दुबईची काळी बाजू!

या लेखाखाली 'मजानुकर्न' अशी सही सापडेल अशी आशा वाटली होती. :)

वाचले. भयानक आहे.

लेख अतिरंजित आहे हे मान्य करूनही काही सत्यांश उरतोच, कारण कोणत्याही शहराची निर्मिती अशीच होते. ही फक्त दुबईची नसून मानवी नागरसंस्कृतीची काळी बाजू आहे.
नुकतेच, मलेशिया सिंगापुरात मोलकरणींचा छळ होतो म्हणून, इंडोनेशियाने आपल्या नागरिकांना अशा ठिकाणी घरगुती नोकर म्हणून जाण्यावर निर्बंध आणलेत; त्यामुळे सध्या या देशांना मोलकरणींची चणचण भासते आहे. सिंगापुरात अर्थात परिस्थिती बरीच बरी आहे. मोलकरणीला आठवड्याची एक सुटी दिलीच पाहिजे असा सरकारी नियम आला आहे.
मुंबई-दिल्लीतही घरात काम करायला मागास भागातून लहान मुलींपासून म्हातार्‍या स्त्रियांपर्यंत कोणालाही आणले जाते. कधीतरी त्यांच्या छळाची बातमी आपण ऐकतो आणि ऐकून न ऐकल्यासारखी करून आपापल्या कामाला लागतो. आपल्यालाही समोर पसरलेली झोपडपट्टी दिसतेच असे नाही.
त्यामुळे यात नवे असे काही नाही.

स्साला आपल्याला वाटले-संगमेश्वरचा कोकणी भाई तिकडे सेटल झालाय म्हणजे मजा असणार.

आपल्यालाही समोर पसरलेली झोपडपट्टी दिसतेच असे नाही.

+१. Maximum City(मुंबई)त अशा लोकांचे जीवन दाखवले आहे. मुंबईकर म्हणून मान खाली जाईल असे अनेक प्रसंग त्यात आहेत.

बिच्चारा कुंदन ! कित्ती कित्ती प्रसंगाला तोंड देत आहे... देव त्याला ध्रीर आणि बळ देवो

अवांतर - ननिशी सहमत.

गरिबीमुळे अगतिक होऊन काम करणे आणी पासपोर्ट जप्त करून वेठबिगारी कर वणे या दोन वेगळ्या गोष्टी आहेत.भारतात गरीब माणूस पळून जाऊ शकतो. बिहार मध्ये शेत मजुराला दोन वेळचे जेवून १८०० रुपये पगार होता.(एक वर्षाचा महिन्याचा नव्हे)असे बरेच मजूर आर्मी मध्ये भरतीहोण्यासाठी (२००० साली) आलेले मी पहिले होते. पण ते दुसरे काही नाही म्हणून निदान दोनवेळच्या जेवणासाठी ते तेथे जमीनदारांकडे काम करीत होते.पण अशी वेठ बिगारी नव्हती. अर्थात एक मजूर गेला तर दुसरा येत असे त्यामुळे अशी जबरदस्ती नव्हती.इतर ठिकाणी य़ाहून वाईट परिस्थिती असेलही पण त्याला शासकीय मान्यता आणी संरक्षण भारतात नाही. दुबई किंवा आखाती देशात तुम्हाला कोणतेही स्वातंत्र्य कागदोपत्री सुद्धा नाही मग वास्तवात कोठून असणार.
पण दुबईत अडकलेला माणूस त्याला भारतीय वकीलात सुद्धा फारशी मदत करीत नाही. कारण शासकीय अनागोंदी. त्यामुळे तो नरकात अडकलेलाच राहतो आणी शेवटी पिचून मारतो किंवा आत्महत्या करतो

माणूस माणसाला गुलाम बनवतो.
याला त्यांच्या धर्माचे पाठबळ आहे का ?

नाही म्हणजे पुस्तकात काय म्हटलेय !

दि डार्क साईड ऑफ दुबई – मूळ लेख वाचला. काहीसा पुर्वग्रहदुषित वाटू शकतो पण तथ्यांश महत्वाचा आणि खरा आहे असे वाटते. दुबईत कामासाठी (एम्. एन. सी. कंपनीतील उच्च पदावरील कामे करणाऱ्यांचा यात समावेश नाही) गेलेल्या बऱ्याच लोकांचा हाच अनुभव थोड्या फार फरकाने परत आलेल्या लोकांकडून मी ऐकलेला आहे, अगदी हॉटेलमध्ये गिटार वाजवायला गेलेल्या व्यक्तीपासून ते हॉटेल मॅनेजमेंट करून तेथे नोकरी करण्यासाठी गेलेल्या लोकांकडून. आपल्यापेक्षा बांग्लादेशी आणि इतर आपल्यापेक्षा गरीब /अप्रगत देशातून तिकडे गेलेल्या लोकांचे जास्त हाल होतात असे ही लोकं म्हणतात.

मिसळपाववर बरेच सदस्य दुबईत असतील किंवा नोकरी निमित्त जाऊन आले असतील त्यांचे अनुभव काय आहेत?

अवांतर - मूळ लेखात, भारतीयांपेक्षा फिलिपिनो जास्त हुशार असतात या ब्रिटीश महिलेच्या मताची अंमळ मजा वाटली.

लेख मला बरच अतिरंजीत आणि एकतर्फी वाटला. ह्या लांबलचक लेखातला पहिला किस्सा वाचला तो न रुचल्याने पुढचा भाग वाचला नाही. पहिल्या किस्स्यात एका कॅनडाच्या जोडप्याची कथा दिली आहे. दुबईत असल्यचा फायदा घेउन भरपुर पैसा उधळल्यावर कर्जबाजारी झाल्यावर नवर्याला तुरुंगात टाकण्यात आले असे त्यात दिले आहे. कर्ज फेडले नाही म्हणून तुरुंगात टाकणे ही शिक्षा थोडी जाचक वाटते पण तो त्यांचा कायदा आहे. तिथे लोकशाही नाही. तिथले कायदे वेगळे आहेत. हे सगळे माहित न करता पैसा उधळणे आणि मग तुरुंगाची हवा खायला लागल्यावर त्याचे खापर दुबईवर फोडणे हे काही पटले नाही. दुबईत राहणारे मिपाकरांनी ह्यावर अधिक माहिती द्यावी.

लेख मला बरच अतिरंजीत आणि एकतर्फी वाटला. ह्या लांबलचक लेखातला पहिला किस्सा वाचला तो न रुचल्याने पुढचा भाग वाचला नाही. पहिल्या किस्स्यात एका कॅनडाच्या जोडप्याची कथा दिली आहे. दुबईत असल्यचा फायदा घेउन भरपुर पैसा उधळल्यावर कर्जबाजारी झाल्यावर नवर्याला तुरुंगात टाकण्यात आले असे त्यात दिले आहे. कर्ज फेडले नाही म्हणून तुरुंगात टाकणे ही शिक्षा थोडी जाचक वाटते पण तो त्यांचा कायदा आहे. तिथे लोकशाही नाही. तिथले कायदे वेगळे आहेत. हे सगळे माहित न करता पैसा उधळणे आणि मग तुरुंगाची हवा खायला लागल्यावर त्याचे खापर दुबईवर फोडणे हे काही पटले नाही. दुबईत राहणारे मिपाकरांनी ह्यावर अधिक माहिती द्यावी.

आपले महाप्रतापी, दॄढनिश्चयी वादळातही दीपस्तंभाप्रमाणे भासणारे असे पंतप्रधान ज्यांनी दोन इटलीकर गुन्हेगारांना परत आणले

आणि अजमल कसाब, अफजल गुरु यांना फाशी देऊन सचिन तेंडुलकरपेक्षाही लोकप्रिय झालेले
सुशीलकुमार शिंदे याबाबत काय करु शकतात.

त्या दोघांनी मनावर घेतले तर ते काहीही करु शकतात.

आपल्या पंतप्रधाना॓नी कडक निषेध खलिता पाठवला पाहीजे. डुबैचा शेख पहा कसा लोका॓ना चा॓गले वागवतो त्यान॑तर!
:)

सह् मत

खरे तर भारत सरकारने अशी फसवणूक केली जाऊ नये म्हणून काहीतरी केले पाहिजे

मी अनेकदा भारत सरकारतर्फे अश्या फसवणूकीसंबंधीच्या जाहिराती टिव्ही, वृत्तपत्रे वगैरे मध्ये अनेकदा वाचतो. लोकांना फसवणे गैरच, तशा शिक्षेच्या तरतुदीही आहेत. त्या व्यतिरिक्त, एकदा माणसाने परिस्थितीपोटी म्हणा कशीही म्हणा रिस्क घ्यायची ठरवलीच तर सरकारने काय करायला हवे असे वाटते?

असरानी दुबै म्हणुन लोकांना मढ आयलंड वर नेवुन सोडतो हे आठवले. (बाप नंबरी बेटा दस नंबरी)

*** खरे तर भारत सरकारने अशी फसवणूक केली जाऊ नये म्हणून काहीतरी केले पाहिजे. खोटी आश्वासने दिली असतील तर त्याविरुद्ध खटले भरले पाहिजे***किंवा मग त्यांनी आपल्या नागरिकांचे हित बघितलेच पाहिजे. असल्या खोटारड्या एजंटच्या मुसक्या बांधल्या पाहिजेत.****

हि खुप भाबडि वाक्य वाटली.

गेला खुप काळ मी आखाती देशामधे आहे. आणि भारतिय व्यवस्थापन आणि पाश्चिमात्य व्यवस्थापन या दोन्ही प्रकारच्या व्यवस्थापनचा पुरेपुर अनुभव घेतला आहे. त्यमुळेच ह्या विशयावर हे माझे २ डिरॅम्स....

आखातातिल भारतिय कामगारान्च्या दुर्व्यवस्थेला तेथिल भारतिय व्यवस्थापन उद्योग आणि त्या उद्योगान्ना मनुश्यबळ पुरवणारे परत भारतिय 'उद्योग' च कारणीभुत आहेत हे माझे निरिक्शणान्ती झालेले मत आहे.

मस्कत मधे असताना माझा नवरा एका भारतिय कम्पनित होता. आम्हि तिथे कुठलेहि अतिरिक्त पैसे ना भरता आलो होतो. पण तिथे आणल्या गेलेल्या कामगरान्च्या कहाण्या ऐकुन मन सुन्न झाले. ह्या कम्पनिच्या मालकाच्या मुलीचे मुम्बै मधे मनुश्यबळ पुरविण्यचे कार्यालय आहे आणि तिथुनच मस्कत मधे कामगार भरती केलि जाते. या नोकरिचे आणि एकुणच तिथले आमिश दाख्वुन , मस्कत मधे पोचविण्यासाठी सुमारे ७०००० ते १,००,००० ईतकि रक्कम आगाऊ घेतलि जाते. पगार मिलणार असतो सुमारे ३२ ओमानी रीयाल (५००० रु). तिकडे गेल्यावर दर महिना १० ओरी जेवण्या चे आणि राहाण्याचे म्हणुन कापुन घेतात. जे कामगार हि आगाउ रक्कम ना देता येतात त्यान्ना सुमारे एक वर्श काहिहि पगार दिला जात नाहि. कामगारान्चि राहण्याचि व्यवस्था म्हणजे एका १०*१० च्या खोलित ४ ते ५ जण आणि ते पण एसी शिवाय. पासपोर्ट तर आल्याबरोबरच काढुन घेतल्या जातो. (आमचाहि घेतला होता, उच्चशिक्शित असुन सुध्हा). सुमारे १००० जणासाठी १ डॉक्टर होता. तो आठवड्यातुन २ दिवस असायचा. कामगारन्ना फक्त १/२ दिवस आठवडी सुट्टी मिळायचि. एथे आम्हि जेमतेम १ वर्शच टीकु शकलो.

नन्तर कतार मधे एका पाश्चिमात्य व्यवस्थापन असलेल्या उद्योगात आहोत आणी भारतिय व्यवस्थापन जगात सगळ्यात वाईट का समजले जाते ते कळतेय.

सगळ्या आखाति प्रदेशात कामे कन्त्राटि-सब कन्त्राटि-सब सब कन्त्राटि अष्या पद्धतिने चालतात. मुख्य कन्त्राट अरबी कम्पनिला मिळते अनि मग सब कन्त्राटि-सब सब कन्त्राटि मिळवण्यात भारतिय कम्पन्या असतात. कन्त्राटाचे सगळे लाभ त्यान्ना मिळतात पण त्यान्च्याच कामगार वर्गापर्यन्त मात्र ते झिरपत नाहित. कागदोपत्री सगळे मॅनॅज केले जातेच (त्यात भारतियान्चा हात कोनिहि धरु शकणार नाहिच!!). अगदि पाश्चिमात्य व्यवस्थापन आणि भारतिय व्यवस्थापन यान्च्या लेबर कॅम्प्स मधेहि जमिन-अस्मानाचे अंतर असते. पासपोर्ट ठेवुन घेणे ईत्यादि प्रकार पण जास्तकरुन भारतिय व्यवस्थापन मधेच चालतात, कामगारान्चे आणि उच्चशिक्शितान्चे सुद्धा.

काहि देशान्चे अगदि ईन्डोनेषिया आणि फिलिपाईन्स चे पण काम्गार पाठविण्याचे काहि नियम आहेत, उदा. मिनिमम वॅजेस ईत्यादि. पण आपल्या सरकारचे असे काहीही नियम नाहित आणि त्याचाच फायदा आपलेच लोक आपल्याच लोकान्ना नाडण्यासाठी करतात.

अश्या लेबर कॅम्प्स वर कधिमधि धाडी पडतात आणि सापडलेले कामगार डेटेन्शन सेन्टर मधे पाठवले जातात. तिथे ते वर्शानुवर्शे पण राहतात, त्यान्च्या पेरेन्ट कम्पन्या त्यान्चि कुठलिहि जबाबदारि घेत नहित.

ईथे गमतिने असे म्हणले जाते कि एखादा गुन्हा घडला कि त्याच्या स्वरुपावरुन तो कुठल्या नॅशनॅलिटीनी केला ते ओळखता येते........मेड्स, नोकरान्ना मारहाण-----बहुतकरुन ईजिप्शिअन, सुदानि
भुरट्या चोर्या--------------------बान्ग्लादेशि
illicit रीलॅशन्स------------------फिलिपिनो
ड्रन्क ड्रयविन्ग,illicit रीलॅशन्स------पाश्चिमात्य
भयन्कर रोड अ‍ॅक्सिडेन्त्स------कतारि , अरबि

आणि लाचखोरि, कगदपत्त्रान्चा गडबडझोला, स्कॅम्स-------भारतिय आणि भारतिय उपमहाद्विपीय

खूप खूप आहे लिहिण्यासारखे. हि सगळि कारस्थाने अर्थातच सगळ्या चेन ल मॅनॅज करुन चाल्तात त्यामुळे भारतिय वकिलातिचे सिद्धा काहि चालत नाहि.

प्लीज, भाबडेपणा म्हणल्यामुळे रागाउ नका. आपलीच माणसे आपल्यातल्याच दुर्बल घटकान्ना जि वागणुक देतात ना ते पाहुन खरच खूप फ्रस्ट्रेशन येत. 'दुबईची काळी बाजू' नव्हे, मला म्ह्णायचीय ती 'दुबईतील आणी एकन्दरीतच आखातातील भारतिय कम्पन्यान्ची काळी बाजू!

सगळ्याच कम्पन्या पासपोर्ट काढुन घेत नाहित. वेस्टर्न मॅनेजमेन्ट वाल्या कम्पन्या पासपोर्ट काढुन घेत नाहित. आता आमचाही पासपोर्ट आमच्याच कडे आहे. पासपोर्ट काढुन घेणे हे पुर्णपणे बेकायदेशीर आहे. पण भारत आणि भारतासारखेच ईतर विकसनशील देश, तसेच मागास देश (ऊदा. इथिओपीया वगईरे) यान्ची मॅनेजमेन्ट असलेल्या बर्याच कम्पन्या मधे पासपोर्ट काढुन घेतला जातो. कामगारान्ना आपल्या गरजेनुसार सुत्तीवर जाता येऊ नये याची अशी खबरदारी घेतली जाते. ही अप्रत्यक्श वेठबिगारी च आहे.

गेली ३२ वर्षे मी मस्कतमध्ये नोकरी/व्यवसाय करीत आहे. वरती 'स्वप्नांची राणी' ह्या सदस्यांनी म्हंटल्याप्रमाणे मला स्वतःला किंवा माझ्या ओळखितल्या कोणालाही असा अनुभव आल्याचे ऐकिवात नाही.
भारतिय व्यवस्थापनाच्या काही कंपन्या, उदा. शापुरजी पालनजी, खिमजी रामदास, अल तुर्की इ.इ., मलाही माहित आहेत. ह्या सर्व कंपन्यांमध्ये पगार कमी असतो. (नोकरीवर रुजू होताना उमेदवाराला पगार आणि इतर भत्ते ह्यांची पूर्वकल्पना दिलेली असते.) पण इतर सुविधा उत्तम असतात. राहायच्या जागा, जेवण्याच्या मेस, वैद्यकिय सेवा आणि त्यांच्या दुकानांमध्ये सवलतीच्या दरात वस्तू उपलब्ध असणे इ.इ.सोयी सुविधा असतात. ह्या मोठ्या कंपन्या झाल्या. त्या खाली लहान कंपन्या, जास्त करून कन्स्ट्रक्शन कंपन्या, इथे परिस्थिती जरा वाईट असते. पण फसवणूक नसते. इथेही जास्त काम असते आणि कंपनीला मिळालेल्या काँन्ट्रॅक्टनुसार ओव्हरटाईम वगैरे असतो. शहरात असणार्‍या कंपन्यातील कामगार त्यांच्या भारतातील राहणीमानापेक्षा सुखात असतात. (त्यांच्या खर्च करण्याच्या पद्धतीवरून जा॑णवते). खुपशा कंपन्यांचे,त्यांची कॉन्ट्रॅक्ट्स शहरापासून दूर असल्याने, शहराबाहेर कँप्स असतात. तिथेही राहण्याची, जेवण्याची बर्‍यापैकी व्यवस्था असते. कँटीन मध्ये कॉमन टिव्ही असतो जो रात्री उशीरापर्यंत चालू असतो. आठवड्यातून एक दिवस, शुक्रवारी, सुट्टी असते. सुट्टीच्या दिवशी शहरात जाण्या-येण्यासाठी कंपनीची ५० सिटर बसची मोफत सेवा असते. ह्यांचेही पगार आणि ओव्हरटाईम धरून बर्‍यापैकी उत्पन्न असते. आठवड्याच्या सुट्टीला शहरात आले की सामानाची भरभरून खरेदी करतात. ह्यात साबण, साड्या, मुलांची खेळणी, परफ्यूम्स, ऑडिओ-व्हिडिओ सिडीज, सिगरेट्स इ.इ.चा भरणा असतो. काळ्या बाजारातून रम, व्हिस्की दुप्पट ते तिप्पट दराने खरेदी केली जाते (कधी कधी चौपट दर सुद्धा दिला जातो), मोठ्या हॉटेल्सच्या, जसे की ओमान शेरेटन, हौझीच्या खेळात सहभागी होतात. तिथेही बिअर वगैरे पित असतात.
ह्या खाली अगदी छोट्या कंपन्या असतात ज्या जास्त करून अरबांच्या प्रोप्राईटरी कंपन्या असतात. इथे कामगारांचे जीवनमान वाईट असते. पगार कमी असतो तोही नियमित मिळत नाही. राहण्याची व्यवस्था कोंडवाडा बरा अशी असते. पण ह्या भारतिय कंपन्या नाहीत. ह्या अरबी कंपन्या. त्याही सर्व वाईट नसतात. पण काही नक्कीच वाईट असतात.
आता पासपोर्ट ठेऊन घेण्याबद्दल. मी १९८१ साली शरिकत फॅनिया ओमानिया (ओमानची टेक्नीकल कंपनी)नांवाच्या गोर्‍यांच्या व्यवस्थानात आलो. त्यांनीही माझा पासपोर्ट त्यांच्या कस्टडीत ठेवून घेतला होता. ह्यात वेठबिगारी काही नाही. कंपनीतल्या भारतिय कर्मचार्‍यापासून ते गोर्‍या मॅनेजर्स पर्यंत सर्वांचेच पासपोर्ट कंपनीच्या ताब्यात असायचे. ह्यात आपलाही फायदा असतो. व्हिसा, पासपोर्ट नुतनी करणाच्या तारखा/वेळा आपल्याला लक्षात ठेवाव्या लागत नाही. कंपनीच सर्व करत असते.
पूर्वीच्या काळी पासपोर्ट आपल्याकडेच असायचे परंतु कित्येक घटना अशा घडल्या की कर्मचार्‍यांनी कंपनीला आर्थिक गंडा घालून रातोरात भारतात/युरोपात पलायन केले. अशा घटना वारंवार घडू लागल्यावर सावधगिरी म्हणून काही कंपन्यांनी (फक्त भारतिय व्यवस्थापनांच्या नाही, युरोप, युके आणि अमेरिकन व्यवस्थापनांच्याही कंपन्यांनीही) पासपोर्ट स्वतःकडे ठेवण्यास सुरुवात केली. फक्त रजेवर जाताना कर्मचार्‍याच्या हाती पासपोर्ट सुपूर्त केला जाई.
गुन्हे करणं, अरबांना फसवणं, कंपन्यांना लुबाडणं ह्यातही कर्मचारी मागे नसतात. अग्रभागी पाकिस्तानी आहेत, क्रमांक दोनवर बांगलादेशी आहेत आणि अत्यल्प प्रमाणात भारतिय आहेत. परंतु एकदा फटका बसला (आर्थिक) की त्यांच्या (अरबांच्या) समाजातही त्यावर चर्चा होते आणि तोडगे काढले जातात. त्यात वाईटांबरोबर चांगलेही भरडले जातात.
सर्व भारतिय दलाल फसवेगिरी करणारे नाहीत. नोकरी देणार्‍या मोठ्या कंपन्या चांगल्या आहेत. मी स्वतः मॅक्निनॉन मॅकेन्झी कंपनीच्या मार्फत मस्कत मध्ये आलो. कुठेही कसलीही फसवेगीरी नाही. व्यक्तिगत पातळीवर दलाली करणारे काही जणं फसवेगिरी करतात. परंतु, त्यालाही इच्छुक उमेदवाराचा अशिक्षितपणा, आखाती प्रदेशा जाऊन रातोरात श्रीमंत होण्याची लालसा आणि ऐकीव माहितीवरुन आखाताबद्दल मनात चितारलेलं स्वप्ननगरीचे चित्र ह्या गोष्टी कारणीभूत असतात. तुमचा अशिक्षितपणा, उतावळेपणा जोखून तुम्हाला 'सावज' बनविलं जातं.
मस्कतमध्ये यायच्या ३-४ वर्षे आधी (१९७७) एका दलालाने मला सौदी अरेबियाच्या पोर्ट्मध्ये नोकरी देतो असे सांगितले. माझ्यागाठी पोर्टमधील कामाचा (टॅली क्लार्क) काही अनुभव नसल्याचे मी सांगताच त्याने सांगितले त्याची तुम्ही काळजी करू नका. आणि त्याने बॉम्बे पोर्ट ट्रस्टचे माझ्या नांवाचे ५ वर्षाच्या अनुभवाचे लेटर आणून माझ्या हाती दिले. त्यावर बॉम्बे पोर्ट ट्रस्ट्च्या अधिकार्‍याची रितसर सही आणि शिक्का होता. पण तिथेच माझ्या मनांत पाल चुकचुकली. पुढे त्याने ५०००/- कमिशन,जे आधीच आम्हा दोघांत ठरले होते, ते कुणा दिल्लीच्या मेन दलालाच्या वाढिव मागणीची सबब पुढे करून ७०००/- केले. तिथेच मी नकार दिला. मी माझा पासपोर्ट त्याच्या हातून परत घेतला आणि त्याच्या ऑफिसला रामराम ठोकला. त्याच्या अगदी पुढच्याच आठवड्यात त्याच्या ऑफिसवर धाड पडली आणि तो पळून गेला.असो. वाईट प्रवृत्तीची माणसं आणि त्यांना भुलणारी माणसं, जगात सर्वत्र असतात. भारतात आहेत, आखाती प्रदेशातही आहेत. आपण सावध राहून जीवन जगायचं असतं.
ह्या लेखनप्रपंचाचा उद्देश फक्त भारतिय व्यवस्थापनाच्या कंपन्या वाईट असतात असा गैरसमज पसरू नये हा आहे.
खुपशा कामगारांच्या हाती भारतात त्यांना मिळायचा त्यापेक्षा जास्त पैसा हाती खुळखुळतो. इथे भारतापेक्षा जास्त प्रलोभनं आजूबाजूला असतात. कामगार पैसा उधळतो आणि भारतात बायको-मुलं वंचित राहतात. मी एक भारतिय कंपनी अशी बघितली आहे जी आपल्या कर्मचार्‍याला जेवणखाण, राहायची व्यवस्था पुरविते, ठराविक 'पॉकेट मनी ' देते आणि पगार त्याच्या आणि पत्नीच्या जॉईंट खात्यात पाठवते.

आपण दुसर्‍या देशात आलो आहोत. त्यांचे कायदे, संस्कृती, तुमच्याकडे बघण्याचा दृष्टीकोन वेगळा आहे ह्याचे भान ठेवल्यास ह्या वेगळ्या वातावरणात राहायलाही आपण सरावतो. अगदी १ टक्का लोकांना परत जाण्यात समस्या येतात बाकी ९९ टक्के लोकांना काही त्रास असल्यास हा देश सोडून केव्हाही भारतात परतता येतं. तुम्ही कुठला गुन्हा केला नसेल तर इथे लेबर कोर्ट नांवाची संस्था आहे. जिथे तुम्ही तुमचे गार्‍हाणे मांडून परत जाऊ शकता. कोणीही तुमचा पासपोर्ट किंवा तुम्हाला अडवून ठेवू शकत नाही. तुमचे वागणे स्वच्छ असावे. एखाद्या केस मध्ये एखाद्याला अडकविण्यासाठी त्याचा स्पॉन्सर खोटे बोलत असेल तर तेही उघड होऊ शकते/होते आणि तुम्हाला न्याय मिळतो.
म्हणजे इथे अन्यायकारक घटना घडतच नाही का? तर तसे नाही. अन्यायकारक घटनाही घडतात पण अगदी १ टक्क्यापेक्षाही कमी.

स्वप्नांची राणी यांचा प्रतिसाद वाचून थोडे बरे वाटले तर पेठकरकाकांचा प्रतिसाद वाचून बरेच बरे वाटले, नाहीतर माझ्या डोळ्यासमोर जे (काल्पनिक्)चित्र होते ते फारच भिषण होते. मन काहीवेळ अस्वस्थ झाले होते.

पिडीत कामगारांना मदतीसाठी लेबरकोर्ट आहे. भारतिय वकिलात आहे. स्वयंसेवी संस्थाही आहेत. अगदी, खाण्यापिण्याच्या मदतीपासून भारतात सुरक्षित पोहोचण्यासाठीची सर्व मदत अशांकडून मिळते. परंतु, असे बाधित कामगार हे कमालिचे अशिक्षित असतात. त्यांना भाषेचीही समस्या असते. संकोची असतात. त्यांच्या त्यांच्या वर्तुळाबाहेर कोणाजवळ आपल्या समस्या मांडत नाहीत त्यामुळे त्यांना मदत मिळणे दुरापास्त होते. एकट्या दुकट्या कामगारापेक्षा ५-१० किंवा जास्त कामगार पिडीत असतील तर कोणाच्या आणि कोणाच्या सल्ल्यावरून वकिलातीत संपर्क करतात किंवा पोलीस स्टेशनला जातात आणि त्यांच्या बाबतीत हालचाल सुरु होते. स्थानिक वर्तमान पत्रातही अशा केसची माहिती येते आणि मदतीचा ओघ सुरु होतो.
मध्यंतरी बेकायदेशीर आप्रवासी आणि ज्यांच्या पासपोर्ट किंवा स्पॉन्सरचा पत्ता नाही अशा अनेकांना भारतिय वकिलातीने 'आउट पास' नामक परवाना पत्र देऊन त्यांच्या भारतात परतण्याची सोय करुन दिली होती. त्याचा फायदा अनेक कामगारांनी (कायदेशीर आणि बेकायदेशीर) घेतला होता. संकोच, अज्ञान, अशिक्षितपणा, भिती अशा अनेक कारणांमुळे हे बाधित कामगार आहे तिथेच मुकाट राहतात. पुढे येत नाहीत. त्यांच्या ह्या असहाय्यतेचा फायदा अरब घेतात (सर्वच नाही, कांही जणंच) आणि पिळवणूक होते. सुशिक्षितांमध्ये हे प्रमाण शून्य आहे.

आखातामध्ये सुद्धा दुबई, सौदी, शारजा, मस्कत, कुवेत हे सगळे देश एकासारखे एक नाहीत. तिथे रहाणार्‍या भारतीय आणि युरोपियन वंशाच्या लोकांना मिळणारी वागणूक निरनिराळी असते असे ऐकले आहे.

प्रत्येक आखाती देशाचा स्वभाव, राहणीमान, हवामान, कायदेकानू इ.इ. वेगवेगळे आहेत. दुबईचे व्यावसायिकरण झाल्यामुळे बरेच स्वातंत्र्य आहे तर सौदी अरेबिया जास्त मुलतत्ववादी असल्याकारणाने कायदे जास्त कडक आहेत. बाकी सर्व देश ह्या दोन टोकाच्या वातावरणांच्या अधे-मधे कमी अधिक प्रंमाणांत आहेत. भारतिय आणि युरोपियन लोकांना वेगवेगळी वागणूक मिळण्याची अनेक कारणे आहेत. गोर्‍या कातडीचे आकर्षण, त्यांच्या पुढे आपण कमी असल्याची अनाठायी भावना त्यामुळे त्यांच्या तथाकथित वर्चस्वापुढे झुकण्याची आपली (अरबांसकट सर्वांचीच) सवय,त्यांच्या वकिलातींची खंबीर भूमिका आणि आपल्या वकिलातीची बोटचेपी धोरणं, भारतिय कुशल-अकुशल कामगारांची भरमसाठ उपलब्धता ह्या सर्व बाबींमुळे गोर्‍यांचा वरचष्मा ह्या देशांमध्ये आहे. त्याची तीव्रता पूर्वी फार होती. आता अरबही शहाणे झाले आहेत. गोर्‍या कातडीव्यतिरिक्त जास्त काही वेगळेपणा त्यांच्यात नाही ह्याची जाणीव झाल्याने आणि त्याहून चांगले कर्मचारी भारतातून स्वस्तात मिळत असल्याने गोर्‍यांचे इथले वास्तव्य हळू हळू कमी झाले आहे.

स्थानिकांचा वरचढपणा हळूहळू वाढतो आहे. पण तो साहजिक आहे.

भारतिय आणि युरोपियन लोकांना वेगवेगळी वागणूक मिळण्याची अनेक कारणे आहेत. गोर्‍या कातडीचे
काका योग्य शब्दात विश्लेषण केले आहे ,
फक्त गोर्‍यांच्या वर्चस्वाच्या दृष्टीने म्हणाल तर हा कातडीचा प्रश्न नाही आहे ,
बहुतांशी अरब दुबई व अबुधाबी मधील आपल्या मुलांना अमेरिकन किंवा इंग्लिश शाळेत शिकायला पाठवतात व पुढे त्यांच्या शाळा युरोपातील व अमेरिकेतील युनिवर्सिटीच्या सोबत बांधील असतात , व त्यांची शाखा गल्फ मध्ये असते,
लहानपणापासून ह्यांना शिकवणारे गोरे शिक्षक असल्याने व आपल्याकडील पैसा कसा व कुठे खर्च करायचा हे चंगळवादी आयुष्य जगण्यास शिकवणारे शेवटी गोरे आहेत ,
अरबांना गाड्या व ब्रॅड असलेल्या वस्तूंची चटक लावणारे गोरे आहेत ,
व माझ्या पाहण्यात अनेक युरोपियन कंपन्या त्यात जर्मन सुद्धा आल्या , आपल्या राजकीय प्रभावाचा वापर करून काम मिळवतात.
आपले परराष्ट्र धोरण इतके वर्ष गल्फ बाबत मुळमुळीत होते , आता ते कडक होत आहे ,
गुन्हेगार हस्तांतर असो किंवा इतर मुद्दे भारत एमिरात वर दबाव टाकतो , व कामे करून घेतो.
अबुधाबीच्या इतिहाद ने दुबई ची एमिरत एअर वेज गिळंकृत केली व आता त्यांना जेट एअर वेज मध्ये गुंतवणूक करायची आहे ,
मात्र आजही हा व्यवहार झाला नाही ,
जेट आपल्या मागण्या वर अडून आहे. भारतीय कंपन्या बहुराष्ट्रीय झाल्या व ब्रिटन मधील तोट्यातील कंपन्या विकत घेऊन त्या नफ्यात चालवत आहेत हे ब्रिटन मध्ये शिकलेले आजचे आघाडीचे अरब उद्योजक पाहत आहेत ,
मागे मी उदाहरण दिले होते की ब्लेक बेरी वरून भारताने केनेडा सरकार च्या विरोधात कडक भूमीला घेतली तेव्हा सौदी ने मग आपली री ओढली
पुढे केनेडा सरकार नमले ,

ओबामा नाचे आता युरोप नाही तर भारत चीन कडे प्राधान्य असणार हे सांगणे
भारताचे रक्षा बजेट सौदी पेक्षा मोठे असणे व अरब जगताचे दोन शत्रू इराण व ज्यू राष्ट्रांशी भारताचे एकाचवेळी चांगले संबंध असणे ह्या सगळ्या घटना व ह्या सर्व जागतिक स्तरावरील घडामोडी अरब जगत पाहत आहे.
म्हणूनच आता गोर्‍यांच्या सोबत आपले सुद्धा महत्त्व तेथे वाढत आहे.
म्हणूनच भारतीयांच्या विषयी त्यांचे मत बदलत आहेत.

आमच्या दोन वर्षांच्या अबू धाबी येथील वास्तव्यात हा अनुभव आला.
येथील प्रमुख वृत्तपत्रात रोज भारताच्या अर्थव्यवस्थेचे गुणगान गात असतात.
त्यावेळी मंदी होती , युरोप , अमेरिकेच्या मानाने भारताची परिस्थिती मजबूत होती,
भारताचा एक वर्ग झपाट्याने प्रगती करतोय व भारतीय कंपन्या येथे गुंतवणूक करत आहेत , गल्फ मधील कंपन्या विकत घेत आहेत ,
दोन पाकिस्तानी मारल्या बद्दल १८ पंजाबी तरुणांना झालेला मृत्यू दंड भारतीय सरकारच्या दबावामुळे बदलला , मग सरत शेवटी ब्लड मनी चा मार्ग दाखवून त्यांना भारतात आणले गेले ,
ह्या साठी लागणारा पैसा भारतीय लोकांनी जमा केला ,
भारताबाहेर मी २००३ साली आलो व २००७ ते ९ दरम्यान अबुधाबी येथे होतो ,
तेव्हा तेथेच नव्हे तर युरोपात सुद्धा भारताविषयी इमेज , मत सकारात्मक दृष्ट्या बदलली आहेत ,
आणि मुंबई येथील बिल्डींग साईट वर काम करणारे लोक व त्यांची जीवन शैली , पाहता दुबई , अबुधाबी येथील कामगार बरेच सुखात आहे
येथे असणारी प्रचंड स्वस्ताई व करमुक्त पगार , गोर्यांना ह्यांच्या देशात स्वतःचा देश सोडून येथे स्थलांतरित होण्यास प्रवृत्त करते ,
युके , व जर्मन लोक आपापले देश सोडून येथे प्रचंड प्रमाणात स्थायिक झाले आहेत.
मंदीच्या काळात सुद्धा दिलेल्या वाचनाला जागण्या साठी दुबई मेट्रो
रात्रीचा दिवस करून नियोजित वेळात पूर्ण केली जाते ,
ह्या धडाडीची नोंद समस्त जगाने घेतली ,

खूप छान प्रतिसाद पेठकर काका! "आपण दुसर्‍या देशात आलो आहोत. त्यांचे कायदे, संस्कृती, तुमच्याकडे बघण्याचा दृष्टीकोन वेगळा आहे ह्याचे भान ठेवल्यास ह्या वेगळ्या वातावरणात राहायलाही आपण सरावतो. अगदी १ टक्का लोकांना परत जाण्यात समस्या येतात बाकी ९९ टक्के लोकांना काही त्रास असल्यास हा देश सोडून केव्हाही भारतात परतता येतं. तुम्ही कुठला गुन्हा केला नसेल तर इथे लेबर कोर्ट नांवाची संस्था आहे. जिथे तुम्ही तुमचे गार्‍हाणे मांडून परत जाऊ शकता. कोणीही तुमचा पासपोर्ट किंवा तुम्हाला अडवून ठेवू शकत नाही. तुमचे वागणे स्वच्छ असावे. एखाद्या केस मध्ये एखाद्याला अडकविण्यासाठी त्याचा स्पॉन्सर खोटे बोलत असेल तर तेही उघड होऊ शकते/होते आणि तुम्हाला न्याय मिळतो.
म्हणजे इथे अन्यायकारक घटना घडतच नाही का? तर तसे नाही. अन्यायकारक घटनाही घडतात पण अगदी १ टक्क्यापेक्षाही कमी. " याला तर विशेश अनूमोदन!

पण तुम्हि ज्या मोठ्या कम्पन्यान्चि नावे घेतली आहेत ना, त्यातल्याच एका मधला हा पुर्ण जेन्युईन ह्याचि देही याची डोळा घेतलेला अनुभव आहे. अहो वोल्टास आणि एल एण्ड टि सारख्या कम्पन्यान्ची हिच कथा आहे तर वर वर्णन केलेल्या तर कछी कम्पन्या आहेत. मला कुठल्याही समुदायाबद्दल कसलेही जनरलाय्झशन करायच नाहिये. पण काठावर उभे राहुन पाण्याच्या खोलिचा अन्दाज येत नाहि, वरून सगळेच शान्त शान्त वाटते. पण आम्हि पाण्यात उतरलो होतो. हा अनुभव ही ऐकिव माहिति नाहिये.

अर्थात परत तेच म्हणते " 'दुबईची काळी बाजू' नव्हे, मला म्ह्णायचीय ती 'दुबईतील आणी एकन्दरीतच आखातातील भारतिय कम्पन्यान्ची काळी बाजू!"

भारतिय कम्पन्यान्बद्दल मि खरच फार गोड बोलु शकणार नाहि. पण प्लीज यावरून सगळे आखातच काळे असा गैरसमज करून घेऊ नये. आम्हि लोकानी एथे आल्यापसुन ऊलट कित्येकाना गल्फ मधे येण्यसाठी प्रोत्साहनच दिले आहे. ज्या स्टेट ओन कम्पन्या आहेत (ऊदा. कुवैत ऑईल, कतार पेट्रोलीयम ई.) त्यान्च्यामधे डायरेक्ट कॉन्ट्रक्ट मधे नोकरीला असणे म्हणजे 'पान्चो उन्गलीया घी मे और सर कढाई मे" अशी परिस्थिती आहे. ह्या कम्पन्या आपल्या कर्मच्यार्यान्चे जसे लाड करतात, भारतिय कम्प्न्या त्यान्च्या जवळपास ही पोचणार नाहित.

लोकहो, आखातात यायचे तर ह्या आणी ईतर मोठ्या वेस्टर्न , युरोपियन कम्पन्यान्मधेच. जवळपास ८ आकडी वार्शिक करमुक्त वेतन, ४ अपत्यान्पर्यन्त शाळेचा खर्च, वार्षीक ३६ वर्किन्ग डेज ईतकी भरपगारि सुट्टी, याशिवाय दर वर्शि जवळपास २० दीवस ईदची सुट्टी, मोफत पन्चतारान्कित वैद्यकिय सेवा (हो, हो डेन्टल पण!!) , वर्षातुन एकदा समुर्ण परिवारासाठि आपल्या देशात जाण्यासाठी राऊन्ड ट्रीप विमान भाडे, याशिवाय बोनस ई. पण!

आखातातील वातावरण अतीशय सेफ आहे. क्राईम रेट खूप कमी आहे. सौदि सोडल्यास कुठेहि कपड्यान्चे ई. कसलेही बन्धन नहिये. शिवाय भारतापासुन जेमतेम ३ तासान्चा प्रवास. त्यामुळे कुठल्याही आणीबाणि च्या प्रसन्गि ८-१० तासात घरी पोचता येते.

खूपदा ऐकिव माहीती वरुन आपण विशेशता मराठी लोक गल्फ मधे यायचे टाळतो आणि खूप मोठ्या सन्धिला मुकतो. अगदि पाश्चिममात्य सुद्धा भरपुर सन्ख्येने गल्फ मधे येतात. (अर्थात भारतिय कम्पन्यन्मधे येत नाहित)

भारतिय कम्पन्यान्मधे यायचे असल्यास सम्पुर्ण चौकशि करुन आणि सगळ्या गोश्टीन्ची लेखि हमी घेउन यावे. या लोकान्चे कोन्ट्रॅक्ट लेटेर्स कित्येकदा कुठल्याही सही शिक्क्यान्शिवाय च असतात. त्यामुळे एकदा का तुम्ही त्यान्च्या जाळ्यात अडकलात कि त्या सो कॉल्ड कोन्ट्रॅक्ट लेटेर्स प्रमाणे वागण्याचे बन्धन त्यान्च्यावर नसते.

चला, लवकर या मोठ्या कम्पन्यान्च्या दायरेक्ट वेबसईट्स जाऊन अप्लाय करा आणि एका खूप मोठ्या सन्धिचा फायदा घ्या. (अगदि पेठकर काका पण भारतिय कम्पनित आलेले नाहित, बरोबर ना..)

"येथील प्रमुख वृत्तपत्रात रोज भारताच्या अर्थव्यवस्थेचे गुणगान गात असतात." निनाद, आमह्च्याक्डे येणार्या वृत्तपत्रात जवळपास ५०-६० पाने असतात. प्रत्येक देशाला एक पान वाहिलेले असते. आणि 'भारताच्या अर्थव्यवस्थेचे गुणगान' असलेल्या पानाआधि चीन च्या अर्थव्यवस्थेचे गुणगान गायिलेले असते. असे सगळ्याच देशान्च्या बाबतित असते. पण त्यावरुन त्या देशाची ईथली स्थिति मजबुत ई. आहे असे काहि नाहिये. मि वर म्हणल्या प्रमाणे मोठ्या भारतिय कम्पन्याचे (नाव घेत नाहि) प्रोजेक्ट एथे प्रचण्ड तोट्यात गेलेले आहेत. त्यान्च्या हातातुन चालू प्रोजेक्ट पण कढुन घेतल्या गेलेले आहेत. आणि यात नुकसान अर्थात त्यन्च्या कमचार्यान्चेच केले जाते. अचानक प्रचण्ड कपात आणि उरलेल्यान्वर कामाचा मरणप्राय ओझे. आमचे एक स्नेहि सकाळि ऑफिस मधे गेले कि कधि कधि रात्रि पण घरी येऊ शकत नाहित. थोडक्यात भारतातलेच वर्किन्ग कल्चर राबविले जाते.

मिपा मी खुप महिन्यापासुन वाचतेय. जेव्हा सदस्यत्व घेतले तेव्हा मला आय डी काय घ्यावा हेच सुचत नव्हते. आणी अचानक तुमचा आय डी दिसला. त्यामुळे जर परिकथेतील राजकुमार आहे तर मग स्वप्नन्चि राणी का नको, म्हणुन हा आय डी घेतला. तुमचे लेख वाचलेत...आणि कधी कधी (च) आवडतात.... :)

.

पेठकर साहेब आणि स्वप्नांची रा. यांचे प्रतिसाद माहितीपूर्ण आहेत. धन्स.

-दिलीप बिरुटे