राष्ट्रवाद- एक उन्माद !

एक वेगळाच विचार मांडला आहे तुम्ही.

राष्ट्रवाद ही त्या मानाने खुपच व्यापक संकल्पना आहे. इथे तर प्रांतवादही नको ईतका फोफावला आहे. अस्मितेच्या नावाखाली आपल्याच "राष्ट्र"बांधवांना परप्रांतीय असे नामाभिधान चिकटवून त्यांना सळो की पळो केले जात आहे.

जे खळांची व्यंकटी सांडो । तयां सत्कर्मीं रती वाढो ।
भूतां परस्परें पडो । मैत्र जीवाचें ॥

दुरिताचें तिमिर जावो । विश्व स्वधर्मसूर्यें पाहो ।
जो जें वांछील तो तें लाहो । प्राणिजात ॥

वर्षत सकळमंगळीं । ईश्वर निष्ठांची मांदियाळी ।
अनवरत भूमंडळीं । भेटतु या भूतां ॥

'विप्लवा ' या अरूण साधू यानी लिहिलेल्या कादंबरीची आठवण झाली. परग्रहावरची काही माणसे इथे येतात मोठ्या आशेने की त्याना त्यांच्या पेक्षा प्रगत मानसिकता दिसेल.पण येथील लढाया, शत्रूत्वे पाहून ते व्यथित होतात. राष्ट्र व धर्म या कल्पना पूर्णपणे बाद होईपर्यंत माणूस दोन पायावर उभे रहाणारे जनावरच रहाणार आहे.

सैनिकाची अविचल मनोवृत्ती घडविण्याचे काम युगानुयुगे सुरु आहे एखाद्या अर्जुनाचा विवेक जागा झालाच चुकुन तर दिशाभुल करण्यासाठी अठरा अठरा अध्यायांपर्यंत मावेल इतक ब्रेनवॉशींग प्रत्यक्ष ईश्वरमुखाने केले जाते.( तु प्यार का सागर है !) व्हरायटी ऑफ़ हॉरर्स सीम्स अक्सेप्टेबल मग यात मांडी फ़ोडुन रक्त प्राशन करणे , उभा चिरुन काढणे, झोपलेल्यांना मारणे सर्व काही अक्सेप्टेबल होते.

हे तर एकदम लोल आहे =)))) एकदा जरा न्याय-अन्याय, कर्म-अकर्म-विकर्म-कुकर्म, सत्य-असत्य , व्याख्या तपासुन घेतल्यात तर भगवद्गीता समजुन घेताना असले गैरसमज होणार नाहीत !

वाढीव अभ्यासासाठी शुभेच्छा !!

हे लिहिलेलं वाचताना छान वाटतंय. पण यावर विश्वास ठेवून उद्या जर का आपल्याला सैन्य नको असं कोणी म्हणाला तर हेच तत्त्वज्ञान पाकिस्तान्यांना कळणार का हा मोठ्ठा प्रश्न आहे.

बाकी या लेखावरही हिब्रू आणि तमिळ भाषेतले बरेच संवाद वाचायला मिळतील याची खात्री आहे! *mail1*

Imagine no possessions
I wonder if you can
No need for greed or hunger
A brotherhood of man

याला औषध नाही. अन्ड सो डू राष्ट्रवादाला.
आणी मग दुसरा पर्याय काय?

असाच पंचशीलचाही उदोउदो करत सैन्य मोडीत काढावे असा विचार चालला होता काही वर्षांपूर्वी आणि काय इतिहास घडला त्याची आठवण आली. सत्य परिस्थितीकडे डोळेझाक करून असा एकांगी विचार सुचणे हे एखाद्या संरक्षित राष्ट्रात चार वेळ भरपेट खावून ढेकर देत देतच शक्य असते. शिवाय अश्या राष्ट्रात असे विचार करण्याचे स्वातंत्र्यही असतेच म्हणा ! तेव्हा चालू द्या !!

(मला का उगाचच संशय येत आहे की हा लेख उपहासपूर्ण आहे?)

राष्ट्रवाद जर Xenophobia चं उत्क्रांत रूप असेल तर तो मानवनिर्मीत असुन देखील अटळ म्हणावा लागेल. इन फॅक्ट मानव 'निर्मीत' न म्हणता 'घटीत' म्हणावा लागेल.
इथुन तिथुन प्रश्न एकच उरतो कि माणुस आपली बुद्धी विनाशकारी कृत्ये करण्यात का घालवतो. हि विध्वंसक वृत्ती बाजुला काढली तर राष्ट्रवाद देखील बहुविधतेचा अविष्कार  म्हणुन गोंजारल्या जाईल.

अतिशय उत्तम मते. फक्त ती अंमलात कशी आणावी? अमेरिका यासाठी पुढाकार घेईल काय? ;)

तसे ते सरांचे तत्वज्ञान वाचुन वरचेवर अशी उघडझाप करतच असतात. हा लेखही आता त्यात अ‍ॅडवतो.

विचार आदर्श आहे पण सगळे देश त्यासाठी तयार होईपर्यंत अवास्तव आहे.

राष्ट्रवाद हा मोठ्याप्रमाणावरचा टोळीवाद आहे आणि टोळ्या करून राहणे हा माणसाचा सहजधर्म आहे.
राष्ट्रवाद जेव्हा त्याचे प्रमाण उपलब्ध ऊर्जा संसाधनांना झेपणार नाही तेव्हा आपोआप संपेल आणि विघटन होत होत पुन्हा छोट्या-छोट्या टोळ्या होतील.
आपली सहजप्रवृत्ती सोडून माणूस आधीच राष्ट्रवाद सोडेल इतकी माणसाची माणूस म्हणून प्रगती झालेली नाही आणि होणारही नाही.
पण लेख आवडला. पुलेशु.

पाश्चात्य देशांतील विचारवंतांच्या दृष्टिकोनातून हे मांडलेले दिसते. हिटरलच्या काळात जर्मनीचे व सध्याच्या काळात पुतिन च्या रशियाचे उदाहरण बघता काही विचारवंतांना त्यात का धोका दिसतो हे ही समजण्यासारखे आहे.

पण भारताचे याच्या विरूद्ध जाणारे ढळढळीत उदाहरण याबाबतीत का घेतले जात नाही? स्वातंत्र्यानंतर सुमारे ६५ वर्षांच्या इतिहासात भारताने राष्ट्रवाद प्रबळ असूनही इतर कोणत्याही देशावर हल्ला वगैरे केलेला नाही. किंबहुना पहिली १५ वर्षे हीच तत्त्वे अनुसरण्याचा प्रयत्न केलेला असताना चीनकडून झालेल्या विश्वासघातामुळे शस्त्रसज्ज होण्याशिवाय पर्याय राहिला नाही, नाहीतर आस्तित्वाचाच प्रश्न होता. पण शस्त्रसज्ज व अण्वस्त्रसज्जही झाल्यावर उगाच कोठे श्रीलंकेचीच जमीन घे, कोठे भूतानचा एखादा तुकडा गिळ असले प्रकार तुलनेने जास्त शक्तिशाली असूनही केलेले नाहीत.

तेव्हा निव्वळ राष्ट्रवाद धोकादायक नाही. मात्र एखादा देश स्वतःला सुपरपॉवर समजू लागतो तेव्हा मात्र जगातील परिस्थिती आपल्या इंटरेस्ट मधे असली पाहिजे या हट्टातून इतर ठिकाणी काड्या करणे चालू होते.

राष्ट्र, राज्य, प्रांत, जिल्हा, तालुका... अशी रचना प्रशासनाच्या दृष्टीने अत्यंत आवश्यक आहे.
तेव्हा राष्ट्रवाद, प्रांतवाद हा असणारच. फक्त त्याचा अतिरेक नको.

राज्य राष्ट्र विस्ताराची/ विघटनाची तीव्र लालसा ही अशाप्रकारच्या अतिरेकी राष्ट्रवादाला खतपाणी घालते..
त्यातही धर्माधारीत राष्ट्ररचना असल्यास द्वेष आणखी वाढतो व सामंजस्याने तोडगा काढण्याची शक्यता फार कमी होते.

प्रांतवाद भाषावाद म्हणुन एक प्रश्न आहे... एका मराठी व्यक्तीला दुसरी मराठी व्यक्ती कधीच कुल/ओसम का वाटत नाही ? (पण इतर भाषक मात्र तसे वाटु शकतात ?)

माणसांचा उन्माद कमी व्हायला हवा ही गोष्ट मान्य. राष्ट्रवादाच्या नावाखाली हिंसा होते हेही मान्य.
पण समाजातील विविध घटकांचा आपापसातील ताण कमी करण्यासाठी राष्ट्रवादाचं नाणं राजकीय नेते वापरतात हे वारंवार दिसून येतं.

आपण आपला समाज एकसंध कसा राखणार हा खरा प्रश्न आहे. आणि तो एकसंध राखताना एक गट वर्चस्ववादी बनून अन्य गटांचे शोषण करणार नाही याची खात्री कशी देणार हा प्रश्न आहे. समाजातल्या विविध घटकांचे हित एका वेळी साधता येते की ते एकमेकांच्या विरोधी असते हा खरा प्रश्न आहे .... असे अनेक प्रश्न आहेत.

हे सगळे प्रश्न सोडवण्याची युक्ती आपल्याला कळली तर कदाचित उन्मादी राष्ट्रवादाची गरज आपल्याला राहणार नाही!

लेख आणि मते भयंकर गंडलेली आहेत. हे असले तत्वज्ञान इथे येऊन लिहू नका.इथल्या कोणालाही भारत देशावर प्रेम म्हणजे इतरांचा द्वेष असा सिनॉनिमस अर्थ अभिप्रेत असेल असे वाटत नाही (आणि तसा असेल तर ते चुकीचे आहे).ही असली मते भारतातच कशी फोफावतात कोणाला माहिती.

सगळे जग एकत्र यावे, देशांमधील सीमा हा प्रकार इतिहासजमा व्हावा इत्यादी सगळ्या गोष्टी झाल्या तर ते मलाही नक्कीच आवडेल पण त्यासाठी पुढाकार कोणी घ्यायचा? फार दूर नको जायला.अगदी आपल्या दिवट्या शेजार्‍याशी संबंध सुधारावे म्हणून आपण काय कमी प्रयत्न केले काय?तरीही त्यांचे शेपूट वाकडे ते वाकडेच.आपले पंतप्रधान बस घेऊन लाहोरला गेले तर तीच बस त्यांनी कारगीलला नेली.आग्रा शिखर परिषद झाल्यावर सहा महिन्यांच्या आत आपल्या संसदेवरच हल्ला झाला (आणि त्यातल्या मुख्य सुत्रधाराला फाशी दिल्यानंतर बिनडोक मानवाधिकारवाल्यांनी केलेले आकांडतांडव इतर कोणी विसरले असेल तरी मला तरी ते विसरणे अशक्य आहे).मागे ओर्कूटवर भारत-पाक फ्रेंडशीप क्लब म्हणून एक प्रकार होता. हल्ली ओर्कूट मागे पडल्यामुळे तो क्लब अजूनही अस्तित्वात आहे की नाही याची कल्पना नाही पण २००७ मध्ये मी जेव्हा ते वेबपेज बघितले होते त्यावेळी त्यातले ९०% पेक्षा जास्त सदस्य भारतीयच होते.तुम्ही स्वतःला लाख मानवतेचे पुजारी म्हणवत असाल पण जोपर्यंत आपल्या दिवट्या शेजारी देशात भारत देश हा 'काफिरांचा' म्हणून आपले अस्तित्वच खुपणारे लोक आहेत तोपर्यंत ते तुम्हाला भारतीय आणि काफिर म्हणूनच ओळखणार एवढी साधी गोष्ट कशी लक्षात येत नाही हेच समजत नाही.

तेव्हा हे असले दिवास्वप्नी तत्वज्ञान इथे पाजळू नका.आम्हाला कोणावरही विनाकारण हल्ला करायचा नाही.मैत्रीचे भरते पहिल्यांदा त्यांच्याकडून येऊ दे मग सुरवातीला भारत आणि पाकिस्तानमधली सीमा पुसू आणि तीच प्रक्रीया सगळ्या जगभर पुढे नेऊ.

राष्ट्रवाद मग राष्ट्रभक्ती नावाच्या अत्यंत उन्माद आणणारया वेडाला जन्म देतो. प्रत्येक नागरीका कडुन मग त्याने राष्ट्रासाठी प्रसंगी जीवनाचा ही त्याग करण्याची अपेक्षा केली जाते. सैन्याचा जन्म होतो. माणस मारणारी सैनिक घडवली जातात.

हे अगाध तत्वज्ञान नक्की कुठून शिकलात हो? तुमच्या भाषेत माणसं मारणारे सैनिक तिथे सीमेवर नसते तर तुम्ही घरी बसून आरामात असले लिहू शकलात का?

सैनिकाची अविचल मनोवृत्ती घडविण्याचे काम युगानुयुगे सुरु आहे एखाद्या अर्जुनाचा विवेक जागा झालाच चुकुन तर दिशाभुल करण्यासाठी अठरा अठरा अध्यायांपर्यंत मावेल इतक ब्रेनवॉशींग प्रत्यक्ष ईश्वरमुखाने केले जाते.

धन्य.

राष्ट्रवादाने आजपर्यंत अनेक माणसांचा बळी घेतलेला आहे.

आणि राष्ट्रवाद नाकारणार्‍या डाव्या विचारसरणीने त्याहूनही अधिक माणसांचा बळी घेतला आहे.

असो. याविषयी अधिक चर्चा रंगल्यास निवडणुका पूर्ण झाल्यानंतरच भाग घेईन. अगदीच राहवले नाही म्हणून आताच एवढे लिहिले.

सर मोड़ ऑन

खेळा पासून संभोगा पर्यंत सर्व मानवी जीवन उन्मादानेच व्यापीयले असा. पण मुळात उन्माद ही एक प्रक्रिया आहे, वस्थिस्थिति न्हवे याचे आकलन एकदा तुमच्या मनाला झाले की हां लेख टाकायचे प्रयोजन उरत नाही.

सर मोड़ ऑफ

माझा जरा गोंधळ होतोय...
'राष्ट्र संकल्पना' वेगळे न मानणारे, एकाच देवाला मानणारे लोक्स, आणि त्याच 'तत्त्वज्ञाना'चा हिंसेच्या सहाय्यानी जगभर प्रचार करणारे, जगात फक्त आपण सर्व समान देवानी पाळलेले 'ठराविक प्रकारचे पाळीव पशू' किंवा देवाचे गुलाम वगरै समजणारे लोक्स जास्त उन्मादात असतात असं माझे आजपर्यंतचे निरिक्षण आहे.

आपण एक विचार देत आहात की कसलातरी प्रचार करत आहात? कारण आपली भाषा नि:पक्षपाती वाटत नाही. विचार हा साकल्याने -साधक बाधक अशा दोन्ही अंगाने करायचा असतो. आणि हा विचार आपल्या वाचकाला केंद्रस्थानी ठेवून मांडला पाहिजे. आपण एकांगीपणे वरील विचार मांडला आहे, असे वाटते.

एखादे मत आपण कसे तयार केले, हेही सांगणे योग्य आहे. उदा. कुठलाही संदर्भ न देता काही विशिष्ट विचारसरणीला आपण अनेकवेळा नकारात्मक वगैरे ठरवले आहे. ती नकारात्मक कशी, हे सांगणे भाग असूनही ते आपण सरळ गृहित धरले आहे, आणि वाचकानेही गृहित धरावे अशी अपेक्षा केली आहे. पराकोटीच्या अन्यायातून एखादा समाज उठू बघतो, अन्यायाला वाचा फोडतो, अगदी सशस्त्र प्रतिकार करतो, यात नकारात्मक काय आहे?

आपला तर्क दिलात तर आपण माडलेल्या या विचारांवर विचार करण्यात अर्थ आहे.

असा लेख वाचला की "माणसाला अजूनही माणूस पुरेसा उमगलेला नाही." या माहित असलेल्या सत्याची परत परत खात्री पटत राहते.

घर म्हणलं की १-२ खोल्या भिंतींनी/पार्टिशनने वेगळ्या होतातच. नुसत्याच ४ भिंती बांधल्या तर धर्मशाळा होते! अख्ख्या जगाला सीमामुक्त कसे करावयाचे??

वरील लेख हा खोटा/नकली(pseudo)राष्ट्रवादावरचा आहे.
वरील लेख हा अमेरिकेत, पाकिस्तानात किंवा बांग्लादेशात जावून तेथल्या लोकांना वाचून/समजवून सांगावा अशाच अर्थाचा आहे, कारण वरील लेखात सांगितलेला राष्ट्रवाद(?) पाळणारे हे तिन्ही घाणेरडे देश आहेत.

तथाकथित विचारवंतांचे(की विचारजंताचे?) विचार वाचून "राष्ट्रवाद" या शब्दाचीच ठासली आहे असे दिसते.
राष्ट्रवाद म्हणजे इतर देशांवर(राष्ट्रांवर किंवा राष्ट्रहितांवर)हल्ला असा त्याचा कधीही अर्थ होत नाही.

राष्ट्रवाद एक विश्वास, पन्थ या राजनीतिक विचारधारा है जिसके द्वारा व्यक्ति अपने गृह राष्ट्र के साथ अपनी पहचान बनाता या लगाव व्यक्त करता है। यह एक ऐसी अवधारणा है जिसमें राष्ट्र को सबसे अधिक प्राथमिकता दी जाती है।

लहानपणी वाचलेली एक सत्यघटना आठवते. दुसऱ्या महायुद्धानंतर एक जपानी(उच्च अधिकारी)व्यक्ती भारतात येते, तीला भारतीय(राष्ट्रपती वा उच्च अधिकारी)व्यक्ती आंबा खायला देते. तेव्हा ती व्यक्ती ते नाकारते व म्हणते मी आंबा खाणार नाही कारण जपानमध्ये आंबे पिकवले जात नाही. जर मी आंबा खाल्ला आणि तो मला आवडला तर मला तो नेहमी खावासा वाटेन. व नंतर मी आंब्यासाठी माझे येन(जपानी चलन/Japanese Yen)त्यासाठी खर्च करेन. आणि हे माझ्या गरीब देशाला मुळीच परवडणार नाही. त्यावेळी अमेरिकेने हिरोशिमा व नागासाकीवर अणुस्फोट करून जपान बेचिराख करण्यात आला होता!

याचा अर्थ अगदी छोट्या छोट्या गोष्टीतही राष्ट्राचे हित जपणे याला म्हणतात राष्ट्रवाद!

लेखकाला नम्र विनंती की असे काही उच्च दर्जाचे लेख चुकीच्या पद्धतीने लिहायचे असेल तर अमेरिकेत किवा पाकिस्तानात जावून राहावे. लेखकाचे विचार आपल्या भारतीय संस्कृतीप्रमाणे नाहीत. भारतात अशी चूक खपवून घेतली जाणार नाही!

उत्तम विचार मांडणारा एक उत्तम लेख लिहिल्याबद्दल धन्यवाद!

मारवा यांचे विचार आजच्या घडीला अंमलात आणताना येणार्‍या अनेक अडचणी वर अनेकांनी आपापल्या प्रतिसादात मांडल्या आहेत. त्यांच्याशी पण निश्चित सहमत आहे, पण मात्र यामुळे मारवा यांच्या विचारांना सरळ हिणवणे वा केराची टोपली दाखवणे उचित होणार नाही. काहीजणांनी वर 'विचार चांगला वा आदर्श आहे पण आजच्या काळात अंमलात आणता येणार नाही' असा काहीसा निराशावादी सूर लावला आहे. माझ्या मते या विचाराकडे एक आदर्श असे अंतिम साध्य (ideal target/goal) म्हणून बघावे. याचा अर्थ आज लगेच ही विचारप्रणाली पूर्णपणे अंमलात आणावी असे नाही, पण भविष्यात ही आदर्श विचारसरणी - हळूहळू का होईना - अनुसरण्यासाठी जागतिक पातळीवर जी विचारांची परिपक्वता लागेल, ती आपापल्या मनात बिंबवण्याची सुरुवात - या परिवर्तनाची फक्त एक सुरुवात (start of the transition process) - आज करणे तर नक्कीच शक्य आहे. 'आदर्श' शब्द वापरल्यावर लगेच 'not practical' असा सूर येऊ शकतो ... पण आपले साध्य हे नेहमीच आदर्श असायला हवे, मग त्या साध्यापर्यंत आपण १००% न पोहोचता जरी ८०-९०% पोहोचले तरी एकंदर परिस्थितीमध्ये ती सुधारणाच असेल.

We do not ditch a solution to a problem just and only because we see obstacles in implementing the solution. Obstacles are meant to be overcome. 'येणार्‍या संभाव्य अडचणींमुळे मूळ चांगला विचारच सोडून देणे' आणि 'येणार्‍या संभाव्य अडचणींचा काहीही विचार न करता एखाद्या चांगल्या विचाराची सरधोपट अंमलबजावणी करणे' दोन्ही पर्याय घातकच ठरतील. याउलट संभाव्य अडचणींवर मात करुन व त्यातून मार्ग काढून सर्वांच्या हिताच्या अशा एका आदर्श व अंतिम साध्याच्या दिशेने वाटचाल करणे ही आपली प्रगती-उत्क्रांती होईल. राष्ट्रवाद मोडून काढण्याने होणारे फायदे (प्रचंड मनुष्यसंहार, विस्थापित कुटुंबे, संरक्षणावर होणारा अमाप खर्च व त्यामुळे इतर विधायक व मूलभूत गरजेच्या प्रकल्पांना न मिळणारा निधी, द्वेष-तिरस्कार या सर्व नकारात्मक गोष्टींना मिळणारा चाप) पहाता 'राष्ट्रवाद मोडून काढण्यात येंणार्‍या संभाव्य अडचणींवर मात करणे' हा पर्याय 'राष्ट्रवाद पोसत बसणे' या पर्यायापेक्षा मानवजातीसाठी जास्त हिताचा ठरतो.

'वसुधैव कुटुंबकम्' या संकल्पनेला विचारजंती वा चार वेळा जेवून ढेकर देताना मांडलेला विचार असे म्हणुन उडवून लावणे अगदी सोपे आहे, पण अंतिमतः आपापले वैविध्य-वैशिष्ट्य जोपासून एकत्र रहाणे (to co-exist within a culturally diverse environment) ही विचारसरणीच आपल्याला पुढे नेईल ही वस्तुस्थिती मागे उरते.

- दिपोटी

राष्ट्र, धर्म आणि प्रांत या विषयावर भोळ्या माणसांना लढवून लबाड माणसे मजा मारतात.

सर्वप्रथम तुमचं अभिनंदन एवढा वेगळा विचार इथे मांडण्याचं धाडस दाखवल्याबद्दल!! पण आपला (म्हणजे फक्त भारताचा नव्हे) समाज अजुन हा विचार समजण्याएवढा नक्कीच प्रगल्भ नाहिये. मिपासारख्या तुलनेने प्रगल्भ संस्थळावरच्या या तिखट प्रतिक्रीया पाहून तर याची खात्री पटते.
पण हा विचार मांडायला सुरुवात तर केलीच पाहिजे तेही विरोध होणार हे गृहीत धरुन. आपल्याकडे देशप्रेम नेहमीच पवित्र गाय (होली काऊ) मानल्यामुळे त्याच्याविरोधात काहिही ऐकुन घेणं अवघड जातं. शिवाय आत्तापर्यंतचा इतिहास पाहिला तर आंतरदेशीय संबंधात भारत नेहमीच रिसिव्हींग एण्डवर राहिला असल्यामुळे राष्ट्रवादात काही चुकीचं आहे असं आपल्याला वाटतच नाही किंबहुना होस्टाईल शेजारी देशांमुळे तो आवश्यक बनतो. पण याच राष्ट्रवादामुळे जर्मनीने जगावर महासंहारक दुसरं महायुध्द लादलं किंवा अलिकडे अमेरिकेने व्हिएतनाम, ईराक वगैरेवर हल्ला चढवला हे आपल्या लक्षात येत नाही आणि आलंच तरी त्याबद्दल कौतुकच वाटतं.
याच राष्ट्रवादाच्या पायात अगणित माणसे आणि उर्जा आत्तापर्यंत खर्च झालीय आणि अजूनपण होत राहील. ती उर्जा मानवतेच्या कल्याणासाठी वापरली गेली असती तर जगात कधीच कुणाला उपाशी झोपावं लागलं नसतं. मला मान्य आहे की हा विचार अत्यंत आदर्शवादी आहे आणि जमिनीवरची वस्तुस्थिती अतिशय वेगळी आहे. पण हा विचार भरल्यापोटी करायचा विचार आहे हे मात्र मला अजिबात मान्य नाही. कारण कुठल्याही युध्दात पहिला (डायरेक्ट किंवा इनडायरेक्ट) बळी जातो तो अर्धपोटी गरिबांचाच. उद्या जर भारताने पाकिस्तान विरुध्द युध्द पुकारले आणि त्यामुळे अर्थव्यवस्थेची वाट लागून महागाई वाढली तर त्याचा परिणाम मध्यमवर्गीय विचारवंतांवर जास्त होईल की हातावर पोट असलेल्या गरिब मजुरावर??

राष्ट्रवादाने बळी घेतले, हे मान्य करतो. अशाच प्रकारे मोठ्या प्रमाणात बळी धर्मयुद्धातून, क्रुसेड्समधून घेतले गेले आहेत. धर्म सर्वात आधी, देश त्यानंतर अशी किंवा तत्सम शिकवण मानणार्‍या आणि त्याचे निमित्त करून संहार करणार्‍या धर्मांधांना तुम्ही हा विचार कसा पटवून देणार आहात? 'दार उल इस्लाम' आणि 'दार उल हरब' अशी जगाची विभागणी करणार्‍यांना तुम्ही कोणता संदेश देणार आहात?

श्री मारवाजी,
१. अगदी आदर्श पद्धतीत राबवला गेला तरी राष्ट्रवाद हा अनैसर्गिक, अनावश्यक आहे,
२. सद्य परिस्थितीत तो मानवजातीसाठी उपद्रवकारक, घातक , इ प्रकारे उभरला गेला आहे,
हे मी मान्य करून चालतो. हे अमान्य करता येतच नाही, म्हणून.

आता मानवी संस्कृती प्रगत असावी कि नसावी? तंत्रज्ञानाच्या प्रगतीला मानवाच्या कल्याणासाठी वापरले जावे कि नाही?(मी १०,००० वर्षांपूर्वीच्या परिस्थितीच्या तुलनेत म्हणतोय.)Rephrasing, what I want to ask is whether cutural and scientific advancedment should be there in first place and if yes, should it be put to use for benevolent ends. या प्रश्नांची उत्तरे नि:शंकपणे हो अशी असावीत असे मानू.

आता पुढील प्रश्नांची उत्तरे द्या -
१. राष्ट्रे नसली तर, आजच्या मानवतेसाठी, कोणत्याही प्रकारचे प्रशासनच आवश्यक आहे का? मानवजात प्रशासित असावी कि अप्रशासित? आजघडीच्या मानवी आंतरसंबंधांची किचकटता पाहता कोणतेही प्रशासन नको व कोणत्याही मुद्द्यावर कितीही प्रमाणात एकत्र आलेला एक गट (जसे एक कंपनी) आणि असाच दुसरा गट (जसे तिचे सप्लायर वा ग्राहक) मध्यस्थांच्या अभावी (in the absence of a government or similar recognized body)सहजजीवन करू शकतात असे आपणांस वाटते काय? बहुधा नसावे.
२. मग प्रश्न येतो ज्याला केंद्रिय म्हणता येईल असे जगात एकच सरकार असावे. या सरकारमधे सत्तेचे (न्यायिक, वैधानिक, प्रशासकीय अधिकारांचे) विकेंद्रीकरण झालेले नसावे असे आपल्याला म्हणायचे आहे का? सारे निर्णय राजधानीत घेतले पाहिजेत? बहुधा नसावे.
३. म्हणजे पुन्हा अशा जगात भिन्न सत्ताशक्ती असणारी वर्तुळे निर्माण करणे आले. यात केंद्राच्या अखत्यारित काय काय असावे? समजा असे जगत्सरकार लंडनमधून चालले. जगातल्या सर्व लोकांनी (आपण ते सगळे चांगले मतदाते आहेत असे मानू) मिळून, उदाहरणादाखल, भारताबद्दल काय काय ठरवावे? नकाशा? भाषा? झेंडा? आदरस्थाने? आज केंद्र सरकारला जे जे अधिकार आहेत ते सारे असावेत असे म्हणत असाल तर सवत्याने प्रतिसाद देईन.
४. सर्व राज्यकर्त्यांचा नि सर्वमतदात्यांचा सदुद्देश असूनही, असे सरकार, जगातल्या लोकांच्या राजकीय इच्छा पूर्ण करेल काय? सदुद्देश नसला तर?
५. असे सरकार कसे निवडावे? कोणती राज्यपद्धती असावी? कोणती चयनपद्धती असावी? टुंड्रामधल्या लोकांनी भारत वा ईंडीया हे नाव देखिल ऐकलेले नसताना त्यांनी भारतावर, भारताच्या लोकांवर प्रचंड परिणाम करणारे सरकार निवडावे का?
६. प्रचंड मानवतावाद पुढे ठेउन मतदान करणारे ते प्रचंड पॅरोकियल मतदान करणारे असे लोक असतील. त्यांचे रिलेटिव प्रमाण काय असेल? कोणते मुद्दे एखादे सरकार बनण्याचे 'खरे कारण' असतील? (इथे सरकार म्हणजे सरकारच नाही, पण कोणतीही निती बनवणारी नि राबवणारी संस्था.) इथे नवेच, आजपेक्षा भयानक राजकारण होणार नाही, असे आपणांस वाटते काय? अशी खात्री आहे का?
७. जगातल्या प्रत्येक देशात स्थानिक माणूस आपापल्याला सर्वात सुरक्षित महसूस करतो. वरच्या मॉडेलमधे आंतरिक सुरक्षेचे काय? कोणीही कोणत्याही जाऊ लागला (सैन्य नाही म्हणत मी, टोळ्यापण नाही, फक्त गुंड लोक, एकट्याने, ४-५ च्या गटांत) तर देश सुरक्षित उरतील का?
८. अवांतर नको म्हणून फालतू उदाहरण देत आहे. समजा अ ठिकाणी बूट घालणे पाप मानतात. ब ठिकाणी मोठे पुण्य मानतात. मग कायदा काय असावा? उलटसुलट असेल तर त्यामागचे कारण काय म्हणून सांगावे?
९. बाकी सगळे ठिक मानू. म्हणजे जे नियम, संस्था काढून फेकता येतात, त्या आरामात करू.

आता हे पाहा. आज काय कमी आहे?
१. युद्धे - जगात किती देश आहेत. ३०० माना. तर ३००*२९९ इतक्या शत्रूंच्या जोड्या आहेत का?
२. व्यापार - व्यापार, संपत्ती, इ चा मुद्दा घेतला तर जग जवळजवळ एक देशच आहे. भारताचा ट्रेड जीडीपी रेशो ४०% आहे!!!
३. सीमा नसणे - इतिहासातही नि आजही सीमा जलदछायेप्रमाणे बदलतात. १५-०८-४७ पासून भारतातच किती सीमाबदल चालू आहेत? २०-३० तरी असतील. यातले बरेच शांतीपूर्ण नव्हते हे मान्य आहे. आजही भारत नि बांगलादेश स्थानिकांच्या सुखासाठी त्यांचे नागरिकत्व बदलण्याचे प्रामाणिक प्रयत्न करत नाही आहेत का?
४. इमिग्रशन - भारतीय जगभरात कुठे कुठे, किती किती नि कसे कसे जगत आहेत हे पहा. राष्ट्रवादाने काय बिघडावले?
५. संपत्ती - जगातल्या नागरिकांची इतर देशातील संपत्तीची क्रॉस होल्डिंग चकित करणारी आहे.
६. नागरिकत्व - फारच इच्छा असेल तर (आखात इ वगळता) कुठेही जाऊन पिढ्यान पिढ्या राहता येते.
७. लोकभावना - राजनेत्यांच्या शत्रूभावनेला लोक सहसा तितकीशी दाद देत नाहीत.
८. संस्कृती - लोकांनी स्वतःच्याही नकळत जगातलं कूठलं काय काय घेतलं आहे याला सीमा नाही.

बहुधा माणसाच्या मुक्तभावनेची वलये असतात. म्हणून कुटुंबासह माणूस कडी कुलूप लावून घरात राहतो. मग तो पोलिसांच्या सुरक्षेखाली नगरात वावरतो. तिथे त्याचे वलय अजून मोठे झालेले असते. त्यानंतर मात्र सैन्याचे वलय गरजेचे असते. कारण बर्‍याच गोष्टी सुरक्षित ठेवायच्या असतात.

लक्षात घ्या -
१. जिथे युद्धेच होत नाहीत तिथे सीमेवर सैनिक बिड्या फुकत (सॉरी, बिअर पीत) पडलेले असतात. जगातल्या बहुतांश सीमा अश्याच आहेत.
२. ताण कमी झाला कि सैनिक कमी केले जातात.
३. जिवित हानी, तिही सिविल, कमीत कमी असावी हा संकेतच नसून, नियम आहे.
४. शस्त्रे बनवायची नि विकायची याची वाणिज्यिक लॉबी आहे. ती वापरायची नाहीत हा ही संकेत आहे.
५. मानवतेत एक "किमान विकृतेतेचे प्रमाण" तसेच "किमान गुन्हेगारीचे प्रमाण" असते. कोणतीही पद्धत आणा, ते दिसणारच. त्याचे खापर असलेल्या 'व्यवस्थेवरच' फोडू नये.

शेवटी, किती मोकळं व्हावं नि किती आखडतं घ्यावं या मानवांना पडलेल्या प्रश्नाला "राष्ट्र" हे एक उत्तम उत्तर आहे. या संकल्पनेतच खोट आहे असे म्हणण्यापेक्षा प्राप्त परिस्थितीत तिला अजून कसे रिफाइन करायचे ते पाहू.

मग आपल्या लेखातील वा प्रतिसादांतील कोणतेही विधान खोडता आले नाही तरी म्हणून इच्छितो कि भारतवाद, भारतीयत्व, भारताभिमान, इ इ संकल्पना खर्‍या आहेत नि एका रेंजबाउंड अर्थाने नैसर्गिक, मानवी, आवश्यक, इ इ आहेत.

मुळात 'राष्ट्रवाद ही एक मानवनिर्मीत संकल्पना आहे' हीच संकल्पना चुकीची आहे.
आपल्या जन्मभूमीबद्दल प्रेम वाटणं ही अतिशय नैसर्गिक भावना आहे.
'राष्ट्र' त्यातूनच निर्माण होतं.
'वाद' निर्माण होतो, तो "काही" लोकांच्या सत्तापिपासू वृत्तीतून होतो. आणि कुठलाही सत्तापिपासू माणूस ती लालसा पूर्ण करण्यासाठी इतरांच्या कुठल्याही भावनेला हात घालू शकतोच.
कधी राष्ट्र, कधी धर्म, कधी वर्ण, कधी रक्त, कधी विचार ....

राज्य धर्म देव या संकल्पना या देशात लबाड लोकांनी भोळ्या लोकांना फसवण्यासाठीच वापरलेल्या आहेत.

अगदी रामायण महाभारत काळातही सत्यवतीने भीष्माला ब्रह्मचारी ठेवणं , कैकेयीने कुणाला तरी वनवास घडवणं , धृवाच्या सावत्र आईने त्याला जंगलात ( की डयरेक्ट स्वर्गात पाठवून देवानं वर पाठवला अशी हूल उठवणं ) , हस्तिनापूरसाठी झालेला संग्राम ... अशा घटनांमधून हेच दिसतं की राष्ट्र चालवून त्यात्ण नफा मिळवणे, आणि ऐषो आरामात जगणे, हाच राजघराण्यांचा धंदा होता. अगदी मोघल , मोघलांना आधी दहा पिढ्या सलाम करणारे आणि नंतर स्वतःची टीचभर राज्ये स्थापन करणारे ... या सगळ्यातून राज्य करणे आणि गोळा होणारा ट्याक्स स्वतःच्या खजिन्यात भरणे इतकेच साध्य केले गेले आहे.

जनता मात्र राष्ट्र प्रेम, धर्म प्रेम इ इ च्या नावानं झुंजत राहिली, पण राजाला जाब विचारायचे स्वातंत्र्य जनतेला नव्हते.

वर श्री. मारवा यांनी म्हणले आहे की: अ थाउजंड माइल्स जर्नी बिगीन्स वुइथ वन स्टेप.

तर मग आता पहीले पाऊल काय असावे, ते आपण (म्हणजे मारवा) कसे आचरणात आणत आहोत आणि इतरांनी देखील त्याचे कसे अनुकरण करावे, हे पण त्यांनी सांगितले तर या विषयाला अजून सक्रीय चालना मिळेल.

बरीच गडबड आहे संकल्पना समजावून घेण्यात असे वाटते !
राष्ट्र आणि राज्य ( स्टेट आणि नेशन ) या दोन वेगळ्या संकल्पना आहेत.
राष्ट्राला भौगोलिक सीमा नसतात , राष्ट्र ही सांस्कृतिक संकल्पना आहे,आणि म्हणून राष्ट्र्वाद हा शब्द संस्कृतीवाचक आहे ! मात्र राज्याला सीमा असतात, असायला हव्यात.राज्य अथवा देश हे प्रशासकीय सोयीसाठी बनविलेले असतात.
बाकी सारी पृथ्वी ( विश्व ) एकच आहे आपण अशी प्रार्थना देखील करतो
....पृथिव्यै समुद्रपर्यन्ताया एकराळीती....

असो टंकायचा कंटाळा आला......

उदा. युरोप हे एक राष्ट्र ( देश नाही ) असू शकेल पण एक राज्य नव्हे !
आपण रुढार्थाने भारतीय उपखंड असे ज्याला म्हणतो ते रुढार्थाने भारत - राष्ट्र आहे.

तुम्ही तुमच्या प्रतिसादात म्हट्ले आहे त्याप्रमाणे .. युनायटेड स्टेट्स ऑफ अमेरिका असे असू शकते.. कारण तो अनेक संस्कृतींनी बनलेला देश आहे. म्हणजे काही वर्षापूर्वी असले काही अस्तित्वात च नव्हते. १८७६ ( चू. भू द्या.घ्या) नंतर हा " देश" म्हणून जन्माला आला.. सोयीसाठी म्हणून! असो. जर तुम्ही झी मराठी वरची मालीका 'एका लग्नाची तिसरी गोष्ट' पहात असाल तर त्यातील कृत्रिम कुटुंबासारखी.. परस्परांच्या सोयी ने एकत्र आलेले.. अश्या लोकांचे राष्ट्र नसते.. राष्ट्र बनण्याची प्रक्रिया ही काही हजार वर्षांची असावी लागते...
भारताचे ( अथवा ग्रीक , युनान ,रोमन)तसे नाही . अनादी अनंत कालापासून भारत हे एक एकसंध राष्ट्र म्हणून अस्तित्वात होते. राजकीय आक्रमणामुळे काही तुकडे पड्ले. काही स्वतंत्र देश म्हणून अस्तित्वात आले - हे अर्थात आजच्या संदर्भात !कदाचित पुढच्या २-५०० वर्षात ते पुन्हा एक होतील ही ! कारण या सार्यांचा "आत्मा" एक आहे. एका समान सांस्कृतिक धाग्याने हे सारे बांधलेले आहेत.
आणि म्हनून युनायटेड स्टेत्स ऑफ भारत असा शब्दप्रयोग केला जात नाही. कारण तो चुकीचाच आहे.
धर्म हा त्यातील एक महत्वाचा घटक आहे. ( धर्म म्हणजे उपासना पद्धती ( रिलीजन ) नव्हे , तो वैयक्तिक भाग आहे !) धर्म हा समाजाची धारणा करतो. धर्म आणि राष्ट्र हे दोन शब्द राजकारणी अतिशय मुक्त हस्ते वापरतात आणि त्यामुळे ते वापरुन अतिशय गुळगुळीत झाले आहेत !

आणखी एक उदाहरण म्हणजे ग्रेट ब्रिटन आणि युनायटेड किंगडम .. असो अशी अनेक उदाहरणे असतील.

जाता- जाता :
महाराष्ट्रातील " राष्ट्रवादी " या शब्दाचा वापर करणार्‍या राजकीय पक्षाचा आणि राष्ट्रवादाचा सुतराम संबंध नाही!!
त्यांना ' राष्ट्र-खा-खा-खाती " हे नांव अधिक संयुक्तिक आहे !
असो, काही शब्दाचा वापर करण्यावर कायद्याने बंदी आणायला हवी आहे !
(निळी अक्षरे संपादित करायला हरकत नाही..धरण भरु शकणारे दादा आणि त्यांचे हस्तक अफाट ताकदीचे आहेत,ते मिपावर पोहोचू शकतात !)