प्रसारमाध्यम स्वरुप, कारणे आणि उपाय

दिल्याबद्दल धन्यवाद!

प्रसारमाध्यमातले वेगाने होणारे बदल ही मला तरी फॅसिनेटींग बाब वाटते. आधी आकाशवाणी, त्यानंतर दुरचित्रवाणी, त्यानंतर न्युज पोर्टल, त्यानंतर ब्लॉग्ज आणि आता ट्विटर... सगळेच जग आता अधिकाधिक वेगवान, आकर्षक होत चाललेय आणि त्याचा परिणाम मुद्रितमाध्यमांवर होणे अपरिहार्य आहे, नव्हे ती काळाची गरजच आहे. या मुळे अनेक नवनवीन व्यावसायिक आव्हाने उभी रहात आहेत.

पुर्वी वृत्तपत्रे मुळात घटना-घडामोडी छापत पण आता त्यांना या सर्व स्पर्धेमुळे ब्रेकिंग न्युज देणे जवळपास अशक्य झाले आहे. सविस्तर वृत्तांत देणेही एका अर्थाने निरर्थक ठरते कारण वृत्तपत्रे बाजारात येण्याआधी कित्येक तास घडलेल्या घटनांवर वृत्तवाहिन्या चर्चेचे दळण दळत रहातात. शिवाय नवीन माध्यमांच्या उदयाने न्युज ही ग्लॅमरस कमॉडिटी झालेली आहे. वाचकांनाही गंभीर विषय वाचण्यात फारसा रस नसतो. त्यांना चटपटीत बातम्याच हव्या असतात हे लक्षात यावे असे प्रसंग वृत्तपत्रात काम करणार्‍या जवळपास प्रत्येकजण रोज अनेकदा अनुभवतो. वाचकाला हवा असलेला मजकुर दिला नाही तर वृत्तपत्र विकले जात नाही हे तर आहेच.

प्रश्न फक्त मजकुर निर्मीतीपुरता मर्यादित राहिलेला नाही तर अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाच्या उपलब्धतेमुळे जी गुणवत्ता मिळु शकते तिच्याबाबत देखील आहे. आज वृत्तपत्रे, नियतकालिके यात आकर्षक डिझाईन व ले आऊट ला अनन्यसाधारण महत्व आले आहे. पण हे सर्व द्यायचे तर पैसे हवे, अन तिथेच मेख आहे.

पत्रकारांनी व न्यायाधिशांनी नि:स्पृह असावे ही समाजाची अपेक्षा असण्यात काहीच गैर नाही, किंबहुना ती असावीच. पण बहुतेकदा पत्रकार, संपादक पगारी नोकर असतात. एखादे साप्ताहिक काढण्याला जो पैसा लागतो (महिन्याला किमान २-५ लाख) तो देणारा फायनान्सर ते पैसे दामदुपटीने वसुल करुन घेऊ इच्छितो अन त्यासाठी अनेक तडजोडी कराव्या लागतात.

पत्रकार बहुतेकदा उच्चशिक्षित आणि प्रशिक्षित असतात पण ते कंत्राटी कामगार असतात. त्यामुळे कायम असुरक्षित. शिवाय पगार फारच कमी अन व्यवसायाला आवश्यक खर्च इतर व्यावसायिकांपेक्षा अनेक पटीने जास्त अन बहुतेक सर्व खर्च ते पगारातुन करतात. सामान्यतः पत्रकाराचा वर्किंग डे १२-१६ तासांचा असतो. त्यामुळे त्यांना सोशल्-पर्सनल लाईफ जवळपास नसते. पत्रकारितेत त्यामुळे मोठ्या प्रमाणावर गळती होते अन तडजोडीही होतात. तात्विक भुमीकेशी ठाम असलेले काहीजण आपला बाणा जपतात पण वाचक, वृत्तपत्र मालक, संपादक यापैकी कुणालाच गंभीर विषयांवरची पत्रकारिता नको असते अन त्यातुन गुणवत्ता अजुनच ढासळते.

अनेकदा पत्रकारांचा गैरवापर हुश्यारीने करुन घेतला जातो. बातमीच्या भुकेल्या किंवा भारावलेल्या पत्रकारापुढे चुकीचे चित्र उभे करुन हव्या तश्या बातम्या छापवुन आणण्याचे प्रयत्न रोजच सुरु असतात अन काहीवेळा माहिती खरी की खोटी याचा अंदाज येणेही अशक्य व्हावे अशी परिस्थिती असते. पण ज्यांना वस्तुस्थिती माहिती आहे असे वाचक ओळखतात पण अनेकदा ते पत्रकार कसे नालायक याचे दाखले देण्याकरताच त्याचा वापर करतात. माझ्या अनुभवानुसार ही परिस्थिती मध्यमवर्गीयातील तरुण व मध्यमवयिन वाचकांबाबत अधिक खरी आहे. अश्या वाचकांकडुन वृत्तपत्राला सरळ (डायरेक्ट) फीडबॅक मिळणे दुर्मिळच असते.

वाचक आणि वृत्तपत्रांमधे अतुट संबंध असावेत, वृत्तपत्राची आणि वाचकांची नाळ जुळलेली असावी म्हणुन बहुतेक ठिकाणी सीटीझन जर्नॅलिस्ट, वाचक मेळावे वगैरे उपक्रम हाती घेतले जातात. परंतु, बहुसंख्य वाचक या उपक्रमांमधे सहभागी होत नाहीत.

परवाच ई सकाळमध्ये एक बातमी वाचली की ,

"मला पाकिस्तानी असल्याचा अभिमान"-शाहरुख
आयपीएल मध्ये पाकिस्तानी खेळाडूंना न घेता आल्याबद्दल तो नाराज होता. माझे वडिल पाकिस्तानी होते आणि मला पाकिस्तानी असल्याचा अभिमान असेही तो पुढे म्हणाला.

काही वेळाने बघितल्या नंतर ती बातमी बदलली गेली होती आणि,
"मला पाकिस्तानी असल्याचा अभिमान" काढून त्या ठिकाणी,"मला पकिस्तान बद्दल आपुलकी आहे" असं होतं.

आणि नंतर तर ती बातमीच काढून टाकली होती! :O

असे वैचारीक लेख वाचले की वेळेचं सार्थक झल्यासारखं वाटतं. मिपा वर आल्यापासून बौद्धिक उन्चीची पातळी वर गेलेली जाणवते. बाकी इथे आमची नाळच तुटलीये माय मराठीपासून.

>>हे समाजातील लोकांचच प्रतिबिंब टिपणारे पत्रकार आहेत. ..... बरोबर आहे.मिपावर सम्पूर्ण साग्रसंगीत नसेल पण महाराष्ट्रीअन सामाजीक अंतरंग दिसतं खरं. माझ्या मते सोशल स्ट्डीस सुद्धा आधुनीक काळात अवघड होणार. त्या लोकाना देखील अशा विखुरलेल्या सहित्यामधून विश्लेषण करावं लागणार.

मला मिपावर सर्वात रोमान्चक हे वाटलं की अरे अशा प्रतिभावान लोकांच्या आपण इतके जवळ जाऊ शकतो. .... लिखणातून. जे पूर्वी शक्य नव्ह्तं ते व्हर्ट्युअल रिअलिटी मुळे शक्य झालं आहे.

***************
आम्ही काय कुणाचे खातो
तो र्आम अम्हाला देतो

आजचा विनोद:
दै. सकाळ: शेतकर्‍यांना रास्त, गरिबांना स्वस्त' हेच धोरण : पवार
दै. लोकमत: डाळी खाद्यतेल आणखी भडकणार! शरद पवार म्हणतात, 'मी काहीही करू शकत नाही'
मटा: पवार उवाच :महागाई कमी होईल
लोकसत्ता: पवार म्हणतात.. खाती सोडण्याचा प्रश्नच नाही
जोश १८: खाद्य तेल, दालों के दाम बढ़ेंगे: शरद पवार
प्रहार: होराभुषण पवार म्हणतात अन्नधान्न्याच्या किमती घटणार

सगळ्यात आवडलेला शब्द: होराभूषण पवार !

>> आजकाल वृत्तपत्रे त्यांच्या त्यांच्या समुहाच्या उद्योगधंद्यांच्या जाहिराती दररोज रतिबाप्रमाणे देतात. जसे: सकाळ: अ‍ॅग्रोवन, त्यांची COEP मैदानावरील प्रदर्शने, केसरीच्या पानभर जाहिराती, मधूरांगणच्या जाहिराती अन त्यांचे कार्यक्रम, त्यांच्या साम वाहिनीवरील कार्यक्रम कोणते त्याची जंत्री अन जाहिरात.

समर्थ पर्याय उपलब्ध नसल्याने सहन करत रहाणे हाच पर्याय

+१
सहमत.

आवटे आणि आगाशे ह्यांचे विवेचन आवडले.जागतिकीकरणाच्या काळात प्रसारमाध्यमांनी पत्रकारितेवर अतिक्रमण केले आहे हे पटले.तंत्रज्ञान्,स्पर्धा आणि व्यवस्थापन हे तीन घटकांचा पत्रकारितेवर परिणाम होतो हे नक्की.
वर्तमानपत्रांचा खरा ग्राहक जाहिरातदार आहे. वाचक नाही हे आगाशे ह्यांचे प्रतिपादन पटते.
भेंडी
P = NP