आयुर्वेदाला वैज्ञानिक ज्ञानशाखा मानावे का?

आधुनिक वैद्यकशास्त्र एका बाबतीत नक्कीच उजवे आहे आणि ते म्हणजे जंतूंच्या संसर्गाने होणार्‍या रोगांचे निदान आणि उपचार ह्या बाबतीत ते आयुर्वेदाच्या खूपच पुढे आहे. पोलिओ, कॉलरा, नारू, मलेरिया असे जीवघेणे रोग कित्येक शतके माणसाच्या बोकांडी बसले होते त्यावरील उपाय, लस वगैरे बर्‍यापैकी माहित झाले आहेत. (अलेक्झांडर फ्लेमिंगसारख्या शास्त्रज्ञांमुळे) अर्थात आता अशा प्रतिजैविकांच्या अतिवापरामुळे हे जंतूही हळूहळू जास्त कणखर होत आहेत. पण त्या लशींमुळे कोट्यावधी लोकांचे प्राण वाचले आहेत. याबाबतीत आयुर्वेदाला काहीही माहित नाही (निदान माझ्या माहितीप्रमाणे). बॅक्टेरिया वा व्हायरस ज्यांचा मानवाला होणार्‍या रोगात सिंहाचा वाटा आहे त्याबद्दल आयुर्वेदात काही उल्लेख नाही. कदाचित माझी माहिती चुकीची असेल. कुणी जाणकार मंडळी याबद्दल खुलासा देतीलच.

पण तरीही काही बाबतीत आधुनिक वैद्यक शास्त्रही खरोखर शास्त्र आहे का अशी शंका येत असते. उदा. आहारातील काही पदार्थ, ५० वर्षापूर्वी आधुनिक वैद्यकशास्त्राप्रमाणे अंडी चांगली होती, मधे ती अत्यंत वाईट असल्याचे सांगितले जात होते, आता परत चांगली आहेत असे म्हणतात.
बाकी पदार्थाबाबतही असेच टोकाचे बदल होताना दिसतात.
चॉकलेट, कॉफी, तांबडी वारूणी ह्याबद्दल तर एकाच वेळी वेगवेगळे डॉक्टर वेगवेगळी मते देतात.
पूर्वी पाठदुखीवर सर्रास शस्त्रकिया सुचवायचे, आता ती शक्य तितकी टाळली जाते, आणि व्यायाम वा अन्य प्रकारे ती बरी करण्याकडे कल असतो.
गुडघे व अन्य स्नायूंबद्दलही असेच.
बाकी डायबेटीस, हृदयविकार आणि कर्करोग त्याचबरोबर फ्लू वा सर्दी ह्या विकारांवरही आधुनिक विज्ञानाकडे फार काही उपाय नाहीत असेच वाटते आहे.
पण तरी आयुर्वेदाने आधुनिक विज्ञानातील काटेकोरपणा, चाचण्याची पद्धत हे स्वीकारले पाहिजे.

बाकी काही नाही.
चालू द्या. मी वाचत नाहीये! ;)

काही का असेना ? काय फरक पडतो ? गुण आल्याशी मतलब .

आम खावो , गुठलिया क्योन गिनते हो बबुआ?

आयुर्वेदात कुटलेल्या काथ्या पासुन काही औषध बनवतात का हो ?

कालपासून इथे लिहायचा प्रयत्न करतेय पण जमत नाहीये.
गविंच्या दोन्ही मुद्द्यांशी सहमत.
आयुर्वेदावर ते शिकणार्या डॉक्टरांचाच भरवसा नसतो बर्याचदा. मी पाहिलेले ९८% आयुर्वेदिक डॉक्टर अ‍ॅलोपथीची प्रॅक्टिस करतात.त्याना जी औषधे द्यायची परबानगी नाही ती औषधे देतात.
दुसरी गोश्ट म्हणजे जे लोक खरेच आयुर्वेदाला उत्तम शास्त्र मानतात ते आधुनिक चाचण्या लावूनही हे सिद्ध करायला तयार आहेत. माझ्या इंटर्नशीपच्या काळात आमच्या एका अ‍ॅलोपथिक गायनॅक शिक्षकानी सिद्ध केलेले आयुर्वेदिक प्रसूतीपूर्व टॉनिक डबल ब्लाईंड चाचणीच्या टप्प्यात होते. आता ते औषध फारच प्रसिद्ध आहे. मी स्बत: एका अँटिडायबेटीक आयुर्वेदिक औषधाच्या डबल ब्लाईंड ट्रायलमध्ये उपसमन्वयक म्हणून दोन वर्षे काम केलेय.
किती कठोर चांचण्यातून ते औषध गेलेय हे मला माहिती आहे.

थोडक्यात आयुर्वेद पोटँशीयल शास्त्र नक्कीच आहे.

माझ्या लोअर बॅक पेन साठी मॉडर्न मेडिसिन्स घेउन झाली, एक्स रे काढुन झाला. ऑर्थोपेडिक झाले. काही गुण आला नाही. लंगडत चालण्या पर्यंत मजल गेली. शेवटी आयुर्वेदीक औषध चालु केले.
आज अशी स्थिति आहे की मला हा विकार होता हेच मी विसरुन गेलो आहे.
त्यामुळे आयुर्वेद हे शास्त्रिय आहे का अशास्त्रिय ह्याचा काही एक फरक पडत नाही.

आयुर्वेदाला वैज्ञानिक ज्ञानशाखा मानायचं का नै ? काय ठरलं म्हणायचं !

-दिलीप बिरुटे

९५ वर्षांच्या म्हाताऱ्याला जीन पँट, टीशर्ट घालून, हातात स्मार्टफोन देऊन उभं केल्यानं तो तरुण ठरत नाही, आणि तो ढगळ पायजमा-शर्टात असल्याने त्याचं महत्त्व संपत नाही. म्हातारा चवचाल असेल तर त्याला चवचालच म्हटलं जाईल. विस्मरण होत असेल तर त्याला विसराळूच म्हटलं जाईल. आणि तो घरातला आपला आब राखून जगत असेल तर त्याचा सन्मान केला जाईलच. आणि लोकांना हे कळतं. ते अगदी मूर्ख नसतात.
आता या तिन्ही-चारी स्थितींसाठीची मोजमापं करून त्यावर शिक्कामोर्तब करून ते मानायचं किंवा नाही हा निर्णय ज्याचा-त्याचा. त्यानं म्हाताऱ्याला काही फरक पडत नाही. म्हाताऱ्याला मानणाऱ्यांना फरक पडत नसतो, आणि म्हाताऱ्याची हेळसांड करणाऱ्यांवरही चांगला परिणाम वगैरे होत नाही. इथं हे आणि असले विषय संपतात.
फॉल्सिफायाबिलीटीचं भान न ठेवता विशिष्ट प्रणाली हवीच, आणि ती नसेल तर त्या ठिकाणी जनांची प्रतवारी ठरवायला निघायचं हा अतिरेकच आहे. या किंवा त्या बाजूच्या टोकावर जाणं हा एक प्रकारचा एक्स्ट्रीमिझ्मच आहे. त्यामुळं त्यांना एक्स्ट्रिमिस्ट म्हणता येतं.

'शास्त्र' आणि 'सायन्स' हे दोन शब्द समानार्थी वापरले जातात पण त्यांचे रूढ असलेले अर्थच निराळे आहेत. कसल्याही तर्‍हेचे काही नियम पाळले जात असले की त्याला शास्त्र म्हणतात. त्यामुळे वास्तुशस्त्र, पाकशास्त्र, व्याकरण, समाजशास्त्र, शास्त्रीय संगीत, शास्त्रीय नृत्य वगैरे सगळी 'शास्त्रे' आहेत. एकादी गोष्ट आपल्याला चुकीची वाटलेली किंवा नको असतांना सुद्धा कुणाच्या तरी समाधानासाठी ती आपण उगीच 'शास्त्रा'पुरती थोडीशी करतो. या अर्थाने पाहता आयुर्वेद नक्कीच एक 'शास्त्र' आहे.

'सायन्स'च्या क्षेत्रात निदान अलीकडील काळात तरी कोणतेही विधान परीक्षण, निरीक्षण, तर्कसंगत विश्लेषण वगैरेंच्या आधाराने काढलेले निष्कर्ष या प्रोसेसमधून गेल्यानंतर ग्राह्य धरले जाते. त्यामुळे या दृष्टीने पाहता आयुर्वेदाला 'सायंटिफिक' असे म्हणता येणार नाही.

'विज्ञान' या शब्दाचा अर्थ काही लोक 'शास्त्र' असा घेतात तर काही लोक 'सायन्स' असा घेतात असे वरील चर्चेवरून दिसते.
काही शारीरिक विकारांवर आयुर्वेदिक उपचार पद्धती गुणकारी आहे असा अनुभव असंख्य लोकांना येतो तसा तो मलासुद्धा आलेला आहे आणि काही बाबतीत मी त्याची शिफारसही केलेली आहे. अनेक अ‍ॅलोपाथिक डॉक्टरसुद्धा त्यांच्या अनुभवावरून काही वेळा आयुर्वेदिक औषधे देतात. तो वेगळा विषय आहे. आपल्या रोजच्या जीवनात केली जाणारी प्रत्येक कृती आपण विज्ञानाच्या आधारावरून करत नाही.

प्रश्न असा आहे कि वैज्ञानिक कसोट्यांवर आयुर्वेदाचे वात कफ पित्त आदी विचार सत्य ठरतात का? double blind trial पद्धतिने आयुर्वेदीक औषधांचे परिक्षण झाले आहे का? या औषधांची काढ्यांची आसवे वगैरेची bioavailability,metabolism, pregnancy category ,side effects विषयी अभ्यास झाला आहे काय?
@ग्रेटथिँकर,वात कफ पित्त या अत्यंत मुर्ख संकल्पना आहेत आणि त्या आयुर्वेदाचे बॅकबोन आहेत ,त्यामुळे आयुर्वेदाच्या बेसिकमधेच घोळ आहे.
रक्तशुद्धी, वमन, पंचकर्म,​गर्भसंस्कारासारखे भुक्कड तत्वज्ञान ज्या आयुर्वेदात आहे ते bioavailablity,pregnency cat,metabolsm वगैरेच्या भानगडीत पडणार नाहीत.पडलेच तर तिथेच उताणे होतील.
ज्योतिषांना वैज्ञानीक कसोट्यांचे आव्हान केल्यावर ते जसे शब्दांचा द्राविडी प्राणायाम करतात, तसाच आयुर्वेदाचे पाठीराखे इथे करत आहेत. असो, थंड घ्या!!

प्रश्न असा आहे कि वैज्ञानिक कसोट्यांवर आयुर्वेदाचे वात कफ पित्त आदी विचार सत्य ठरतात का? double blind trial पद्धतिने आयुर्वेदीक औषधांचे परिक्षण झाले आहे का? या औषधांची काढ्यांची आसवे वगैरेची bioavailability,metabolism, pregnancy category ,side effects विषयी अभ्यास झाला आहे काय?
@ग्रेटथिँकर,वात कफ पित्त या अत्यंत मुर्ख संकल्पना आहेत आणि त्या आयुर्वेदाचे बॅकबोन आहेत ,त्यामुळे आयुर्वेदाच्या बेसिकमधेच घोळ आहे.
रक्तशुद्धी, वमन, पंचकर्म,​गर्भसंस्कारासारखे भुक्कड तत्वज्ञान ज्या आयुर्वेदात आहे ते bioavailablity,pregnency cat,metabolsm वगैरेच्या भानगडीत पडणार नाहीत.पडलेच तर तिथेच उताणे होतील.
ज्योतिषांना वैज्ञानीक कसोट्यांचे आव्हान केल्यावर ते जसे शब्दांचा द्राविडी प्राणायाम करतात, तसाच आयुर्वेदाचे पाठीराखे इथे करत आहेत. असो, थंड घ्या!!

चर्चा संपला का ही?
हा धागा फारच वातकारक होता.
गोपाळच्या प्रतिसादांनी डांबिसकाकाचा कफ उफाळला...
अन येवढा उपमर्द बघून आमचे पित्त वळखले... आपलं खवळले!
असो ,
सर्वांनी दारुहळद, वावडींग, धत्तूरपत्ता कापूर ,जटामांसी, कूचला,सुंठ यांचे चुर्ण एक एक चमचा गरम दूधातून घ्या.... काम तमाम!!
विशेष सुचना- एक एक चमचा हे डांबिसकाकाचं स्ट्यॅणर्ड परमाण हाय, आता चमचा म्हणजे डाव, भातवाडणं, पळी हे ज्यानं त्यानं आपल्या तब्येतीनुसार ठरवावं.

कोणत्याशा अमेरिकन किंवा युरोपिअन शास्त्रज्ञांनी अ‍ॅनालिसिस केल्यावर आणि मान्यता दिल्यावर आयुर्वेदाला वैज्ञानिक मान्यता आहे असे मानण्यास प्रत्यवाय नसावा.
तुर्तास या धाग्यास जिलबी मानावे का याची वैज्ञानिक कसोटी शोधत आहे.

आयुर्वेदाचे आमच्या देशात भयंकर कौतुक व कुतूहल आहे. त्याचा जर्मनीत बराच दबदबा आहे, जर्मन डॉक्टर ह्या शास्त्राला जर्मनीत मान्यता मिळावी म्हणून धडपडत आहेत. हे पाहून बरे वाटले.

उत्तम चर्चा. मलाही आनंदी गोपाळ ह्यांचे प्रतिसाद आवडले. मलाही पिवळा डांबीस ह्यांचे हे मत अतिशय भोंगळ वाटले. (पाश्चात्य कसोट्यांवर ते सत्य ठरत नाहीत. पण या विचारांना पाश्चात्य कसोट्या लावणं हेदेखील चुकीचं आहे. भारतीय प्राचीन आरोग्यशास्त्रात (आयुर्वेद, योग वगैरे) हे विचार सत्य समजले गेलेले आहेत.)

कसोट्या ह्या पाश्च्यात्य असोत वा पौर्वत्य त्याने काय फरक पडतो. विज्ञानाने त्या मान्य केलेल्या असल्या म्हणजे झाल्या. त्या कुठून आल्या ह्याने काय फरक पड्तो? ह्याचे स्पष्ट उत्तर देणे पिवळा डांबिस ह्यांनी टाळले आहे. आयुर्वेदच्या प्रोडक्ट्सवर अशा चाचण्या करण्यात कुणाला रस असो वा नसो पण अशा चाचण्या होई पर्यंत त्यांच्यावर निव्वळ वर्षानुवर्षे वापरत आहेत ह्या आधारावर विश्वास ठेवणे असे इतका अनुभवी शास्त्रज्ञ कसे काय म्हणू शकतो ह्याचे मला आश्चर्य वाटले.

खेडेगावांमधे वर्षानुवर्षे मांत्रिक भूतबाधा काढून देतात. ते खरेच उपयोगी आहे का ह्यावर पि.डा. काय म्हणतील? ही तंत्र शतकानुशतकं वापरली गेलेली आहेत. त्यातली जी उपयुक्त होती ती टिकली आणि अनुपयुक्त/धोकादायक होती ती विस्मरणात गेली. असेच म्हणतील का?

आयुर्वेदिक औषधे मधुमेहावर गुणकारी आहेत असे म्हणणार्यांनी एक साधी सोपी चाचणी करून पहावी.
Hb १ C -किंवा ग्लायको सिलेटेड हिमोग्लोबिन हे रक्तातील गेल्या तीन महिन्यातील सरासरी साखरेचे प्रमाण दाखवते. १५ किंवा २० रुग्णांना (किंवा जितके जास्त रुग्ण असतील तितके चांगले) आयुर्वेदिक औषध सहा महिने देऊन त्यांचे दर ३ महिन्यांनी Hb १ C प्रमाण करून पहा जर ते प्रमाणात आले तर ती औषधे उपयुक्त आहेत. नसतील तर ती औषधे निरुपयोगी आहेत असे समजता येईल.आमच्या एका मित्राने असा प्रयोग पुण्यात करण्याचा प्रयत्न केला परंतु तेथील आयुर्वेदाचार्यांनी पळवाटा काढून तो फोल ठरवला.
असाच एक प्रयत्न मी स्वतः केला.मुतखडयाचे ६० रुग्ण आणि पित्ताशयातील खडयाचे जवळजवळ ४५ रुग्ण मी तीन वर्षे पर्यंत सोनोग्राफी करून पाठपुरावा केला (याचे मुळ असे आहे पुण्यात मी १९९१ ते १९९७ या काळात ए एफ एम सी ला क्ष किरण विभागातकमाल होतो तेंव्हा आलेले लष्करातील सैन्य आणि वायुसेना यातील रुग्ण जेंव्हा वरील खड्यांचे निदान होत असे तेंव्हा त्यांना शस्त्रक्रियेचा सल्ला दिला जात असे. बरेच रुग्णांनी मला असे विचारले कि आम्ही आयुर्वेदिक किंवा होमियोपथिक उपचार करून पाहू का? मी त्यांना हो असे सांगत असे.आणि जुना रिपोर्ट घेऊन सहा महिन्यांनी परत या असे सांगत असे. त्यावर ते सर्व आपापल्या माहितीच्या आयुर्वेदिक किंवा होमियोपथिक डॉक्टरांकडे जाऊन उपचार घेत असत. यात पुण्यातील अत्यंत कीर्तिमान आणि दिग्गज डॉक्टर आहेत आत्ता मला आठवते आहे त्यात डॉक्टर हबू (होमेओपाथ) वैद्य खडीवाले, वैद्य वेणी माधव शास्त्री जोशी, वैद्य चंद्रशेखर जोशी आणि इतर.
हे सर्व रुग्ण लष्करातील लोक असल्याने त्यांना सोनोग्राफी फुकट असे.असे वर म्हटल्याप्रमाणे मी रुग्ण ३ वर्षे पर्यंत पाठपुरावा केला.माझ्या स्वतःच्या अनुभवाप्रमाणे एकही रुग्णाचा एकही खडा गेल्याचे मला आढळले नाही(मुतखडा १ सेमी पेक्षा कमी असेल तर तो स्वतः हून मुत्रावाटे निघून जाऊ शकतो असे रुग्ण यात गृहीत नाहीत)
यामुळे पित्ताशयातील खडे किंवा मुतखडा या रोगांवर आयुर्वेदिक किंवा होमिओपथि च्या औषधाचा उपयोग होतो असे मला वाटत नाही.
या तपासणी मध्ये माझा वैयक्तिक पूर्वग्रह (bias) आधुनिक वैद्यकशास्त्राकडे आहे हे गृहीत धरले तरी दृष्टीस दिसणाऱ्या गोष्टी दृष्टीआड करणे मला तरी पटत नाही.
अशा तर्हेने पूर्ण पणे चाचण्या करून ती औषधे उपयुक्त आहेत कि नाहीत हे ठरविणे आवश्यक आहे.
तुमच्या अर्वाचीन चाचण्या आमच्या प्राचीन शास्त्राला लागू होत नाहीत हि अगदी कळीची पळवाट त्यांचे अधिव्याख्याते(advocates) करीत आले आहेत.

चांगली चर्चा