फॉरबिडन

मानवी देहाला मांस मिळाले त्याच वेळी त्याला वासनेचे बीज मिळाले; पण हा माणूस स्वतःचा इतिहास स्वत: लिहितो आणि सार्‍या पतनाचा दोष इतरांवर ढकलत राहतो; आणि त्यातही त्याचे कपट असे, की या वासनेचा आनंद तर त्याला भोगायचा असतोच, पण तिचा निर्व्याजपणे उपभोग घेण्यात त्याला पराकोटीची शरम वाटते. ज्यांना तो आपल्यापेक्षा फार हीन समजतो, त्या जनावरांत हा स्वच्छ मोकळेपणा असतो. बागेतला पाचोळा आणि रानपाचोळा, जनावराला दोन्ही सारखेच व आक्रमण किंवा अपराध झाला असे ठरलेच, तर शिक्षा भोगायलादेखील त्याची तशीच सहज तयारी असते; पण खाताना मात्र ते मळकट मनाने खात नाही. माणूस मात्र आधाश्याप्रमाणे खातो, पण दर घासाबरोबर एक किडा खाल्ला असे समजत चेहरा नासका करून बसतो. म्हणजे एकीकडे, न खाल्ल्याचे खुळचट पुण्य नाही, तर दुसरीकडे, खाऊन तृप्त झालो असा मांसल आनंद नाही. तो वासना भोगतो तेच ओशाळलेल्या मळकट मनाने, कारण त्याच्या दृष्टीतच हा मलिन ठिपका कायमचा राहून गेला आहे.
- सर्प (जी.ए. कुलकर्णी)

* * * *

सगळं घर नीटनेटकं आवरून ते नुकतेच टेकले होते, तेव्हा डोअरबेल वाजली. माधवने जाऊन दार उघडलं. काळ्या-पिवळ्या चेक्सचा कोपरापर्यंत बाह्या मुडपलेला कॉटनचा शर्ट, निळसर रंगाची जीन्स आणि थोडीशी दाढी वाढलेल्या चेहर्‍यावर त्याचं नेहमीचं मोकळं बालिश हसू घेऊन किरण उभा होता. हातात पिवळ्या गुलाबांचा एक गुच्छ आणि वाईनची बाटली.
"आय वॉज शुअर!", तो रुंद मिश्कील हसत उजवा डोळा मारून म्हणाला, "की आय वुड बी द फर्स्ट टू अराईव्ह. खूपच वेळेवर आलो नसेन अशी आशा आहे."

माधवने हसून त्याला आत यायला सांगितलं आणि त्याच्या मागे दार बंद केलं.
"हाय!" मानसीला तिथे उभी असलेली पाहून तो म्हणाला.
"हाय!" मानसी म्हणाली आणि तिने हात पुढे केला.
फुलांचा गुच्छ त्याने तिच्या हातात दिला, " हे तुझ्यासाठी".
"थँक्स! सुंदर आहेत!"

माधवने बसायला सांगायच्या आधीच तो सोफ्यावर बसला. पाय एकमेकांवर टाकून आणि आपला एक हात सोफ्याच्या पाठीवर लांबवून दुसर्‍या हाताच्या कोपरावर रेलून तो आरामात बसला. अगदी रोजचं येणंजाणं असल्यासारखा. ऑफिसच्या कपड्यांमध्ये थोडा सडपातळ वाटणारा तो या कपड्यांमध्ये चांगला बळकट वाटत होता.

आल्यावर त्याने मानसीच्या हातात दिलेली फुलं ती कॉर्नर टेबलवरच्या व्हेसमध्ये सजवू लागली आणि माधवच्या हातात त्याने दिलेली वाईनची बाटली टीपॉयवर ठेवून माधव त्याच्या समोरच्या सोफ्यात बसला. माधवला वाटलं, पंधरा वर्षांपूर्वी जर त्याला कोणी सांगितलं असतं की हा किरण भोगले तुझ्या घरी फुलं आणि वाईन घेऊन येईल, तर तो वेड लागल्यासारखं हसला असता. पण आज तो ते सगळं घेऊन आला होता आणि समोर बसला होता. माधव वॉज अॅम्युज्ड.
किरणने सावकाशपणे सगळीकडे नजर फिरवली.

"घर छान आहे तुमचं!" दोघांकडे आळीपाळीने पाहात तो त्याच्या घुमल्यासारख्या घोगरट आवाजात म्हणाला.
"थँक्स! गेल्या वर्षीच शिफ्ट झालो इथे." माधव प्रसन्न हसून म्हणाला, "ये ना. दाखवतो तुला घर."
किरण किंचितसा हसला आणि त्याचे सतत हसल्यासारखे दिसणारे पिंगट डोळे मिश्कीलपणे आणखी बारीक झाले. त्याने न सांगताच त्याच्या हसण्याचं कारण माधवला कळलं आणि त्यालाही थोडं हसू आलं, पण आता तो बोलून बसला होता. क्षणभर त्यांनी दोघांनी एकमेकांकडे पाहिलं आणि मग त्या टिपिकल रिच्युअलसाठी मनाचा हिय्या केल्यासारखा तो उठला.
रूढीप्रमाणे माधवने त्याला सगळं घर फिरून दाखवलं आणि त्यानेही रूढीप्रमाणे प्रत्येक ठिकाणी "वा वा, छान छान" असे उद्गार काढले. पण त्यात त्या पहिल्या वाक्याइतका सच्चेपणा उरला नव्हता.
"बरेच दिवस झाले तुला घरी बोलवायचं होतं, पण शेवटी आज मुहूर्त लागला." परत जागेवर येऊन बसल्यावर माधवने त्याला म्हटलं.
"बरेच कसले? मलाच इथे येऊन फक्त दीड महिना झालाय."
"हो, पण आपण गेल्या दोन्ही वेळा बाहेरच भेटलो आणि प्रत्येक वेळी ये घरी म्हणायचं आणि बोलवायचंच नाही, हे बरोबर नाही." मानसी पाण्याचा ग्लास घेऊन येता येता म्हणाली.
"यू हॅव अ पॉईंट देअर" पाण्याचा ग्लास घेत तो म्हणाला, "आय अॅम ग्लॅड यू इन्व्हाईटेड मी."
"शिवाय एनी वे आमच्या तीन-चार मित्रपरिवारांचा भेटण्याचा बेत होताच आज, म्हटलं तुलाही ग्रूपमध्ये इनिशिएट करावं." माधव म्हणाला.
"हां, हे एकदम बेस्ट थिंकिंग झालं."
मग माधवने त्याला त्याच्या मित्रांची थोडी माहिती दिली. ते बर्‍याच वेळा करत असणार्‍या अॅक्टिव्हिटीजची माहिती दिली. तो बराच उत्सुक दिसला नवे मित्र जोडायला.
"बाकी तू खूपच बदलला आहेस हं!" बाकीचं सटरफटर बोलून थोडी शांतता झाल्यावर माधव शेवटी बोलून गेलाच.
"म्हणजे?"
"म्हणजे...यू हॅव प्रोग्रेस्ड अ लॉट. एस्पेशियली... यू नो, गिव्हन युवर.." हम्बल म्हणायला माधव जरा अडखळला, "...बॅकग्राऊंड..."
"हम्म्म" डोकं किंचित वरखाली हलवत त्याने विचार केला, " आयल टेक दॅट अॅज अ कॉम्प्लिमेंट, पण हॅलो! आय डोन्ट नो तुम्हाला तेव्हा काय वाटायचं, पण मी काही गरीब नव्हतो!"
यावर काय रिअॅक्शन द्यावी, याचा माधव विचार करू लागला, पण तोच पुढे बोलायला लागला,
"म्हणजे माझे आईवडील त्यांच्या लहानपणी नक्कीच गरीब होते आणि म्हणूनच नंतर पैसे मिळूनही ते गरीबच राहिले आणि त्यांनी कधीही मनासारखा पैसा खर्च केला नाही. बट नॉट मी! मी गरीब नव्हतो. आय हॅड अ ग्रेट चाईल्डहूड! खूप श्रीमंती नव्हती, पण खायला प्यायला भरपूर होतं, कपडेलत्ते पुरेसे होते. भरपूर हुंदडायला मिळायचं. माझी आई बरीच प्रेमळ आणि अं.. जरा निष्काळजीसुद्धा होती, त्यामुळे सकाळ-संध्याकाळ मी खेळत असायचो. अभ्यासाचा फार कधी दबाव नव्हताच. पण त्यामुळेच आय थिंक मी एकदम हेल्दी आणि हॅपी गो लकी झालो. सतत मातीत खेळल्यामुळे माझा अगदी अवतार व्हायचा, म्हणून तुम्हा लोकांना तेव्हा वाटलं असेल कदाचित."
माधवला एकदम काहीतरी आठवलं.
"तुला शर्वरी आठवते का रे?"
"ऑफकोर्स आय डू!" क्षणाचाही विलंब न लावता तो म्हणाला, "ओह, शर्वरी, शर्वरी, शर्वरी! तिला मी कसा विसरेन? शी वॉज अ फाईन गर्ल."
माधवच्या चेहर्‍यावर आश्चर्य लख्खपणे पसरले आणि मानसीच्या चेहर्‍यावर उत्सुकता उमटून गेली. माधव आश्चर्याने पुढे काहीतरी विचारणार, इतक्यात डोअरबेल वाजली आणि तो विषय तिथेच राहिला.

माधव-मानसीच्या एकेक मित्रवर्याचं सहपरिवार आगमन व्हायला लागलं आणि मग घरात एकच गोंधळ झाला. माधवने प्रत्येकाशी किरणची ओळख करून दिली आणि तोही प्रत्येक वेळी उभा राहून प्रत्येकाशी हात मिळवत होता, बोलत होता.
जवळजवळ सगळे जमल्यावर माधवने घरातली ग्लेन फिडिचची आणि किरणने आणलेली वाईनची बाटली उघडली आणि मैफलीने सूर पकडला. घुटक्या-घुटक्यांनी गप्पा सुरू झाल्या. ग्लास संपता संपता, हसण्याचे फुस्स फवारे किंवा गडगडाटी धबधबे, खेचाखेची, टोप्या उडवणे असे प्रकार फॉर्मात आले. जागतिक राजकारणापासून आपापल्या ऑफिसातल्या आणि सोसायटीतल्या भानगडींपर्यंत सगळे विषय चघळले जात होते, मध्येच हौशी गायकांनी आपले गळे साफ करून घेतले, मानसीला झालेल्या आग्रहावरून तिने तिच्या एक-दोन कविता ऐकवल्या. किरणनेही त्याच्या नेपाळमधल्या आणि युरोपमधल्या ट्रेकींगमधले काही किस्से सांगितले. थोड्या वेळाने सगळ्यांना भुका लागल्यात हे पाहून मानसीने टेबलवर जेवण मांडल्याचे जाहीर केले आणि मग हळूहळू सगळे दोन-तीनच्या गटांमध्ये विभागले जाऊन बोलत बोलत प्लेट्स भरून घेऊ लागले, मुलं-बाळंवाले मुलांना भरवू लागले.

जेवणं झाल्यावर यथावकाश एकेक परिवार निरोप घेऊ लागला आणि माधव प्रत्येकाला लिफ्ट लॉबीपर्यंत सोडायला जाऊन येऊ लागला. किरण आणि मानसी सोफ्यावर बसून गप्पा मारत बसले. शेवटच्या जोडप्याला बाय करून माधव आत आला, तेव्हा मानसीचे शब्द त्याच्या कानावर पडले,
"ओह, दॅट वॉज रिअली ब्यूटिफुल!"
"काय ते?" त्याने उत्सुकतेने विचारलं.
"काही नाही रे, कवितांबद्दल बोलत होतो आम्ही." किरण म्हणाला आणि मग लगेच उठत म्हणाला, "चला, मीसुद्धा निघतो आता."
"थँक यू!" मानसीकडे वळून त्याने आपला उजवा हात हॅन्डशेकसाठी पुढे केला आणि तिने हात दिल्यावर तो हातात घेऊन म्हणाला, " खूप मजा आली आज! थँक्स अगेन फॉर इन्व्हायटिंग मी."
"यू आर मोस्ट वेलकम!" मानसी म्हणाली. बहुधा तिने वाईनचा एक ग्लास जास्त घेतला असावा. तिचे गाल आणि कान लालबुंद झाले होते आणि डोळे काचेरी झाले होते.

तिला बाय म्हणून तो माधवकडे वळला आणि म्हणाला, " चल खाली मला गाडीपर्यंत सोडायला."
खाली जाताना तो लिफ्टमध्ये काही क्षण मान खाली घालून उभा राहिला आणि मग खाली बघतच एकदम म्हणाला, "आय थिंक शी लाईक्ड मी!"
"कोण?", बुचकळ्यात पडून माधवने विचारलं.
"शर्वरी."
"काय?" प्रयत्न करूनही माधवला हसू लपवता येईना.
"हसू नकोस. आय अॅम सिरियस."
"ड्यूड, हसू नको तर काय करू? जिच्याशी तू कधीही बोलला नाहीस आणि जिने पहिल्याच वेळी तुला पाहून 'हा असेल तर मी खेळणार नाही' असं सांगून तुला कटवला होता, तिला तू आवडला होतास असं तू म्हणतोस?"
"होय. तिला मी आवडलो होतो." एकेका शब्दावर जोर देत तो म्हणाला, "बट शी हेटेड इट. शी हेटेड दॅट शी लाईक्ड मी."
"काय बोलतोयस तू? जर तिला तू आवडला असता तर व्हाय वुड शी हेट इट?" लिफ्ट थांबल्यावर दरवाजा उघडून बाहेर येत माधव खोचकपणे म्हणाला, "अॅन्ड व्हाय वुड शी लाईक यू इन द फर्स्ट प्लेस?" त्याला हे भयंकर मनोरंजक वाटू लागलं होतं.
"का म्हणजे?" खिशातून सिगारेटचं पाकीट काढत किरण गंभीरपणे म्हणाला, "मे बी शी फाऊंड मी फिजिकली अॅट्रॅक्टिव्ह."
"फिजिकली?"
"हो. का नाही? आय वॉज अ व्हेरी अॅक्टिव्ह यंग मॅन अॅट दॅट टाईम. आणि कॉलनीतल्या त्या वयाच्या सगळ्या पोरांमध्ये आय वॉज द वन विथ द मोस्ट स्ट्रेट लिम्ब्ज, हे तुला आठवतच असेल."
त्याने पाकीटातून सिगारेट काढून शिलगावली आणि माधवला दुसरी ऑफर केली.
"हं.." त्याची तेव्हाची आकृती आठवायचा प्रयत्न करत माधव म्हणाला, "ते मला मान्य आहे. पण तेव्हा ती फक्त दहावीत होती बाबा आणि तू नववीत."
"म्हणजे सोळा वर्षांची! क्वाईट द राईट टाईम टू फाईंड समवन अॅट्रॅक्टिव्ह. नो? त्याआधी किंवा कधीही आम्ही बोललेलो नसलो तरी एकमेकांना अनेक वेळा पाहिलं नक्कीच होतं."
त्याने दिलेली सिगारेट पेटवता पेटवता माधव विचारात पडला.
"ओके. वादासाठी असं समजलो की तिला तू आवडला होतास, तर त्या सिच्युएशनमध्ये, 'हा असेल तर मी खेळणार नाही' असं ती का म्हणेल? उलट तिने खूश व्हायला पाहिजे होतं की नाही?"
"येस. तिने खूश व्हायला पाहिजे होतं" वरती बघत धूर सोडत तो हसून म्हणाला, " संस्कार, समाज आणि संस्कृती नसती तर ती नक्कीच खूश झाली असती. बट यू नो हाऊ मेनी टॅबूज वुई हॅव अराऊंड दीज थिंग्ज! त्या वयात कोणाला असं काही वाटण्याची परवानगीच नसते. त्यात तिचं दहावीचं वर्ष होतं आणि मी? मी तर वे आऊट ऑफ हर लीग होतो! आय हॅड नो स्टेटस. ना आर्थिक बाबतीत, ना सामाजिक दर्जाच्या बाबतीत. दॅट्स व्हाय आय थिंक शी हेटेड दॅट शी लाईक्ड मी. आणि तिला त्या दोन्ही भावनांचं विश्लेषण करणं जमलं नाही. मलाही तेव्हा ते कळलं नाही. मला त्या दिवशी खूप अपमानित झाल्यासारखं वाटलं अॅन्ड आय डिड नॉट फरगेट दॅट फॉर लाँग टाईम."
थांबून त्याने एक दीर्घ झुरका मारला. माधवनेही काही न बोलता त्याचं अनुकरण केलं.
"जेव्हा आपण असे नियम सिरियसली घेतो आणि त्या नियमांबाहेरचं आपल्याला काही आवडतं ना, तेव्हा आपल्याला स्वत:ची लाज वाटते, घृणा वाटते. त्यामुळे वुई अॅक्च्युअली स्टार्ट हेटिंग द व्हेरी थिंग वुई लाईक्ड!" डोळे बारीक करून कुठेतरी शून्यात पाहात तो बोलू लागला, " खूप काळाने हे मला कळलं आणि मग माझी अपमानाची भावना कमी झाली. माझा अपमान तिने केलाच नाही, अपमान केला असेल तर या नियमांनीच."
माधवला हे खूपच बादरायण वाटायला लागलं होतं आणि आता ते आवरायला पाहिजे होतं. पण तरीही उत्सुकतेपोटी त्याने किरणला डिवचलंच.
"तुला खात्री आहे ते असंच होतं म्हणून?"
"अं?" त्याने माधवकडे एकदा रोखून पाहिलं आणि सिगारेटचा आणखी एक खोल झुरका घेऊन हळूहळू धूर सोडत बराच वेळ गप्प राहिला.
"शंभर टक्के खात्री नाही," थोड्या वेळाने तो हळूच म्हणाला, " कदाचित ती नुसतीच दुष्ट असेल, पण त्याची शक्यता किती आहे?"
"हं.." एवढंच बोलून माधव गप्प राहिला आणि त्याच्या त्या मनोरंजक सेल्फ प्रोटेक्टिव्ह थिअरीचा विचार करत बसला. किरणही कसलातरी विचार करत झुरके घेत राहिला. सिगारेट संपल्यावरही पाचेक मिनिटे ते तसेच उभे राहिले. थोड्या वेळाने एक मोठा सुस्कारा सोडून किरण भानावर आला.
"एनी वे, चल मी निघतो. खूपच मजा आली आज." माधवकडे आपला उजवा हात पंजा लढवल्यासारखा धरून तो म्हणाला.
माधवने त्याच्या हाताला हात भिडवल्यावर त्याने तो बळकटपणे दाबला आणि माधवला किंचित त्याच्याकडे ओढून डाव्या हाताने त्याचा उजवा खांदा दाबला,
"नॉर्मली माझ्यासारख्या सड्याफटिंगाला कोणी असं फॅमिली गॅदरिंगमध्ये बोलवत नाही. बट यू डिड. थँक्स फॉर दॅट!"
त्याला बाय करून माधव वरती घरात आला तेव्हा सगळं आवरून मानसी शॉवर घेत होती. तो बेडवर तक्क्याला टेकून रेलला आणि डोक्यामागे हात धरून विचार करत पडून राहिला. मानसी बाथरूममधून फ्रेश होऊन बाहेर आली आणि येऊन त्याच्या छातीवर डोकं टेकवून पहुडली.

"तू सिगारेट ओढलीयेस?" थोड्या वेळाने तिने वर न बघताच त्याला विचारलं.
"हो, किरणने ऑफर केली खाली." तो म्हणाला, "इंटरेस्टिंग फेलो ही इज. नाही?"
"हं.." एवढंच म्हणून ती त्याच्या टीशर्ट वरून त्याच्या छातीवर बोट फिरवत राहिली. थोड्या वेळाने तिने डोकं उचलून त्याच्याकडे पाहिलं.
"लाईट्स ऑफ करतोस?"
त्याने तिच्याकडे पाहिलं. तिचे डोळे पुन्हा काचेरी दिसत होते आणि खालचा ओठ उमलायला लागला होता. त्याच्या चेहर्‍यावर स्मित उमटलं आणि एक हात तिच्या खांद्यांभोवती टाकत एक हात लांबवून त्याने दिवे बंद केले.
थोड्या वेळाने त्याच्या धपापणार्‍या कुशीत ती क्लांत शरीराने पडून राहिली तेव्हा तो आश्चर्यानंदित झाला होता. "शी वॉज अ डिफरंट वूमन टुडे," त्याला वाटलं. वाईनचा असा परिणाम असेल तर घरात वाईनची एक बाटली नेहमी ठेवायला हरकत नाही, अशी नोंद त्याच्या मेंदूने घेतल्यावर जडावलेले त्याचे डोळे अलगद मिटले.

त्यानंतर दोन-तीन महिन्यांनी एका शुक्रवारी सकाळी ऑफिसला जायच्या आधी चहा घेत तो पेपर वाचत होता. दुसर्‍या दिवशी काही मित्रांबरोबर सहपरिवार एका डे-ट्रीपला जायचा प्लॅन ठरत होता. पेपर वाचता वाचता त्याला काहीतरी सुचलं.
"अरे हो, किरणलाही सांगतो उद्याचं. त्यालाही आवडेल कदाचित जॉईन व्हायला." पेपर बाजूला न करताच तो म्हणाला.
मानसी डायनिंग टेबलवर काहीतरी आवरत होती.
"नको. त्याला नको सांगू." ती तुटकपणे म्हणाली.
"का?" आश्चर्याने पेपरचा कोपरा थोडा दुमडून त्यावरून तिच्याकडे पाहून त्याने विचारलं, " का बरं?"
"काही कारण असं नाही, पण नको." त्याच्याकडे न बघताच मानसी म्हणाली.
"तो एकटा बॅचलर आहे म्हणून?"
"नाही... तसंच काही नाही.. पण नको वाटतं मला." अजूनही ती त्याच्याकडे बघत नव्हती.
"पण का? कारण काय आहे? काही झालं का?"
आता मात्र तिने त्याच्याकडे तीव्र कटाक्ष टाकला. तिच्या कपाळावर आठ्या पडल्या होत्या.
"काही व्हायला कशाला हवं? मला तो आवडत नाही. बस्स. आणखी कारण कशाला पाहिजे?" ती ताडकन म्हणाली आणि वळून बेडरूमकडे चालू लागली. "उशीर होतोय मला. तुझा डबा भरून ठेवला आहे."
पेपर धरलेले माधवचे दोन्ही हात आपसूक खाली आले आणि पेपर त्याच्या मांडीवर चुरगळला गेला. तिच्या पाठमोर्‍याच आकृतीकडे पाहताना त्याच्या भुवया प्रश्नार्थकपणे आक्रसल्या होत्या आणि चेहर्‍यावर बावचळल्यासारखे भाव आले होते. हिला असं एकाएकी काय झालं, याचा त्याने अर्धाएक मिनिट तीव्रतेने विचार केला आणि नंतर खांदे उडवून, चुरगळलेला पेपर झटकून पुन्हा त्याने त्यात डोके घातले.