परदेस मत जैय्यो...! (बट व्हाय नॉट?)

मोठा विषय आहे, सवडीने उत्तर देतो. तूर्तास, मला दुबई आणि मलेशिया इथून चांगल्या संधी आल्या होत्या. त्या मी नाकारल्या. कम्फर्टझोन तोडण्याचा स्वभाव असणारा मी त्या संधी का नाकारल्या याचं उत्तर देतो, आणि आज त्याबद्दल, तुमच्या प्रश्नाबद्दल विचार करतांना काय वाटतं तेही सांगतो.

आपल्याकडच्या सीबीएससी शाळांचा वाढता कठीण अभ्यास पाहता अमेरीकेतला तुम्ही म्हणताय तसा हसता खेळता अभ्यासक्रम कधीही चांगला. स्पर्धेत मागे पडू नयेत म्हणून लहान वयात नको तेवढा कठीण अभ्यासक्रम मला वयक्तीक रीत्या नको वाटतो. मुलांचे लहानपण हीरावून घेणारा वाटतो.
सद्या भारतातील शाळा स्पर्धांसाठी विद्यार्थी तयार करत आहेत. वागण्या बोलण्याची पद्धत, इतरांना समजुन घेणे, शेअर करणे शिकवले जाते की नाही शंका आहे. सार्वजनिक ठीकाणी वर्तन कसे असावे, स्वच्छता कशी राखावी, दुसर्‍यांना मान कसा द्यावा, रांगे उभे रहाताना खेटून उभे राहू नये, नेहमी आपल्या आधी कोणाचा हक्क आहे का ते पहावे, प्रत्येक ठीकाणी घुसाघुस करु नये, लीफ्टमधून बाहेर येणार्‍यांना आधी प्राधान्य द्यावे, मागून येणार्‍यांसाठी दरवाजा धरून ठेवावा, अनोळखी असला तरी प्रत्येकास हसून अभिवादन करावे, अशा बर्‍याचशा गोष्टी अमेरीकेत शिकवल्या जातात कींवा मुले इतरांना बघून शीकतात.
बरीच वर्ष अमेरीकेत राहून आल्यावर वर नमुद केलेल्या गोष्टी भारतात अजीबात दीसत नाहीत.
थोडक्यात मुलांना जबाबदार नागरीक बनवले जाते, जे भारतात होताना दीसत नाही.

बाकी तुमचे सारे आयुष्य भारतात गेल्यामुळे तुम्हाला भारतातील गर्दी, इथले उत्सवी वातावरण, सगेसोयरे आणि सोशल लाइफ याची सुरवातीला आठवण होत राहील.
हे बर्‍याचदा आपल्या स्वभावावर अवलंबून असते. अबोल स्वभावाचे लोक, एकटे रहाण्याची आवड असणारे, कोलाहलापासून दूर रहाण्याची आवड असणारे यांना अमेरीका अवडते.
रोज नाक्यावर उभे राहीलेच पाहीजे, आठवड्यातून कमीतकमी दोन वेळा खाणे/पीणे झालेच पाहीजे, गॉसीपींग ची सवय असणारे अशा लोकांना अमेरीका कंटाळवाणी वाटते... :)

आई म्हणून प्रश्न पडलाय तुम्हाला, त्यात गैर काही नाही. आमचे स्पष्टवक्तेपण थोडे जास्त आहे म्हणून म्हणतो नमनाला घडाभर नसले तरी चालले असते. :)

तुमचे प्रश्न रास्त आहेत. तुम्ही अशी दोलायमान स्थिती झाली की उपलब्ध सोयी विरुद्ध काही जे तुम्हाला तोटे वाटत असतील त्यांना पारड्यात ठेऊन बघा, जे पारडे जड वाटते आहे तिकडे कौल टाकायचा , सिम्पल.

"माझ्या ग्रुपमध्ये मोहमद-मसाया-चार्ली आणि मी आहोत" हे वाक्य मला पुण्यात ऐकु येणं जरा अवघडच आहे.

काहीच अवघड नाही, असे वातावरण कुठंही मिळेल, मला (भारतात शिक्षण होऊनही) मिळाले. फक्त त्याची एक हिडीस किंमत भारतात मोजावी पुढे आयुष्यभर भरावी लागते (मी भरतोय) :(. एक गोष्ट इथे उघड लिहून देतो ताई, 'मोहम्मद, मेसाया, चार्ली हवेत कश्याला आपल्या सोबत' असे प्रतिसाद तुम्हाला इथेच मिळायची शक्यता प्रचंड जास्त आहे.

बाकी भारतीय संस्कृती म्हणजे काय? अहो तुम्ही श्रीनिवास ठाणेदारांचे पुस्तक वाचले आहे का? ते यूएसला गेले तेव्हा एअरमेल सोडून पर्याय नव्हता, तिकिटे महागडी होती, अशात माणूस आपली भाषा लिहू शकत असे पण बोलणे चक्क विसरत असे (एकटे राहावे लागल्यास परदेशात) म्हणजे अडखळत असे बोलण्यात. आजकाल तितके कठीण नाही. ज्यूईश लोक आपल्या पोरांना सब्बाथ शिकवतातच ना? तसेच करायचे, आपल्या संस्कृतीचे व्यवच्छेदक लक्षण म्हणजे थोरामोठ्यांचा माफक आदर अन एक्सटेंडेड फॅमिली आहे असे शिकवायचे. प्रश्न पडल्यास उलट उत्तर न देता आपले मुद्दे मांडणे शिकवा, फॅमिली डे वगैरे (असल्यास) मुलाला आपले हेरिटेज सांगायला लाज वाटली नाही म्हणजे मिळवले. तो पूर्णच विसरेल का अन विसरला तर कसं हा विचार आत्ताच करणे थोडे ताणल्यासारखे नाही वाटत का? अन वोर्स्ट केस , नाही शिकला 'भारतीय संस्कृती' तर काय फरक पडतोय ?? म्हणजे काय इशू काय आहे ? नाही शिकला तर आई बापाकडे जेवायला येताना अपॉइंटमेंट घेऊन येईल अशी भीती आहे का? का सोबत राहता येणार नाही ह्याची भीती आहे? भारतीय पेरेंटिंग मध्ये हे एक मोठे लफडे आहे, पोराना प्रेमापेक्षा इंश्युरन्स पॉलिसी जास्त समजले जाते (तुम्ही समजता असे म्हणत नाहीये) .

काही तरी एकच निवडावं लागेल आणि निर्णय घेतांना सर्वप्रथम दोन्हीतली कंपॅरीजन सोडावी लागेल तरच निर्णयाचं सुख लाभेल. जे तिकडे गेले त्यांची भारताशी नाळ तुटते त्यामुळे तुलनात्मक निर्णय होऊ शकत नाही. वन हॅज टू जस्ट फरगेट इंडीया. हेच दि अदर वे आहे, माझे जे मित्र परत आलेत ते कधीही अमेरिकेची आणि भारताची तुलना कोणत्याही लेवलवर करत नाहीत. दे हॅव अ‍ॅक्सेप्टेड इंडीया अ‍ॅज इट इज.

तुम्ही निर्णय आज घ्या की दहा वर्षानी, नो कंपॅरिजन हा एकमेव क्रायटेरीया कामी येईल.

सर्वप्रथम तुमच्या प्रायॉरिटीज काय आहेत ते ठरवा . म्हणजे पैसा , संस्कृती , कुटुंब इत्यादी. मुलाला चांगलं शिक्षण मिळेल म्हणून निर्णय घेतला असं नको .कारण तुलनेने ऐपत असेल तर भारतातही उत्तम शिक्षण मिळू शकत . दुसरी गोष्ट कितीही चांगलं शिक्षण मिळालं म्हणजे हल्लीच्या इंटरनॅशनल शाळेत मिळालं तरी मुलाच्या फक्त जाणिवा लवकर प्रगल्भ होतात . दुसरा जे थोडं उशिरा शिकेल ते त्यांना लवकर शिकायला मिळत,आत्मसात करायला मिळत . पण शेवटी अकॅडेमिक ऍबिलिटी महत्वाची.उदाहरणादाखल सांगतो आज माझ्यासमोर एमबीए फ्रेशर असतो मुलाखतीला एकजण मेघालय चा एकजण दिल्ली चा एक इंटरनॅशनल स्कूल चा एक स्टेट बोर्ड चा पण मुलाखतीसाठी त्यांना मुंबईत समान पातळीवरच यावं लागत ना . ज्या काही जाणिवा प्रगल्भता येणारे ती वयानुसार ऑपॉप येते आणि योग्य मार्गदर्शनाने .त्यामुळे अमेरिकेत शिक्षण झालं किंवा भारतात उद्या जागतिकीकरणामुळे तुम्हाला आणखी समान पातळीवर यावं लागणारे .तुम्ही कोर्स कुठूनही करा पण एखाद्या बहुराष्ट्रीय कंपनीसाठी भारतातून शिकला किंवा अमेरिकेतून हे महत्वाचं नसत . ह्याला वेळ असेल खूप त्यामुळे शिक्षण हा मुद्दा महत्वाचा ठेऊ नका .बाकी आपल्यावर आहे माझा कलीग ४ वर्षांपूर्वीच ऑस्ट्रेलिया ला मी वर्षभरात परत आलो मला नव्हतं राहायच तेव्हा आणि आताही संधी २-३ ठिकाणी असून नाही जायचंय पण नंतर जाइनही प्रत्येकाचे गोल वेगळे असतात त्यामुळे ते व्यक्तिसापेक्ष आहे .भावनिक ,सुरक्षित वातावरण ,संस्कृती हे सगळं आपल्याला वाटत परदेशात कोण मोठं होत असेल तर त्यांच्या ते मनातही येत नाही .

धागा आणि प्रतिसाद वाचत आहे.

पिराताई एक सांगू का?

'मुलाला वेगळे/चांगले अनुभव मिळावेत' ही चिंता सोडा. प्रत्येकाचं भांडं वेगळं. ज्याला घ्यायचेत तो वेगवेगळे अनुभव भारतात बसून घेईल, किंवा मोठा होऊन जगप्रवास करेल आणि ते अनुभव घेईल. ज्याला आपल्या डबक्यातून बाहेर पडायचं नाही तो परदेशी युनिमध्ये शिकायला जाऊनही भारतीय मित्र सोडून इतर कुणाशी बोलणार नाही. आपण किती लोड घ्यायचं याचं?

तुमचं आयुष्य तुम्ही जगा, तुमचे/तुम्हाला वाटतील ते अनुभव घ्या. मुलाला त्याचे त्याचे अनुभव घ्यायला मोकळं सोडा.

रेवाक्कासारख्यांशी बोलताना जाणवतं की आपण बरेचदा आपल्या वयाला असणार्‍या लिमिटेड व्हिजिबीलीटेने निर्णय घेतो.

या bounded rationalityशी अर्थातच सहमत आहे.

एकंदर अमेरिकेतली सुबत्ता आणि पैसे यांचं आकर्षण मला नाही. पण भविष्याच्या दृष्टीने विचार केला तर भारतात असणारं भविष्य आणि अमेरिकेत असणारं भविष्य यात प्रचंड तफावत आढळून येते.

भारतात राहिलं कि मुलांना खालील गोष्टींचा सामना करावा लागणार:
१) प्रचंड स्पर्धा
२) पुस्तकी ज्ञानावर नको तितका भर.
३) भ्रष्टाचार
४) आरक्षण
५) जाती धर्मावर आधारित मित्र मैत्रिणी
६) सुमार दर्जाचे शिक्षक (प्रत्येक मुलगा हुशारच असेल आणि त्याला सगळ्यात भारी ठिकाणी प्रवेश मिळेल असं मानणं चूक आहे. आणि दुसऱ्या किंवा तिसऱ्या दर्जाच्या संस्थांमध्ये सगळेच शिक्षक उच्च दर्जाचे नसणं स्वाभाविक आहे. त्यात नोकरीतील आरक्षण पद्धतीमुळे दर्जा घसरतो ते वेगळंच) (हे अमेरिकेत सुद्धा असू शकत मला अनुभव नाही )

अमेरिकेत राहणाऱ्या मुलांना सामना कराव्या लागणाऱ्या गोष्टींची यादी :
१) नातेवाईकांचा अभाव
२) आजूबाजूला आपल्या भाषा बोलणारी आणि आणि आपल्या संस्कृतीची माणसं कमी दिसणं
३) कामापुरते मित्र आणि इतर लोक यांचं वाढलेलं प्रमाण
४) खर्चिक आणि महाग शिक्षण
५) दुःख आणि काठिण्याला प्रवेश नसलेली स्वकेंद्रित जीवनपद्धती
६) दूरदर्शन आणि मोबाईल चा अतिरेकी वापर (हे हल्ली भारतात पण मोठया प्रमाणावर चालू आहे).

यातून कुठला पर्याय निवडायचा तो वैयक्तिक प्रश्न आहे ..

तुम्ही कुठल्या परिस्थितीत आहात आणि हा विचार का करताय हे मला नक्कीच कळतंय कारण मी यातून गेलोय. प्रत्येकाच्या आवडीनिवडी व प्रायोरिटी असतेच पण तरीही हा एक सामान धागा आहे. सगळ्या गोष्टी लिहिणं अवघड आहे पण जमेल तेवढं लिहितो. सगळं स्वानुभवातून सांगणार आहे त्यामुळे थोडी पार्श्वभूमी आणि थोड्या वैयक्तिक गोष्टी ओघात येणार आहेत.

मी सगळ्यात पहिल्यांदा अमेरिकेत आलो ते एकटाच आलो. बायको आणि २ मुली (त्यावेळेला मोठी ६ वीत आणि धाकटी केजीमध्ये) भारतातच राहिल्या. मी आणि बायकोने विचार केला की आधी मी जाऊन बघेन सगळं कसं आहे ते आणि मग विचार करू. मी आल्यावर साधारणतः एक वर्षाने कुटुंब उन्हाळ्याच्या सुट्टीपुरते आले. पण ५ महिने ते राहिल्यावर आम्ही सगळ्यांनीच परत जायचे ठरवले. त्यावेळेला अमेरिकेत येऊन मला दीड वर्ष झालं होतं. भारतात परत गेल्यावर मला out of place असल्यासारखं वाटत होतं, पण तो वेगळा विषय आहे. तर जवळपास ८ महिने भारतात राहिल्यावर कंपनीकडून मला परत अमेरिकेत जा म्हणून प्रेशर आलं. त्यामुळे आम्ही परत अमेरिकेत आलो. छोटी मुलगी इथे प्रीके मध्ये जाऊ लागली. आम्हाला टेन्शन होतं की हिला इंग्लिश बोलणं तर दूरच पण समजत पण नाही तर कसं होणार. पण टीचरने आम्हाला आश्वस्त केलं आणि आमची बया एका महिन्यात मस्त इंग्लिश बोलायला लागली. मोठी मुलगी ८ वीत होती त्यामुळे तिचं पण टेन्शन होतं. पण इथे आधी एक परीक्षा घेतात आणि त्यावरून तुमची लेव्हल ठरवतात. म्हणजे ती ८ वीतच असणार पण एक क्लास वेगळा असतो ज्याला ESL म्हणतात. यात आशियाई टीचर असतात ज्या तुमचं इंग्लिश सुधारण्यावर भर देतात. म्हणता म्हणता मोठी पण मस्त रुळली.

मोठी मुलगी ७-८ पर्यंत भारतात शिकल्यामुळे आम्हाला तिथला पण अभ्यासक्रम माहित आहे आणि आता इथला पण माहित आहे. ती तुलना करून सांगतो की इथला अभ्यासक्रम तसेच शिकवण्याची पद्धत खूपच चांगली आहे. पाठांतरावर अजिबात भर नसतो व जिथे पाठांतर आवश्यक आहे तिथे ते अश्या पद्धतीने शिकवतात की मुलांना सहज लक्षात राहतं. एक उदा. देतो, परवाच माझी छोटी मुलगी (आता ३रीत) मला ११x१२ किती माहिती आहे का विचारत होती. म्हणलं मला माहित आहे पण तुला माहित आहे का? तर तिने क्षणात १३२ उत्तर दिलं. म्हणलं तुम्हाला तर पाढे असे शिकवत नाहीत मग तुला कसं माहित? तर त्यांना एका कवितेतून शिकवतात म्हणे. तसेच मोठ्या मुलीला प्रश्नांची उत्तरं साचेबंद लिहायची नाहीत, तुम्ही विषय वाचायचा आणि तुमच्या शब्दात उत्तरं लिहायची असा नियम आहे. ८-९ वी पासूनच त्यांना पॉवर पॉईंट प्रेझेंटेशन तयार करून ते सगळ्या वर्गासमोर प्रेझेंट करायला सांगतात. उपलब्ध विषयांची एक लिस्ट असते त्यातून तुमच्या आवडीचे ४+४ (पहिल्या सहामाहीचे ४ व दुसऱ्याचे ४) असे विषय निवडता येतात. पहिल्या सहामाहीचे ४ विषय एकदा मधली परीक्षा झाली की परत वार्षिक परीक्षेला नसतात. तुमचे एकूण मार्क (मार्क नसतातच, ग्रेड्स असतात) हे तुम्ही होमवर्क पूर्ण करणे + दर महिन्याच्या क्लास टेस्ट + सहामाही परीक्षा असे असतात.

बाकी वर खटपट्या म्हणालेत तसं मुलांना जबाबदार नागरीक बनवले जाते, जे भारतात होताना दिसत नाही. माझ्या लहान मुलीच्या २ रीच्या वर्गात एक मुलगी होती तिला काहीतरी आजार होता. शाळेतसुद्धा तिच्या बरोबर कायम एक ऑक्सिजन सिलिंडर (ट्रॉलीवर) व नाकात नळ्या असायच्या. आणि आश्चर्याची गोष्ट म्हणजे वर्गातल्या प्रत्येक मुलाला रोटेशनने एक एक आठवडा तिच्याबरोबर सतत राहून तिचा सिलिंडर ओढून न्यायचं काम असायचं. आमची कन्या तिच्याकडे जेव्हा हे काम असायचं तेव्हा घरी येऊन आनंदाने सांगायची. हेच भारतात मी कल्पनाच करू शकत नाही कारण रंगावरून, व्यंगावरून, उंची/ जाडी, सांपत्तिक स्थितीवरून वरून सतत चेष्टा होताना बघितलेली आहे (सहनही केली आहे). थोडक्यात तिचा व्यक्तिमत्व विकास होताना दिसतोय. कचरा का करू नये, वस्तू कश्या वापराव्या, आईवडिलांशी, मित्रांबरोबर व बाहेरच्या लोकांशी कसं वागावं हे शिकवलं जातं. शाळेतच antibullying, drug abuse यावर सतत सांगितलं जातं योग्य वयात sex education सुद्धा दिलं जातं. मुलामुलींची निखळ मैत्री पण असू शकते व एखादा मुलगा/ मुलगी आवडतो/ ते हे सहजपणे सांगता येण्यासारखी परिस्थिती असते. पण त्याचबरोबर नकारसुद्धा तेवढ्याच ग्रेसफुली स्वीकारला जातो. अपवाद असतातच पण सर्रास एकतर्फी प्रेमातून हल्ला वगैरे फालतूपणा नसतो.

अर्थात सगळंच आलबेल आहे असं नाही. ब्रोकन फॅमिलीज बऱ्याच असल्याने त्याचा मुलांवरही परिणाम होतो. पण अश्या मुलांपासून लांब राहण्याचा पर्याय उपलब्ध असतो व ती मुलं पण मुद्दामून इतरांना त्रास द्यायला येत नाहीत. अगदी टोकाच्या केसेस, म्हणजे शाळेत शस्त्र घेऊन येणे व हल्ला करणे हे पण घडत असतेच. पण शाळेचे नियमच असे बनवले आहेत की मुलांना वाकड्या मार्गाला जाताना त्रास होईल. अगदी मोठ्या मुलांनासुद्धा प्रत्येक क्लास मध्ये वेळेत येण्याचं बंधन असतं. उशिरा आलं तर एकदा समज व नंतर पालकांना कळवले जाते. सुट्टी घेतली तरी शाळेतून ई-मेल व फोन येतो. शिक्षक-विद्यार्थी गुणोत्तर चांगलं असल्याने शिक्षकांचे प्रत्येक मुलावर बारीक लक्ष असते. मागच्याच महिन्यात माझी मोठी मुलगी सांगत होती की तिच्या वर्गात एक मुलगा कायम उशिरा येतो व त्याच्याकडे बघून वाटतं की तो ड्रग्स घेत असावा (असा संशय आहे). पण म्हणे टीचरने हे सगळं शाळेत वरच्यांना व त्याच्या घरी सांगितलं आहे. पण तो मुलगा त्याच्याच विश्वात असतो बाकी कोणाला त्रास द्यायला येत नाही.

बाकी संस्कृती म्हणाल तर इथे पण अगदी संक्रांतीपासून ते दिवाळीपर्यंत सगळे सणवार व्यवस्थित साजरे होतात. घरात आपण सांगतच असतो. यापलीकडे इतर धर्मांचे सणसुद्धा मुलांना कळतात. वेगवेगळ्या वंशाच्या (जात तर सोडूनच द्या) मुलामुलींबरोबर समानतेने कसं राहायचं हे शिकायला मिळतं. अर्थात आपली पुस्तकं, संगीत मात्र या मुलांना समजणार नाही याचं मला वाईट वाटतं.

नातेवाईकांबरोबर संपर्क सोशल मेडियामुळे सहज शक्य आहे. दोनेक वर्षातून एखादी भारतभेट होतेच त्यातून अजून मदत होते. व्यक्तिशः मला नातेवाईक जरा लांब असलेलेच बरे वाटतात.

अरे हो एक सांगायचं राहिलंच... माझी धाकटी मुलगी मराठी शाळेत जाते. प्रत्येक रविवारी सकाळी इथे एक मराठी शाळा भरते, तेवढंच जरा आपली मातृभाषा शिकेल. एखादं पुस्तक समोर आलं तर ही काय चित्र काढलीयेत असं म्हणणार नाही.

या लेखात मांडलेल्या काही प्रश्न साधारणपणे असे आहेत, असा माझा समज आहे...

१. मुलाने कोणत्या जागी (जगातल्या कोणत्या देशात; किंबहुना भारतासारख्या मोठ्या देशातील कोणत्या शहरात असा सुद्धा हा प्रश्न होऊ शकतो) राहिल्यास / शिकल्यास / मोठे झाल्यास चांगले ?

२. परदेशात वाढणारे मुल आपली संस्कृती आणि/किंवा भाषा विसरेल का ?

३. परदेशात (उदा, अमेरिकेत) राहण्याने / शिकण्याने / मोठे होण्याने मुलाला पालकांबद्दल (मला हवे तेवढे) ममत्व वाटेल की नाही ?

या प्रश्नांची उत्तरे शोधताना इतकी (सर्वसाधारण आणि व्यक्तीगत) व्हेरिएबल्स जमेस धरावी लागतात की, अर्थातच, त्यांची १००% योग्य उत्तरे (वन साईझ फिट्स ऑल) शक्य नाहीत. पण तरीही, नेहमीच्या जीवनात हे प्रश्न नेहमीच पडतात आणि त्यांची उत्तरे शोधायलाच लागतात. ती उत्तरे शोधताना, माझ्या मते, सर्वसाधारण ठोकताळे असे असावेत...

१. मुलाने कोणत्या जागी (जगातल्या कोणत्या देशात; किंबहुना भारतासारख्या मोठ्या देशातील कोणत्या शहरात असा सुद्धा हा प्रश्न होऊ शकतो) राहिल्यास / शिकल्यास / मोठे झाल्यास चांगले ?

(अ) मुलाचे भवितव्य मध्यवर्ती ठेऊन विचार केल्यास पुढचे विचार जास्त स्पष्ट होतील व या प्रश्नांची उत्तरे शोधणे सोपे होईल. कारण, या सगळ्या प्रयत्नांचा परिणाम मुलाने पुढचे जीवन आनंदाने व्यतीत करण्यात झाला नाही तर वरच्या दोन्ही प्रश्नांची उत्तरे, मूल किंवा पालक, कोणाच्याच दृष्टीने सुखदायक नसतील.

(आ) निर्णयप्रक्रियेत कोणाचे मत केव्हा जास्त महत्वाचे असावे ? : या बाबतीत, मुलाच्या भवितव्याच्या दृष्टीने काय जास्त फायद्याचे होईल मुद्दा केंद्रस्थानी असावा.

..... (आ).(१). मुल लहान असताना कोणत्या जागेवरचे कोणते शिक्षण त्याच्या भवितव्याच्या दृष्टीने जास्त चांगले याचा विचार, अर्थातच, पालकांनी करणे अध्याहृत आहे.

..... (आ).(२). मुलाला समज येऊन त्याच्या स्वतःच्या भविष्याबद्दल आवडनिवड पुढे येऊ लागल्यावर पालकांनी माहिती पुरवून मुलाला निर्णय घेण्यात मदत करावी. आपली आवड त्याच्यावर लादण्याचा प्रयत्न करू नये.

(इ) शिक्षणाचा प्रकार (विषय, डीग्री, इ), ते घेण्याची जागा, इत्यादी गोष्टी वर सांगीतलेल्या मध्यवर्ती मुद्दा "मुलाचे सुखी भवितव्य" या साध्यासाठी वापरली जाणारी साधने (टूल्स) आहेत. तेव्हा ते साध्य साधण्यासाठी उपयोगी ठरतील अशीच साधने निवडावी. केवळ एखादी गोष्ट 'इन थिंग' आहे किंवा 'बरेच जण असेच्/हेच करतात' या कारणांनी त्यांची निवड केली जाऊ नये.

२. परदेशात वाढणारे मुल आपली संस्कृती आणि/किंवा भाषा विसरेल का ?

मुलांना आपल्या संस्कृती व भाषा याबद्दल ममत्व वाटणे हे मूल कोणत्या देशात, कोणत्या वातावरणात आणि कोणत्या मुलांबरोबर वाढत आहे यापेक्षा जास्त आपल्या स्वतःच्या घरात कोणती संस्कृती व भाषा सतत वापरात आहे यावर अवलंबून आहे, हे व्यक्तीगत अनुभवावरून व अनेकांच्या निरिक्षणावरून खात्रीने मी सांगू शकतो.

३. परदेशात (उदा, अमेरिकेत) राहण्याने / शिकण्याने / मोठे होण्याने मुलाला पालकांबद्दल (आपल्याला हवे तेवढे) ममत्व वाटेल की नाही ?

(अ) मुल जर, (१) सुसंवादी घरात वाढले आणि (२) त्याला आपल्या आवडीचे भवितव्य मिळून सुखी झाले... किंबहुना 'आपल्या भविष्यासाठी, जरूर तेव्हा आपल्याला विश्वासात घेऊन, आपल्या पालकांनी मनापासून प्रयत्न केले आहेत' अशी मुलाची किमान खात्री असल्यास मुलाला पालकांबद्दल ममत्व वाटण्याची जास्त शक्यता आहे. केवळ एवढेच या बाबतीत पालकांच्या हाती असते.

(आ) कोणाबद्दल ममत्व वाटणे हे सुसंवाद (पक्षी : कौटुंबिक शिक्षण) आणि मानसिक समाधान यावर जास्त अवलंबून असते... या बाबतीत, देश किंवा शालेय शिक्षणाचा प्रकार हे मुद्दे गौण आहेत.

(इ) "मुलाचे भवितव्य उत्तम होणे" यापेक्षा जास्त आनंदाची गोष्ट कोणत्याही सुजाण पालकासाठी असणार नाही. सुजाण पालकांसाठी, "रोजचे बोलणे" किंवा "पाय लागू माताजी/पिताजी" यापेक्षा हा आनंद मोठा असेल.

(ई) हा मुद्दा लेखात अभिप्रेत नाही, पण तरीही फार महत्वाचा असल्याने इथे माडत आहे : मुलांना आपल्या "म्हातारपणाची काठी" किंवा "पेन्शनची सोय" किंवा "इन्शूरन्स" समजणे हे, काही सन्माननिय अपवाद सोडता, पालक आपल्या जीवनाचे व्यवस्थापन करण्यात अयशस्वी झाल्याचे लक्षण असते. किंबहुना, आपल्या अपूर्ण इच्छा मुलांच्या जीवनातून पूर्ण करून घेण्याइतका मोठा जुलूम दुसरा नाही.

इतका सगळा विचार करून भागेल असेही नाही. कारण हा निर्णय वाढत्या मुलाच्या बाबतीत असतो आणि त्याची अंमलबजावणी अनेक वर्षांच्या कालावधीत करायची असते. वेळ जाते तशी तिच्याबरोबर इतर सर्व व्हेरिएबल्सही बदलत राहतात, आवडीनिवडी बदलतात. तेव्हा अगोदरचा निर्णय चुकीचा किंवा सर्वथा योग्य वाटला नाही तर, धीर दाखवून दिशाबदल करण्याची तयारी ठेवली पाहिजे... कारण घ्येय (जीवन आनंदाने व्यतीत करणे) साधणे स्थायी व सर्वात महत्वाचे असते व बदलत्या परिस्थितीला योग्य त्या प्रकारे साधनांत बदल करणेच योग्य असते. पूर्वी केलेला साधनांचा निर्णय योग्य नव्हता असे कळल्यावरही साधनांत बदल न करता चुकीच्या (सुखकारक ध्येयाच्या विपरित) दिशेने जात राहणे शहाणपणाचे नाही.

Pira,

When you take decisions, you should always check your assumptions on which your decision is based. You will always find contradictions. Remove them and you will arrive at a satisfactory answer...

For example in your case, you assumed that you are going to take a decision for the benefit of your child..on the other hand you also have assumed that you want to live life for yourself.... now... these are two assumptions on which your decision is going to be based. But here you will have to think what is your Goal.... If first one is your Goal then knock out the other assumption and vice versa. Hope you understand... off course this is just an example... You will have to construct a tree of assumptions (honestly) and study them wrt to your goal, for yourself...

There is a structured way of taking such decisions where you are in duel minds. Dr. Goldrat has a book on it....I do not remember the name now... I read it long back when I was practicing TOC in our organization...

Jayant Kulkarni

म्हात्रेकाकांच्या प्रतिसादात असलेले प्रश्न महत्त्वाचे आहेत च, पण मला एक अजुन प्रश्न पडलाय. मुलांचे शिक्षण वगैरे एकीकडे , आपल्याला कुठे ही जाऊन नोकरी करायची आहेच. इथे "मायक्रो मॅनेजमेंट" नावाचा प्रकार शुन्य आहे. लोकं बर्‍यापैकी व्यावसायिक मुल्यं पाळतात. चिंधीगिरी , फालतु गॉसिप, एखादे दिवस डबा नाही आणला तर नवर्‍याला कसं काय चालतं वगैरे नाक घालणे होत नाही. माझ्या बॉसचं प्रॉडक्ट संबंधी एखादं मत, एखादी स्ट्रॅटेजी मला पटली नाही तर मी त्याच्या तोंडावर " धिस डझ नॉट मेक एनि सेन्स" म्हणते आणि तो ते योग्य रीत्या स्विकारतो, नव्हे आपण चर्चाच करायला बसलोय आणि मत-मतांतरं व्हायला हवीत हे सगळ्यांना पटतं . यातलं बरंचसं भारतीय कार्यपद्धतीत नाहीये. करायला मिळणार्‍या कामाची प्रत ( हेडक्वार्टर्स ते ऑफशोअर) यात ही फरक आहेच. शिवाय माझ्या रजा माझ्या हातात असतात, माझं येणं जाणं माझ्या वेळेनुसार होतं, मी जास्त थांबले म्हणजेच मी जास्त काम केलं असं कुणाला वाटत नाही. भारतात बर्‍याच गोष्टी या क्लायंट साईड ला मिळणार्‍या व्हिजिबिलिटी वर अवलंबून असतात आणि ती तुम्हाला मिळू नये म्हणुन एखादा बिनडोक मॅनेजर सहज काड्या करू शकतो.

मला असा यक्ष प्रश्न पडलाय की इथुन तिथे गेल्यावर या कार्यपद्धतीशी कसं जुळवुन घ्यायचं !! इथुन भारतात गेलेल्यांचे या संदर्भातील अनुभव ऐकायला आवडतील.

पिरा, माझे नाव तेवढे लेखातून काढून टाकलेस तर बरे होईल.

पिरा अतिशय चर्चेचा मुद्दा आहे. पण जितकी चर्चा तितके confusion असा माझा अनुभव आहे. २ वर्षांपूर्वी मी असाच मनस्थिती मध्ये होते. हा एकाच मुद्दा
होता आमच्या वादाचा भारत कि अमेरिका.
माझे मुद्दे बरेच सारखेच : मुलाला कशी कळणार भारतीय संस्कृती ,संस्कार ,नातेवाईक,देशप्रेम आणि हो आपले आई वडील.
नवऱ्याचे मुद्दे : कंपनी मधील पॉलीटिकस , ऑफिसची वेळ त्यातून मिळणारा फॅमिली time , मुलाचे शिक्षण आणि नंतर नोकरी(जातीभेद आणि आरक्षण )वर ट्रेड मार्क नि दिलेलेच मुद्दे
अर्थातंच सगळं विचार करून मी माघार घेतली.पण आता एकदाचा निर्णय झाल्याने डोके शांत आहे. आणि वाटले तर निर्णय बदलू शकतो म्हणून समाधानही आहे.
त्यांच्या मुद्यावर अर्थातच माझ्याकडे उत्तरे नव्हती पण माझ्या सगळ्या मुद्याची उत्तरे मी मिळावली. अर्थात तडजोडच.

आपली संस्कृती कळावी या साठी मी सगळे सण करते म्हणजे गुढी पाडव्याला गुढी उभी करते, गणपती ,मोदक ,दिवाळीत पण फराळ, लक्ष्मी पूजन ,नवरात्र संक्रात ला हळदी कुंकू. बाकी मी पूर्णपणे भारतीय सोसायटी मध्ये राहत असल्याने सोसायटी मध्ये रंगपंचमी,५ दिवसाचा सार्वजनिक गणपती असे बरेच सण साजरे होतात. तसे HSS , मराठी विश्व ,आणि अनेक मंदिरातही सण साजरे होतात.
इथे नातेवाईक म्हणजे मित्र मैत्रिणी हेच. atleast मावशी, काका, दादा,ताई हि नाती तरी मिळतात. आणि दर वर्षी आमचे आई बाबा इकडे किंवा आम्ही तिकडे असे भेटतोच.
फक्त देशप्रेम हा मुद्दा नाही सुटत कारण त्यांच्या साठी हा त्यांचा देश आहे. आपल्यासारखे देश भक्तीपर गाणे -चित्रपट पाहून त्यांच्या डोळ्यात पाणी येईल हे अशक्य आहे.
आई वडील आता तरी ६ हिने साठी येऊ शकतात आणि आपण सेट झालो कि त्यांनाही इकडे बोलावून घेऊ शकतो कायमचे

बाकी इथले शिक्षण वर सांगितल्याप्रमाणे नक्कीच उत्तम . प्रॅक्टिकल जास्त असते त्यामुळे लक्षात राहते माझा मुलगा २ री मध्ये आहे त्या आत्ता पर्यन्त अळीचे फुलपाखरू कसे होते? ,अंड्यातून कोंबडीचे पिल्लू कसे बाहेर येते ? बी पेरली कि त्याचे झाड कसे येते . या वरून तुम्ही आईच्या पोटातून कसे जन्माला आलात हेही शिकवले.
निवडणुकीच्या काळात तर १ महिना निवडणूक कशी असते ,उमेदवार कोण आहेत, निवडून आल्यावर ते काय करणार ,कोठे राहणार पासून पहिले प्रेसिडेंट कोण होते होते हि सगळी माहिती दिली गेली.

आपण जसे वाढलो तसे आपली मुले भारतात वाढतील असे आपल्याला वाटते पण ते शक्य नाहीये कारण आता तसे राहिले नाही. आपले मावशी ,काका ,आजी जसे हक्काने रागवायचे किंवा लाड करायचे तसे आता राहिले आहे का? तिकडेही मुले बाहेर खेळताना फार दिसत नाहीत. मराठी बोलताना फार दिसत नाहीत .मोबाइल गेम आणि टीव्हीवर कार्टूनच नाही तर सिरीयल वेडी असताना दिसतात हे माझे मागच्या वर्षी ३ महिने राहून केलेले निरीक्षण. असो

मला वाटते आजचा दिवस इथे आहेत तर जगून घ्या उद्याचा विचार करून आजचा दिवस पण वाया नको घालवायला .

तु मुलाच्या भविष्याच्या दृष्टीकोनातून हे प्रश्न मांडले आहेस. पण मी असं म्हणेन कि कुटुंब म्हणुन तुम्हाला सगळ्यांनाच काय हवय याचा सुद्धा विचार पुढचा निर्णय घेताना करावा.
माझ्या मुलाचं ज्यात भलं आहे त्यातच मला आनंद आहे असं कितीहि म्हटलं तरी आपण स्वतः सुखी समाधानी असु तरच आपण ते सुख पुढे मुलांपर्यंत पोचवु शकतो.

वर कोणी तरी म्हंटल्याप्रमाणे तुमच्या प्रॉयरीटीज काय आहेत त्यानुसार निर्णय घेणं सोप्प जाईल. मागे सांगितलं होतं तसा प्यु मेट्रिक्स करा, निर्णय घेताना उपयोगी पडेल. (तुला एक एक्सेल शीट पाठवलीय ती पण बघ. )

कॉलिंग मुक्तविहारी काका!

जोक्स अपार्ट.
लेखात मांडलेल्या प्रश्नाकडे बघण्याचे अनेक दृष्टीकोन असू शकतात.

१. जर मुलाचे बालपण व प्राथमिक शिक्षण अमेरिकेतच जाणार असेल तर नंतर तुमचा भारतात परतण्याचा निर्णय त्याच्यासाठी अवघड होऊन जाऊ शकतो. एव्हाना त्याची मुळे अमेरिकेत रुजायला सुरवात झालेली असेल व त्याच्या दृष्टीने अमेरिका हीच त्याची कंट्री झालेली असेल. अशी समस्या बर्याच बॉलिवुड मूवीमध्येही दर्शवलेली आहे.
२. जर मुलाची कंडिशनिंगच इथे कायमचे राहायचेच नाही आहे आपल्याला व भारतात परत जायचे आहे तर त्याची मानसिकता कायम निर्वासितासारखी होऊ शकते.

माझी एक मावस बहीण काही दिवसांसाठी ऑस्ट्रेलियाहून भारतात आली चाचपणी करायला कि मुले इथे रूळतील का नाही त्याची. पण मुलांची मानसिकता पूर्णपणे ऑस्ट्रीलियन झाली होती त्यामुळे दोघा पती पत्नींनी भारतात परतण्याचा निर्णय बदलला.
बाकी मुलाच्या अडनिड्या वयात जर भारतात परत आलाच तर मार्गदर्शन करायला सौ. माधुरी दिक्षित नेने आहेतच कि!

हे अपर्णा वेलंकारांचे पुस्तक जरूर वाचाच (अजून पर्यंत वाचले नसल्यास ) असे सुचवतो
बाकी सविस्तर लिहीन किंवा व्यनि करिन ...

अमेरिकेत किंवा इतर ठिकाणी रहाणार्‍या नवरा बायकोचे एकमेकांशी पटत नसेल तर त्यांनी मुलांच्या भविष्यातव्यासाठी कुठे रहावे?

तुमच्या संभ्रमाचे शिक्षण व शिक्षणेतर अशा दोन पातळीवर उत्तर देतो.

शिक्षण - भारतातली शिक्षण पद्धती भिक्कार आहे; असं सरसकट विधान करत नाही. पण अनेकोनेक वर्ष त्यात काहीही बदल झालेला नाही आणि त्यामुळे ती जुनाट आहे हे नक्की. आपल्या पुस्तकी शिक्षणपद्धतीत सगळ्या मुलांना एकाच पारड्यात तोललं जातं. आणि मग त्यांच्यात मार्क या निकषावर डावं उजवं केलं जातं. या प्रक्रियेत स्वतःचं वेगळेपण घेऊन शाळेत गेलेली मुलं, शाळेतून एकसारखी होऊन बाहेर पडतात. फरक उरतो तो फक्त मार्कांचा आणि टक्क्यांचा. उलटपक्षी शिक्षण या गोष्टीकडे बाहेरच्या देशात वेगळ्या पद्धतीने बघितलं जातं. वैचारिक विकासाकडे जास्त कल असतो, स्पून फीडिंग कमी असतं. उदाहरणार्थ सांगू तर माझी बहीण जेंव्हा भारतातल्या शाळेत सहावीपर्यंत शिकून पुढे लंडनच्या शाळेत गेली तेंव्हा इतिहासाच्या तासाला तिला विचारण्यात आलं, की शिवाजी महाराजांच्या कुठल्या गोष्टी तुला चुकीच्या वाटतात? आपल्याकडे शिवाजी महाराजांच्या चुका काढणं म्हणजे शिक्षकांनी एक तर वर्गाबाहेर काढलं असतं किंवा 'हा बघा, मोठा शहाणा आला' असं करून हिणवलं असतं. पण निपक्षपातीपणे गोष्टींकडे बघताना तुमचा विचार व्यापक होत जातो, प्रगल्भ होत जातो याची प्रचीती पुढे तिला अनेकदा आली. सांगायचा मुद्दा हा की आपली शिक्षणपद्धती मुलांच्या वैचारिक विकासाला मारक आहे. त्यामुळेच आजकाल ऑल्टर्नेटिव्ह एज्युकेशन चं महत्वं अनेक पालकांना वाटतंय.

आता बाहेर शिकण्यात तुम्ही काय गमवाल? सकाळची प्रार्थना, शिक्षकांना नमस्कार करणं, मूल्य शिक्षण, आपल्या अभ्यासक्रमात एक्स्लूजिवली असलेले विषय म्हणजे भाषा, (आपला) इतिहास, नागरीकशास्त्र, इत्यादी. शिक्षणाच्या माध्यमाचा मुद्दा आहे पण तो भारतात राहून इंग्रजी माध्यम असेल तर वैध आहे, भारताबाहेर तो मुद्दा येतच नाही. पण हा तोटा होणा-या इतर फायद्यापुढे कमीच आहे असं म्हणेन. तिकडे तुमचा मुलगा एखाद्या खेळात प्रवीण होऊ पहात असेल तर शाळा सर्व सोयी देईल, इथे मधल्या सुट्टीत दहा मिनिटं जास्त खाली खेळलं म्हणूनही पट्ट्या खाल्लेल्या मला आठवतायत. त्यामुळे शिक्षण भारताबाहेरच सरस आहे हे तुमच्या प्रश्नावर माझं मत. पुन्हा नमूद करेन की भारतात की भारताबाहेर यातली ही निवड आहे, आणि भारतातल्या भारतात असेल तर प्राधान्यक्रम वेगळा आहे, निदान माझा. नाही, उगाच मागच्या कुठल्यातरी प्रतिसादात तुम्ही असं म्हणालात मग आता हे कसं वगैरे प्रश्न करू बघणार्‍यांसाठी पुन्हा सांगितलं.

शिक्षणेतरः हा प्रश्न सोपा आहे. भारतात तुमची जवळची मंडळी सोडली तर मोहात पाडणारं काहीही उरलेलं नाही. शहरात गटारगर्दी आहे, गावात ती नसली तरी सोयीही कमी आहेत. ही गोष्टही बाहेरच्या देशात उत्तम आहे. उदा. मला तिथल्या कंट्रीसाईडला बेड अँड ब्रेकफास्ट मधे मिळालेलं इंटरनेट कनेक्शन माझ्या ऑफिसच्या कॉर्पोरेट कनेक्शनपेक्षाही जास्त बँडविड्थ चं होतं. हां आता तुम्हाला कोकणातल्या एखाद्या गावात वर्क फ्रॉम होम मिळालं, सुसाट नेट कनेक्शन मिळालं, घर बांधलंत, प्रयोगशील झेडपी शाळेत प्रवेश घेतलात, तर तुम्ही भारतात राहूनही बर्‍याच अंशी समाधानी होऊ शकता. अन्यथा तुम्ही अमेरिकेत आहात हे उत्तम आहे. काही जणं म्हणतात की आपल्याइथे मी बारा वाजताही एकटी येऊ शकते घरी तसं तिथे नाही, एकाट वाटतं इत्यादी. ते जरी खरं असलं तरी ज्या प्रमाणात भारतात गुन्हेगारी वाढते आहे, आणि ज्या प्रकारची वाढते आहे, ती बघता हाही मुद्दा परदेशांच्या बाजूनेच जातो. सातच्या आत घरी येणं, अनोळखी रस्ते टाळणं, अशा काही गोष्टी पाळल्या की तिथल्यासारखी सुरक्षितता भारतात नाही हे जाणवेल.

बाकी तुम्ही ठरवालच, तेंव्हा इथे थांबतो. पण जाता जाता, भारतातल्या लोकांच्या शिकूनही अशिक्षित, असंस्कृत असल्यासारख्या वागण्याची चीड आहे हे नमूद करतो.

उदाहरणार्थ सांगू तर माझी बहीण जेंव्हा भारतातल्या शाळेत सहावीपर्यंत शिकून पुढे लंडनच्या शाळेत गेली तेंव्हा इतिहासाच्या तासाला तिला विचारण्यात आलं, की शिवाजी महाराजांच्या कुठल्या गोष्टी तुला चुकीच्या वाटतात?

असे विचारणार्‍या शिक्षकाला माझा साष्टांग प्रणिपात ! १२-१३ वर्षाच्या बालकांना शिवाजी महाराज कळणे आणि त्यात चुका काढणे म्हणजे अतिच सुधारलेपणाचे लक्षण मानावे लागेल. असो ! यावर इथे चर्चा नको.

पण २ महिन्यासाठी आलो ते गेले २ वर्ष झाले इथेच आहोत. पुढचं काही नक्की नाही. आम्ही स्वतःहुन काही प्रयत्नही करत नाही आहोत.

असेच २/३ महीन्यासाठी , भारतात बंगळुर, चेन्नाई , दिल्ली , कलकत्ता कींवा इतर ठीकाणी कामासाठी जावे लागले असते आणि मुक्काम वाढला असता, तर परत पुण्यात यायचे का नाही हा प्रश्न पडला असता का ?

पिरा, भारत किंवा परदेश कुठे राहायचे याविषयी नाही पण मुलांच्या बाबतीत मी थोडे सांगू शकीन. सुरुवातीला आपल्याला वाटतं की इथे राहून आपली मुले आपल्या देशाला, संस्कृतीला विसरतील का, त्यांना नातेवाईकांची ओढ राहील का. पण अनेक वर्षांच्या अनुभवावरून मी सांगू शकते की असे नाही होत. मी माझ्या नातेवाईकांच्या, मित्र मैत्रिणीच्या आणि माझ्या मुलांवरून सांगते की या मुलांना भारताची, आजी आजोबांची मनापासून ओढ असते. आपल्या रूट्स विषयी, संस्कृतीविषयी आत्मियता असते. माझ्या पाहण्यात आलेली ही मुले ही वय वर्षे पन्नास पासून दोन वर्षे या रेंज मधली आहेत. सर्व जण आपापल्या आई वडिलांशी, नातेवाईकांशी अगदी प्रेमाने राहणारी, त्यांची काळजी घेणारी आहेत.
परदेशात राहून अगदी फरक पडत नाही का? तर पडतो. येस. म्हणजे जन मन गण ऐकतांना आजही माझ्या डोळ्यात पाणी येतं ते माझ्या मुलींच्या डोळ्यात नाही येणार. पु. ल देशपांड्यांची पुस्तके ही मुले नाही वाचणार कदाचीत, अमेरिकन आक्सेंट मधे मराठी बोलतील पण मुळं घट्ट असतात त्यांची. आपल्याला भलेही बोलून नाही दाखवीणार पण स्वत:च्या परदेशी मित्र मंडळींसमोर आपल्या नातेवाईकांविषयी, भारताविषयी भरभरून बोलतील.
यासाठी मात्र आई वडील म्हणून आपल्याला जरा एक्सट्रा माईल जावं लागतं. भारतात राहून जितकं आपण करणार नाही तितके सणवार इथे साजरे करायचे, भारतात जितके जमेल तितके जाणे आणि मुलांच्या आजी आजोबांना इथे आपल्याकडे आणणे. शक्य तितके भारतीय, मराठी मंडळात आक्टिव असणे इत्यादी.
आपल्याला आणि मुलांना थोडं बोर झाले तरी चालेल पण निदान महिन्यातुन एकदा तरी जवळ पासच्या मंदिरांमधे जाणे, तिथल्या आक्टिविटीस मधे मुलांना भाग घ्यायला लावणे आणि हिंदी मराठी मालीका मुलान्सोबत पाहणे. हे जरा फनी वाटेल पण मुलांना टीवी बघायला फोर्स करणारी मी एकमेव आई असेन कदाचित :) जोक्स अपार्ट पण उंच माझा झोका, महाभारत, तारक मेहता, आता बाजीराव पेशवा या मालीका बघून सुद्धा मुलांना आपल्या देशाशी रीलेट करायला मदत होते. इट वर्क्स.
बेसिकली मला हे सांगायचे आहे की भारतात जायचे का परदेशात राहायचे हा निर्णय घेण्यामागे अनेक कारणे असतात प्रत्येकाची. पण मुलाविषयी काळजी करू नकोस. ही विल बी फाइन. भारतात काय आणि परदेशात काय मुलं शेवटी आपल्या सारखीच होतात. ती म्हण आहे नं वळचणीचे पाणी ( का अळवा वरचे पाणी?) वळणावरच जाणार, तसंच.

मला स्वतःला आयुष्यात वारेमाप पैसा असावा, मोठं घर असावं असं काही वाटत नाही. मला उलट भारतात रहावं वाटतं.
--- असे असेल तर भारतात परत येणे उत्तम. तुम्ही स्वतः आणी तुमच्या नवऱ्याला काय वाटते म्हणजे अमेरिकेत राहावे का भारतात परत जावे हे महत्वाचे. तुमच्या मुलाला अमेरिकेत जसे शिकवले जाते तसे तुम्ही स्वतः देखील घरी शिकवू शकता.

अर्थात जर तुम्हाला अमेरिकेतील प्रगत जीवनाची ओढ वाटत असेल तर तिथेच राहणे योग्य आहे. कारण कुणीही कितीही विकासाच्या गमजा मारल्या तरी माझ्या वैयक्तिक अनुभवाप्रमाणे व मताप्रमाणे अमेरिका हा भारताच्या तुलनेत फारच प्रगत देश आहे आणी अमेरिकेची बरोबरी करणे आपल्याला शक्य होईल असे मला वाटत नाही. प्रगत म्हणजे फक्त रस्ते किंवा अन्य पायाभूत सोईसुविधा ह्या अनुषंगाने मी बोलत नाहीये तर तिथल्या लोकांचे एकूणच वागणे, बोलणे, शिस्त (जे वर खटपट्या ह्यांनी नमूद केलेले आहे) ही आपल्याकडे कधी येईल असे वाटत नाही.

बाकी संस्कृतीच्या बाबतीत बोलायचे झाले तर भारतीय संस्कृती म्हणजे खुप काहीतरी भारी, जगात सर्वश्रेष्ठ असे काही मला वाटत नाही. ज्याला कुणाला वाटत असेल त्याला वाटू दे. काहीही वाईट नाही तिथल्या संस्कृतीत. सर्वसामान्य माणसाला शक्यतो कुठलाही त्रास किंवा भ्रष्टाचाराचा सामना करावा लागत नाही तिथे हे तुम्ही अनुभवले असेलच. लोक किती प्रेमळपणे बोलतात, शिस्तीत वागतात हे देखील अनुभवले असेल. प्रत्येक देशाच्या संस्कृतीत काही तरी चांगल्या गोष्टी असतातच. भारतीय संस्कृती म्हणजे खूप काहीतरी भारी अशी असती तर आपला देश आज निश्चितपणे जगातली एक महासत्ता असता. दुसरी गोष्ट म्हणजे तुम्ही भारतात राहून कितीही आपली संस्कृती मुलावर बिंबवण्याचा प्रयत्न केला तरी एका टप्प्यानंतर मुले त्यांना हवी तशीच वागण्याची शक्यता जास्त आहे.

मी १९९१ ते १९९८ या काळात जवळपास ६ वर्षे परदेशात होतो. त्यातील ५ वर्षे अमेरिकेत होतो. तिथे माझे उत्तम चालले होते. स्थिर आयुष्य होते. कंपनी हरितपत्र स्पॉन्सर करायला तयार होती. परत येण्यासाठी काही सबळ कारण नव्हते. तसेच कायम राहण्यासाठीही सबळ कारण नव्हते. तरीसुद्धा परत आलो. मागे वळून बघितले तर नक्की का परत आलो ते सांगता येणार नाही. जेव्हा गेलो तेव्हापासूनच आपल्याला इथे कायम रहायचे नाही ही भावना मनात होती. परदेशात कोणीही सोम्यागोम्या कायमस्वरूपी राहू शकत नाही. परदेशात राहण्यासाठी सुद्धा कॉम्पॅटिबिलिटी असावी लागते. नाहीतर न घरका ना घाटका अशी परिस्थिती होऊ शकते.

परत येऊन जवळपास १८ वर्षे होऊन गेली. कधीकधी असे वाटते की तिथेच रहायला हवे होते. उगाचच परत आलो. परंतु तिथे आपण कायमस्वरूपी राहू शकलो असतो का हा प्रश्नसुद्धा पडतो.

तिथे कायम रहायचे का भारतात परत यायचे हे तुमच्या प्राथमिकतेवर अवलंबून आहे. दोन्हीकडे काही गोष्टी चांगल्या आहेत तर काही वाईट आहेत. तुमच्या प्राथमिकतेनुसार कोणत्या गोष्टी जास्त प्रमाणात कोठे साध्य होऊ शकतील तिथे तुम्ही रहायचा निर्णय घ्यावा. पैसे दोन्हीकडे भरपूर मिळू शकतात, शिक्षणाचा दर्जा अमेरिकेत भारताच्या तुलनेत जास्त चांगला आहे परंतु तेथील शिक्षण भारताच्या तुलनेत खूप महाग आहे. भारतात पदवीपर्यंतचे शिक्षण घेऊन नंतर तिथे शिकायला जाता येतेच. भारतातील वैद्यकीय सेवा अमेरिकेच्या तुलनेत खूपच स्वस्त आहे. भविष्यातील आर्थिक सुरक्षा ही आपण आर्थिक प्लॅनिंग कसे करतो त्यावर अवलंबून आहे. भारतात राहूनही भरपूर आर्थिक सुरक्षा मिळविता येते किंवा वाटही लागू शकते. अमेरिकेतही तसेच आहे. माझ्या ओळखीचा एक जण ६ वर्षे अमेरिकेत राहून आला. परंतु कोणतेही आर्थिक नियोजन न केल्याने व काही वाईट सवयी लागल्याने त्याची भारतातील आर्थिक परिस्थिती हलाखीची आहे व त्याच्या पत्नीला दुसर्‍यांकडे पोळ्या करून संसाराला हातभार लावावा लागतो.

भारताच्या तुलनेत अमेरिकेतील दैनिक जीवन सुसह्य व शांत आहे हे निश्चित. तिथे वीज, पाणी, वाहतूक इ. समस्या जवळपास नाहीतच आणि असल्यातरी त्यांचा लगेच निपटा होतो. भारतात मात्र दैनंदिन जीवन त्रासाचे आहे.

एकंदरीत आपल्या व आपल्या कुटंबाच्या प्राथमिकतेवरच कोठे रहायचे हे ठरवायला हवे. जिथे रहायचे असेल तिथल्या सामाजिक जीवनाशी, संस्कृतीशी जितक्या लवकर जुळवून घेता येईल तितक्या लवकर द्विधा मनस्थिती संपुष्टात येईल. एका सामाजिक अभ्यासानुसार, साधारणपणे परदेशातील पहिली पिढी ६०% संस्कृती टिकवून ठेवते. परंतु दुसरी पिढी फक्त १०% संस्कृतीच टिकवू शकते. तिसर्‍या पिढीचा व मूळ संस्कृतीचा संबंधच राहत नाही. हे लक्षात घेऊन आपली मूल्ये, संस्कृती इ. आपली मुले टिकवून धरतील का याविषयी फार विचार करू नका कारण तुम्ही कितीही प्रयत्न केले तरी ते होणे अवघड आहे. मुले नवीन मूल्ये, नवीन संस्कृती आत्मसात करणारच. ते थांबविणे कोणालाही शक्य होणार नाही.

Are available in India as well.
There are good schools which are very out of the box, have similar or better education strategy.
Eg. Gram mangal learning home, swadha, Anandkshan, schools like aksharnandan which are more structured.
On maayboli there is a group called "pasarun pahe". With many articles and practical experiences.
We were on USa from 2008 to 2013 Dec.
We returned because we realized we can't live with the thought of "what if"..
So wanted to give it a try.
We couldn't be happier.. returning was the best thing we did.

फारच समर्पक सल्ले ! मिपावर कसल्याही समस्यांचा किती सांगोपांग आणि आत्मीयतेने उहापोह केला जातो याचं उत्तम दर्शन धाग्याच्या प्रतिसादातून झाले.
मी जरी कधी परदेशी गेले नाही, तरी दोनच गोष्टी सांगू इच्छिते ,
१. तुम्हाला निर्णय-स्वातंत्र्य आहे, ही फार मोलाची आणि भाग्याची गोष्ट आहे, याची जाणीव असूदे .फार कमी लोकांना अशी संधी मिळते.
२. कोणताही निर्णय घेतला तरी पुढे घडणाऱ्या गोष्टींसाठी स्वत:ला किंवा सल्ला देणाऱ्यांना जबाबदार धरू नये, तर हे होणारच आहे, अशा तयारीने त्यांचा समान करा. कारण कोणताही निर्णय शंभर टक्के बरोबर नसतो आणि शंभर टक्के चूकही नसतो. आपल्या मनाचा कल बघ आणि निर्णय घे.
...अखेर ऐकावे जनाचे...!
शुभेच्छा !

रहायला मजा येतेय ना अमेरिकेत. बिंधास्त रहा आणि एंजॉय करा. शिक्षणपद्धती वगैरे जस्टिफिकेशन शोधू नका. कोणी मागितलंय?

भारतात खरंच यावंसं वाटणारे (फारच थोडे असतात) पण परत येऊन टाकतात. पण X=X+1 सिंड्रोममधे अडकणार्यांना मात्र कारणं भरपूर सापडतात.

खरंच कोणी वर म्हटल्याप्रमाणे फॉर हियर ऑर टु गो मधला x=x+1 सिंड्रोम वाचा.

त्यामुळे पुन्हा तेच मुद्दे मांडण्यात हशील नाही.

मुलांच्या बाबतीत काय करायचे याचा प्रश्न उभा राहतो तेव्हा मला सावरकर आजोबांचा संदेश आठवतो -

माझं लोकांना एकच सांगणं आहे की मुलांवर असे प्रेम करा की ती आपण होऊन तुमच्याजवळ येतील. अपेक्षा ठेवू नका. त्यांना आयुष्याचा आनंद घेऊ देत.

प्रत्येक आईबापाने आपल्या मुलांना असे प्रेम द्यायला हवे की मुलाला बापाबद्दल द्वेष वाटता कामा नये.

आणि सरतेशेवटी मी तरी खलील जिब्रानची ही कविता डोळ्यांसमोर ठेवायचा शक्य तेवढा प्रयत्न करतो.
तुम्हाला निर्णय घेता येण्यासाठी शुभेच्छा! :)

पिराताई, तुमचा वरचा प्रतिसाद वाचला. मुलाने भारताच्य झंड्याशी इमान राखावं, अमेरिकेच्या जास्त नको हे विचार जरा विचित्र आहेत बघा...

वरिल सर्वांच्या प्रतिसादात कुणी आयडेन्टीटी क्रायसिसचा उल्लेख किंवा त्यानुषंगाने चर्चा केली आहे काय? पिरातैच्या वरच्या प्रतिसादात व्यक्त झालेल्या मतांमध्ये मला त्यांच्या मुलाला टीनेजपासूनपुढे आयडेन्टीटी क्रायसिस ला सामोरे जावे लागू शकते असे पोटेन्शियल दिसत आहे. उद्या त्याने एफबीआयमध्ये, सीआयए मध्ये नोकरी केली आणि भारताविरुद्ध गुप्त कट रचण्याची त्याच्यावर जबाबदारी आली तर हे आयडेन्टीटी क्रायसिस त्याला त्रास देऊ शकतं असं वाटतं.... अर्थात ही एकदम फारफेच्ड सिचुएशन मांडली आहे. तरीही...

शेवटी आयुष्य तुमचे आहे आहे आणि मुलाबाळांचे आयुष्य तुमच्या आयुष्याशी बांधलेले आहे. जसे तुमचे माझे आणि सगळ्यांचे त्यांच्या त्यांच्या पालकांशी होते. त्यांनी त्याकाळात केलेले भारतातल्या भारतात केलेले स्थलांतर, खेड्यातून शहरात किंवा लहान शहरातून मोठ्या शहरात, त्यांच्या आयुष्यात प्रगतीच्या संधी, कंपॅरिटिव्हली सुखकर आयुष्य घेऊन आले. तसेच वाईट हवा, ताजा भाजीपाला, एकत्र कुटुंब, शेतीविषयक जीवनशैलीशी ताटातूट, सणवार प्रथांमध्ये काटछाट, कुटुंबाला एकत्र कमी वेळ असे काही दुष्परिणामही घेऊन आले असेलच. त्यांचे पाल्य म्हणून ते आपल्या वाटेलही आलेच. सध्याचे आयुष्य तुमचे आहे, मुलगा मोठा होईल तेव्हा त्याला जसे जगायला आवडेल तसे त्याला जगता आले पाहिजे याला सक्षम बनवणे एवढेच आपले कर्तव्य, असे वाटते. त्यासाठी तुमच्या आयुष्यात मिळणाऱ्या संधींशी किंवा आवडीनिवडींशी 'त्यागाच्या' लेव्हलवर तडजोड करावी लागू नये असेही वाटते.

भारतातली आणि इथली टोकाची यशस्वी आणि टोकाची अयशस्वी उदाहरणे ना घेता पहिले तर, इथे शिकणाऱ्या मुलांना बेटर ह्युमन बनवायचा शाळांचा प्रयत्न असतो असे वाटते. कचरा ना करणे वैगेरे क्लिशे उदाहरणांपुढे जाऊन एक उदाहरण घ्यायचे झाले तर collaboration over competition सारखे मूल्य मुलांमध्ये अधिक रुजलेले दिसते.

अजानुकर्णाच्या प्रतिसादतल्या मुद्दा १ आणि ३ शी सहमत आहे.

फार छान विषय आणि त्यावरची चर्चा आहे सुरु. मी पण याच दोलायमान स्थिती मध्ये असते कधी कधी. म्हणजे मला माहिती आहे कि कायमस्वरूपी मी इथेच नाही राहू शकणार. पण मग किती वर्ष राहायचं हा एक प्रश्न असतो माझ्या साठी.
तुझ्या प्रश्नाबद्दल माझे काही विचार :
बऱ्याच जणांनी म्हणल आहे त्या प्रमाणेच मी म्हणेन कि फक्त मुलाच शिक्षण किंवा नवर्याच्या ऑफिस मधल वातावरण या गोष्टींचा विचार करून इथेच राहायचा निर्णय घेऊ नये. तुला आणि नवर्याला इथे कायम राहायला आवडेल का हा विचार महत्वाचा आहे. प्रत्येकाची प्रकृती आणि मानसिकता वेगळी असते. त्यामुळे एखाद्याला भारतात जास्त आवडेल कारण तिथे आपली माणसं, आपले सणवार, खाण पिण यात मन जास्त गुंतलं असेल. तर दुसर्याला या गोष्टींपेक्षा जास्त चांगल्या सोयी सुविधा, स्वतः साठी मिळणारा वेळ , मुलांसाठी आणि स्वतः साठी चांगल्या संधी यात जास्त रस असेल.
जस इथे राहून तू मुलाला भारतीय संस्कृती बद्दल शिकवू शकतेस त्याचप्रकारे भारतात राहून मुलाला वागण्या बोलण्याची पद्धत, इतरांना समजुन घेणे, शेअर करणे, सार्वजनिक ठीकाणी वर्तन कसे असावे हे सगळ घरातल्या घरात पण शिकवू शकतेस च. भारतात राहून तो एक उत्तम नागरिक बनवायची जबाबदारी तू आणि तुझा नवरा मिळून पार पडू शकता.
माझ्या मते (हे फक्त माझ्या पुरत मर्यादित आहे) मला ३-४ वर्ष इथे राहून परत भारतात जावस वाटतंय. याला माझी वैयक्तिक कारण पण आहेत. जस कि इथे मी माझी नोकरी बदलू नाही शकत (एल १ मुळे). त्या उलट पुण्यासारख्या ठिकाणी मी हव तिथे काम करू शकते (काही वर्षांनी ग्रीन कार्ड च्या इ.ए.डी. वर बदलू शकेन. पण तो पर्यंत बंधन आहेच) पण त्या व्यतिरिक्त कारण म्हणजे मी माझ्या नातेवाईकांशी जास्त अॅटॅच आहे. मला लग्न, मुंज, बारशी, डी जे या साऱ्यामध्ये खूप मजा येते. नातेवाईकांच घरी येण जाण, कधीही कोणालाही गरज पडली कि पटकन धावून जाणं आणि तेव्हढ्याच हक्काने त्यांना पण माझ्या मदतीला बोलावण. शेजारणी बरोबरचे माझे संबंध, कार्यक्रम, त्यांना पण हक्काने मदत मागण आणि मदत करण (लोक म्हणतील अमेरिकेत पण हेच करा सगळ. पण इथे शेजारणी कडे जायचं झाल तरी फोन करून मग जाते. आणि तेव्हढा हक्क जवळीक नाही जाणवत इथे. तुझ्या इथे जर्सी सिटी मधलं वातावरण बरच वेगळ असेल. पण जिथे भारतीय लोक खूप नाहीत तिथे राहाण थोड वेगळ आहे)
माझे पालक जरी आज धडधाकट असले तरी उद्या कधी तरी वृद्धापकाळी जेव्हा त्यांना माझी गरज असेल तेव्हा मी त्यांच्याजवळ असण माझ्या साठी गरजेच आहे. ते तिकडे बिछान्याला टेकलेत आणि मी माझ्या नोकरी मुळे त्यांच्याजवळ महिनाभराच्या वर जाऊन राहू शकणार नाहीये ही परिस्थिती मला फारच क्लेशदायक असेल. माझे वडील काही वर्षापूर्वी गेले तेव्हा नेमकी मी अमेरिकेला होते (दोन महिन्याच्या बिझिनेस टूर वर) आणि अगदी तातडीने विमान पकडून भारतात जाऊनही मी त्याचं शेवटच दर्शन नाही घेऊ शकले. या गोष्टीच शल्य आयुष्यभर वेळोवेळी मला त्रास देणार आहे.

दुसरी भीती ही पण आहे कि माझी मुलगी अमेरिकन संस्कारात वाढायला लागली कि छोट्या छोट्या गोष्टींचे मला नक्कीच त्रास होतील. माझ्या शेजारची ७-८ वर्षाची मराठी मुलगी जेव्हा मी बघते तेव्हा ते जास्त जाणवत. तिला दसरा दिवाळी पेक्षा हेलोवीन आणि ख्रिसमस च महत्व, अपूर्वाई जास्त वाटते. एखाद्या वेळी पंजाबी ड्रेस घाल अस तिची आई म्हणाली कि ती फार चटकन तयार होत नाही. कोणी मोठ्ठ घरी आल कि आपण जसे चटकन त्यांच्या पाया पडायचो तसे या मुलीला तिच्या आईने वेळोवेळी सांगूनही वाटत नाही किंवा करायला सांगितला नमस्कार तर ती थोडे आढेवेढेच घेत कसतरी मान्य करते.
कायमस्वरूपी इथे राहायचं ठरवल्यावर जर उद्या माझ्या मुलीने एखादा गोरा किंवा निग्रो कोणाशीही लग्न करायचं म्हणल किंवा तसच राहायचं म्हणल तरी ते मी मान्य करेनही पण त्यात काही तरी मनासारख झाल नसल्याची भावना असेलच.
तू म्हणतेस तस देशप्रेम वगैरे तर फार दूरचीच गोष्ट आहे.
पण जर इथे राहून खरच तुमच मन रमलं असेल आणि वरच्या सगळ्या गोष्टी फारश्या महत्वाच्या नसतील तर नक्कीच इथेच राहण्याचा निर्णय योग्य राहील.

इमिग्रेशनचा मुद्दा आता अगदी ठळक झाला आहे. कारण की अमेरिकेत भारतातून येणार लोकांचा प्रचंड रेटा. त्यामुळे ग्रीन कार्ड मिळण्यासाठी लागलेली भली मोठी रांग या गोष्टीचा सामना करावा लागत आहे. सध्या देशागणिक प्रति वर्षी फक्त ७% टक्के लोकांना ग्रीन कार्ड मिळत आहेत. ही परिस्थिती इमिग्रेशन रिफॉर्म झाल्याशिवाय बदलणार नाही. इमिग्रेशनसाठी इतर देशांमध्ये कदाचित इतकी अवघड परिस्थिती नसावी.

मी अमेरिकेत आयटीत सुमारे ५ वर्ष काम केले आहे. शिवाय मध्यंतरी परत भारतात जाऊन १ वर्ष काम केले आहे.भारतात परत गेल्यावर आयटीत काम करणे खूप त्रासदायक वाटते. इथेही शक्यतो भारतीय मूळ असलेले वरिष्ठ टाळावेत असे वाटत राहते.जे अवघड आहे कारण आयटी मध्ये काम करणार्‍या अमेरिकेतील भारतीय लोकांची संख्या जास्त आहे.

शिवाय खूप जास्त विचार केला की प्रश्न जास्त जटिल होतात.

http://www.maayboli.com/node/55237

I am not sure what misalpav policy is on sharing external links and hope it's fine.
If not, admins please feel free to remove my post.

सई शी बर्‍याच अंशी सहमत ( मुलांचं लग्न हा विषय सोडून) माझ्या मामेभावाने , जो आमच्यासारखाच इथेच वाढला, एका स्कॉटीश - अमेरिकन मुलीशी लग्न केलंय. माझ्या एक दोन कलिग्ज्स पण भारतात वाढल्या, नोकरी केली आणि ब्रिटीश लोकांशी लग्न केलं म्हणुन नंतर लंडन ला स्थायिक झाल्या आहेत. या तिघांनी ज्यांच्याशी लग्नं केली म्हणजे स्कॉटीश मुलगी आणि ब्रिटीश मुलं, ती आपापल्या संस्कृतीत आपापल्या आईवडीलांबरोबर वाढली तरी परदेशी नवरा/ बायको निवडला. आता त्यांच्या आईबाबांच्या अँगल ने पण पाहा. त्यामुळे या गोष्टी आपल्या नियंत्रणाबाहेरच्या आहेत. त्यात आतापासून डोकं शिणवण्यात काही अर्थ नाही. आणि मी आधीच म्हणलं त्याप्रमाणे कुठल्याही फॅमिलीमध्ये लोकांशी वाईट वागा, जोडीदाराशी प्रामाणिक राहू नका वगैरे सांगत नाहीत. कॅनडामध्ये अमेरिकेपेक्षा कौटुंबिक व्यवस्था जास्त मजबूत आहे म्हणुन असेल पण मला आजुबाजुची कुटुंबं, नवरा बायको , लिव्ह इन पार्टनर्स आमच्यासारखेच दिसतात. उन्नीस बीस चा फरक. एक बाप मुलीच्या जुनिअर प्रॉमला निघाला होता, सुपरव्हाईज्ड प्रॉम होता, पालकांना निमंत्रण होतं पण त्याच्या मुलीचा बॉ फे येणार म्हणुन जरा धास्तावला होता. आपल्याकडच्या सर्वसामान्य वडीलांसारखाच ! फक्त इथल्या समाजात हे सकारात्मक स्विकारण्याइतका प्रगल्भपणा आहे, तो आपल्याकडे अजुन हळु हळु विकसित होतोय. अशा बर्‍याच गोष्टी आपल्याकडे परस्पर निभतात कारण सोशल स्टिगमा खुप आहे. त्यामुळे त्या गोष्टींना सामोरं जाण्याची वेळच येत नाही आपल्यावर. पण, इथे ती वेळ आली तर होणारा त्रास, वाटणारी काळजी सगळं सारखंच असतं फक्त सोशल स्टिग्मा नसतो. व्हायचा त्रास कुणालाच चुकत नाही. माणसासारखी माणसं सगळीकडे असतात. आपली संस्कृती किती चांगली आहे किंवा आहे की नाही पेक्षा ही मला हा मुद्दा महत्त्चाचा वाटतो. हे एकदा डोक्यात बसवलं की मग अनोळखी किंवा परकीय संस्कृतीची निदान भीती तरी वाटत नाही. इथे माझ्या ओळखीत, अगदी वर म्हणलं तस जवळच्या नात्यात मिक्स्ड रेस लग्नं आहेत आणि खुश आहेत सगळे. मुख्य म्हणजे भारतीय संस्कृती म्हणा, रिती रिवाज म्हणा अगदी जेवण म्हणा मुळातच रंगीबेरंगी, व्हायब्रंट आहे, सगळ्या गोष्टी साजर्‍या करायचा आपला मुळ स्वभाव आहे - इथे ते चटकन उठुन दिसतं आणि अशा लग्नांमध्ये भारतीय पद्धती अगदी कौतुकाने स्विकारतात, नव्हे त्यांना त्या जास्त आवडतात.

एक मुद्दा वर जो मांडलाय आजानुकर्ण यांनी - तरुण भारताचा, तो मला अगदी मनापासून पटतो. खरं तर २ महिन्यांपूर्वी मी भारतात जाऊन आल्यापासून मला जाणवतोय, त्यांनी तो अगदी नेमका पकडलाय. सध्या भारतात खुप मजा मजा चालू आहेत. गोष्टी फटाफट बदलतायेत, नव-नवीन गोष्टींचा सतत ओघ चालू आहे, सुधारणा होण्यास भरपूर वाव असल्याने आणि सध्या कमावता वर्ग तरुण असल्याने नवलाईच्या गोष्टी येत राहतात आणि लवकर प्रचलित पण होतात. विकसित देशांमध्ये हे अगदी उलट चित्र आहे. इथे गरजेच्या म्हणजे "मस्ट हॅव" वर्गातल्या सगळ्या गोष्टी आधीपासून्च आहेत. त्यामुळे इथुन पुढच्या प्रत्येक गोष्टीला " नाईस टु हॅव" ला जो प्राधान्यक्रम मिळतो तोच मिळणार. शिवाय कमावता वर्ग हा आता ४०शी च्या पुढचा आहे, याच वर्गाला नवीन गोष्टी परवडतील अशा असतात पण तो वयाने मोठा असल्याने त्या गोष्टी लगेच उचलण्याइतकी गरज किंवा ओपननेस दोन्ही कमी असतं. भारतात मात्र जीवन वाहतं राहतं - अगदी दैनंदीन जीवन पण काही तरी नवीन गोष्टी ऑफर करू शकतं.

आणि कुणी सांगावं , आज आपण म्हणतोय मुलांसाठी परदेश बरा, २५ वर्षांनंतर तेच इथे नोकर्‍या - व्यवसाय करायला आले, संधी जास्त आहेत म्हणुन, तर काय घ्या. टाईड कॅन चेन्ज ईदर वे !

प्रत्येकाचे आपापले प्राधान्यक्रम हा एक मुद्दा आहेच. कौटुंबिक स्थिती हा एक महत्त्वाचा मुद्दा आहे यात आता असलेली सांपत्तिक स्थिती पासून ते आईवडिलांच्या तब्येती सगळं येतं. पण इथे समजा सगळं जुळून आलं आणि राहायचं ठरलं तर इथली जीवनशैली जुळवून घेणं किंवा ती मनापासून आवडणं गरजेचं आहे. उन्हाळ्यात एखाद्या पार्क मध्ये जाऊन कुटुंबाने बार्बेक्यु करण्यापासून ते दैनंदिन जीवनात प्रचंड अ‍ॅक्टीव राहणं, हे सगळं इथे राहताना मनापासून आवडयला हवं. जायचं की राहायचं पेक्षा ही राहयचं ठरवल्यावर काय आणि जायचं झालं तर वर नोकरी मधल्या वातावरणासारख्या टाळता न येणार्‍या गोष्टींचं काय हे समजायला हवं.

पैकी नोकरीच्या जागी कामाचं सुख मिळणे ही एक च गोष्ट माझ्यासाठी सध्या अन-नोन व्हेरीएबल आहे. त्याचं काय होतंय ते ऐन वेळीच कळेल.

बऱ्याच लोकांनी बरीच मते दिली आहेत.. काहींनी चांगला विचार करून मुद्दे दिलेत पण काहींच्या मुद्द्यात भारतात सगळे खराबच आहे जणू असा रोख वाटला... ज्याचे त्याचे मत शेवटी!
भारतात शिक्षण पद्धत खूप खराब आहे म्हणावं तर याच पद्धतीत शिकलेले लोकच आत्ता चांगल्या हुद्द्यांवर आणि उत्तम आर्थिक परिस्थितीत देखील आहेत. राहिला विषय खेळांचा तर मला वाटत भारतात लोकांना पहिल्यांदा आर्थिक दृष्ट्या स्थैर्य असणे महत्वाचे वाटते (त्यामुळेच आपल्याकडे सेविंग करण्याचे प्रमाणही पुष्कळ आहे मध्यमवर्गीयात) त्यामुळे अभ्यास करून मुले स्थिरस्थावर व्हावीत हा सगळ्यांचा खटाटोप असतो.
जर कुटुंब उत्तम आर्थिक परिस्थितीत असेल तर बहुधा मुलांना खेळ वगैरे वर लक्ष देण्याचं स्वातंत्र्य मिळते... पण हा तरीही एक जनरल मुद्दा झाला! अनेक प्रकारच्या शाळा अनेक शहरात मिळतील भारतात, पण मग मुलांच्या शिक्षणासाठी शहरे बदलणार तरी किती ना..

कुठे राहावे, हा प्रश्न जितका जास्त विचार करू तितका कठीण होत जातो असं मला वाटत..
मी जर्मनीमध्ये असताना तिथे सेटल होण्याचा ऑप्शन होता अजूनही आहे. तसा चांगला देश आहे खूप गर्दी नाही शिस्त वगैरे सगळं नीटनेटकं! पण मला तिथे स्वतंत्र वाटत नाही. सतत हे जाणवत राहत कि आपण इथले नाही. न्यूनगंड वगैरे नाही हा! तिकडचे काही लोक चांगले ओळखीचे झाले, बराच फिरलो पण... तरीही मनातून ती भावना जात नाही. मग उगाच चांगली लाईफ स्टाईल असावी म्हणून तिकडे राहावे वाटत नाही.

इथे भ्रष्टाचार आहे, धूळ आहे, गर्दी आहे पण म्हणून मला तरी देश सोडून बाहेर जावे आणि मग माझ्या देशाची आठवण काढत बसावी हे पटत नाही.
बहुतांश लोक देश सोडत नाहीत तर शहर सोडतात असे मला वाटत... आपल्यापैकी किती लोक "भारत" फिरून इकडे तिकडे नोकरीसाठी राहतात?

मी स्वतः आत्ता बंगलोर मध्ये राहतोय ३-४ वर्ष झाली. भाषा, खाणे पिणे याची संस्कृती इथेही वेगळी आहे. फक्त हे भारतात आहे.
तरीही कधी कधी वाटत सेटल कुठं व्हायचं? पण जोपर्यंत इथून निघायची इच्छा होत नाही तोपर्यंत राहावं म्हणतोय इकडेच... :)
तुम्ही पण बघा तुम्हाला नक्की 'वाटतंय' काय ते...

बाकी फेसबुक वगैरे वर देशाचा झेंडा ठेऊन आय लव्ह माय इंडिया लिहून US मध्ये ३-३ वर्ष राहणारे आणि भांडून भांडून स्टे वाढवून घेणारे लोक पण पाहिले आहेतच. जर खरंच देशप्रेम वगैरे असेल तर मग इथे राहून आपल्याला शक्य असणाऱ्या गोष्टी कराव्यात माणसाने! भारतात अगदीच राहणे शक्य नाही इतकीही काही खराब परिस्थिती नाहीये... चांगल्या राहणीमानासाठी बाहेर राहून आम्ही परकीय गंगाजळी भारतात पाठवतो म्हणून भारताचा फायदा आहे असे सांगून समाधान करून घेण्यापेक्षा जर खरंच "देशप्रेम" असेल तर इथेच राहून छोट्या छोट्या गोष्टी तरी कराव्यात असे मला वाटते.

हि माझी वैयक्तिक मते आहेत पटली पाहिजेत असे काही नाही! :)
मुद्देसूद लिहायला जमले नाही जसे सुचले तसे लिहलंय... यावर्षी ऊसगावाला जायची ऑफर आहे बघूया कसे आहे...

अत्यंत उद्बोधक धागा आणि चर्चा.
'हे विश्वचि माझे घर' असे मानून कुठेही आनंदाने, बिनधास्त रहावे. आपल्या स्वतःच्या निर्णयाप्रमाणे आयुष्यातील सर्व घटना घडून येतात वा येणार आहेत, असे वाटत राहण्याचे वय वा स्थिती उलटून गेली, नियतीच्या योजनेप्रमाणे सर्व घडत असते याची स्वानुभवाने खात्री पटली, की मग तुम्ही कुठेही असलात तरी 'आनंदाचे डोही आनंद तरंग' .

1)वर बहुतेकांनी भारतातही अमेरिकेच्या तोडीचे किंवा चांगले शिक्षण मिळते असे लिहिले आहे. पण हे खरे नाही. 'चांगले शिक्षण' देणाऱ्या शाळा फार तुरळक आहेत. राहत्या घरापासूनच्या अंतराच्या दृष्टीने अशा शाळा सोयीस्कर नसतात. फारच थोड्या भाग्यवंतांना अशा 'चांगल्या' शाळा मिळू शकतात.

2) काही परदेशस्थांनी भारतातली परिस्थिती सुधारेल असा आशावाद व्यक्त केला आहे. एका स्तराची (आय टी वगैरे)आर्थिक परिस्थिती सुधारेलही कदाचित. पण सध्या विषमता इतकी टोकाची आहे की समृद्धीचे फायदे सार्वत्रिक दिसू लागायला अथवा तळागाळात झिरपायला कमीतकमी तीन पिढ्या जाव्या लागतील. तोपर्यंत दारिद्र्य, बकालपण आणि भणंग-गणंगांचा सुळसुळाट इथे ठायी ठायी दिसतच राहणार.

३)इथल्या सामाजिक जाणीवा प्रचंड मागासलेल्या आहेत. वर्कमनशिप अगदी तळाच्या पातळीवर आहे. स्वत: लक्ष्य दिले नाही तर कुठलेही मामुली कामसुद्धा सुघडपणे होणे कठीण.

४)भारतात याविषयी चिडचिड, संताप, असहायतेची भावना जवळजवळ प्रत्येक मध्यमवर्गीयाच्या मनात खदखदत असते. इथे राहाण्यातल्या असंतुष्टतेचे कारण प्रामुख्याने हेच असते. आणि इतर कोणतेही 'कलरफुल' सोहळे, नातेवाईकांचा गोतावळा, लग्न-मुंजी, ढोल, ताशे, उत्सव, आवाज ही ठसठस दूर करू शकत नाहीत.

अर्थात 'आपुलकी' ही भावना या सर्वांहून वेगळी आणि वरचढ असते. निर्णयावर या भावनेचा अधिक पगडा असणे साहजिक आहे.

वाचतोय. उगाचच मनाला लावून न घेता प्राप्त परिस्थितीचा उत्तम उपयोग करावा अशा मताचा मी आहे.
जीवन जगताना आणि इतिहास शिकताना अस्मिता बाजूला ठेवावी लागते.

तुम्हाला जर मनातून वाटत असेल की तिथेच रहावं (शिर्षक वाचून तसं वाटलं) तर निर्णय घेऊन टाका.
ह्या बाबतीत गविंच्या मताशी सहमत - बिंधास्त रहा आणि एंजॉय करा. इतर कुठलंही जस्टिफिकेशन शोधायची गरज नाही.

जर मुलासाठीच निर्णय घ्यायचा असेल तर त्यालाच विचारा कि त्याला काय आवडतंय , इथे राहणे कि भारतात जाऊन राहणे. :)

अमेरिकेतली शिक्षणपद्धती ही भारतातल्यापेक्षा कैक पटींनी चांगली आहे हा मुद्दाच आपल्याला पटत नसल्याने त्या मुद्द्यावर पास.

परदेशात कधीही न गेलेला असलो ( आणि जाण्याची शक्यता हि दिसत नाही ) तरीही लिहितोय .

तुम्हाला वागण्या बोलण्यातील फरक जाणवतो असं म्हणताय .
पण तो फक्त पुणे आणि अमेरिकेत आहे का ?

तुम्ही आणि तुमचे आई वडिल तुमच्या वयात असताना किंवा लहानपणी च्या वागण्यात फरक नाहीये का ?

आज मी बिनधास्त माझ्या आई वडिलांना त्यांच्या पूर्ण आदर राखून हे म्हणू शकतो . कि बाबा तुम्ही बोलताय ते चूक आहे, हे असं नसतं.
ते त्यांच्या लहानपणी त्यांनी आपल्या पालकांना म्हणणं अशक्य होतं . किती मोठी चूक असली . तरी फक्त ते "मोठे आहेत" या कारणा साठी गप्प बसावं लागत होतं माझ्या आधीच्या पिढीला .

हा फरक नाहीये का ?

बाकी . पुस्तकी घोकंपट्टी पेक्षा , दगड आणि फुलं बघायचं शिकतोय हि माझ्यासाठी तरी खूप चांगली गोष्ट आहे.

आणि "आपले संस्कार " म्हणालात . तर मग त्याच्यासाठी घरी आहातच तुम्ही पालक म्हणून .
बाहेर तिथल्या गोष्टी शिकेल , घरी आल्यावर तुम्हा दोघांकडून भारतातल्या सारख्या गोष्टी शिकेल . त्या कश्या सांगायच्या ते तुम्हीच ठरवाल . जेणेकरून त्याला त्याचा भार वाटणार नाही.. उलट दोन्ही कडे चांगल्या प्रकारे जुळवून घेऊ शकतो हा फायदा मिळेल

अमेरीकेतली नोकरी भारतातल्या नोकरीपेक्षा चांगली असते. (बॉसींग वगैरे वगैरे ). तिकडचा कोणी मराठी उद्योजक वगैरे नाही का मिपावर ? धंदा करण्यासाठी भारतापेक्षा चांगली परिस्थिती आहे काय ? इझ ऑफ डुईंग बिजनेस ? भारतापेक्षा जास्त नफा कमविण्याच्या संधी ? बहुतेक अमेरीका रिटर्न गुजराती / पंजाबी यांच्याकडूनच माहिती घ्यावी लागणार. मराठी माणूस जगाच्या पाठीवर कोठेही गेला तरी नोकरीच्याच दृष्टीकोनातून आयुष्याकडे बघतो काय ?

मी मिपाची नवीन सदस्य... ही चर्चा वाचली आणि खूप आवडली...तुमच्यासारखंच भारतात परत जायचं की अमेरिकेत राहायचं, ही चर्चा आमच्या घरातही नित्यनेमाने घडते, पण फरक इतकाच की अजून मुले, शिक्षण या दिशेने विचार करायची गरज पडत नाहीये.
एच १ विसा आणि इमिग्रेशन रीफोर्म यावर सतत चालणाऱ्या चर्चा ऐकून आम्ही दोघेही आता विसा संपला की परत जायचं या विचारापर्यंत आलो आहोत. प्रत्यक्ष कृतीत आणायला अजून वेळ आहे. पण काहीही झालं तरी हा परका देश आहे आणि अगदी कायम रहिवासी स्टेटस मिळालं तरी आपल्या देशात राहिल्याचं फिलिंग येईल असं वाटत नाही आणि तोपर्यंत एक अनिश्चितता सतत वाटत राहील.
आपली मुळे एका मातीतून काढून दुसऱ्यात रुजवणं इतकं सोपं नसतं. इथे सगळ्या सोयी-सुविधा असल्या तरी आपलं असं काही वाटत नाही. आम्ही दोघेही माणसांमध्ये रमणारे आहोत त्यामुळे एकटेपणा जाणवतोच. इथेही मित्रपरिवार आहे, पण भारतात संबंधांमध्ये जी सहजता आणि मोकळीक असते, ती इथे जाणवत नाही. घरी आणि मराठी मंडळात सगळे सण साजरे होतात पण आपली नाती इथे नसल्यामुळे काहीतरी उणीव भासतच असते. मराठी मंडळात मी बरीच मुले बघते ज्यांचे आईवडील आपल्या संस्कृतीबद्दल मुलांना आपलेपणा वाटावा म्हणून प्रयत्नशील आणि आग्रही आहेत; प्रत्यक्षात मात्र मुलांना त्यात फारसा रस नसतो. ते तेवढ्यापुरतं काहीतरी करतात, पण ज्या गावाला जायचंच नाही, त्याचा पत्ता कशाला विचारा, असा गोंधळ त्यांचाही कधीतरी होतच असणार...
अशी पण काही घरं आहेत, जिथे मुले कॉलेजमध्ये आहेत, इतके वर्षं इथे राहिल्याने त्यांच्यावर इथल्या विचारसरणीचा प्रभाव जास्त आहे, खूप प्रक्टिकल आहेत. त्यांच्याशी जुळवून घेताना भारतीय मनाच्या आईबापांना थोडा त्रास होतोय. पण परत जावं म्हटलं तर आता मुले भारतात जुळवून घेऊ शकणार नाहीत. स्वत: जायचं तर आईवडीलाना गरज असताना वेळ देऊ शकलो नाही आणि आता मुलांच्या गरजेच्या वेळेस त्यांना कसं सोडून जावं, अशा मन:स्थितीत आहेत. थोडक्यात, प्रत्येक टप्प्यावरच्या भारतात वाढलेल्या पती-पत्नींना प्रश्न थोड्याफार प्रमाणात सारखेच पडले आहेत.
शिक्षणाचं म्हणलं तर इथलं निश्चित थोडं सरस आहे, पण भारतातली मुलंही प्रगती करतातच...कोणाशी कसं वागायचं, बोलायचं ते आपल्या अनुकरणातून शिकतच असतात. भारतातली परिस्थितीही बदलतेय. तुलना दोन्ही देशांची होऊच शकत नाही कारण त्यासाठी काहीतरी कॉमन ग्राउंड पाहिजे, दोन्ही देश सामाजिक, आर्थिक, सांस्कृतिक दृष्ट्या फारच वेगळे आहेत.
सतत इमिग्रेशन रिलेटेड प्रश्न, अनिश्चितता, भिन्न संस्कृतींचा गोंधळ आणि आपली माणसं सोबत नसणं या सगळ्या गोष्टी लक्षात घेता आता तरी २ वर्षांनी परत जायचं, हे ठरलंय...सध्या इथलं लाईफ एन्जॉय करतेय...पुढे काय होईल ते पुढचं पुढे बघूया...

पिलियन रायडरजींना व्यनितून लिहिली होती पण त्यांनी सांगितले म्हणून चर्चेत जोडत आहे...

जिथे कुठे असाल तिथे आपली मूल्ये टिकविण्याचा व संक्रमित करण्याचा प्रामाणिक प्रयत्न निश्चित करावा. "आपली संस्कृती" याचा अगदी सखोल विचार होऊ दे. पूजा पद्धती, उपास-तापास, सण-उत्सव हे सगळे त्याचा भाग आहेत पण अगदीच वरवर, ते सतत बदलतच आले आहेत आणि राहणार आहेत. त्या पलीकडे भारतीयत्व कशात आहे असा शोध घेतला तर ते जिथे असाल तिथे ते जपण्यास भक्कम हिम्मत येईल.

भारतात ते शोधणे नाही साधले तरी जपणे सहज होते कारण समाजाचे-नात्यांचे जाड आवरण नेहमी भोवती असते. इथे ती उब आपल्याला एक एक माणूस जोडून तयार करून घ्यावी लागते. खऱ्या नात्याची भरपाई करू शकेल अशी नाती इथे निर्माण करून मुलांना तो जिव्हाळा उपलब्ध करून देणे हे आपल्या पिढीचं दायित्व आहे. त्यानुसार आपल्या विचारात व वर्तनात खूप बदल करावा लागेल हे लक्षात येईल. शुद्ध आणि सात्विक प्रेम निर्माण होणे व त्यानुसार वर्तन घडणे झाले कि बऱ्याच गोष्टी परदेशात असूनही सोप्या होतात व तेव्हा "वसुधैव कुटुंबकम् जगणारी संस्कृती" काय आहे हे समजण्याचा प्रवास कदाचित सुरु होतो... भारतीय संस्कृती जगात सर्वश्रेष्ठ वगैरे तुलनाच का व्हावी हा प्रश्न पडतो. आई चे स्थान हे अढळ असते. ती दुसऱ्याच्या आईपेक्षा सुंदर आहे का श्रीमंत आहे हे सर्व अर्थहीन आहे असे मला वाटते.

असो... चर्चेचा परीघ थोडा रुंदावला तर अजून काही गोष्टींकडे तुलनात्मक दृष्ट्या पाहू शकतो. थोड्या पलीकडल्या काळात स्थलांतरित झालेल्या भारतीयांची आजची पिढी कशी आहे हे पहिले तर ४-५ पिढयांपूर्वी स्थलांतरित झालेले भारतीय (फिजी, त्रिनिदाद, सुरिनाम - त्यातले काही आपल्याप्रमाणे तिथून अमेरिकेत आले त्यामुळे अधिक माहिती मिळू शकते आहे. दक्षिण अमेरिकेमध्ये उत्तरेकडे त्यांची संख्या बरीच आहे) २-३ पिढ्यांपूर्वी संधीच्या शोधात स्थलांतरित झालेले भारतीय (इथे यातले भरपूर आहेत, तसेच इंग्लंड दुबई सिंगापुरातही बरेच असतील) आणि पहिल्या पिढीचे स्थलांतरित झालेले आपल्यासारखे , यात काय काय फरक आहेत हे संधी मिळाली तर जरूर पहा. त्यांचे आजचे वंशज कसे आहेत हे हि पहा. फार काही शिकावयास मिळू शकेल... तुमच्या तिथे भरपूर आहे अशांची लोकसंख्या. त्यांची भारत हि ना जन्मभूमी ना कर्मभूमी, पण धर्मभूमी जरूर आहे... हि नाळ जागरूक राहून जपली पाहिजे (अर्थात त्याचे महत्व असेल तर)

आणि हि जागरूकता नसेल तर माझ्या एका अमेरिकन मित्राचे वाक्य जसेच्या तसे भाषांतरित : "अरे असाल तुम्ही पी. आय. ओ. आज, आणि बाळगता भारतीयत्वाच्या खुणा, पण लिहून घे, आज पासून जास्तीत जास्त तिसरी पिढी... त्याच्या आधीच हे सर्व स्वतःच्या हाताने पुसून टाकाल... कारण तो ताण सहन होणार नाही. हा मेल्टिंग पॉट आहे आणि येथे आज ना उद्या सर्व इंटिग्रेट होणारच..."
पण त्याविरुद्ध भारतीय म्हणून आपल्याला "मेल्टिंग पॉट" पेक्षा "टॅको-सॅलड" प्रकारची संस्कृती हवी आहे, म्हणजेच, सर्व जण एकत्र राहू पण आपापले रंग, चव, गंध याचे वेगळेपण जपून राहू.

मार्गदर्शनाचा अधिकारी मी नाही, कदाचित मी लहानच असेन आपल्यापेक्षा. पण येथील काही द्रष्ट्या संस्था-व्यक्तींच्या कार्याने प्रभावित होऊन काही सांगावेसे वाटले ते हे... कुठे राहतो याला आजच्या युगात खरेच काही महत्व नाही... अमेरिकेला आणि भारतालाही ढीगभर नावं ठेवायला काही कष्ट लागणार नाहीयेत.. त्यानी कोरडे समर्थन होईलही कदाचित, पण खरा प्रश्न अमेरिकेत आत्ता आहोत, व पुढे राहिलो तर आपले एक भारतीय म्हणून सामाजिक दायित्व काय आहे हे ओळखून तसे होण्याचा प्रयत्न ठेवणे व आपल्या परीने मुले तशी घडविणे हा नक्की आहे. आणि तो भारतात व बाहेर दोन्हीकडे सारखाच चॅलेंजिंग आहे. (आणि त्यासाठी "एक भारतीय म्हणून..." असे जेव्हा उल्लेखतो तेव्हा "पासपोर्ट सरेंडर केल्यानंतरही जे जात नाही ते" - 'भारतीयत्व' नेमके काय आहे याचा शोध घेत राहणे आपल्यासाठी आवश्यक आहे व तो प्रवास आपल्याला सतत नवे शिकवत राहणार आहे...)

एकंदरित फार जास्त विचार करुन निर्णय घेण्याचे धोरण राबवू नये असे मला वाटते कारण फार कमी वेळा आपल्या भोवतालची परिस्थिती आपल्या नियंत्रणात असते.

असेच म्हणतो.

मस्त चालू आहे चर्चा. ( पिरातै चे कौतुक नवनवीन विषयावर चर्चात्मक धागे काढत आहे.)
माझ्या मते सध्या अमेरिकेत किंवा पुण्यात घर घेतले कि पुढील ५ वर्षे कुठे राहायचे हा प्रश्न निकाली निघतो ( EMI ) त्यामुळे ५ वर्षांनी बघू ....
आजचे समीकरण x = x +५

आमचा निर्णय २४ वर्षांपूर्वी असा ठरला की अमेरिकेत रहायचे. लग्न नुकतेच झाले होते. आम्ही दोघेही नागपूरचे. नोकरी पुण्यात लागली होती. घराची चणचण तेव्हाही होतीच. एका मित्राकडून कळले की अमेरिकेत बे-एरियाला जाण्याची संधी आहे. ओळखीचे कोणीच नव्हते. आम्ही तेव्हा विचार केला की जाऊन तर पाहू.
भारतीय लोक हळूहळू येत होते. सुरुवातीलाच समानवयी मित्र मिळाले आणि आम्ही एकमेकांना मदत करत राहीलो. एकदा भारतात - नागपूर आणि पुणे जाऊन आल्यावर इथे राहण्याचा बेत पक्काच केला. त्यानंतर ज्या अडचणी आल्या - घर, नोकरी, संस्कृती-मेळ त्या सगळ्यातून मार्ग काढला. आमच्या दोघांच्या घरून या निर्णयाचं स्वागतच झालं. आमच्या दोघांचेही आई-वडील आमच्याकडे बरेच वेळा राहून गेलेत. पण त्यांनी त्यांच्या आयुष्याचा निर्णय घेतला आहे आणि आम्हाला आमच्या आयुष्याचा मार्ग शोधण्याचं स्वातंत्र्य दिलेलं होतं आणि आहे. आम्हा दोघांचंही एकमत होतं की परत जायचं झालं तर नागपुरातच जायचं अन्यथा नाही. पुणं छान आहे - पण त्याच्या जागी.

बर्याच लोकांनी या चर्चेत नोकरी / धंद्याबद्दल सांगितले आहेच. त्यात नवीन काही सांगण्यासारखे नाही मला.
एक गोष्ट नमूद करावीशी वाटते मला की आम्ही कुटुंब म्हणून बर्याच गोष्टींचा बरोबर मिळून आनंद घेतला - ते मला असं वाटतं की भारतात कदाचित जमलं नसतं. पण भारतात राहणारे माझे मित्र, नातेवाईक हे त्यांच्या तऱ्हेने एंजॉय करतातच की. इथे आम्हाला आमच्या आई-वडिलांबरोबर छानच वेळ घालवता आला - त्यांना बऱ्याच ठिकाणी नेता आलं - त्यांचे वाढदिवस, लग्नाचे वाढदिवस साजरे करता आले. अर्थात हे सगळेही भारतात होतेच.. मला वाटतं आम्ही त्यांना वेगळं काही दिलं.

शाळांबद्दल म्हणाल तर आम्ही शिक्षकांबरोबर नेहमीच संपर्क ठेवला. जिथे मुली कमी पडतात असे वाटले तिथे त्यांना मदत केली - माझे इतर मित्रही करतातच.

आता मुख्य विषय - संस्कृती - आपण आपल्या आई-वडिलाच्या वेळची संस्कृती पाळतो ? माझ्या आजोळी औदुंबराचं, वडाचं झाड होतं. तेव्हा आजोळी वेगळे उत्सव व्हायचे. माझ्या लहानपणी, आई-वडिलांकडे वेगळे उत्सव व्हायचे. त्यांनी आपल्या सोयीनुसार आमच्यावर संस्कार केले. काही संस्कार संघात जाऊन, गणपतीउत्सवात, वेगवेगळ्या देवळात जाऊन आम्ही उचलले. काही वाचनातून, टीव्ही, सिनेमे बघून झाले.
मला आश्चर्य वाटतंय की आजकालच्या काळात - जेव्हा इतक्या सोयी आहेत - तेव्हा नातेवाईक / संस्कृती हे मुलांपासून दूर जातील असं वाटावं ? माझी मोठी मुलगी हिंदुस्थानी शास्त्रीय गायन शिकते. ती महाराष्ट्र मंडळाच्या कार्यक्रमात मराठी गाणी गाते तेव्हा ऐकून कुणी म्हणणार नाही की ही मुलगी मराठी नाही किंवा जन्मापासून परदेशात राहिलेली आहे. संस्कार ही पालकांची जबाबदारी आहे. याच गोष्टी आम्ही इतर भारतीय कुटुंबातूनही पाहतो. शिख समुदायाकडून आपल्याला शिकण्यासारखे बरेच काही आहे. त्यांनी त्यांची संस्कृती जपलेली आहे. दुसऱ्या, तिसऱ्या पिढीपर्यंतही जपलेली आहे.

उलट मलातर म्हणायचे आहे की भारतात राहून मराठी संस्कृती जपली जातेय ? टीव्ही वरचे कार्यक्रम पहा .. किती इंग्रजी शब्द वापरले जातात .. तेव्हा संस्कृतीचा काही प्रश्न नसतो का ? मराठी शाळांत मुले जातात ? मराठी वाचतात ?
भारतीय संस्कृती हजारो वर्ष जुनी आहे. महाराष्ट्रीय .. काही शे वर्षे - ती आपल्या गतीने पुढे सरकेलच.
माझं असं मत आहे की आम्ही भारतीय, मराठी - अमेरिकन संस्कृतीत काही योगदान देतो आहोत - जे पुढच्या काही पिढीनंतर मान्यता पावेल. इथला इतिहास जेव्हा भविष्यात लिहिला जाईल तेव्हा या योगदानाला मान्यता द्यावीच लागेल.

अजून दोर पूर्णपणे कापलेले नाहीत तो पर्यंत या परत !
तिथे राहण्यासाठी जी कोडगी मानसिकता लागते ती नाही तुमच्याकडे !
उगाच जीवाची दैना करून घेण्यात काय हशील?

सारे जहां से अच्छा , हिंदोस्ता हामारा , ही काही भंपक बॉलिवूडी मेलडी नाही !

सोपाय, सुख पाहिजे असेल तर भारतात या, यश पैस्से , साधन सम्पत्ती हवी असेल तर तिथेच राहा.

बाकी मुले वगैरे मुद्दा गौण आहे, आपण मुलांचे भविष्य घडवतो वगैरे या गैरसमजुतीतून लौकर बाहेर या.
थोडे कडक लिहिले , पण उपमर्द करण्याचा हेतू नाही.

अजून दोर पूर्णपणे कापलेले नाहीत तो पर्यंत या परत !
तिथे राहण्यासाठी जी कोडगी मानसिकता लागते ती नाही तुमच्याकडे !
उगाच जीवाची दैना करून घेण्यात काय हशील?

सारे जहां से अच्छा , हिंदोस्ता हामारा , ही काही भंपक बॉलिवूडी मेलडी नाही !

सोपाय, सुख पाहिजे असेल तर भारतात या, यश पैस्से , साधन सम्पत्ती हवी असेल तर तिथेच राहा.

बाकी मुले वगैरे मुद्दा गौण आहे, आपण मुलांचे भविष्य घडवतो वगैरे या गैरसमजुतीतून लौकर बाहेर या.
थोडे कडक लिहिले , पण उपमर्द करण्याचा हेतू नाही.

अजून दोर पूर्णपणे कापलेले नाहीत तो पर्यंत या परत !
तिथे राहण्यासाठी जी कोडगी मानसिकता लागते ती नाही तुमच्याकडे !
उगाच जीवाची दैना करून घेण्यात काय हशील?

सारे जहां से अच्छा , हिंदोस्ता हामारा , ही काही भंपक बॉलिवूडी मेलडी नाही !

सोपाय, सुख पाहिजे असेल तर भारतात या, यश पैस्से , साधन सम्पत्ती हवी असेल तर तिथेच राहा.

बाकी मुले वगैरे मुद्दा गौण आहे, आपण मुलांचे भविष्य घडवतो वगैरे या गैरसमजुतीतून लौकर बाहेर या.
थोडे कडक लिहिले , पण उपमर्द करण्याचा हेतू नाही.