहिंसा,सत्य,अपरिग्रह, अस्तेय आणि ब्रह्मचर्य). त्यावर शिष्यांनी त्याला : ती अंतर्विरोधी किंवा गोंधळात टाकणारी आहेत, तुम्ही एकच सर्वसमावेशक सूत्र सांगा असं म्हटलं. यावर महावीर म्हणाला : `अहिंसा परमोधर्मः' हे एकच सूत्र अवलंबून तुम्ही सगळं आयुष्य सुखाचं करू शकता!

अहिंसेचा अर्थ : स्वतःला दुखवू नका!

हे अत्यंतिक सूत्र आहे. वरवर दिसायला सोपं (किंवा चूक देखील) वाटेल पण इट इज अल्टीमेट! आचरणात आणायंच तर हरघडी विस्मरण होईल असंये. पण आहे एकदम डेलीकेट!

महावीराच्या सांगण्यामागे एक अनादी सत्य आहे : ते म्हणजे जाणीव एक आहे. ती गांधीजींची असो, नथुरामची असो की नक्षलवाद्याची असो. ज्यावेळी तुम्ही दुसर्‍याला दुखावता त्यावेळी स्वतःही दुखावले जाता.

तो व्यक्तिगत संवेदनाशिलतेचा भाग आहे. ज्याचा तो अनुभव होईल त्यालाच सूत्राची सार्थकता लक्षात येईल.

तो हिंसा विरूध्द अहिंसा (किंवा द अदर वे) असा विषय नाही. इट इज अ सिंगल डायमेंशन.

इथे कितीही चर्चा केली तरी अहिंसेला परमोधर्मः का म्हटलंय ते लक्षात येणार नाही आणि एकदा लक्षात आलं की चर्चेचा प्रश्न उरणार नाही.

जास्तीत जास्त हिंसा टाळण्यासाठी कमीत कमी हिंसा करावी लागली तर ते गैर नसावं.

पाकिस्तानातील हिंदुंवर मुसलमानांकडून अत्याचार होत होते म्हणून ते पाकिस्तान सोडून भारतात परतले.
यावर गांधींचा उपदेश असा होता कि तुम्ही कशाला आलात इकडे? परत जा पाकिस्तानात आणि मुसलमानांनी तुमच्यावर शास्त्र उगारली तरीही तुम्ही त्याचा प्रतिकार करू नका. ती हिंसा ठरेल. परत जाताना पोलिस किंवा सैन्याची देखील मदत घेऊ नका कारण जर कोणी आक्रमण करायला आलं तर ते मुसलमान बंधूंवर गोळ्या झाड्तील. हिंसा वाढेल.

याला गांधीवादी काय म्हणतील अहिंसा कि षंढपणा ?

'नाही रे' वर्गाचे 'आहे रे'मध्ये रूपांतर करण्यासाठी माओवाद्यांनी हिंसेचा मार्ग अनुसरला आहे असे समजून पुढे असे म्हणता येईल की जर राज्यसत्ता आणि आहे रे वर्ग हे हिंसा करीतच असतात हे सार्वकालिक असेल तर नाही रे चे आहे रे झाल्यावर निर्माण झालेला 'नव आहे रे'वर्गसुद्धा हिंसा करेलच. किंवा मग हिंसेला जीवनातून हद्दपार करता येणारच नाही हे तत्त्व मानावे लागेल. हिंसा ही आहेच,असणारच,गरिबी,विषमतानिर्मूलन हे केवळ टप्पे किंवा थांबे आहेत,ते गाठले तरीही हिंसेची आवश्यकता असणारच असे काहीसे तत्त्वज्ञान यातून पुढे येते. अर्थात सर्वंकषपणे गरिबी अथवा विषमतानिर्मूलन कधीच होत नसते असे आर्ग्यूमेंट करता येईल, हे खरे. नि:शेष भागाकार होणारच नाही,हिंसेची आवश्यकता असलेले शेष काहीतरी सदैव उरतच रहाणार असा तर्क अनुत्तरित करणारा आहे.

आता माओवादी, सशस्त्र स्वातंत्र्यसैनिक आणि हिंदुत्ववादी यांचे एकत्रीकरण झाल्याच्या निमित्ताने एक वेगळाच प्रश्न पुढे आला.

हुतात्मा भगतसिंग यांना परकीय इंग्रजांपासून भारत मुक्त करून एतद्देशीयांचे राज्य आणायचे होते की भांडवलदार इंग्रजांपासून भारत मुक्त करून कामगारांचे* राज्य आणायचे होते?

*कम्युनिस्ट लोक देशनिष्ठा वगैरे मानत नसल्याने जगातले सर्व कामगार एकच आहेत असे समजतात. म्हणून (भगतसिंग कम्युनिस्ट असल्याने) भारतीय कामगारांचे असा शब्दप्रयोग केलेला नाही. भारतीय कामगारांचे राज्य आले काय आणि रशियन किंवा इतर कामगारांचे राज्य आले काय; दोन्ही एकच.....

अहिंसा - इट इज नॉट अ विल टू किल, इट इज नीड टू किल
( कुणी म्हटलंय ? बहुतेक बुद्ध )

श्रामो मी काय म्हणतो आहे त्याकडे तुम्ही नीट लक्ष द्यालच! नाहीतर माझा आशीस नंदी व्हायचा.

हिंसा आणि अहिंसा यांना आध्यात्मिक धारणेतून पाहू गेल्यास त्याचा व्यवहाराशी मेळ घालणे कठीण वाटते. परंतु माझ्या मते आक्रमण - स्वतःचा कोणतातरी लाभ होण्यासाठी - करणे आणि त्यातून जन्मलेली हिंसा ही गैर होय. आणि बचावासाठी हिंसा करावी लागली तर त्याला अहिंसाच म्हणायला हवे. भारतीय सैन्याला इंग्रजीत "डिफेन्स" फोर्स - "रक्षा" दल असे त्यासाठीच म्हणतात. साप आपल्या घरात आला, आणि त्याला पकडताही येत नाही; तो विषारीही आहे, आणि त्याला मारल्याशिवाय पर्यायही नाही अशा परिस्थितीत निरुपायाने जर मारावा लागला तर माझ्या मते ती हिंसा नाही. पण त्याचे बिळ शोधून काढून त्याला मारणे ही हिंसा.

आता तुम्ही उपस्थित केलेले मुद्दे -

नथुरामवादी व माओवादी या दोघांना एक मानायचे का?
नथुरामवादी व माओवादी समधर्मी नसतील तर त्यांच्यातील फरक कशाच्या आधारे करावयाचा?
मला फक्त या साम्यस्थळांचा किंवा त्यांच्यातील भेदाचा विचारविमर्ष अपेक्षीत आहे आणि तो करताना हिंसा हा मुद्दा यावा.

"नथुरामवाद" नावाच्या तत्वज्ञानाविषयी काही कल्पना नाही. परंतु एका भ्याड खुनाला तत्वज्ञानाचा मुलामा कुणी देत असेल तर तो केविलवाणा प्रकार आहे. या खुनाला काहीच आगापिछा नाही. त्याआधी कसला नथुरामवाद नव्हता, आणि त्यानंतरही त्या "वादा"ला धरुन कसली चळवळ/ क्रांती वगैरे झालेली नाही. माओवाद नावाचा प्रकार ही एक आज अस्तित्वात असलेली एक चळवळ आहे. त्याला आधार म्हणून एकेकाळी चीनमध्ये लौकिक यश मिळवलेल्या माओप्रणीत चळवळीच्या विचारांचा आधार घेतला जातो. नथुराम नावाच्या एका माणसाने केलेल्या एका खुनाची तुलना एका चळवळीशी होऊ शकत नाही. नथुराम किंवा त्याच्या कृत्याशी सहानुभूती बाळगणार्‍यांच्या मते त्या खुनाला काही वैचारिक पाया वगैरे असला तरी त्या वैचरिक पायाचे कसलेही लॉजिकल एक्स्टेन्शन कुठेही झालेले दिसत नाही. (लॉजिकल एक्स्टेन्शन म्हणजे त्या कृत्यापासून "प्रेरणा" घेऊन एखाद्या क्रांतिकारी चळवळीचा आरंभ/ एखाद्या राजकीय पक्षाची स्थापना इत्यादि आणि त्याद्वारा त्या विचारांचा प्रसार, आणि उद्दिष्ट्ये (उदा. अखंड भारत, सिंधु नदीमध्ये अस्थीविसर्जन, पाकिस्तानचा नायनाट इत्यादि) साध्य करण्यासाठीचे प्रयत्न.)

विषयाची फोड करताना प्रस्तावक श्री. श्रावण मोडक यांनी त्यांना होत असलेले विविध गटांच्या हिंसेच्या समर्थनाचे आकलन मांडलेले आहे आणि या आकलनानुसार (स्पष्टच सांगायचे तर ;) ) जिहादी दहशतवाद, प्रतिजिहादी दहशतवाद, माओवादी दहशतवाद अथवा रणवीरसेना दहशतवाद इ.इ. हे सारेच समान या न्यायाने गर्हणीय आहेत.
त्यांच्यामागे असलेली वैचारीक पार्श्वभूमी कोणतीही असो, हिंसेचे समर्थन करता कामा नये असा एक दृष्टीकोन यामागे असू शकतो. त्याबरोबरच 'आमचे ते क्रांतीकारी, तुमचे ते दहशतवादी' हा दृष्टीकोनही असू नये,यात स्थल-काल-पार्श्वभूमी यांनाही कोणतेही स्थान नसावे असेही श्री. श्रावण मोडक यांना म्हणायचे असावे..असे माझे आकलन आहे.

असे त्यांना म्हणायचे आहे काय? आणि नसेल तर नक्की काय म्हणायचे आहे? कृपया स्पष्ट व्हावे म्हणजे त्यानुसार चर्चेत भाग घेता येईल. ;)

हा एकमेव मुद्दा आहे! आणि त्यामुळे या विषयावर कितीही चर्चा केली तरी काहीही उपयोग होणार नाही.

या धाग्यावर प्रतिसाद देण्याची औकात नाही. पण दिग्गजांच्या प्रतिक्रिया वाचतोय.

हे अंडरलाइन केलंय असं समजून वाचा.

ग्लिफ: जिहादही समर्थनीय होऊ शकतोच. माझ्या मनातील प्रश्न तेच आहेत.

थोडक्यात नथुरामची गांधिहत्या, हिंसक स्वातंत्र्य लढा, नक्षलवाद, साम्राज्यवाद, जागतीक महायुध्द, महाभारतातील महायुध्द, ग्लॅडीएटर, रोमन संस्कृती, मेसोअमेरिका यामधे जे सर्व काही वाद आहेत (थोडक्यात ism... ) त्यामधे महत्वाचा बदल घडवण्यास कारणीभुत ठरणारा एकमेव अनादिकालापासुन चालत आलेला घटक "हिंसा" ही जी एक समान कृती आहे, तिला महात्मा गांधिनी एका झटक्यात दणदणीत तडाखा दिला.. अशी कृती मानवाने या आधी कधीच केलि न्हवती, ज्यांचा शेवटही पुन्हा हिंसेतुन झाला असे असताना...

थोडक्यात केवळ वेगवेगळ्या मागंण्यांसाठी हिंसा करणार्‍या विवीध गटांना/व्यक्तिना एकसमान का म्हणु नये हाच तुमचा प्रश्न आहे ना ? गूंडही मारामारी करतात पोलिसही एन्काउंटर करतात तर दोघेही एकच का मानले जाउ नयेत हाच तुमचा प्रश्न आहे ना ?

वैयक्तिक स्तरावर एखाद्याने हिंसा करण्याचा घेतलेला निर्णय आणि सामुहिक स्तरावर (सर्वांच्या सह्मतीने वा एकाच्या आदेश हुकुम वा तत्मस निर्णयाच्या अंमलबजावणीसाठी) हिंसा करण्याचा निर्णय हे एका स्तरावर आणता येतील का? आणायचे असल्यास त्यातले साम्य भेद तसेच त्याचे उत्तरदायित्व यांची मांडणी कशी असेल हा विचार करुन पहावे का? असा मनात विचार आला.

नथुरामवादी व माओवादी या दोघांना एक मानायचे का?

येस! कारण तसा कायदा आहे. आणि...

हिंसेतनं कोण काय साधतंय यावर मतैक्याची शक्यताच नाही कारण प्रत्येक विचाराला विरूद्ध बाजू आहे. त्यामुळे याविषयी चर्चेतून काहीही निष्पन्न होण्याची शक्यता नाही.

नथुरामवादी व माओवादी समधर्मी नसतील तर त्यांच्यातील फरक कशाच्या आधारे करावयाचा?

दोन्ही एकच.

चर्चाप्रस्ताव वाचला. इतरांची मते अजून वाचलेली नाहीत, पण माझे मत ठोकून देत आहे.

नथुरामवादी व माओवादी या दोघांना एक मानायचे का?

फक्त (प्रचलित अर्थाने) हिंसक आणि अहिंसक अशी वर्गवारी करायची झाली तर नथुरामवादी(?!) आणि माओवादी हे एकाच गटात मोडतील यात शंका नाही. परंतु जर प्रेरणा, विचार, 'कार्य'पद्धती वगैरे गोष्टी लक्षात घेतल्या तर त्यांच्यात बराच फरक करता येईल.

नथुरामवादी व माओवादी समधर्मी नसतील तर त्यांच्यातील फरक कशाच्या आधारे करावयाचा?

आत्ताच म्हटल्याप्रमाणे प्रेरणा, विचार आणि कार्यपद्धती वगैरे गोष्टी लक्षात घेऊन त्यांच्यात लगेच फरक दिसतो. नथुराम गोडसेंनी अखंड भारतभूमी वगैरे भावनिक मुद्द्याचा आधार घेऊन हिंसेचे समर्थन केले तर माओवादी लोक विषमता निर्माण करणार्‍या प्रस्थापित व्यवस्थेला विरोध म्हणून हिंसा करतात.

पण मला खटकले ते वेगळेच आहे. चर्चाप्रस्तावात म्हटलंय की हिंसेचं तत्त्वज्ञान होतंय, पण मला तसं वाटत नाही. हे हिंसेचं तत्त्वज्ञान होत नसून अहिंसेच्या तत्त्वज्ञानाला विरोध होतोय असं मी म्हणेन. हिंसा तर आदिम काळापासून आहे. पृथ्वीवर पहिला जीव जन्मला त्यानंतर काही काळातच हिंसेचा जन्म झाला. हिंसेचं तत्त्वज्ञान करायची गरज नाही, कारण ती आहे. तत्त्वज्ञान अहिंसेचं झालंय, पण अहिंसेची व्याख्या इतकी ढगळ आहे की काही ठरविक गोष्टी त्यात बसतात पण बर्‍याचशा (बर्‍याचदा सोयीस्कर) गोष्टी त्यातून हळूच निसटून जातात.

या पक्षाने हिंसेचे तत्वज्ञान केले आहे. त्याच्या म्हणण्यानुसार राज्यसंस्था हिंसा करतेच, 'आहे रे' वर्ग हिंसा करत असतोच. त्याला प्रत्युत्तर हिंसेचेच असू शकते, म्हणून आमच्या (तथाकथित) हिंसेकडे त्या दृष्टिकोनातून पाहिले पाहिजे.

यात मला थोडा उपरोध जाणवला (कदाचित तसे नसेल). म्हणजे राज्यसंस्था किंवा 'आहे रे' वर्ग 'हिंसा' करत नाही असे ध्वनित करण्याचा किंवा हिंसेला उत्तर हिंसा असू शकत नाही असे ध्वनित करण्याचा प्रयत्न वाटला.
मी अहिंसक आहे असे मला वाटायचे, कारण काही कीटक सोडले तर आयुष्यात मी कधीच कोणा मानवी/अमानवी जीवाला मारले नाही (म्हणजे ताडनही केले नाही, ठार मारणे तर दूरच). पण माझ्यावतीने जो हिंसाचार होतोय त्याची मला कल्पनाच नाही असे म्हणता येणार नाही. हॉलोसिन एक्स्टिंक्शन म्हणण्याइतकी पशु-पक्ष्यांची हत्या आमच्या अहिंसेच्या व्याख्येतून अलगद निसटून जाते. अनेक लोकांचे पाणी, जमिनी किंवा अन्य साधने घेणे ही आम्हाला हिंसा वाटत नाही आणि ते घेऊ नये म्हणून तर जाऊदे पण त्याचा योग्य मोबदला मिळावा म्हणून लोकांना लढावे लागते ते आम्हाला पसंत नाही. प्रस्थापित व्यवस्थेचे नियम पाळूनच ते लढले तर आम्ही थोडीफार सहानुभूति देऊ फारतर; पण जास्त आवाज केला तर गोळ्या घातल्या जातील आणि ते आम्हाला मान्य असेल.
हे वाचून एक शहरी माणूस म्हणून माझ्या वागण्या-बोलण्यात ताळमेळ नाही असेच कोणालाही वाटेल आणि ते खरंही आहे; पण मलाही अहिंसेचे तत्त्वज्ञान ऐकले की असेच वाटते.
गावासाठी घराने त्याग करावा आणि देशासाठी गावाने त्याग करावा वगैरे अहिंसेच्या तत्त्वज्ञानाची वेगळी रुपे आहेत. पण गावासाठी घराने त्याग करणे म्हणजे एक घर लुटून त्याच गावातले दुसरे घर भरणे नाही हे सोयीस्करपणे नजरेआड होते.
शिवाय अहिंसेचं वैशिष्ट्य असं की प्रत्येकजण ती दुसर्‍याला शिकवतो. या आंदोलकांनी अहिंसा पाळावी असं वाटणार्‍या बेनिफिशियरी लोकांना पाकिस्तानने आपल्या 'घरात' घुसखोरी केल्यास मुखभंजक उत्तर द्यावे असे तीव्रतेने वाटते.
अहिंसेचं तत्त्वज्ञान हे इंडस्ट्रिअल सिव्हिलायझेशनसाठी उपयुक्त असलेलं दुतोंडी तत्त्वज्ञान झालं आहे यात शंका नाही.
त्यापेक्षा जे करायचेय ते करू, फुकाचा आव आणायची गरज नाही असे मी म्हणेन.

प्रस्थापित व्यवस्थेचे नियम पाळूनच ते लढले तर आम्ही थोडीफार सहानुभूति देऊ फारतर; पण जास्त आवाज केला तर गोळ्या घातल्या जातील आणि ते आम्हाला मान्य असेल.

नगरीनिरंजन - यांच्या मतांशी सहमत.

वाचली सगळे चर्चा.
"नथुरामवादी व माओवादी या दोघांना एक मानायचे का?" याच धर्तीवर अजून एक प्रश्न मनात उद्भवला,
'न आवडणार्‍या प्रतिक्रिया खोडून काढण्यासाठी वाद घालणारे सदस्य, आणि न आवडणार्‍या प्रतिक्रिया खोडून टाकणारे संपादक समधर्मी मानायचे का?' ;)

चर्चा समजून घेतो आहे!

इतके दिवस इथे काही लिहायला घाबरत होते. पण लिहितेच. मला कळलेले:

१. गांधीजींच्या अहिंसेचे विरोधक हे हिंसेचे समर्थक असतीलच असे नाही. ते निव्वळ गोंधळलेले असू शकतात.
२. अतिशय घाबरलेला प्राणी कधी कधी तीव्र हल्ला/प्रतिहल्ला करतो. म्हणजे अहिंसा हा भ्याडपणा आहे असे ठामपणे म्हणता येणार नाही.
३. हिंसेला उत्तर म्हणून हिंसा करायला पाहिजे असे नाही. यशस्वी माघार किंवा पळ काढणे एवढे सोपे उत्तर असू शकते. विशेषतः हिंसा करणारा जास्त ताकतवान असेल तेव्हा.
४. नथुरामाने केला तो खून होता. त्याला वेगवेगळ्या कारणाने कोणी पाठिंबा देत असतील, पण नथुरामवाद असे काही नाही.
५. राहीने म्हटल्याप्रमाणे माओवादी जेव्हा राज्यकर्ते होतील तेव्हा त्यांच्याविरुद्ध हिंसा करणारे कोणीतरी तयार होतीलच. माओवादी, नक्षलवादी चळवळी या विशुद्ध तत्त्वज्ञानावर चालतात असे समजणे भाबडेपणा ठरेल. त्यांच्या मागे राजकारण हा मोठा घटक आहे. नाहीतर नक्षल्यांनी पाकिस्तान आणि चीनची मदत का घेतली असती?
६. एखादा आपला जवळचा माणूस जर नक्षलवादी/माओवादी यांच्या हिंसेच्या तत्त्वज्ञानाचा बळी ठरला तर असल्या तत्त्वज्ञानाला कोण पाठिंबा देईल?
७.

हिंसा हा सामाजिक परिवर्तनाचा (यात सारे काही आले) एक मार्ग (किंवा साधन म्हणा) आहे

२/४ किंवा अगदी २/४ हजार माणसांची हत्या करून सामाजिक परिवर्तन कसे होईल? त्यांची जागा दुसरे कोणीतरी अबक घेतील. माणूस हा समाजाचा एक फार लहान हिस्सा असतो. सामाजिक परिवर्तन वगैरे व्हायला फार मोठा कालावधी जावा लागतो. हिंसा करून जर कोणी परिवर्तन करू बघत असतील तर लोक त्यांना फक्त घाबरायला लागतील. बदलणार नाहीत.
हिंसेच्या या तत्त्वज्ञानातच घोळ आहे.

नक्षलवाद्यांनी नुकत्याच घडवलेल्या हत्याकांडांनंतर ह्या लेखामधली चर्चा आणि संदर्भ पुन्हा ताजे झाले ..