कन्फर्मिटी

त्याला हेदेखील आढळून आले की सामान्यतः स्त्रिया या पुरुषांपेक्षा अधिक "CONFORM" करतात.पुरुष हे पारंपारीक रीत्या स्वातंत्र्य आणि झगडा ह्या दोन गोष्टी स्पर्धात्मक अभिव्यक्ती म्हणून व्यक्त करताना आढळतात याउलत स्त्रिया हीच अभिव्यक्ती अधिक जुळवून घेण्यातून व्यक्त करतात

शुची! तुझी विचारशक्ती आणि ती आजमवण्याची पद्धत खूपच प्रगल्भ आहे! :)

बाकी मला समजलेलें ( ;) ) वरचे वाक्य अधिक भावले!

_______________

मला याचा एक अनुभव आला.... (दुर्दैवाने) मी बस मधून प्रवास करत असताना... लेडीजसीटवर बसलेल्या एका साधारण पुरूषासारख्या दिसणार्‍या आणि त्याप्रमाणे वेशभूषा असणार्‍या माणसाला मी उठण्यासाठी व एका गरोदर बाईला बसण्यास जागा देण्यासाठी विनन्ती केली..

तेव्हा तो माणूस उर्मटपणे म्हणाला, "मी का उठू? मी पहिल्या स्थानकापासून (पक्षी: स्टॉपपासून) इथे बसलो आहे.. वगैरे वगैरे..)" तेव्हा बसमधली एक मुलगी त्याला म्हणाली , " ही जागा फक्त लेडीज्-साठीच आहे.. कोणत्याही स्त्रीने कधीही तिथे बसलेल्या पुरुषास (किन्वा पुरुषासारख्या दिसणार्‍या माणसास) उठायला सांगितले.. तर उठावे लागते.."
तो माणूस चिडून म्हणाला, " मी तरीही नाहीच उठणार्..जे करायचं असेल ते करा..."
मग ती मुलगी म्हणाली, "जर तू स्त्री / महिला/ मुलगी असशील तर तू तेथेच बसून राहशील."
मग तो माणूस म्हणाला ," हो तसं समजा हवं तर "
मग ती मुलगी म्हणाली," ओके... मग तसं तू सिद्ध करून दाखव... की तू एक स्त्री आहेस.... मग आम्ही तुला इथेच बसू देऊ... नाही तर धक्के मारून बाहेर काढू..."
मग तो तोन्डातल्या तोन्डात शिव्या देत उठला....आणि त्याने त्या बाईस बसायला जागा दिली...

टीप : कन्डक्टर नावाचा जो इसम असतो... तो अश्या भानगडीत पडत नाही...... तो म्हणतो.. तुमचं तुम्ही बघून घ्या!

______

तात्पर्यः "स्त्री" ही एका विशिष्ट मर्यादेपर्यंत बर्‍याच गोष्टी सहन करते... निसर्गाने तिची मानसिक आणि शारिरीक जडण घडणच अशी केलेली असते... पण जेव्हा तिच्या सहनशक्तीचा अन्त होतो... तेव्हा ... संहाराला सुरुवात होते..

सूक्ष्म तात्पर्य: एखाद्या स्त्री'च्या सहनशीलतेचा अन्त कुणीही कधीही पाहू नये.. किन्वा तिच्या भावना दडपण्याचाही प्रयत्न करून नये! :)

अर्थातच हा विषय मानसशास्त्राशीच निगडित असल्याने त्याबाबतच्या झालेल्या (वा होत असलेल्या) प्रयोगाबाबत थेट निष्कर्षावर न येता काही ढोबळ अंदाजच प्रथमतः बांधावे लागतात. क्रच्फिल्ड म्हणतो त्याप्रमाणे Conformity ला मान डोलावणारे अभिजन नसून ते सर्वसाधारण बुद्ध्यांकाचे असू शकतात ("असतातच" असे विधान करणे धाडसाचे होऊ शकेल...)

CONFORMITY = अनुरुपता......ही एक प्रकारचे अ‍ॅग्रीमेंट तसेच वैचारिक 'सुटेबिलिटी' दर्शविणारी संज्ञा आहे. म्हणजे मी एका गावात नवखा आहे आणि नदीवर हातपाय धुवायला गेल्यावर पाहिले की पाणी गुडघाभरदेखील खोल नाही, असे असूनही काठाशेजारी मासेमारीकरीता गळ टाकून बसलेल्या व्यक्तीस "तू हकनाक तिथे बसला आहेस, कारण एवढ्याला पाण्यात मासे असण्याची सुतराम शक्यता नाही..." असा अनाहुत सल्ला मी देणार नाही....कारण त्याच्या स्थितीची Conformity मी मान्य केली आहे. कदाचित 'मासेच पकडणे' हे त्याचे मुख्य ध्येय असूही शकत नाही. असेही असू शकेल की जी गोष्ट मला माहित नाही, ती त्याला ज्ञात असेल. गिनिपिगला इतरांपेक्षा तो दिवा जास्त अंतरावर गेल्याचे जाणवणे आणि तो (त्या 'व्हिजन' मुळे) एकटा पडणे....आणि काही दिवसानंतर त्याने मेंढरासारखे खाली मान घालून "जनप्रवाहा" सामील होणे ही "माणूस समाजप्रिय" आहे हीच मानसिकता प्रकर्षाने समोर येते.

परंतु गिनिपिग अखेरपर्यंत '८ इंच अंतरा'शी हटून बसला असता तर? इतरांची उत्तरे दिवसागणीक संदिग्ध होत जातील, पण नि:संशय गिनिपिग आपल्या मताशी ठाम राहिला असता तर मग Conformity पासून तो अलग झाला असताच. अशा गिनिपिगमुळेच खरे तर नवनवीन संकल्पनाचा शोध लागत गेला आहे असा पृथ्वीचा इतिहास सांगतो.

"स्टीम पॉवर" ते "सोलर पॉवर...न्यूक्लिअर पॉवर..." आणि आता "जीओथर्मल पॉवर" हा प्रवास याच अनुरुपतेच्या माध्यमातून मानवाने साकारला आहे. कॉफी उकळत असताना भांड्यातून बाहेर पडणारी वाफ सर्वच पाहात असतात पण एखादा 'गिनिपिग' त्या वाफेत कशाप्रकारची उर्जा दडून राहिली आहे आणि तिची क्षमता एक दोन इंच आहे की आठ इंच होऊ शकते हे त्याच्या लक्षात येतेच पण Conformity Group च्या दडपणामुळे तो जर उद्या ८ वरून २ वर आला असता तर मानव अजून अश्मयुगीच राहिला असता.

"...असे लोक सामाजिक नात्यांमध्ये कमी प्रगल्भता असलेले तसेच न्यूनत्वाची भावना जोपासणारे असतात. ते संकुचित मनोवृत्तीचे, दबलेले, शरणागत वृत्तीचे अधिक असून त्यांना स्वतःबद्दलचे द्न्यान अत्यल्प असते...."

खरंय....त्यामुळे प्राथमिक्/माध्यमिक शाळेतील वर्षात एखादा अत्यंत हुशार असलेला विद्यार्थीही सामाजिक नात्यांच्या दडपणाने [वा आर्थिक परिस्थितीमुळे] प्रगल्भता असूनही पुढे शिक्षणाची दिशा बदलतो आणि कुठेतरी खेडेगावात सहकारी कुक्कुट पालन केन्द्रात वा साखर कारखान्यात मस्टर कारकून म्हणून खिन्नपणे आयुष्य घालवित बसतो, पण त्याच वेळी निव्वळ न्यूनतेची भावना मनी कधीही न बाळगणारा दुसरा ३५% वाला बाळ्या राजकारणाच्या माध्यमातून 'बाळासाहेब'ही बनू शकतो.

शुचिताई म्हणतात त्याप्रमाणे 'गिनिपिग' ला स्वतःबद्दलचे ज्ञान अत्यल्प असूही शकते...पण काहीवेळा भोवतालची कौटुंबिक आणि सामाजिक स्थितीही त्याच्या ज्ञानाला खोल अंधारभावीत ढकलून देत असते.

छान विषय !!

इन्द्रा

विषय छानच आहे. इंद्राज पवारांचे विष्लेशण मननीय आहे. इतर विचारवंतांचे विचार वाचायला आवडेल.

अवांतर- एक मजेशीर कल्पना -
मिपावरील कंपुबाजांमधे अनुरुपता कशी निर्माण होते/ हाताळल्या जाते....
आणि ह्या कंपुबाहेरील लोक कंपुला अनुरुप विचार हळूहळू कसे व्यक्त करू लागतात,
हे देखील अभ्यासाचे विषय होउ शकतील.

१२ अँग्री यंग मॅन चा उल्लेख इथे अगदी योग्य ठरावा.
११ जण विरूध्द १ असा सामना असताना आणि हे अकरा जण एकाला त्याचे मत कसे चुकीचे आहे हे पटवुन देण्याचा प्रयत्न करत असताना तो "एक" केवळ तर्काने व वाद-विवादातुन इतरांना पटवुन देतो कि तुम्हा अकरांचे मतच कसे चूक आहे ते!

अतिशय संदर विषय आहे..
म्हणून असं म्हणत असावेत की, दहा मूर्ख ज्या ठिकाणी असतात तिथे एकटा शहाणा माणूस मूर्खच ठरतो.. ! कारण त्यालाही त्या परिस्थितीला जुळवून घ्यावे लागते.
शुची विषय खूप छान आहे हा.
बाकी.. इतर प्रतिसादांच्या प्रतिक्षेत.

१. तुम्हाला यातुन असे सुचवायचे आहे की नाही माहीत नाही, पण हा एखादा 'parsonality type ' नाही. (जसे, अ type ब type personality ) इतर अभ्यासही तसे काही दाखवत नाही. (संदर्भ: तुम्हीच दिलेली लिंक)
२. Group conformance हा समाजातील बहुसंख्य व्यक्तींमध्ये असला की त्याचे अनेक फायदे सामाजिक मानसशास्त्राचा अभ्यास दाखवतो. उदा. सुरक्षिततेची भावना, सेन्स ऑफ बिलोंगिंग, सर्वसाधारण सामाजिक नियम (सोशल नॉर्म्स) पाळले जाणे वगैरे.
३. दुसर्या हाताला मिलग्राम चा अभ्यास हा conformance /conformity चे होऊ शकणारे भयंकर परिणाम दाखवतो. त्याच्या अभ्यासात भाग घेणारे बहुतेक लोक अभ्यासकाने सांगितल्यावर ऐकायचे म्हणून काचेपलीकडच्या माणसांना (जे अभ्यासकाचे सहाय्यक होते) ४५० volt पर्यंतचे झटके द्यायला तयार झाले. अर्थात ते झटके खोटे आहेत हे त्यांना माहीत नव्हते. फक्त काही लोकांनी काचेपलीकडच्या माणसांच्या किंकाळ्या ऐकून अधिक झटके देण्यास नकार दिला. या अभ्यासावर प्रचंड टीका झाली ती लोकांच्या मनाबरोबर खेळण्यासाठी, पण तरी त्याचे महत्व घडवून आणलेले दंगे, युद्ध इत्यादी गर्दीच्या मानसशास्त्राच्या संदर्भात वापरले गेले. (संदर्भ: http://cnr.berkeley.edu/ucce50/ag-labor/7article/article35.htm)