राष्ट्रपिता

लाक्षणिक अर्थाने पिता हो. प्रत्यक्ष नव्हे. शब्दाचा अगदी तस्साच्या तस्सा अर्थ घ्यायचा तसा तर भारत देश ही काही खरोखरची व्यक्ती नव्हे. त्यामुळे तिला तरी सर्वांची माता कशाला म्हणायचं?

शिवाय राष्ट्राचे पिता म्हणजे आपले सर्वांचे पिता (आपण सर्व मिळून राष्ट्र बनले आहे, तेव्हा त्या अर्थाने आपणच राष्ट्र).. "भारत देश" या संकल्पनेचे पिता असं नव्हे..

इत्यादि अनेक अर्थ लावता येतील.. म्हणून प्रचलित अर्थाने शब्द स्वीकारावेत आणि पुढे चालावे हे उत्तम.

हा धागा विनोदी आहे की गंभीर?

या भूमिकेला "संविधानांध" म्हणावे काय?

आसेतुहिमाचल एकजिनसी ,एकछत्री भारताची निर्मिती गांधींमुळे शक्य झाली
हे मुळीच नाकारता येत नाही.

"राष्ट्रपती" या शब्दाबद्दल काय मत आहे?

या निमित्ताने मधु लिमयेंचा हा लेख जरुर वाचा - राष्ट्रपिता कोण?

भारतावर ब्रिटीशांचे राज्य आले आणि भारतात अनेक बदल झाले. भारतात इंग्रजी शिक्षणामुळे आणि भारतीय सिंधु पर्यटन परत एकदा करायला लागल्यावर समस्त जगभरात होत असलेले बदल भारतीयांना खुणाऊ लागले. स्वातंत्र्य, समता , बंधुता ह्या मुल्यांची ओळख सुध्दा इंग्रजी सत्ता आल्यावर भारताला नव्याने झाली.

१८५७ चा उठाव जो झाला होता तो स्वातंत्र्यलढा नक्कीच नव्हता. तो होता त्या त्या स्थानिक राजांनी दिलेला लढा. त्यावेळेस भावी भारताबद्दल कसलाही समान विचार लोकांमध्ये नव्हता. मात्र विसाव्या शतकाच्या सुरूवातीला हे जगातील बदलाचे वारे भारतात आले. वेगवेगळ्या विचारसरणीच्या लो़कांनी वेगवेगळ्या विचारांनी भाराऊन टाकले.

कुणी १४ व्या वर्षी देवीसमोर बसून देशाच्या स्वातंत्र्यासाठी मरेपर्यंत लढा देईन असे म्हणून अभिनव भारताची स्थापना करत होते...
तर कुणी सरळ ताश्कंदला जाऊन कम्युनिस्ट पार्टीमधे सहभागी होत होतं.
कुणी साऊन्डर्सला गोळ्या मारत होते.. तर कुणी काकोरीला सरकारी खजीणा लुटत होते.
कुणी फ्रान्समध्ये राहून देशस्वतंत्र झाला पाहिजे म्हणून लढत होतं तर कुणी मुसोलीनी, हिटलर ते जनरल तोजोंच्या मदतीने भारत स्वतंत्र करू पाहत होतं.
तर कुणी तरी भारताच्या खेड्यापाड्यातील जनतेला, अबालवृध्दच नव्हे तर स्त्रीयांनासुध्दा रस्त्यावर येऊन स्वातंत्र्याच्या ओढीने अगदी कायदाही हातात घ्यायला लावत होता.

प्रत्येकाचे मार्ग जरी वेगवेगळे होते तरी सर्वांना समताधिष्ठीत लोकशाहीप्रणीत शासनव्यवस्था हवी होती. समाजातील सर्व स्तरातील व्यक्तींना समान संधी - समान दर्जा याबाबत सर्वांचेच एकमत होते. याला कारण असे होते की सर्व जगात अश्याच चळवळी सर्वत्र सुरू होत्या.
या चळवळीच्या यशस्वीतेने त्याकडून प्रेरणा घेण्याची , त्या चळवळींची नक्कल करण्याची, त्यांची मळलेल्या वाटेवरून जायची इच्छा प्रत्येकाची होती. कारण प्रत्येकाला आपल्या मातृभूमीची दास्यातून मुक्ती हवी होती.

याच काळात स्वतंत्र झालेल्या देशांचे झेंडे तीन किंवा अधिक रंगांचे होते म्हणून स्वातंत्र्य लढ्यात तिरंगा आला. त्याकाळात जी उपमा देण्याची व्यवस्था बाहेर होती ती सुध्दा आपल्याकडे प्रचलीत झाले. जसे भारताचे मार्टीन ल्युथर किंग, किंवा भारतचे मॅन्चेस्टर आदी.

याच काळात आणि याच पध्दतीने जगात चाललेली जी पध्दत होती की एखाद्या व्यक्तीचे कार्य जर एवढे मोठे असेल की त्याचे देशातील नागरिकांनी सतत स्मरण ठेवावे असे असेल तर त्यांना Father of the Nation म्हटल्या जात असे. त्याच पध्दतीने नेताजी सुभाषचंद्र बोस यांनी महात्मा गांधींना राष्ट्रपिता असे संबोधले. लोकांना ते आवडले तेव्हा पासून ते प्रचलीत झाले आहे.

भारत देशाला मातृभूमी म्हणने हा एक वेगळा भाग आहे तो बराचसा भावनीक व सांस्कृतीक आहे. मी तसं मानतोही. मात्र या संदर्भात महात्मा गांधीचा राष्ट्रपिता हा उल्लेख जोडणे सर्वथा अनाठायी आहे असं वाटतं. ह्या दोन्ही गोष्टी वेगवेगळ्या पातळीवरच्या आहेत. त्याची सरमिसळ अनावधानेने होत असेल ते आपण थांबवलं पाहिजे, मात्र असं म्हटल्याने आपल्या विचारसरणीच्या विरूध्द असलेला पक्ष हा मुद्दा चलनी नाणे म्हणून वापरत असेल आणि त्यासाठी असा बुध्दीभ्रम तयार केला पाहिजे, असा विचार असेल तर मी त्याची निंदा करतो.

शेवटी अश्याच अनाठायी तुलनेचे उदाहरण देतो व थांबतो. गाईला आई म्हणून पुजणारे बैलाचे पुत्र होतात का? असा प्रश्न जसा अनाठाई आणि केवळ बौध्दीक कसरतीसाठी असेल तश्याच स्वरूपाची तुलना भारतमाता व राष्ट्रपिता ही आहे असे मला वाटते.

शेवटी एकदा पुन्हा राष्ट्रपिता महात्मा गांधीना श्रध्दांजली देतो.

- नीलकांत

राष्ट्रपिता = father figure for Indians = पितृतुल्य व्यक्तिमत्व.
.
असा अर्थ असावा का?
.
असा अर्थ असेल तर त्याला आक्षेप घ्यावा का?

"राष्ट्रनायक" संविधानिक आहे की नाही ते तपासून बघितलत का??
संविधानात तशी तरतूद नसल्यास "राष्ट्र"ने सुरु होणार्‍या सगळ्या शब्दांची यादी करून कुठली उपाधी कोणाला द्यावी याबाबत तातडीने संविधान दुरुस्ती करून घेण्यासाठी देशव्यापी चळवळ उभी करायला हवी !!!!

का हो लता मंगेशकरांना 'गानकोकिळा', सुनील गावसकर्/सचिन तेंडुलकरला 'लिटलस्मास्टर' किंवा 'मास्टर ब्लास्टर' अशा उपाध्या संवैधानिक आहेत का?तरीही लोकांनी त्या आपुलकीने त्यांना दिल्या आहेत.तुम्हाला गांधीजींना राष्ट्रपिता म्हणायचे नसेल तर म्हणू नका पण त्याला संवैधानिक असण्या/नसण्याच्या हास्यास्पद मुद्द्यावरून इतका विरोध करायचे कारण आहे?ज्यांना गांधीजींना राष्ट्रपिता म्हणायचे ते म्हणतील आणि ज्यांना म्हणायचे नाही ते म्हणणार नाहीत.

गेल्या २-३ महिन्यांमध्ये दै.सकाळमध्ये एक बातमी वाचल्याचं आठवतंय -
उत्तर प्रदेशातील एका तरुणीने माहितीअधिकाराअंतर्गत 'म.गांधी ह्यांना राष्ट्रपिता संबोधले जातो तो ' ह्याबद्दल ते योग्या आहे? असा काहीसा प्रश्न विचारला होता. त्याचे सरकारी उत्तर 'हे संविधानाच्या विरोधी आहे' असं काहीसं आल्याचं बातमीमध्ये नमुद केलं होतं.

कोणाला सापडल्यास ह्या बाबीचा दुवा इथे देता येईल काय?

राष्ट्रनायीका, राष्ट्रखलनायक, राष्ट्रविनोदवीर,राष्ट्रनायकमित्र, राष्ट्रनायीकासखी इत्यादीं विषयी देखील अधिक वाचायला आवडेल.

केवळ विरोधासाठी मिसळपावचा वापर होऊ नये. यासाठी हा प्रतिसाद संपादित करीत आहोत. सदस्यांना आपले मत मांडण्याचा अधि़कार आहे. त्याचा गैरवापर होऊ नये. ही अपेक्षा आहे.

गांधींनी कधीही मला 'राष्ट्रपिता' म्हणा असा आग्रह जनतेकडे धरला नाही. सुभाषबाबूंनी गांधींचे राष्ट्रातील स्थान ओळखून त्यांना ही उपाधी दिली. ही पदवी संविधान येण्यापूर्वीच गांधींना मिळाली होती. संविधानाचा आधार घेऊन असे रेट्रोस्पेक्टिवली काही बदलता येत नसावे. आणि हो राष्ट्रपिता जर असंवैधानिक असेल तर लोकमान्य, स्वातंत्र्यवीर, हिंदूहृदयसम्राट(!), सेनापती वगैरे पदव्याही असंवैधानिकच आहेत. सगळ्याच पदव्यांचा एकदम निकाल लावू या ? कसे?

राष्ट्रप्रमुखाबाबत तुमचे हे मत वाचून एकंदर पातळी लक्षात आली. चालू द्या.

अर्थात मा. ही पंचाक्षरी शिवी जोडुन त्याची पदवी करता येईल , त्याला संविधानाची हरकत नसावी बहुधा

गांधींना राष्ट्रपिता म्हणावेच असा आग्रह धरण्याइतका गांधीभक्त मी तरी नाही.

नाही म्हटले राष्ट्रपिता तरी काही हरकत नाही.
पंचाक्षरी शिवी सुद्धा द्या. कारण ती शिवी देणार्‍याच्या मतावर गांधींचे माहात्म्य अवलंबून नाही.

दंगा करण्यासाठी धागा काढला आहे का वाटावे असे प्रतिसाद येत आहेत. पण वाईटात चांगलं म्हणण्यासारख्या २ गोष्टी. एक म्हणजे नीलकांताचा समतोल. अप्रतिम प्रतिसाद आणि जुना बिका परत सापडला!!

त्यांना श्रध्दांजली.

बघा.... या धाग्यावर पन्नास झालेसुद्धा.

गिरिजा हा बिकाचा किंवा कर्णाचा डु आयडी आहे असा संशय येथे व्यक्त करतो. :P

राष्ट्रपिता काय, सरदार काय, नेताजी काय किंवा स्वातंत्र्यवीर काय या सार्‍या घटनात्मक / संवैधानिक पदव्या आहेत/असाव्यात असे समजता तुम्ही????

या मानसिकतेचा निषेध!

मंत्रालय का कहना था कि संविधान के अनुच्छेद 8(1) शैक्षिक और सैन्य खिताब के अलावा कोई और उपाधि देने की इजाजत सरकार को नहीं देती.

भारतीय राज्यघटनेच्या कलमाची माहिती दिल्याबद्दल आभारी आहे. बाकी, म. गांधीना संविधानानुसार सरकार जरी अशी पदवी देत नसले तरी सामान्य जनतेला राष्ट्रपिता म्हणायला संविधानाने अडवलेले नाही, नाही का ?

-दिलीप बिरुटे

आम्ही , राष्ट्रपिता ( अन तेही भारताचे ? ) , ह्या शब्दावर जोरदार आक्षेप नोंदवत आहोत

ओखय! आय विल किप दॅट इन मा माइंड! डाँ बॉदर योर्सेल्फ अनिमोर प्लिज. थॅंक्यु.

तसेच

माझ्या कडुन ह्या राष्ट्रपिता महात्मा गांधिना मनःपुर्वक श्रध्दांजली ! तुमच्या इतका जनाधार आधुनिक भारताच्या इतिहासात उघडपणे कोणालाही जोडता आला नाही. तुम्ही दाखवलेला सत्याग्रहाचा मार्ग आज भलेही तथकथित मेणबत्ति संप्रदायाचे स्वरुप घेउ पहात असेल पण आजही तो सुधारणेची कास धरायचा, जनशक्ति दाखवायचा एक उत्तम शातंतापुर्ण तरीही अतिशय प्रभावी मार्ग आहे. ह्या मार्गावर चालायला आम्हा भारतियांना अक्कल व क्षमता दिलीत म्हणून तुमचा अभिमान आहे.

आज तुम्ही असतात तर मध्यमवर्गाला डोळ्यासमोर ठेउन चालणारी स्वतंत्र भारतातील अंदोलने अतिशय प्रभावी उपयुक्त व जितकी आज आहेत तितकी दिशाहीन राहिली नसती. इंग्रजांविरुध्दचा जो व्याकप लढा सर्वात यशस्वी ठरला तो आपल्या प्रेरणेने सुरु झाला व फोफावला या बद्दल देश तुमचा अतिशय आभारी आहे.

शाळेत व लहान पणी ऐकलेल्या "गांधी जोक्स " मुले गांधी हा राष्ट्र पिता नसून "राष्टीय विनोद" आहे असेत वाटत होते व वाटत्येय.......
संपादक मंडळीनी परवानगी दिल्यास त्यातले काही "गांधी" जोक्स शेअर करायला आवडतील. ह्या निमित्ताने...

राष्ट्रपिता या शब्दात संस्कृत आणि पर्यायाने हिंदुत्वाचा वास येतो. राष्ट्रपिता शब्दाचा पर्यायाने हिंदुत्वाचा agenda पुरस्कृत करणार्‍या विचार जंतांचा तीव्र निषेध

गांधीजींविषयी म्हणाले होते "गांधीजींचे नेतृत्व हे शहरी सुशिक्षितांच्या बौद्धिक चर्चांवर अवलंबून नसून खेडोपाडी पसरलेल्या जनतेतील लोकप्रियतेवर अवलंबून आहे."
नेतृत्व हे लादले जाऊ शकत नाही तर ते जनतेने स्वीकारावे लागते. त्यासाठी शत्रूला उघडपणे आव्हान देण्याची हिम्मत दाखवावी लागते. ती हिम्मत ज्याच्याकडे असेल त्याच्या पाठी जनसमुदाय उभे राहतात. महत्व शस्त्रांना नसून लढण्याच्या धैर्याला असते. ब्रिटीशांच्या विरोधात देशव्यापी चळवळी कोणी उभ्या केल्या आणि वारंवार जनआंदोलने करून ब्रिटीश सरकारचा जनाधार कोणी कमकुवत केला याचे उत्तर हे ज्यांच्या हितसंबंधांच्या विरोधात जाते त्यांनी गांधींचे महात्म्य नाकारावे ह्यात आश्चर्य वाटण्याचे कारण नाही.
गांधी ही केवळ एक व्यक्ती नसून सर्वसामान्य जनतेच्या स्वातंत्र्याच्या आकांक्षेचे प्रतीक आहे. त्यांना "राष्ट्रपिता" म्हटले नाही तरी त्यांचे हे स्थान हिरावून घेणे कोणाच्याही आवाक्यातले नाही. जनतेच्या निष्ठा शब्दांच्या नाही तर कृतीच्या आधारावर जिंकल्या जातात. ज्यांना सर्वसामान्य जनतेचे स्वातंत्र्यच खुपत असेल त्यांनी शब्दांचा कितीही कीस पाडला तरी जनतेच्या निष्ठा जिंकणे त्यांना कदापिही शक्य नाही.