श्रद्धावान् (न)लभते ज्ञानम् ।.

आयला तुम्ही पण,
अजून वॉशिंग्टनाची कुऱ्हाड यायचीच आहे.

अवांतर
हा यनावाला यांचा दोष नाही.. त्यांनी डोळ्यावर अश्रद्धेचा चष्मा लावला असण्यामुळे त्यांना कोणत्याही गोष्टीमध्ये श्रद्धाच दिसते..
आता वरच्या श्लोकात जितेंद्रिय नावाचा एक शब्द आहे, त्याकडे त्यांनी सोयीस्कर दुर्लक्ष केलंय..
प्रत्यक्षात संप्रज्ञात किंवा असंप्रतज्ञात समाधी असो, काही अभ्यासामध्ये असे आढळून आले आहे की समाधी अवस्थेमध्ये मेंदूचे काही भाग अधिक उत्तेजित होतात, आणि त्यामुळे अल्फा (बहुधा) लहरी वाढतात, म्हणजेच ते जे काही सांगितले होते तेव्हा ते अगदीच कुचकामी नव्हते,
देवाच्या साक्षात्काराबद्दल माहीत नाही, पण भावातीत ध्यानाचा अभ्यास भौतिक जगात नक्कीच फायदेशीर ठरतोय आणि हा एक अभ्यासाचा विषय देखील आहे.

जेव्हा अध्यात्मात श्रद्धा हा शब्द वापरला जातो तेव्हा बऱ्याच वेळेस त्याचा अर्थ विश्वास ठेऊन प्रयत्न करून प्रत्यंतर घ्या असाच असतो, फक्त मी म्हणतो म्हणून मान्य करा असे नसते, आपण अभ्यास करून प्रत्यंतर घेणे देखील तितकेच महत्त्वाचे आहे. आपण मात्र श्रद्धा श्रद्धा म्हणून सरसकट सगळ्यांना झोडपात बसतो.

असो, इति लेखनासीमा.

श्रद्धा ही यनावालांची पंचिंग बॅग आहे हे आपल्या लक्षात आले असेलच. तुम्ही आता यनावालांना नवीन लेखाचा विषय दिलात. ज्ञान कशाला म्हणावे?
बाकी आपले विवेचन पटण्यासारखे आहे. गीतेत प्रक्षिप्त भाग असू शकतो तसेच त्याचे अन्वयार्थ हे वेगवेगळ्या विद्वानांनी आपापल्या आकलनानुसार लावले असल्याने सामान्यांचा जरा जास्तच गोंधळ वाढतो.

अध्याय 6

आइका यश श्री औदार्य, ज्ञान वैराग्य ऐश्वर्य।
हे साही गुणवर्य, वसती जेथ ॥ ३७ ॥

म्हणोनि तो भगवंतु, जो निःसंगाचा सांगातु।
तो म्हणे पार्था दत्तचित्तु, होई आतां ॥ ३८ ॥

श्रद्धा याचा अर्थ विश्वास असाच सर्वत्र दिलेला दिसला. पी आय ई मूळ असलेल्या शब्दावरून क्रेडो (लॅटिन), क्रेडन्स, इन्क्रेडिबल असे शब्द आले आहेत. 'C' चा उच्चार स (श) आणि क असा भाषेच्या दोन शाखांमध्ये बदलला आहे हे अनेकांना माहीतच असेल.
भगवान विष्णु , भगवान शंकर असे जेव्हा आपण म्हणतो तेव्हा आपल्याला ईश्वर हाच अर्थ अभिप्रेत असतो.
बाकी ठीक.

श्रद्धा=अंधश्रद्धा फरक फक्त एकच पहिला दोन अक्शरी आहे व दुसरा चार अक्षरी आहे
अंधश्रद्धेमुळे मनाला बरे वाटते
अंधश्रद्धेने मानसिक आधार मिळतो.

अज्ञानमूलक, बालिश आणि असमंजस तुच आहेस रे यनावाला ! तु इतरंना तसं बोललस कि चालत पण इतरंनी तुला तसं म्हणलं की व्यक्तिगत टीका म्हणुन त्याचे प्रतिसाद संपादित केले जातात !!

आता बघु हा प्रतिसादही संपादित होतो का ते !!

गीतेत "श्रीकृष्ण उवाच " असे न लिहिता "श्रीभगवानुवाच " असे हेतुत: लिहिले आहे. " हे शब्द प्रत्यक्ष भगवंताच्या मुखातून आले आहेत. अत एव ते सत्यच आहेत. चिकित्सेची आवश्यकताच नाही

."

बाकी श्रध्दाळु भाविकानी भगवद्गीता स्वतः पहावी , ज्ञानेश्वरी , गीतारहस्य ही पहावे. बरेचसे साहित्य अ‍ॅनड्रॉईड अ‍ॅप्प्स वर उपलब्ध्द आहे ! स्वःहुन अभ्यास केल्यास कोणाचाही लक्शात येईल की खुद्द अर्जुनानेच कित्येक वेळा चिकित्सा करणारे प्रश्न विचारले आहेत गीतेत. आचार्यांनी , लोकमान्यांनी चिकित्सा केलेली आहे , किंबहुना दोघेही जवळपास विरिध अर्थी निष्कर्शांप्रत पोहचले आहेत ! आचार्यांनंतरच्या इतर चार प्रमुख आचार्यांनी गीतेवर अन्वयार्थ करणारी भाष्ये लिहिली आहेत !
चिकित्सा हवीच ! मग कोणतेही क्शेत्र असो ! जशी विज्ञानात चिकित्सा अहे तशीच अध्यात्मातही आहे ! दासबोधातही कैकवेळा कल्याणास्वामींनी चिकित्सा करणारे प्रश्न विचारले आहेत ! अध्यात्मात तीन प्रकारच्या प्रचीते सांगितल्या अहेत : ग्रंथ प्रचिती , गुरु प्रचीती आणि आत्मप्रचीती ! जे ग्रंथात सांगितले आहे तेच गुरु सांगत आहेत का , आणि तेच स्वतःला नुभवता येत आहे का ही चिकित्सा केलेच पाहिजे ! त्रिविधा प्रचीतीने झालेले ज्ञानच खर्‍या अर्थाने झाले असे म्हणता येईल !

यनावालाचे धागे वंध्यामत्सरासारखे आहेत ! स्वतःला समजत नाही म्हणुन इतरांनाही समजले नाही असा खोलवर गाढ समज घेवुन ते जगत आहेत, त्यांनी स्वतः संपुरण गीता वाचली आहे का नाही ह्या विशयीच शंका अहे ! ज्या प्रमाणे वंध्या स्त्री पुत्रवती स्त्रीचा मत्सर करते तसेच काहीसे !

असो.

केवळ एकांगी टिप्पण्णी करणारे , तेही अर्धवट वाचनातुन आलेले लेखन , तेही एका विशिष्ठ समुहाला बावळट ठरवणारे, संपादित होत नाही हे पाहुन हा सारा काही तरी अजेंड्याच्या भाग वाटतो .... म्हणुन इकडे न फिरकलेलेच बरे !!

भुंकती ती द्यावी भुंको । आपण त्यांचे नये शिको ॥
भाविकांनी दुर्जनांचे । मानू नये काही साचे ॥
होईल तैसे बळ । फजित करावे ते खळ ॥
तुका म्हणे त्यांचे । पाप नाही ताडणाचे ॥

|| पांडुरंग | पांडुरंग ||

चिकित्सेची आवश्यकताच नाही." असे भाविकांच्या मनावर बिंबविणे हा हेतू आहे.

हे तुम्हाला कसं कळलं? तुम्ही त्या लेखकाच्या मनात काय होतं हे इतकं खात्रीपूर्वक कसं सांगू शकता?
========================
आता आम्ही जेव्हा फेसबूक, व्हॉट्सअ‍ॅप, पुस्तके, पेपर, इंटरनेट, इ इ वाचतो तेव्हा अनेक ठिकाणी आम्हाला असे आईन्स्टाईनने सांगीतले आहे म्हणून काही भंकस आणि भिकार वाक्ये सांगीतली जातात.
https://www.brainyquote.com/authors/albert_einstein
यातली अनेक अत्यंत मेडिऑकर आणि भिकारचोट आहेतच, पण सांगणारास आईंस्टाननं सांगीतलंय, चिकित्सा करू नका असं अभिप्रेत होतं हे मला तुमच्यासारख्या खात्रीनं म्हणता येणार नाही.
=========================
तुमच्या वाक्यांची आम्ही इतकी चिकित्सा करतो तेव्हा तुम्ही आमची चिकित्सा हेतुपुरस्सर आहे इ इ मानता. अर्थात यानं तुमचा चष्मा (शब्दसौजन्य - अंतरा आनंद) कसला आहे हे स्पष्ट कळतं.
=============================
आपण स्वतः चिकित्सेच्या पलिकडचे आहात असा अनुभव आहे. पण आपल्यासारखे विचार "थेट" कोणी आपणावू नयेत म्हणून हा विरोधाचा शब्दप्रपंच.

( इथे भगवान म्हणजे परमेश्वर हे कोणी सांगितलं तुम्हांला? असा प्रश्न करणे अज्ञानमूलक, बालिश आणि असमंजसपणाचे आहे .)

कुणालाही अज्ञानमूलक, बालिश आणि असमंजसपणाचे ठरवण्याची घाई का असावी ( तसे गा. पै . नी नुसता प्रश्न केला नाही त्यांना पटणारा तर्क त्यांनी दिला आहे त्याचे खंडन करण्याची जबाबदारी यनावालाजी आपली बनते.) त्या एवजी आपण अज्ञानमूलक, बालिश आणि असमंजसपणाचे या शेलक्या विशेषणांचा आधार घेऊन आपण व्यक्तीलक्ष्य तर्कदोषाचा आधार घेत आहात. याच तर्क दोषांचा आधार घेऊन सश्रद्ध नास्तिकांना अज्ञानमूलक, बालिश आणि असमंजसपणाचे अशीच शेलकी विशेषणे वापरत असतातच . त्यांच्यात आणि तुमच्यात मग फरक तो काय राहीला ?

श्रीराम लागू , श्याम मानव (लागूंना वृत्तमाध्यमातून तर श्याम मानवांना महाविद्यालयत प्रत्यक्ष बोलताना पाहिले आहे) आणि यनावाला (इथे मिपावर ) दाभोळकरां ची प्रसिद्धी वृत्तमाध्यमांमुळे माहिती झाली पण बाकी त्यांच्या साहित्य आणि भाषणाचा प्रत्यक्ष अनुभव घेण्याचा फारसा योग आला नाही.

या तिघांमध्ये श्रीराम लागू आपल्याच घरातला एखादा व्यक्ती कुटूंब सदस्य 'मी इश्वराला मानत नाही ' असे निक्षून सांगतो तसा अनुभव येतो. आपण घरातल्या / परिचयातल्या नास्तिकांना विनासायास सामावून घेत असतो. यनावाला टाईप नास्तिक्यापेक्षा आपल्या आचरणातून श्रद्धा अभ्यासावयास लावणार्‍या आपल्या ओळखीच्या व्यक्ती जास्त इफेक्टीव असाव्यात असे वाटते. या चर्चेवरुन माझे एक शिक्षक आठवले. भानामतीवर विश्वास असलेल्या काळात हे शिक्षक महोदय सकाळी प्रभात फेरीस निघत वापस येताना, भानामतीसाठी रस्त्यावर जागोजागी पसरलेले नारळ लिंबू मिरची ( रस्ता स्वच्छ करुन ठेवलेले असत) हे शिक्षक महोदय वेचून आणून घरी छानशी चटणी करत असा त्यांचा वर्षोंवर्षांचा नित्य क्रम त्यांचे विद्यार्थी जवळून पहात ऐकत आणि अंधश्रद्धा निर्मूलन विषयक वेगळे लेक्चर देण्याची गरज रहात्त नसे.

श्याम मानवांच्या कार्यक्रमांना नेमक्या अंधश्रद्धा , विज्ञानाच्या प्रयोगशाळेत प्रयोग केल्या प्रमाणे विशीष्ट प्रयोग करुन कशा चुकीच्या आहेत हे दाखवणार्‍या प्रयोगांची जोड होती.

का कोणजाणे , यनावाला अश्रद्धांच्या वेगळ्या कँपात बसून वैचारीक वार करतात ज्यात केवळ वैचारीक पोलरायझेशन होते जो तो आपापल्या विचारांना अधिक चिटकतो असे वाटत रहाते हे माझे व्यक्तीगत मत इतराम्चें वेगळे असू शकते. असो.

पायथ्यागोरसच्या प्रमेयाची सिद्धता बुद्धिगम्य आहे.

त्या प्रमेयाच्या सिद्धतेसाठी जे बिंदू, रेषा नि प्रतले वापरली जातात ती असत्य, श्रद्धेच्या क्षेत्रातली, वास्तवात नसलेली, खोटारडी, केवळ संकल्पनात्मक, निसर्गात नसलेली, इ इ आहेत. असे असतानाही तुम्हाला का बरे हा प्रमेय बुद्धिगम्य वाटतो?

प्रतिसादाच्या पहिल्या परिच्छेदात ' म्हणजे ‘ हा शब्द दोनदा वापरला गेला असला तरी त्यातून ' श्रद्धा ' संकल्पनेची निष्पक्ष व्याख्या पुढे येत नाही. केवळ यनावाला त्यांना व्यक्तिशः जाणवणारी काही वैशिष्ठ्य सब्जेक्टिव्हली मांडत आहेत असे वाटते. श्रद्धा शब्दाची निष्पक्ष व्याख्या इतर मिपा सदस्यांनी व्यवस्थित अभ्यासून यानावालांच्या निदर्शनास आणण्याची आवश्यकता असावी.

..."देव अस्तित्वात आहे." हे जर बुद्धीला पटत असेल ,त्याविषयी कोणत्याही प्रकारची शंका नसेल तर देवावर विश्वास ठेवावा. तिथे श्रद्धेची आवश्यकता काय ?

बेसिकली श्रद्धेच्या काही अयोग्य प्रयोजनांमुळे यनावाला श्रद्धेच्य प्रयोजनाबद्दल साशंक झाले आहेत. श्रद्धेची काही प्रयोजने अयोग्य ठरणे म्हणजे सर्व प्रयोजने अयोग्य असा सरसकट निर्ण यास येताना यनावाला दिसतात आणि इतरांनीही आपल्या सरसकट करणात सहभागी व्हावे असा त्यांचा अत्याग्रह स्पष्ट होत राहातो.
देवावरच्या श्रद्धेचे प्रयोजना बद्दल इतर सश्रद्ध लोक उत्तरे देतील . मी माझे लक्ष श्रद्धेच्य इतर प्रयोजनां बद्दल अधिक अभ्यास करून लिहिण्याची आवश्यकता असावी पण तरीही मी तिकडे लक्ष केंद्रित
करतो. केवळ भक्ती हा श्रद्धेचा एकमेव कॉम्पोनंट नाही निष्ठा आणि कर्तव्य हि दोन कॉम्पोनंट सोबतीस असतात आणि त्यांना आपले स्वतंत्र प्रयोजन असते जे श्रद्धावंत अधिक चांगल्या पद्धतीने राबवताना दिसतात म्हणून श्रद्धेस वेगळे प्रयोजन प्राप्त होते. राजस्थानातील काळवीट एका समूहांच्य श्रद्धेचा म्हणून निष्ठेचा म्हणून त्याची हत्या करू नये हे एक कर्तव्य झाले . समजा हि श्रद्धा नसलेले चार सिने कलाकार विशिष्ट काळवीट प्राणी दुर्मिळतेमुळे संरक्षित आहे संरक्षित प्राण्यांची हत्या करू नये कायदा मोडू नये या वर विश्वास आहे तरीही संवेदना हरवलेल्या मौजेच्य क्षणी काळवीट मारतात तेच श्रद्धा असलेले लोक काळवीट मारणे टाळतात एवढेच नाही श्रद्धा नसलेले लोक पैसे घेऊन कोर्टात खोटी साक्ष देण्याची शक्यता अधिक असू शकेल पण श्रद्धा असलेले पैसे घेऊन कोर्टात खोटी साक्ष देण्याची शक्यता नसेलच असे नाही पण अशी शक्यता कमी असेल असे मानण्यास जागा उरते . आणि म्हणून श्राद्धेच्य प्रयोजनाचे हे एक उदाहरण झाले. भारतात काही वनांचे संरक्षण देवराईच्य स्वरूपात आपसूकच झालेले दिसते ते केवळ स्थानिकांचा श्रद्धा मुळे .
श्रद्धांची विविध प्रयोजनांबद्दल अधिक अभ्यास करून लिहिणे रोचक ठरू शकेल असे वाटते.

खरे आहे. माहीतगारांच्या प्रतिसादावर तसे लिहायचेच होते. इंग्लिशमध्ये फेथ, बिलीफ, ट्रस्ट असे भिन्न छटा असणारे थोडेफार समानार्थी शब्द आहेत. मराठीत त्यासाठी स्पष्टीकरणाची वाक्ये लिहावी लागतात.
भारतीय हिंदू मानसिकतेत श्रद्धा ही केवळ विश्वास, ट्रस्ट, फेथ न राहाता त्यात पावित्र्य आणि धार्मिकतासुद्धा मिसळलेली असते. त्यामुळे श्रद्धा आणि अश्रद्धा यांचा लढा हा शेवटी धर्म आणि अधर्म, मंगल आणि अमंगल असा (आपण म्हणता त्याप्रमाणे भावनेच्या पातळीवर) येऊन पोचतो. मग अश्रद्ध म्हणजे अधार्मिक, अहिंदू या निष्कर्षावरही काही लोक येऊन ठेपतात. खरेतर याला लढा म्हणूच नये कारण इथे तलवारींचा खणखणाट, रणदुंदुभींचा नभ व्यापणारा स्फुरणध्वनी अपेक्षित नसतो. इथे फक्त एका विचारधारेचा शाब्दिक विरोध असतो. आभासी माध्यमांत इतर काही साक्षात असे शक्य नसते.
पण विरोध हा प्रखरच असावा, अशी अपेक्षा आणि समजूत असते. आणि प्रखर वाक्यांमुळे वीरश्री संचारते.
असो.

विश्वासाचा संबंध बुद्धीशी आहे. तर श्रद्धेचा संबंध मनोभावनेशी आहे.
एखाद्या गोष्टीची/तत्त्वाची/संकल्पनेची सत्यता बुद्धीला पटली तर विश्वास ठेवतात. बुद्धीला पटत नसता केवळ भावनेच्या आधारे सत्य मानणे म्हणजे श्रद्धा ठेवणे.

हे सरळ सरळ माहित असताना बुद्धीने बुद्धीशी चर्चा करण्यावर जोर देण्या एवजी भाव्नांशी टाळता येण्यजोगा पंगा घेऊन भावनांवर लक्ष का केंद्रीत आपल्या मुख्य उद्दीष्टापासून दूर तर जात नाहीत ना अशी शंका वाटते. वस्तुतः "बुद्धीला पटत नसता केवळ भावनेच्या आधारे सत्य मानणे म्हणजे श्रद्धा ठेवणे." हि व्याख्याच स्ब्जेक्टीव्ह गृहीत धरणारी आणि म्हणून परिपुर्ण नाही. बुद्धीला पटणार्‍या गोस्।टींवरही मी भावनेच्या आधारे श्रद्धा ठेऊ शकतोच की. बुद्धीला पटणे हे सुद्धा सब्जेक्टीव्ह आहे.

बेसिकली श्रद्धा = विश्वास + निष्ठा + भक्ती ( + कर्तव्य ) अशी तात्पुरती व्याख्या केली तर; श्रद्धावंतांना यनावाला विश्वास ठेवा, पण निष्ठा आणि कर्तव्या सोबतच भावना पासून दूर जाण्यास सांगत आहेत . सुज्ञ व्यक्तीस एकवेळ भावने पासून सांभाळून राहता येते, पण निष्ठा आणि कर्तव्य बदलताना , तडजोड करताना कोणतीही सुज्ञ व्यक्ती तुमच्या प्रपोझिशनचा कार्यकारण भाव तर्क सुसंगतता हजार वेळा तपासून पहाणार नाही का ? तुमच्या प्रपोझिशनचा कार्यकारण भाव आणि तर्क सुसंगतता तपासू इच्छिणाऱ्या प्रत्येकावर भावनेच्य आहारी गेला असे चुकीचे वर्गीकरण इतरांना नव्हे तुम्हाला स्वतः:लाच फसवत असते किंवा कसे.

त्यामुळे आपल्या विचारांना रॅशनल असल्याचे स्व समर्थनार्थ प्रमाणपत्र इतरांनी कबूल करावे असे वाटतं असेल तर, विविध लॉजिकल फॉलसी खासकरून व्यक्ती आणि समूह लक्ष्य तर्कदोष यनावाला आणि इतर प्रबोधन करू इच्छितांनी टाळावे , तर्क सुसंगतते बद्दल असलेल्या शंकांना उत्तरे देणे जरुरी असावे असे वाटतें .

जी गोष्ट खरी नाही, तिचा त्याग करणे आवश्यक आहे,

का?
सत्यतेचा नि त्याज्यतेचा संबंध काय?
ब्रह्मांडात जे जे काय असत्य आहे ते ते सर्व केवळ सजीवांच्या चेतासंस्थेत आहे. सजीवांच्या चेतासंस्था वगळून विश्वाची कल्पना केली तर त्यात सर्व काही विशुद्ध सत्य आहे. मग म्हणून काय सर्व सजीवांनी आपली डोकी त्यागली पाहिजेत का?
---------------------
अर्थव्यवस्थेत एखाद्या गोष्टीला (उदा. एक किलो आंबे) मूल्य असते, ते मोजता येते, त्याला अंकांत मांडता येते, त्याची अन्य गोष्टीशी (उदा. पेरु) तुलना करता येते, हे नसलेले पण मानलेले मूल्य दुसर्‍या नसलेल्याही आणि न मानलेल्याही गोष्टीने (उदा. पैसे) हस्तांतरित करता येते, इ इ ही सगळी असत्ये नाहीत तर काय? यनावाला आंब्याच्या पोटात हात घालून त्याचे मूल्य वा किंमत आम्हाला दाखवू शकतात का?
इतक्या सगळ्या प्रकारच्या खोटारडेपणांचे एकमेकांवर मुकुट असताना आपण अर्थव्यवस्था मानतो ना? यनावाला पगार घेतातच ना?
------------------------
यनावाला, मनुष्यांनी मानायच्या गोष्टी सोडून (उदा. माझं नाव अरुण आहे.) जगात एकही केवल सत्य सिद्ध झालेलं नाही. प्रत्यक्ष केवल सत्य असोच, जगात केवल सत्य सिद्ध करायची फ्रेमवर्क देखील अजून प्रस्थापित झालेलं नाही.
-------------------
तुम्ही कोणतेही शब्द उचलता नि लोकांना मूर्ख मानायला चालू करता.

अनेक श्रद्धा असतात हे म्हणणे योग्य आहे. पण त्या सर्वांशी एकाच वेळी एकाच माणसाने लढा द्यावा ही अपेक्षा व्यवहार्य नाही. काहीतरी चांगले करू इच्छिणारी पण सामान्य अशी माणसे कुठले तरी एक जीवितकार्य मानतात आणि त्यातच आयुष्य वेचतात. तेच प्रॅक्टिकल असते कारण मनुष्याची ताकद कमी असते. सगळीकडे एकाच वेळी भिडण्याइतकी नसते. आणि या आपण उल्लेखिलेल्या श्रद्धां /प्रथांविरुद्ध लढणारीही अनेक माणसे आहेतच.
पण आपली उदाहरणे ही व्यावसायिक जाहिरातीतील आहेत. हे दावे खोटे आहेत असे वाटल्यास त्याविरुद्ध योग्य अथॉरिटीकडे धाव घेता येते.काही लोक ते करतातही आणि त्यांच्या पाठपुराव्यामुळे काही दावे मागेही घ्यावे लागले आहेत.
आमच्याइथे एक सद्गृहस्थ गळ्यामध्ये एक मोठा सादेचार फुटी फलक अडकवून गर्दीच्या ठिकाणी उभे राहात. त्या फलकावर वाटेल तिथे थुंकू नका असा संदेश आणि अशा थुंकण्याचे दुष्परिणाम तीन भाषांत लिहिलेले असत. लोक त्यांचीही टवाळी करीत.
राष्ट्रहित अनेक मार्गांनी साधता येते. मी माझ्या घरातील वीजपाण्याचा वापर मर्यादित राखला तरीही राष्ट्रहित साधल्यासारखे होईल.
विवेकबुद्धीने वागल्यानेही राष्ट्रहित साधेल. किंबहुना वीजपाण्याच्या बाबतीत मी विवेकाने वागतो असेही होईल.

वरील उदाहरणांना श्रद्धा म्हणणे मला पटत नाही. अतिशयोक्ति अलंकार हा जाहिरातींमधे आपले उत्पादनाची प्रभावी प्रतिमा लोकांमधे निर्माण करण्यासाठी,सर्वश्रुत करण्यासाठी व सर्वदूर पोहोचवण्यासाठी वापरतात. कित्येक म्हणी वाक्यप्रयोग यात अतिशयक्ती असतेच ना? कविता साहित्य यात आपल्या भावनोत्कटता व्यक्त करण्यासाठी हा प्रतिभालंकार आहे. आज मै उपर आसमा नीचे अस कधी असत काय? पण ती भावना चित्रित करणारे सुंदर गाण आपल्याला भावतच ना?
या ज्योतिषाच काय करायच? मधे मी शुक्रतारा च उदाहरण दिले आहे.

असंच नाही काही.. ज्याअर्थी मंगळाची सूर्याभोवती फिरण्याची गणिते करून आपले मंगळयान तिथपर्यंत पोचले त्याअर्थी हे सिद्ध झालेले आहे असे मानण्यास हरकत नसावी

आपण समानार्थी शब्द सोडवणे बाजूला ठेऊ. ज्ञानप्राप्तीसाठी श्रद्धा आवश्यक तर नाहीच पण निश्चितपणे अडथळा असते असं आपलं प्रतिपादन. तुमच्या विद्यमान लेखाचं सार. त्यात तुमचं ज्ञानाचं उदाहरण! तुम्ही कोणता ग्रह कोणत्या तार्‍या भोवती फिरताना पाहिलात? किती चकरा पाहिल्या? सतत पाहिल्या? का मधे मधे जेवायला इ उठत होतात? कोणत्या वेधशाळेत पाहिला? भोवती म्हणजे काय? एका अर्थानं तुम्ही तुमच्या घरात शतपावली करत असलात तरी तुम्ही माझ्याभोवती फिरत आहात असं मी म्हणू शकतो. तसे हायपराबोला प्लॉट करता येतील. श्रद्धा न ठेवता तुम्हाला झालेल्या ज्ञानाची मला उलटतपासणी घ्यायची आहे. जे फिरत आहे तो एक ग्रह आहे हे कसं ठरवलंत? वा ज्या भोवती फिरत आहे हे तारा आहे हे कसं ठरवलंत? ग्रह म्हणजे काय? तारा म्हणजे काय? ती जी गती होती ती कोणत्या प्रकारची होती? किती होती? ते मागे असेच फिरत होते हे इतक्या ठामपणे कशावरून सांगता? "फिरतात" म्हणजे भविष्यातही फिरणार. कशावरून? ते कशामुळे असे फिरतात? एकाजागी निवांत का नाही थांबत? असला मूर्खपणा करण्याऐवजी हे सारे तारे व ग्रह विश्वाच्या सेंटर ऑफ ग्रॅव्हीटीकडे का नाही जात नियमाप्रमाणे? मूळात हे आलेच कुठून? कधी? कशामुळे? कशाला? कृष्णाने वा भगवानाने वा परमात्माने वा त्यांच्या नावाने आपला मूर्खपणा खपवणाराने वा अजून कोणी जसे श्रद्धाळू लोकांना श्रद्धा मोड मधे तथाकथित ज्ञान देऊन फसवले आहे तसं ग्रह तार्‍याच्या गोष्टी सांगणारांनी तुम्हाला फसवलं नाही कशावरून?
=====================
ज्ञानप्राप्तीचं उदाहरण देताना अर्धवट नि काहिही देऊ नये, थोडं वाचून इ इ द्यावं. मूळात ग्रहांची सूर्याभोवती जी गती आहे ती तुच्छ नि नगण्य आहे. ते खरे सूर्य जिकडे चालला आहे मंजे आपल्या ध्रुवीय अक्षाच्या दिशेने जात असतात. नि वास्तवात ही सगळी असेंब्ली आकाशगंगेच्या एकूण दिशेने अजून जास्त वेगाने जात आहे. आपले विश्व उकळत्या पाण्यातला एक बुडबुडा मानला तरी असे अनंत बुडबुडे क्षणोक्षण उत्पन्न होत आहेत (असे म्हणतात.). शिवाय स्पेसटाईम कुठे इतका वाकडा असू शकतो कि ताराच ग्रहाभोवती फिरत असू शकतो. असं असायला काही बॅन नाही.
======================
आता तुम्ही म्हणाल कि या सगळ्याचं नि माझ्या महान प्रमेयाचं काय देणंघेणं. यनावाला, प्रत्येकाला असा वरकरणी उथळ विचार करून झेंडा गाडायला आवडत नाही. काही लोक सकल, संपूर्ण, सुसंगत, समाधानकारक निदान करू इच्छितात. तुम्ही तुमच्या ज्ञानाचं कोणतंही पिस घ्या, त्याच्यावर इतके अनुत्तरित प्रश्न निघतात कि काढलेल्लं अनुमान चूक असायची शक्यता उरतेच. अंततः मनुष्यास सत्य प्रस्थापित करता येतेच का वा मूळात सत्य असे काही असतेच का असे विक्षिप्त प्रश्न उभे राहतात. अस्तित्वाचे, ज्ञानांचे, सत्यांचे इतके विरोधाभार विश्वात असले तरी व्यवहारातलं जीवन आपण मज्जेत जगत असतो. तुम्ही ज्याला ज्ञान म्हणता ते "सायंटिफिक मेथड" नावाच्या पद्धतीने विकसित केलेले आहे.
मुद्दा असा आहे:
१. आपण जी विधाने करता त्यांचा नि सायंटिफिक मेथडचा काहीही संबंध नसतो. एक बेसिक विश्वासार्हता निर्माण करण्यासाठी आपण आपले प्रमेय या प्रद्धतीने मांडले पाहिजेत.
२. अगदी या पद्धतीनं सिद्ध झालेल्या विधानाच्या सत्यतेचे पण पॅरामीटर असतात नि काही लिमिटींग स्टेटमेंट्स असतात.
३. या पद्धतीच्याच काही मर्यादा असतात.
========================
हा किंवा असे प्रतिसाद व्यक्तिशः यनावालांसाठी नाहीत. पण नास्तिकतेकडे कललेल्या लोकांसाठी आहेत. जनमानसात ईश्वर, धर्म यांच्या ज्या धारणा आहेत त्या पाहून त्या खोट्या वाटून नास्तिक बनणे इथे नास्तिकता संपत नाही. अशा व्यक्तिनं आपलं असं विश्वकारणाचं तत्त्वज्ञान विकसित केलं पाहिजे नि आपली निरिक्षणं या तत्त्वज्ञानात बसतात का हे पाहिलं पाहिजे. नैतर मग जगात तुमचे कंसेप्ट क्लिअर करायला खूप मंडळी बसली आहेत. श्रद्धेचे तत्त्वज्ञान सांगायला यनावाला आहेत. देशाचे तत्त्वज्ञान सांगायला नक्षल आहेत. कुटुंबांचं तत्त्वज्ञान सांगायला स्त्रीवादी आहेत. मूल्यांचं तत्त्वज्ञान सांगायला अभिव्यक्तिवादी आहेत. लिबरल आहेत. घटनावादी अधिकारवादी आहेत. भांडवलवादी आहेत. लिस्ट अनएंडिंग आहे.

यनावाला,

मानवी मन खरं मानावं की खोटं? मनाचं अस्तित्व वरीलपैकी कोणत्याही अटींत बसंत नाही.

मानवी मनाच्या उदाहरणाने समाधान झालं नसेल तर स्वप्न खरं की खोटं ते ठरवून पहा. मला पडलेलं स्वप्न वरीलपैकी कोणत्याही चाचणीने सत्य वा असत्य ठेरवता येत नाही. मग मला काल रात्री स्वप्न पडलं आणि आज सकाळी ते लख्खं आठवतं ही श्रद्धा मानावी की अंधश्रद्धा?

आ.न.,
-गा.पै.

यना कृत तथा कथित व्याख्या मुलतः टिका आणि टिका ज्यात निष्कर्ष आधीच ठरवले आणि टिकेचे मुद्दे तेवढे शोधले सकारात्मक मुद्द्यांवर पाणी सोडले त्या मांडणीस ना परीपूर्णतेचा प्रयास होत ना समतोल येत ना व्याख्येच्या दर्जास प्राप्त होत. एकांगी पुर्वग्रहीत टिकेस व्याख्येचा दर्जा मिळू शकत नाही

On a global scale, पुरोगामी लोकांच्या अशा फटकळ ॲटीट्यूडमुळेच extreme right विचारसरणी जोमात आहे.

सहमत आहे. कथित पुरोगामी लोकांचा (extreme right सारखाच असलेला) एकांगी हेकेखोरपणाची जोड, ज्यांना बदलण्याची इच्छा आहे त्यांच्याशी संवाद नाकारणे, extreme right विचारसरणीस साहाय्यकारी होते.

यनावालासाहेब यांचे लेख व जोशीसाहेब यांचे प्रतिसाद वाचनीय असतात. खरे सांगायचे तर मनोरंजक असतात.

वास्तविक मिसळपाववर बरेच लेखक अत्यंत अभ्यासपूर्ण, माहितीपूर्ण, तार्किक, सयंत, शुद्ध भाषेतील, तसेच संतुलित इ इ लिहित असतात. यातलं एकही विशेषण मला लागू होत नाही. मी फक्त टाईमपास म्हणून लिहित असतो. जालावर लिहिताना तुम्ही कुठेही मधेच तुमचा प्रतिसाद खुपसू शकता हे अशा फोरमचं अडव्हांटेज आहे. हेच प्रत्यक्ष बोलणं चाललं असतं तर मी बावरून साईडला उभा राहिलो असतो.
आपल्यासारख्या तटस्थाचं मनोरंजन व्हावं असाच उद्देश ठेवून मी लिहित असतो.