जैतापूर प्रकल्प

मुळात जैतापुरात का हवा हा प्रकल्प? दुसरीकडे न्या त्या विदर्भात नाही तर लातूर नांदेड असे किती तरी जिल्हे आहेत ना?
आमच्या कोकण भकास करणारे प्रकल्प आम्हाला नकोत. एक लोटे औद्योगिक वसाहत पूर्ण पंचाक्रोशीची वाट लावते तर हा प्रकल्प की करेल याची कल्पना करवत नाही.त्यापेक्षा पर्यटन , आंबा , काजू आणि इतर कोकण मेवा उत्पादन वाढेल असे काही तरी द्या.
----------------------------
अजाणते पणाने कधी काळी पावसाळ्यात कंपनीचे विषारी केमिकल ड्रम नदीच्या पाण्यात ओतून साहेबाची शाबासकी मिळवून आता त्याच्या बद्दल नेहमी खंत बाळगणारा.

चिपळूणकर

लेखांच्या दुव्याबद्दल धन्यवाद. मलाही या प्रकल्पाबद्दल बरेच कुतुहल आहे. मिपावर चर्चा कशी काय झाली नाही याचेच आश्चर्य वाटत होते.
परवा सह्याद्रीवर आणि आयबीएन लोकमत वर अनिल काकोडकर यांची मुलाखत पाहिली. मुलाखत जालावर मिळाली नाही.
सविस्तर प्रतिक्रिया नंतर देईन.

संपादन :

खालील प्रतिक्रिया वाचून काय म्हणावे ते कळेना.

काकोडकरांच्या मुलाखतीतील मुख्य मुद्दे असे.

अणु उर्जेला पर्याय नाही. सध्या वापरात असलेले कोळशाचे साठे लवकरच संपतील. औष्णिक वीजनिर्मीती करायला कोळसा हे इंधन वापरतात. पवन, सौर, जल हे खाली म्हटल्याप्रमाणे तुटपुंजे आहेत.

वीजेचा तुटवडा प्रचंड आहे. हे कोणीही मान्य करेल.

जैतापूरचा प्रकल्प हा देशात चार (बहुतेक आकडा बरोबर आहे. चु. भु. दे. घे.) ठिकाणी उभ्या राहणार्‍या अणुभट्ट्यांपैकी एक आहे. त्यातल्या दोन पूर्व किनार्‍यावर आणि दोन पश्चिम किनार्‍यावर असतील. या जागांची निवड ही पूर्णपणे पाहणी करून ठरवण्यात आली आहे. खाली म्हटल्याप्रमाणे भट्टी थंड करण्यासाठी समुद्राजवळ प्रकल्प असणे गरजेचे आहे. विदर्भात प्यायला आणि शेतीला पाणी नाही. याला कुठुन आणणार? समुद्र आणि लगेचच काही फूट उंचीवर विस्तीर्ण पठार अशी रचना आवश्यक आहे.

गरम पाणी समुद्रात सोडल्यावर त्या भागातील पाण्याचे तापमान ५ अंशानी वाढले जे माशांसाठी अपायकारक नाही. उलट सागरी वनस्पती वाढल्या.

किरणोत्सर्गाचा फळांवर परिणाम होणार नाही कारण उत्सर्जन अत्यंत कमी असेल. आताही सुर्यापासून किरणोत्सर्ग होतच असतो. अपघातांचा धोका खूप कमी आहे कारण आधीच्या अनुभवांवरून तंत्रज्ञान चांगले विकसित झाले आहे.

असे आणि अनेक मुद्दे त्यांनी मांडले जे पटण्यासारखे आहेत शिवाय त्यांच्या या क्षेत्रातील ज्ञानाबद्दल आपण शंका घेण्याचा प्रश्नच नाही.

त्यामुळे विरोधकांचा नेमका कशाला विरोध आहे आणि त्यांचे नेमके मुद्दे काय आहेत याबद्दल कुतुहल आहे. अर्थात ते जर खाली दिसतायत तसे हास्यास्पद असतील तर काही अर्थ नाही. लेखातल्या मुद्यांना तिथेच कोणीतरी चांगली प्रतिक्रिया दिली आहे.

आता या विरोधामुळे हा प्रकल्प कर्नाटक किंवा गुजरात मध्ये गेला, तिथली वीजटंचाई दूर झाली की मग पुन्हा हे सगळे महाराष्ट्रात अंधार का म्हणत रडायला मोकळे.

बाकी अणुशास्त्रज्ञ होण्यासाठी सुरुवात बीएसी फिजीक्सने करायला लागते. तेवढी सोय तरी कोकणात नक्की आहे. आणि कोकणात तयार होणारी वीज कोकणालाच दिली पाहिजे म्हणजे पुण्यात तयार होणार्‍या मोटारी टाटाने पुणेकरांनाच विकल्या पाहिजेत असे म्हटल्यासारखे झाले.

- ओंकार.

मला वैयक्तीक कोकणात एखादा चांगला प्रकल्प आला तर हवा आहे. त्यायोगे कोकणात उद्योगधंदे भरभराटीस येतील. परंतु ते उद्योगधंदे चालावेत यासाठी लागणारे मनुष्यबळ कोकणातूनच निर्माण होण्याची गरज आहे.

या प्रकल्पात मी जैतापूरचा रहीवासी असतो तर मी खालील गोष्टींसाठी या प्रकल्पाला विरोध केला असता.
१. येणार्‍या पॉवर प्लांटसाठी लागणारे कामगार, तंत्रज्ञ कुठले आणणार? अर्थातच महाराष्ट्राबाहेरचे. कारण महाराष्ट्राने अणुविद्युत प्रकल्पांमधे लागणारे इंजिनियर निर्माण करणारी किती कॉलेजे महाराष्ट्रात काढली? त्यातली किती या जैतापुरात काढली. कोणी प्रयत्न केले ते कौशल्य स्थानिक पातळीवर निर्माण करण्यासाठी? उत्तरः कोणीही नाही. त्या नतद्रष्ट राणेने कधीही नाही. आणि यावर सुमाररावांनी अग्रलेखही लिहीला नाही. मग या प्रकल्पामुळे जैतापुरात येणार्‍या 'परप्रांतीय' लोकांमुळे तिथल्या स्थानिक लोकांवर जो ताण पडेल तो भोगायला हे प्रकल्पाचे 'समर्थक' येणार का? नाही. त्यांच्या स्वार्थापुरते बघणार.

२. परत या तथाकथित १२० स्पीडने होणार्‍या विकासामुळे त्या भागातील सर्व गोष्टींचे भाव गगनाला भिडतील त्याला जबाबदार कोण. कारण त्या प्रकल्पाच्या इतर सुरक्षेच्या दृष्टीने त्याच्या आजूबाजूला लोकवस्ती वाढू न देण्याचा शहाणपणा स्वतःच्या लोभीपणावर मात करून तिथले राजकारणी दाखवतील असे वाटत नाही. कारण तसा महाराष्ट्राचा गेल्या ५० वर्षातला इतिहास नाही.

३. शासनाने प्रकल्प कोकणात काढला म्हणून कोकण विजटंचाई मुक्त होईल का? खात्री नाही. कोयना प्रकल्प कोकणात आहे पण तरीही कोकण अंधारात या राणेंच्या ते शिवसेनेत असताना केलेल्या विधानास उत्तर प्रकल्प कोकणात असला तरी तो महाराष्ट्रासाठी आहे फक्त कोकणासाठी नाही असे उत्तर मिळाले होते. आता राणे सत्तेत आले म्हणून त्यात काही फार सुधारणा झाली आहे असे नाही. कोकणरेल्वे हा असाच देशासाठी उपयोगी आणि कोकणासाठी निरुपयोगी प्रकल्प कोकणात चालू आहे. मग असे स्वतःसाठी निरुपयोगी आणि देशासाठी उपयोगी प्रकल्प (इथे कोकणासाठी निरुपयोगी आणि महाराष्ट्रासाठी उपयोगी) प्रकल्प कोकणाने किती दिवस वागवत बसायचे? या राजकीय धेंडांना त्यांच्या सुपिक जमिनी "आयटी" कंपन्यांना अव्वाच्या सव्वा किमतीनी विकण्यासाठी त्यांच्या गावात आयटी पार्क करायची तयारी असते. मग त्यांना विचारा ना त्यांच्या गावातल्या जमिनी देता का अणुविद्युत प्रकल्पाला? नाही देणार ते. कारण सरळ आहे. त्यातुन राजकीय फायदा काहीच नाही.

अणूउर्जेसाठी जेंव्हा एखादे प्रकल्पस्थळ निवडले जाते तेंव्हा त्यातून निघणारी प्रचंड उष्णता शोषून घेण्यासाठी पाण्याचा प्रचंड साठा जवळ असावा लागतो. असा अमर्याद पाण्याचा साठा समुद्राशिवाय कुठला वापरणार ? त्यामुळे असा प्रकल्प जिथे आधीच पाण्याची बोंब आहे त्या विदर्भात करता येणार नाही. समुद्राच्या पाण्यात मीठ पण असते त्यामुळे ते जास्त थंड करता येते. (त्याला शास्त्रज्ञ ब्राइन असे म्हणतात)
असा प्रकल्प हा जैतापूरलाच का करावा हा वादाचा विषय होऊ शकतो पण तो वाटेल त्या जागी करता येणार नाही हे सांगण्यासाठी लिहिले आहे.

सौरउर्जा किंवा पवन उर्जा प्रकल्पावर संशोधन करून तशा प्रकारचे प्रकल्प जास्त प्रमाणात उभे केले तर अणुउर्जा प्रकल्पाची गरजच भासणार नाही , पाण्यावर उभारलेले छोटे प्रकल्प देखील बरेच काम करून जातात ....जैतापूर प्रकल्पात राजकरण बरच आहे .......आणि भविष्याच्या दृष्टीने हा प्रकल्प धोकादायक आहे ........

कालच पीबीएस वर 'मेकिंग स्टफ क्लिनर' हा कार्यक्रम पाहिला..
थोडा वेळ काढून जरूर पहा:
http://video.pbs.org/video/1768954299
यात स्वच्छ ऊर्जा निर्मितीसाठीचे वेगवेगळे प्रयोग दाखवलेले आहेत.
या दोन भारतीय वंशाच्या शास्त्रज्ञांनी केलेले प्रयोगही दाखवलेले आहेत....

भले मोठे विद्युत प्रकल्प व त्यातुन निर्माण होणा-या विजेचे वितरण ही अगदी गोंधळात टाकणारी गोष्ट नाही. जर हे प्रकल्प केंद्र सरकारकडुन राबवले जात असले तरी त्यात होणारी गुंतवणुक आसपासच्या २-३ राज्यांनी मिळुन केलेली असु शकते आणि त्या गुंतवणुकीच्या टक्केवारीनुसार विज वितरण होत असते. जर प्रकल्प एकाच राज्याचा असेल तर विज त्याच राज्यासाठी वापरली जाते. आता नविन धोरणानुसार खाजगी प्रकल्प पण येत आहेत, त्यांना देखिल एकुण विजनिर्मितीच्या काही हिस्सा ज्या राज्यात तो प्रकल्प आहे त्या राज्याला द्यावालागतो आणि बाकीचा खुल्या बाजारात विकता येतो.

सध्या विज निर्मिती, पारेषण व वितरण क्षेत्र फार मोठ्या स्थित्यंतरातुन जात आहे, येत्या ३-४ वर्षात या क्षेत्रात प्रचंड बदल दिसुन येतील. अगदी विजेच्या क्वालिटि पासुन ते संबंधित सेवांच्या क्वालिटि सगळ्यात. अर्थात हे सगळे एका विशिष्ट किंमतीला होईल. जी तुमच्या आमच्या खिशातुन जाणार आहे.

पण कोकणातल्या प्रकल्पातील विज कोकणात वापरली जाईल असे सांगणे तांत्रिक द्रुष्ट्या कठिण आहे, आत्ता मि लिहिताना व तुम्ही वाचताना जी वीज वापरता आहात ती चंद्रपुर , डहाणु ते उत्तर पुर्व ते भुतान ते पंजाब अशी अखिल हिन्दुस्थानातुन कुठुनही आलेली असु शकते. या प्रकल्पातील विज राष्ट्रिय विज जाळ्यावर (ग्रिड) चढवली जाईल व तिथुन ती वापरली जाईल.

आणि मुळ ईंधनाचा प्रश्न आहे तर त्या साठी आज तरी अणुउर्जेला पर्याय नाही, सोलर, विंड, टायडल, जिओथर्मल हे प्रयोग अजुनही प्रायोगिक अवस्थेत आहेत, त्यांची व्यावसायिक उपयोगिता व टिकुन राहण्याची क्षमता ( इकॉनॉमिक व्हायबिलिटी) अजुन भारतात सिद्ध करता आलेली नाही. भारतात मिळणारा बराचसा कोळसा हा विज निर्मितीसाठी फारसा चांगला नाही तरी सध्या या क्षेत्रातली मंडळी १. या कोळश्यासाठी योग्य बॉईलर बनवणे आणि २. उत्तम प्रतिचे कोल गॅसिफायर बनवणे या गोष्टींवर लक्ष केंद्रित करुन आहेत, या पैकी एक जरी व्यावसायिक द्रुष्ट्या यशस्वी झाली तर अणु उर्जेचे प्रमाण कमी करता येईल.

हर्षद.

तुमचे काहि मुध्दे पटले..
आता एम आय टि च्या दारात अणुभट्टी आहे... म्हणुन तिथली मुलं हुशार होतात असे काहि आहे का ?
शिवाय अनेक विद्दापिठात अशा भट्ट्या लावल्या जातात... तो मुद्दावेगळा

पण मग कोकणातच का? आय आय टि पोवई किंवा मद्रास चा दारात का नाहि ?

अणु उर्जा स्वस्त नाहि......विजेचे बिल भरताना कंबरडे मोडुन जाईल...
आताच विजेचि बिले परवडत नाहित...

हे जैतापूर नक्की कुठे आहे? रत्नागिरी - पावस रोडला आहे का?

अमोल

सध्या काय स्थिती आहे ?

-दिलीप बिरुटे