sadism एक आदिम मानवी प्रवृत्ती.

आणी इतर जाणकार.

माझ्या भाच्याने एकदा त्यांच्या एका खेळाबद्दल सांगीतले होते.

एकाला मधे ठेवून त्याच्याभोवती वर्तुळाकार उभे रहायचे. आणि त्या मधल्या मुलाला भरपूर चिडवायचे, त्याच्या खोड्या करायच्या इ.
तो मधे असलेला, जोवर न रडता, तक्रार न करता राहतो तो पर्यंत तो खेळात आहे.
ज्यावेळी तो रडेल, चिडेल, तक्रार करेल किंवा प्रतिकार करण्याचा प्रयत्नं करेल त्या वेळी तो खेळातून बाद ठरतो म्हणे.

सहजीवन ही मूळ प्रवृत्ती आहे कारण अस्तित्वात आपण सगळे एकमेकांशी जोडलेलो आहोत.

फक्त मानव मानवांशी जोडलेले आहेत असं नाही, वृक्ष आपल्याशी जोडलेले आहेत कारण त्यांचा उत्छ्वास आपला श्वास आहे आणि आपला उत्छ्वास त्यांचा श्वास आहे. आपण समुद्राशी जोडलेलो आहोत कारण तो जलनीधी वर्षेचा कारक आहे. चंद्र सागराशी जोडलेलायं कारण त्याच्यामुळे सागराला भरती-ओहोटी आहे; सागर चलायमान आहे. पृथ्वीचं सूर्याशी नातं आहे आणि पृथ्वीवर जीवन प्रकट झालंय म्हणून सूर्याला प्रकाशण्यात आनंद आहे. सूर्यामुळे पृथ्वी आहे असं नाही तर सूर्यमालेतल्या प्रत्येक ग्रह-तार्‍यामुळे सूर्य विविक्षित ठिकाणी आहे. आणि अश्या अनंत सूर्यमाला एकमेकांशी संलग्न आहेत कारण त्यांच्यात पारस्पारिक अनुबंध आहे!

त्यामुळे सॅडिझम (परपीडन) किंवा मॅसोचिजम (स्वपीडन) सुख देत नाही ते उन्माद निर्माण करतं. तो उन्माद क्षणीक सुखाचा आभास निर्माण करतो पण शेवटी त्याचं रुपांतर अपराध भावात होतं. हा अपराधभाव विसरायला किंबा जस्टीफाय करायला पुन्हा नवा उन्माद लागतो आणि ते दुष्टचक्र चालू राहातं. तस्मात, सॅडिझम ही आदीम मानवी प्रवृत्ती नाही हे लक्षात घेणं श्रेयस आहे. एकदा आपण सर्व अस्तित्वाशी एकरुप आहोत याची जाणीव झाली की पीडनात दु:ख आहे हे समजतं.

छान लेख आहे. बरेच कवर केलेत. स्वताला काही माहीतीची फारशी भर टाकता येणार नाही. स्वानुभव बोलायचे झाल्यास माझ्यासाठी हातावर बसलेला मच्छर एकाच फटक्यात मारून त्याचे रक्त काढणे इतपतच आसूरी आनंद. अर्थात त्यापासून स्वताला धोका असेल तरच, अन्यथा इतर किडा न मारता उचलून भिरकाऊन देतो. तर माझ्यात याचा अंश नाहीये असे बोलू शकतो. तरी लहानपणी चतुर दोरीला बांधून त्यांचा छळ करायचो.

हॉस्टेलमधले किळसवाणे आणि लैगिकतेशी संबंधित असलेले रॅगिंग प्रकाराबद्दल माहीत आहेच. नक्कीच हा मानसिक आजार वा विकृती, अन्यथा किडे तर आम्हीही केले. कधीतरी मस्करीची कुस्करी देखील होते पण काही जणांचा हेतूच कुस्करी करायचा असतो.

मारवा यांचा सॅडीझम या विषयाचा विस्तृत धांडोळा घेण्याचा प्रयास स्तुत्य वाटतो. (त्याचवेळी एकाच बास्केट मध्ये अनेकवीध उपप्रकार एकत्र भरले गेले असल्याने प्रत्येक वाचक त्याच्या वेगवेगळ्या उपप्रकारावर प्रतिसाद नोंदवू शकतो असे होऊ शकते. हे नोंदवण्याचे कारण माझा प्रतिसाद माझ्या आधीच्या अथवा नंतरच्या प्रतिसादांशी जुळेलच असे नाही.)

sadism ला मराठी न्यायव्यवहार कोशात परपिडानंद आणि masochism ला आत्मपीडानंद हे सुचवलेले शब्द चपखल वाटतात. वरच्या प्रतिसादात 'तुमचा अभिषेक' यांनी वापरलेला असूरीआनंद हा शब्दसुद्धा आहे पण काही वेगळ्या अर्थछटांचाही त्यात आंतर्भाव होत असावा का, अर्थात इतर अर्थछटा हा धाग्याचा मुख्य विषय नाही.

मी मानववंशशास्त्राचा जाणकार नाही, ही माझी मर्यादा असूनही; शिकारी अवस्थेतून होत आलेल्या मानवी उत्क्रांतीच्या अंगाने या मानवी समस्यांना समजावून घेणे शक्य आहे का याबाबतीत माझ्या अनुमानीत परिकल्पना मांडणे आवडेल.

यातील १२० डेज ऒफ़ सोडोम वर आधारीत असलेला सिनेमा सालो १२० डेज ओफ़ सोडोम या नावाने पिएर पाउलो पासोलीनी या दिग्दर्शकाने बनविला.

बघायला पाहिजे हा सिनेमा. 'हॉस्टेल' सुद्धा याच थीमवर होता.

मागे चीन मध्ये वाघ-सिंहाच्या पिंजर्‍यात जिवंत गाय-बैल सोडून त्यांची शिकार (?) बघण्यासाठी लोकं तिकिट काढून जात. प्रसारमाध्यमातून बोंबाबोंब झाल्यावर ते प्रकरण थांबलं असावं.

बाकी, सॅडीझम आणि मॅसोचिझम या मानवाच्या नैसर्गिक प्रेरणा आहेत आणि प्रत्येकात त्या थोड्या-फार प्रमाणात असतातच या बाबत दुमत असू नये. पण याचं ग्लोरिफिकेशन करू नये याच्याशीही सहमत.

आदिम मानवाच्या अगदी शिकारीपूर्व स्थितीचा आपण विचार करू लागतो तेव्हा, ज्याला शिकारीकरता शस्त्र वापरण्याचीही माहिती झाली नसेल, तृणधान्यांचीही ओळख कदाचित झाली नसेल, गवत आणि पाला खाऊ शकत नाही, झाडावर फळे नाहीत किंवा वृक्षराजीपासून दूर जायला लागतय अशी स्थितींमध्ये इतर हिंस्त्र श्वापदांपासून कोणत्याही शस्त्रावाचून स्वतःचा बचाव करणे, त्यांनी मारलेले प्राणी/भक्ष्य इतर अनेक तशाच प्राण्यांशी स्पर्धा करत मिळवणे हे कौशल्य साध्यकरताना स्वतःच्या बुद्धी कौशल्यावर पाळीव प्राणी हिंस्र श्वापदांपुढे स्वतःहूनही जाणार नाहीत तर मानवी समूह बनवून त्यांना त्याकडे ढकेलणे अशा काही रणनितींचा वापर करावा लागला असेल. हा फक्त स्वतःचे अन्न मिळवण्याची लढा नाही तर स्वतःचा समूह सुरक्षीत ठेवण्यासाठीही प्रत्येक क्षणी लढावी लागलेली लढाई असणार. मिळवलेल्या अन्नाला इतर प्राण्यांपासून सुरक्षीत ठेऊन स्वतःसाठी पोटभर मिळवण्यासाठी मानवी समूहात आपापसातील चढाओढही होत असणार. या जीवनाच्या चढाओढीत ऑफेन्स इज द बेस्ट डिफेन्स हे ही तत्व मोठ्या प्रमाणावर आमलात आले असेल. इतर हिंस्र प्राण्यांनी केलेली प्रत्येक शिकार त्यांना चकवा देऊन ती मिळवणे ती मिळवताना सामूहीक कृतीच्या वेळी निर्माण करावे लागणारे उन्माद, आणि यश मिळाल्या नंतरचा आनंद हा वेळोवेळी नियमीतपणे साजरा होत असणार. ती जीवनशैली जगतानाची ती किमान गरज असणार. शस्त्रांसहीत शिकार करता येऊ लागल्या नंतर प्रत्येक शिकारीच्या विजयाचा आनंद साजरा केला जात असेल तर नवल नाही. ह्यातील हिंस्रश्वापदा सोबतच्या असंख्य बॅटल्स लूजींग ठरून मानवी समूहांना त्यांचे अनेक सदस्य गमवावेही लागत असणार. (आणि त्या प्रत्येकवेळी (उन्मादाच्या) त्याच नाण्याची विषादाची दुसरी बा़जूही मानव अनुभवत असणार आणि या विषादांच्या भावनांच रुपांतरण कालानुक्रमे अंहीसेच्या इच्छेतही विकसीत झाल असू शकत.)

जिथे प्रश्नच प्रत्येक क्षण जगण्याचा जिंकण्याचा आहे तेथे इतर प्राण्याला परपिडा होताना स्वतःची भूक येत्या काही क्षणात भागवली जाईल याचा आनंद होण हा तत्कालीन मानवाकरता कदाचित अपवाद नव्हे नियम असेल का ?

(टिपः इथे उद्देश आताच्या मानवाच्या परपिडानंदाच समर्थन असा नाही. केवळ एक शक्यता समजून घेण्याचा प्रयत्न मात्र आहे.)

प्रत्यक्ष हिंसा बघायला आवडणं हे तुम्ही सेडीझमचं उदाहरण म्हणून दिलं आहे? पण वॉयलंट सिनेमे, टॅरेंटिनोचे काही सिनेमे, अथवा अपोकॅलिप्टो सारखे सिनेमे आवडणं हे पण सेडिझम आहे का?

अवांतरः 'होली' या नाटकावर सिनेमा पण आहे. होली याच नावाचा. केतन मेहता नी दिग्दर्शित केलेला. आमिर खानचा पहिला पिच्चर बहुदा,

पुण्यातील जोशी-अभ्यंकर खून खटल्यची कुप्रसिद्ध केस, जक्कल - सुतार द्वयीतील , जक्कल हा लहानापणापासूनच sadist प्रवृत्ती दाखवे अशा प्रकारचे ठोस (confirmed )वर्णन , त्याच खटल्यातील माफीचा साक्षीदार मुनवर शहाच्या "आय am not गिल्टी" या पुस्तकात आढळते. निव्वळ मजा/टाईमपास म्हणून हे खून झाल्याचे भयंकर सत्य पुढे आले, तेव्हा आख्खे पुणे या निर्घृण हत्यांमुळे हादरल्याचे स्मरते.

पण सॅडीझम प्रत्येक वेळी वाईटच असते असे मत बनवने योग्य नाही ... सॅडीस्ट व्यक्तीला मसोचिस्ट पार्टनर मिळाला/ली. तर त्यासारखे दुसरे कॉम्बिनेशन नाही ..

अवांतर : सॅडीझम/मसोचिझमच्या पॉसिटिव्ह अ‍ॅन्गल कडे पाहण्याकरिता "सबमिशन ऑफ एम्मा मार्क" हा चित्रपट आवर्जुन पाहण्यासारखा आहे .

या सर्वांमधील विरोधाभास म्हणजे धार्मिक पातळी वरचा प्रत्यक्ष सॅडीझम/मॅसोचिझम हा पवित्र आणि बेडरुम मधील बोरींग सेक्स लाइफ़ स्पाइस अप करण्यासाठी वापरलेला तसा निरुपद्रवी गमती जमतीचा सॅडीझम/मॅसोचिझम हा विकृत मानला जातो.

या वाक्याला केवळ टाळ्या!!

(मागील भागावरून पुढे चालू आधीच्या प्रतिसादांची लांबी बरीच वाढल्याने आपण वेगळ्या धाग्यावरतर पोहोचलो नाही असे वाचकांना वाटू नये म्हणून येथून प्रतिसाद जरा खाली आणला आहे.)

ऐतिहासिक काळात योध्यांनी आणि शासकांनी युद्धांच्या दरम्यान आपली जरब बसवण्यासाठी अमानुष अत्याचार केल्याच्या नोंदी पहाण्यास मिळतात, मानवी इतिहासापूर्व काळातील असंख्य प्रसंग हे विस्मरणात देखील गेले असणार तर, इतिहासातील काही स्मृती लोकांच्या मनात अजूनही जाग्याच नाही तर असे अन्याय करणार्‍या मानवी समुहांच्या वंशजांवरही अविश्वास, राग प्रसंगी बदल्याची टोकाची भावनाही आढळून येऊ शकते. योद्धे आणि राज्यकर्त्यांचे इतिहासातील काही क्रौर्य प्रसंग हे परपिडानंदाचे असू शकतात हे वास्तव जसे स्विकारले पाहीजे तसे आजच्या सारखी आधूनिक दळणवळण नसलेल्या काळात दूरच्या प्रदेशांवर सातत्याची देखरेख करणे शक्य नसे त्यामुळे एकदाचीच जरब अथवा दहशत बसवणार्‍या मार्गांवर विसंबण्या शिवाय प्रसंगी प्रत्यवायही राहत नसावा त्यामुळेही ऐतिहासिक काळातील असंख्य शीक्षांचे युद्धातील कारवायांचे स्वरूप अमानुष असे होते. त्यामुळे ऐतिहासिक काळ त्या परिपेक्षात पहाणे अधिक सुसंगत ठरू शकते

परपीडनाचे बाबतीत मानवाची प्रयोगशीलता, 'करता येणे' आणि अनुकूल परिस्थिती यांचा कितपत सहभाग असावा? यावर जाणकारांनी प्रकाश टाकावा.
उदाहरणार्थ लहानपणी एकदा माझ्या हातात बासरी पडली. सहज फुंकून बघता निघणारा आवाज बरा वाटला, मग काहीतरी बोटांची चाळवाचाळव करू लागलो, एकदा अचानक कुठल्याश्या गाण्याचे सूर प्रकटले, मग ते मुद्दाम वाजवून बघितले, ते जमले, मग आणखी प्रयत्न केले, तर 'करता येऊ' लागले. रस वाढत गेला, आणि चांगल्यापैकी वाजवू लागलो. हेच चित्रकला, जादू, लंबक, लेखन इ.इ. चे बाबतीत घडले. अर्थात या सर्व गोष्टी समाजमान्य असल्याने उघडपणे करता येत. घरच्यांनी मनाई केली असती, तर एकतर चोरून केले असते, वा सोडून दिले असते, आणि कधीतरी अनुकूल परिस्थिती येताच ते पुन्हा उफाळून आले असते.
परपीडनाचे बाबतीत असेच काही होत असेल का?

चांगला लेख आणि उत्तम प्रतिसाद.

सँडीझम जर मानवी प्रवृत्ती असेल तर तिला कमी करावं किंवा असूच नये असे सुचवायचं आहे का ? आणि काही वेळी मानवी मनात असलेल्या भावना उफाळून येतात तेव्हा या प्रेरणा दाबून टाकल्या पाहिजेत असे म्हणावे काय ?

उदा. समजा 'अ' नावाच्या व्यक्तीने 'ब' ची फसवणूक केली आहे, अशा वेळी कोणतीही व्यवस्था जर 'अ' ला शिक्षा देऊ शकत नसेल तर ती व्यक्ती व्यक्त होऊ पाहाते अशा वेळी जर एखादा समुह जर 'अ'ला सार्वजनिक ठिकाणी फटके देत असेल (सार्वजनिक ठिकाणी फटके देणे हे चूकच) तर 'अ' ला मिळालेला आनंद मोजायचा की त्याच्यातला सँडीझमची चर्चा केली पाहिजे ?

-दिलीप बिरुटे

आवडले...

वाखूसा

एखाद्या गुन्हेगाराला फाशीची शिक्षा झालेली पाहताना वा शिक्षा सुनावल्यावर आनंदित होणं हे पण सेडिस्टीक का?

सेडिसम ही कोणती विशिष्ट भावना नसून( विशेषत: खोडसाळ/खोडकर पणाची ) बेसुमार इंटेसिटी आहे. कोनाला तो करायला आवडतो कोनाला सहण करायला आवडत असेल. अथवा याविरुध्द सरां प्रमाने सेडिसम बाबत दिशाभूल व तीव्र तिटकरा व्यक्त करून पुन्हा स्वत:चा सेडिजमच प्रदर्शित करायला पण मान्य मात्र न करायला आवडत असेल.

मला स्वत:ला मर्यादित तीव्रतेचा सेडिस्म पसंत आहे. सर्वच बाबतीत.

खासकरुन इंजिनीयरींग आणि मेडीकल मध्य याचे तुलनेने फ़ार जास्त प्रमाण दिसुन येते. म्हणजे जो सर्वात जास्त हुशार अभ्यासु असा एज्युकेटेड क्लास आहे त्यात सॅडीझम तर जास्त च दिसुन येतो. संस्कृतीने चढविलेली शिक्षण संस्काराची पुटे कीते तकलादु असतात ती आय आय टी च्या रॅगिंग च्या घटना बघितल्यावर कळुन येते. बर विशेष म्हणजे येथे आलेला क्लास हा जनरली सर्वच बाबतीत सहसा उच्च असतो आणि त्यातही परत शहरी भागातुन आलेल्यांकडुन ग्रामीण विद्यार्थ्यांची रॅगिंग अधिक तीव्रतेने होत असलेले हे दिसते

जनरलायझेशन (सार्वत्रिकीकरण?). संस्कृतीचा, शिक्शणाचा, शहर - खेडेगावात राहण्याचा आणि ही विकृती असण्याचा परस्परांशी काहीही संबध नाही.

अमेरीकन सैनिकांनी जे अफ़गाणी कैद्यांवर अत्याचार केले त्यात विशेष म्हणजे काही अमेरीकन महिला सैनिकांचा देखील समावेश होता. या अमेरीकन महीला सैनिंकांनी अतिशय भीषण अशी सॅडीस्टीक प्रवृत्ती पुरुष सहकारयांच्या बरोबरीने दाखविली

विषेश म्हणाजे? स्त्रिया कधी काही गुन्हे करत नहीत का? पुन्हा तेच!