शाळेची वेळ

सकाळी ७ - ८ वाजता शाळा असणे हा लहान मुलांवर अन्याय आहे ..
छान थंडीचा रजई ओढुन साखरझोपेत रहायचे..ते आयांचे ओरडणे आणि आवरणे सहन करावे लागते ..

( फार फार सोसल हो लहानपणी... )

लहान मुलांची शाळा (प्राथमिक) दुपारी हवी हे मला लहानपणापासूनच वाटत आले आहे.

कोणतेही सत्र घेतलेत तरी शाळेचा एकूण वेळ एक्झॅक्टली तितकाच असतो. (क्लॉक अवर्स) त्यामुळे अमुक सत्रामुळे जास्त वेळ मिळतो वगैरे पटले नाही. (सकाळच्या सत्रातील मास्तरांस कमी वेळ काम करून तितकाच पगार मिळू लागला तर आपल्याकडे किती बोंबाबोंब होईल याची कल्पना केलीत का कधी?;) )
दुसरे म्हणजे आपल्याकडे दुपारी भयंकर ऊन असते. अन उन्हाळा हा डॉमिनंट ऋतू आहे. थंडी फार कमी दिवस असते. त्यामुळे लहान मुलांसाठीची वेळ सकाळची बरोबर वाटते. बर्‍याच शाळा ऐन थंडीत,७ ऐवजी ८ वाजेपासून सुरू होतात.

वेळ अशी काही जबरदस्तीने ठरवलेली असूच नये. माझ्या कल्पनेतील शाळा अशी:-
साधारणतः एखाद्या खेळाच्या तालमीचं, खेलाच्या स्पर्धेचं रूप त्याला हवं.
म्हणजे, सकाळी ७ ते संध्याकाळी ६ ह्या वेळात विविध वर्ग उपलब्ध असतील, ज्याला जे आवडेल त्याने तिथे जाउन बसावे. वर्षाखेरिस कुठल्याही आवडीच्या ५ विषयात काहिएक performance चे बंधन मात्र असावे. विद्यार्थ्याने ते स्वतःहून शिकायचे आहे.
माझ्या बुजरेपणाची व एकाकीपणाची सुरुवात झाली तेव्हा मी आठवीच्या आसपास उगीच गावातून चक्कर मारी. खावेसे वाटले ते खाई.कधी ऐन दुपारी शांत वेळी दूरच्या मंदिरात शांत पहुडण्याचा आनंद काय असतो, ते मला तेव्हाच समजले. कधी गावाबाहेरच्या शेतातल्या लोकांशी गप्पा मारी. सगळं पहायची, फिरायची एक विचित्र हौस होती तेव्हा. असाच फिरत फिरत एकदा आमच्याकडे जुन्या औरंगाबादेत मुस्लिम बहुल भाग आहे, तिथे गेलो होतो. तिथे कुणीतरी फार पूर्वी आमच्याकडे काम करणार्‍या खाला/मौसी भेटल्या.घरी चल म्हणून कौतुकाने घेउन गेल्या. त्यांच्या व्हरांड्यातच कुणीतरी कोकरु हलाल करीत होते. त्याचा गळा चिरत होते. त्याला थेट एका घावात मारण्यापेक्षा असे रक्त वाहून मारले जाते, त्यालाच हलाल म्हणतात, हे नंतर समजले. दोळे उघडे थेउन, टाचा घ्स्शीत ते मेले. ते नीट मरावे म्हणून त्याची तडफड होत असताना काही जणांनी त्याचे पाय घट्ट धरून ठेवले होते. तेव्हा हे सगळे इतके थेट प्रथमच इतक्या जवळून पहात होतो. तोवर मी नंबर एकचा खादाड असूनही सडपातळ अंगकाठी असल्याने मला कौतुकाने,थट्टेने सगळे " खातय बोकडावनी अन् होतय माकडावानी" असे म्हणत. ह्यानंतर मला कुनी "बोकड", "कोकरु" म्हटल्यास कसेसेच होइ.
पण एकूणात वेळ मस्त जायचा. मनाला वाटेल ते करायचो. घरी समजल्यावर बोलणी बसली थोडी, पण मला जोवर तसे करावेसे वाटले, तोवर मी केले. कसं अगदि हलकं हलकं वाटायचं.
माझ्यासाठी हाही शिक्षणाचा भागच होता असे आता वाटते.
विषय काय, मी लिहितोय काय.
विषयाच्या एखाद्या शब्दातून अचानक मनातील साचलेल्या विचारद्रव ढवलला जातो, गढूळ होउन तळाशी असणारे काहीतरी असे अचानक वर येते. ते लिहून मोकळा होतो. हळूहळू सगळे कसे पुन्हा तळाशी जाते आहे. मी पुन्हा क्रियाविहीन व सामान्य बनतो आहे.

बालवाडी ते १० वी पर्यंत मला दुपारची शाळा मिळाली.
पण खर तर त्याचा वैतागच यायचा. सकाळच्या शाळेतल्या मुलांचा तेव्हा हेवा वाटायचा. मस्त दुपारी सुटले की बाकीचा अर्धा दिवस उनाडायला मोकळा. आम्ही आपले ९ ला कंटाळत आईच्या शिव्या खात उठायचो.
मग थोडावेळ टिवल्या बावल्या केल्याकी १० वाजेतो भुक लागायची. तोवर आईच जेवण तयार असे.
मग जेवलो की इतकी सुस्ती यायची की ज्याचं नाव ते. पण मग आदल्या दिवसाच्या गृहपाठाची आणि बाईंच्या धपाट्याची आठवण याची. (संध्याकाळी शाळेतुन आल्यावर अभास करायला आम्ही काही स्कॉलर नव्हतो.) तो कसाबसा पुर्ण होईस्तो शाळेची वेळ झालेली असायची. मग १२ ते ६ शाळा. घरी येता येता ७ - ७:३० वाजायचेच. (लांब होती शाळा.) घरी येऊन खेळायला जाव तर तो वर सगळ्या मित्रांचा खेळ आटोपलेला असायचा.

पण आता लेकीला सकाळी ६:३०-७ ला उठवताना जीवावर येतं. आता थोडी फार थंडी पडायला लागेल. अश्यावेळी मुलांना झोपेतच उचलून दात घासा, आंघोळ करा ते पार तयारी करेपर्यंत बिचार्‍यांची झोप काही उडलेली नसते. (आमची बया परिक्षेच्यावेळी तर लवकर लवकर पेपर सोडवून चक्क हेड डाऊन करुन झोपुन जाते.)
त्यामुळे निदान प्राथमिक शाळांचे वर्ग दुपारीच असावेत या मताचा मी आहे.

मोठे वर्ग सकाळी अन लहान वर्ग दुपारी असे असावेत हा आहे.
दफोरावांशी सहमत...

लहानपणी शाळा हवीच का? असा प्रश्न मला नेहमीच पडायचा. पण नाईलाज होता, जायला लागायचेच.

पुढे मोठेपणी एकदा मेंदूच्या कार्यक्षमतेबद्दल काही वाचनात आले. ते जर खरे असेल तर ही विभागणी योग्यच असेलसे वाटते.

आपला मेंदू सकाळी दहा/साडेदहापासून जेवणापर्यंत (दुपारी एक?) ताजातवाना असून दिवसभरातील सर्वात गुंतागुंतीच्या बौद्धीक समस्यांना चांगल्या प्रकारे हाताळू शकतो. दुपारी जेवल्यावर मेंदूला शैथिल्य येते. पुन्हा दुपारी ३ ते साडेपाच मेंदू तरतरीत असतो. पण तरीही सकाळच्या सत्रातील क्षमता जरा जास्तच असते.

लहान मुलांना शिक्षणातल्या सर्व गोष्टी प्रथमच कळत असतात, पाया घडत असतो. त्यामुळे त्यांना सकाळच्या सत्रात त्या आत्मसात करणे सोपे जाते. संध्याकाळी गृहपाठ करून, तौलनिक दृष्ट्या कमी तरतरी असताना, आयुष्यातल्या प्राथमिक शिक्षणाला पक्के करणे मेंदूला शक्य होते.

माध्यमिक शिक्षणाच्या पातळीला पोहोचे पर्यंत विद्यार्थ्याचा मेंदू ग्रहणशक्ती वाढवून 'प्रशिक्षित' झालेला असतो. त्यामुळे नविन शिक्षणातल्या गुंतागुंती जास्त समर्थपणे (समजण्याच्या दृष्टीने) हाताळू शकतो. ह्या वयापासून मिळविलेले ज्ज्ञान त्याला जन्मभर उपयोगी पडणार असते. गृहपाठाचा वाढता बोजा (आकारमान आणि दर्जा) हाताळण्यासाठी मेंदूला सकाळची वेळ (जेंव्हा मेंदूची क्षमता जास्त असते) जास्त सुयोग्य असावी असे वाटते.

ह्याच्याही पुढे जाऊन, पुढील आयुष्यात नोकरी, व्यवसाय करताना. जास्त गुंतागुंतीच्या समस्या सकाळच्या सत्रात सोडवाव्यात. महत्त्वाच्या व्यावसायिक बैठकी सकाळी साडे दहा ते एक ह्या वेळेत घ्याव्यात असे त्या लेखात दिले होते.

ह्या सर्व विवेचनाचा अर्थ सकाळच्या वेळात मेंदू काम करतो नंतर तो कामच करीत नाही असे नाही. मेंदू २४ तास काम करीत असतो. फक्त त्याच्या दिवसभरातील क्षमतेत चढ-उतार असतात. असा त्या लेखाचा सारांश काढता येईल.

शाळा सकाळी असलेलीच चांगली, एकदम बेस्ट प्रकार आहे तो. दिवसभर पोरं मोकळी दंगा करायला, टिव्ही बघायला, कारण असाही जो कॉमन वेळ मिळतो आई बापाबरोबर तो संध्याकाळीच, सकाळी आई बापाच्या ऑफिसला जाण्याच्या गडबडीत पोरांची शाळेची गडबड अ‍ॅडजेस्ट करणं अवघड होतं. त्यापेक्षा एक गडबड सकाळी सातच्या आत, दुसरी नउ ते दहा, मग दुपारी पोरं घरी आली की जे करायचं आहे ते १२ ते ६ पर्यंत करुन मोकळे, पुन्हा सातला आई बाप आले की एकत्र कुटुंबाचा दंगा करायला सुरु.

मुद्दा १०० टक्के मान्य आहे पण माझ्या आसपास पाहतोय तर तुम्ही वर्णन केलेलं असं काही कन्व्हेन्शन दिसत नाहीये. लहान मुलांची शाळा दुपारी (११.४५) आणि मोठ्यांची सकाळी असाच क्रम दिसतो आहे.

कदाचित गावागावानुसार आणि शाळेशाळेनुसार हा पॅटर्न बदलत असेल.

(ज्यु केजी पाल्याचा पालक) - गवि

वेळ आल्यावर विचार करु... (तसेही पोरं मला "शाळेत जावुन (सकाळच्या असो का दुपारच्या) तुम्ही काय असे झेंडे गाडलेत?" असं विचारतील, हीच मला भिती वाटते..)

शाळा कधीचीही असो, दंगा करायला मिळायला पाहीजे..