स्वयंपाकघरातील भांडी कशी असावीत?

मातीची भांडी ते स्टील आणि परत स्टील ते मातीची भांडी..

त्यामुळे, सध्या तरी, स्वैपाकघरात स्टीलची भांडी शिजवायला आणि साखर, तांदुळ इत्यादी पदार्थ ठेवायला आणि काचेच्या बरण्या, मीठ व मसाले ठेवायला..

स्ट्रीलच्या भांड्याला कॉपरचा बेस असलेली भांडी मिळतात, याने इंधनाची बचत होते. ज्या प्रमाणे धातु बदलल्याने फरक पडतो त्याच प्रमाणे कोणता अग्नी आहे त्याचा सुद्धा फरक पडत असावा असे वाटते. चुली वरचे जेवण आणि गॅस वरचे जेवण याच्या चवीत फरक असतो असे मला वाटते, पण खरचं असे असावे काय ?

[ स्टील फिल्टर मध्ये कॉपर प्लेट्स ठेवुन अल्कलाईन पाणी पिणारा ] :)))

मदनबाण.....
आजची स्वाक्षरी :- Thaai Kelavi - Official Video Song | Thiruchitrambalam | Dhanush | Anirudh | Sun Pictures

भक्तीशेठ, चांगला धागा विषय. कोणत्या भांड्यात काय शिजवलं म्हणजे आरोग्याला बरं असतं. आणि काय केले म्हणजे नुकसान होतं याबद्दल कोणताही विदा नाही. आरोग्याला भारी असतं म्हणून विशेष भांडी वापरली, असेही काही दिसत नाही. कालपरत्वे भांडी बदलली इतकाच भांड्या-कुंड्यांचा अर्थ. मातीची भांडी, जर्मलची भांडी, तांब्यांची भांडी ( ताम्हण) आणि स्टीलची भांडी असाच आमचा प्रवास आहे. तीन दगडाची चूल, मातीची चूल, स्टोह, शेगडी, इलेक्ट्रिक उपकरणे असा प्रवास. चुलीवरचा चहा, चुलीवरचं मटण, चुलीवरच्या भाकरी, चुलीवरचं जे जे काय असतं ते ब-याच चविष्ट लागलं असा व्यक्तीगत अनुभव आहे. एक वेगळा वास पदार्थाला येतो असे मत आहे, भूक लागली की चवीचा विषय क्रमांक दहाव्या क्रमांकावर जातो. आरोग्य वगैरे हे आजच्या पिढीचं खूळ आहे, असे वाटते. आरोग्य काळजीचा विषय असतो पण म्हणून त्यासाठी पदार्थ शिजवणाऱ्या उपकरणाची काळजी वाहणा-या गृहिणी पाहण्यात नाहीत.

एवढं बोलून दोन शब्द संपवतो.

-दिलीप बिरुटे

बजेटमध्ये येणारी भांडी वापरतो.
अल्युमिनियम आणि तांबे,पितळ चांगले. त्यांची मोड येते. स्टील सुद्धा चांगले. खूप टिकतात आणि पदार्थ ठेवायला चांगले. शिजवायला अल्युमिनियमचीच बरी.

असल्याने सीईओ कडून जो हुकूम मिळतो त्याप्रमाणेच प्रोक्युरमेन्ट करतो. विषयात फार गती नसल्याने प्रतिसाद वाचून मत बनवेन.

भांडे वापरताना म्हणजे शिजवताना काही गोष्टी पाळाव्या लागतातच.तांबं किंवा पितळ वापरत असाल तर कल्हई करावीच लागते. कल्हई नाही केली तर पदार्थ कळकतो असा काही तरी शब्द आहे तो लक्शात नाहीय माझ्या.
आणि तसे पदार्थ खाल्ले तर उलटी, जुलाब होतात.
पूर्वी मुसलमान लोकांच्या घरांत ( मला कुणाला दुखवायचं नाही) बघितली होती ती जर्मनची भांडी.आमच्या घरी अजूनही एक तवा आहे. ते विमानाच्या पत्र्याचा आहे असं म्हणतात. पण त्याची भांडी कुठे बघितली नाहीत.
मी वर्षानुवर्षे भीडाची भांडी वापरते.
आमटीला फोडणी त्यात देऊन आमटी उकळली कि लगेच दुसऱया भांड्यात काढून घेते.
भाजीसुद्धा तशीच करते. फक्त उसळी आणि दुधीची भाजी काळी पडते.
पालेभाज्यांची चव तर अप्रतिम लागते.
पण आधी त्या भांड्यांचं क्युअरिंग करावं लागतं, साबण लावायचा नाही.आणि तेल लावून ठेवायचं.
खूप दिवस वापर करायचा नसेल तर पाम ॲाईल लावायचं.
यामुळे हिमोग्लोबीन वाढतं म्हणे.मी काही डॅा. नाही पण लहानपणी रक्त कमी झालं,अशक्तपणा आला कि आमचे फॅमिली डॅा. सांगायचे,’एका सफरचंदामध्ये सात ,आठ स्वच्छ खिळे लावून रात्रभर ठेवायचे आणि सकाळी ते सफरचंद खायचं.
भीडाच्या भांड्यात जेवण करताना, गॅस लवकर बंद करावा नाहीतर जेवण करपतं.
बालभारतीमध्ये एक धडा होता, ‘दगडी’ नांवाचा त्यात कालवण चुलीवरून काढल्यावर जसं बराच वेळ उकळत आणि शिजत रहातं, तसंच या भीडाच्या भांड्याचं आहे.
भांडी घेताना फसवणूक होणार नाही याची काळजी घ्यावी लागते.

बंगाली लोकं काशाची तपेली वापरतात. यालाच कुणी जर्मल म्हणतात म्हणजे एक तरी तसलं भांडं असतं. त्याला कल्हई करावी लागत नाही. खूप तापवताही येतं. पण कासं धातू (कथील अधिक जस्त) फार महाग असतो. [इकडे काशाची वाटी असते त्याने तळपायास तेल चोळलं (आपलं आपण नव्हे) की शरीरातील उष्णता जाते. ] कासं ओळखायची खूण म्हणजे ठोकला की नाद येत नाही,बद्द आवाज येतो. बाकी धातूंना नाद येतो.

पूर्वी काही लोक अल्युमिनियमला जर्मन म्हणत.

विमानाच्या पत्र्याची भांडी - अल्युमिनियम अधिक जस्ताचा मिश्र धातू. त्यांच्या कढईंना तडा जाऊ लागल्याने वापर मागे पडला.

ओडिशात वाढायची पळी नारळाच्या करवंटीची असे. कटकमधला एक वडेवाला एकच करवंटी गेली पन्नास वर्षे वापरतोय ते बघायला पर्यटक येतात.

शिजवायची भांडी पूर्वी मातीची होती. पण पाणी ठेवायला साधू किंवा प्रवासी भोपळ्याचा गडू,कमंडलू वापरत. कलाबाश नावाच्या झाडाला(वेल नसतो. फणसाच्या झाडासारखे झाड असते) असले भोपळे लागतात.

खुप वर्षांपूर्वी एक लेख वाचला होता, त्या लेखकाने स्टेनलेस स्टील ही आरोग्ययास घातक आहे अशी शंका व्यक्त केली होती. आणि यावर कुणीच नीट सखोल संशोधन केले नाही म्हणून तक्रारीचा सुरू लावला होता हे आठवले.

स्वयंपाकघरातील भांडी कशी असावीत?

स्वच्छ

छान माहिती मिळतेय.

तसेच प्रेशर कुकर वापरू नये त्यात पोषकद्रव्ये कमालीचे नष्ट होतात हेही सिद्ध झाले आहे.

याबद्दल सविस्तर सांगणार का ? रिसर्च लिंक्स असतील तर प्लिज इथे टाकता येतील का ? वरण, आमटी, उसळी, भात, खिचडी, सांबार असे अनेक पदार्थ करायला मी बरेचदा प्रेशर कुकरच वापरते.

छान माहिती मिळतेय.

धागा लेखिकेबद्दल वैरभाव नाही आणि तो तयार व्हावा अशी इच्छा नाही. पण मागील बऱ्याच वर्षांपासून जुनं ते सोनं प्रकारातले तज्ज्ञ मंडळी आणि त्यांचे एकमेवाद्वितीय प्रकारातले उद्योग यांनी मूळ धरायला सुरुवात केली आहे असे दिसते. त्यातीलच हा प्रकार असावा अशी शंका येते. आपले रीतिरिवाज, व्रतवैकल्य यांचे आरोग्य, ऋतुमान, आणि पर्यावरणपूरक असणे अशा लोभस प्रकाराने याची सुरुवात होते. मग देशी वाणाच्या नावाखाली खपली गहू वगैरे याचं मार्केटिंग सुरु होतं. यातही गंमत म्हणजे अजूनही कुठल्यातरी अगम्य भागातले शेतकरी अजूनही हे देशी वाण टिकवून त्याच्या तुटपुंज्या उत्पन्नामध्ये तग धरून असतात. संपूर्ण नैसर्गिक पद्धतीने पिकविलेली तथाकथित फळं व्यवस्थित कीटकनाशक आणि रासायनिक खतं वापरून पिकवलेल्या फळांसारखीच रसरशीत आणि गरगरीत असतात. परकी आक्रमकांनी लाखो धर्मग्रंथ जाळून नष्ट केल्यानंतरही काही घरांमध्ये पारंपरिक पद्धतीने तेलं आणि औषधं तयार करण्याचं ज्ञान शिल्लक असतं. फक्त त्यावर विश्वास ठेवायचा की नाही एवढंच आपण करू शकतो.

रेड सॉईल स्टोरीज ह्या युट्युब चॅनलवर विविध प्रकारची भांडी दिसतात. माती, तांबे, पितळ.
स्वयंपाकघर खूपच सुंदर दिसते त्यांचे.

चांगली चर्चा सुरु आहे.
वाचतोय...

काय चांगलं काय चुकीचं माहिती नाही पण आमच्या घरातील पूर्वीपासून चालत आलेले समज -
भांडी तांबे-पितळ असतील तर कल्हई हवीच. तसेच कल्हई नसलेल्या पितळेच्या भांड्यात आणि अल्युमिनियम मध्ये शिजवलेला पदार्थ शिजवून झाला की लगेच स्टील मध्ये काढून घ्यायचा अन्यथा वर सरिताताईंनी म्हटल्याप्रमाणे तो कळकतो.
पोळ्या/धिरडी/थालीपीठ इत्यादी साठी लोखंडी तवा.
भात, बटाटे, रताळी शिजवण्यासाठी पातेलीच चांगली, कुकरमध्ये फक्त डाळच शिजवली जाते.
पालेभाज्यांसाठी लोखंडी कढई, इतर भाज्या आणि रसभाज्यांसाठी अल्युमिनिम ची कढई.
दोन्हीही शिजल्याबरोबर स्टीलमध्ये काढून घेणे.
लहान मुलांना दूध पिण्यासाठी चांदीची वाटी/ग्लास उत्तम.
आणि स्टील सर्वच प्रकारे सुरक्षित.
मीसुद्धा हेच सगळं वापरतेय, मध्ये जरा नॉनस्टिक घेतलं होतं, पण तोटे समजल्यानंतर बंद केलं. आणि सध्या अल्युमिनिम कढया बदलून स्टीलच्या घ्याव्यात असं डोक्यात आहे.

आमच्या घरी सगळी भांडी कुकर व मोठे डबे स्टीलचे, तवे, कढया नॅानस्टीक, छोटे डबे, बाटल्या तपरवेअर किंवा डीमार्ट मधे मिळणार्या प्लॅस्टीकच्या आहेत!

Leaching is the loss or extraction of certain materials from a carrier into a liquid.
स्वयंपाकघरात लीचिंग चा अर्थ असा आहे कि ज्या भांड्यात पदार्थ ठेवलेला आहे त्या भांड्याचे द्रव्य/अंश पदार्थात उतरणे.

या साठी लोणचे लिंबाचा रस सारखे पदार्थ हे काचेच्या किंवा चिनी मातीच्या बरणीत ठेवत असत.

जर लोणचे बिडाच्या ( लोह धातू) भांड्यात ठेवले तर लोणच्यातील आम्ल (उदा लिंबू कैरी) बिडातील लोहाशी प्रक्रिया करून पदार्थ खराब होण्याची शक्यता असते.

काचेच्या भांड्यात आपण पदार्थ शिजवले तर त्यात लीचिंग हि प्रक्रिया अजिबात होत नाही यामुळे काचेच्या भांड्यात पदार्थ शिजवणे हे सर्वोत्तम आहे (याच कारणासाठी सर्व परीक्षा नळ्या किंवा प्रयोगशालेतील उपकरणे काचेची बनवलेली असतात.)

परंतु काच उच्च दर्जाची असली पाहिजे अन्यथा तापवल्यावर तडकते. मुळात काच महाग आणि नाजूक असल्याने रोजच्या भांड्यांसाठी तो पर्याय अव्यवहार्य आहे. चिनीमातीच्या भांड्यात आपण पदार्थ शिजवू शकत नाही.

यानंतरचा उत्तम पर्याय म्हणजे तांबे किंवा पितळेची भांडी. यांची उष्मावाहकता उत्तम असते परंतु यात लीचिंग होऊ शकते. यामुळेच आम्ल पदार्थ ठेवल्यास पदार्थ कळकतो( चव बिघडते) यासाठी तांबे किंवा पितळेची भांडी याना कथिलाची कल्हई केली जाते. "कथिल" (tin) याची अन्न पदार्थाबरोबर प्रक्रिया होत नाही. तांबे किंवा पितळ हे महाग आहे यामुळे सामान्य माणसांना दुसऱ्या महायुद्धाच्या महागाईमुळे परवडेनासे झाले आणि याचा वापर कमी झाला. याशिवाय त्यावर ताबड्तोब गंज चढतो यामुळे रोजच्या रोज चिंच पितांबरी सारख्या पदार्थानी ते घासून लखलखीत ठेवावे लागते.

याला पर्याय म्हणून जर्मन सिल्व्हर आले परंतु ते पण महागच होते. म्हणून याला स्टेनलेस स्टील आणि अल्युमिनियम हे पर्याय आले.
अल्युमिनियम मध्ये लिचिंग होते म्हणूनच कुकर मधील भांडी साफ करण्यासाठी बायका त्यात तळाशी पिळून उरलेले लिंबू वापरतात परंतु दूरगामी परिणाम आता लक्षात यायला लागल्यामुळे ( उदा अल्झायमर हा आजार होण्यासाठी अल्युमिनियम हे कारणीभूत असू शकते) याचा वापर कमी करा असा तज्ज्ञांकडून सल्ला मिळतो.

स्टेनलेस स्टील हा सध्या तरी स्वस्त उपलब्ध असणारा सर्वोत्तम पर्याय आहे. कारण हि भांडी वर्षानुवर्षे खराब होत नाहीत उत्तम रित्या स्वच्छ करता येतात आणि लीचिंग होत नाही. लोणच्यापासून लिंबू चिंच सारखे पदार्थ ठेवून त्यावर परिणाम होत नाही. त्यातून क्रोमियम आणि निकेल सुरुवातीला थोड्या प्रमाणात अन्न पदार्थात उतरू शकते. परंतु क्रोमियम शरीरातून ८ तासात बाहेर फेकले जाते त्यामुळे क्रोमियमचा विषारी परिणाम सहजासहजी होत नाही निकेल मोठ्या प्रमाणात अन्नपदार्थात असते त्याचा सामान्य स्थितीत मानवी शरीरावर परिणाम होत नाही. हे दोन्ही पदार्थ त्याच्या खाणीत काम करणाऱ्या माणसावर मोठ्या प्रमाणात श्वसन मार्गे गेल्याने परिणाम करू शकतात अन्यथा नाही.

बिडाच्या भांड्यात पदार्थ केल्यास पदार्थ काळे होतात याचे कारण बिडातील लोह पदार्थात उतरू शकतात पण हे लोह शरीराला उपयुक्त असते. बिडाची विविक्षीत ऊर्जा ( स्पेसिफिक हीट) वबरीच जास्त असल्याने त्याची भांडी तापायला खूप वेळ लागतो तसेच ती निवायला सुद्धा खूप वेळ लागतो या साठीच "सिझलर" आपल्याला बिडाच्या तव्यावर आणून देतात तो पदार्थ आपले जेवण संपेपर्यंत गार होत नाही.
बिडाचा तवा पटकन गरम होत नाही तसेच पटकन गार होत नाही यामुळे हॉटेलात डोसा घालण्यासाठी किंवा फुल्के करण्यासाठी याचा सर्रास वापर होतो. परंतु घरगुती वापरात पदार्थ पटकन खाली उतरवता आला नाही तर तो जळण्याची शक्यता तितकीच जास्त असते.

शेवटी चुलीवरची जेवण आपल्याला का आवडते?

चुलीवर उष्णता मंद गतीने पदार्थाला मिळत असते आल्यामुळे पदार्थ अगदी हळूहळू कमी तापमानावर शिजतो यामुळे पदार्थ आतपर्यंत जास्त चांगले शिजतात उदा चुलीवर भाजलेले वांगे. याउलट गॅसची उष्णता खूप जास्त असल्यामुळे त्यावर भाजलेले पदार्थ वरून भाजले जातात आणि आतून शिजतात भाजले जात नाहीत. यासाठी गॅस वर अतिशय मंद गतीने पदार्थ भाजावे आणि त्याला धुराचा स्वाद येण्यासाठी पदार्थ झाल्यावर एका भांड्यात ठेवून एक जळता निखारा चमच्यात घ्या त्यावर एक चमचा तूप ओता आणि हा चमचा भांड्यात ठेवून वर झाकण लावून टाका येणाऱ्या धुराचा खरपूस स्वाद या पदार्थाला येईल. परंतु आजच्या धकाधकीच्या काळात गृहिणींना अतिमंद गॅसवर शिजवणे किती शक्य आहे हा हि एक प्रश्नच आहे.
क्रमशः

खरेंचा प्रतिसाद वाचल्यावर वाटले की हे डॉक्टर आहेत की ईंजिनीअर. यावर ते म्हणतील की 'हम सायन्स की तरफ से है'' :)

विषय खरोखरच विचार करायला लावणारा आहे. अमक्या प्रकारच्या भांड्यातून स्वयंपाक केल्यास अमुक प्रकारचा दुरगामी परिणाम होईल असा अभ्यास वगैरे करायला मोठा काळ लागेल. आणि हा अभ्यास कितीही केला तरी त्यावर अचूक निदान होणार नाही. कारण तो ठराविक कक्षेत केलेला असेल.
माझ्या मते, भांडी कुठली ही वापरा पण प्लॅस्टीकची बिल्कुल वापरू नका. मायक्रोवेवला प्लॅस्टीकचे डबे वितळलेले पाहिलेत. अर्थात ते मायक्रोवेव सेफ नव्हतेच. पण का म्हणून जोखीम घ्या. नुसतं धूवून धूवून खरके पडणारं खाण्यात थोडं थोडं जात नसेल कशावरून.

डॉ. सुबोध खरे यांचा अतिशय अभ्यासपूर्ण प्रतिसाद (नेहमीप्रमाणेच).

'आरोग्य ज्ञानेश्वरी' अंकाचे संस्थापक, संपादक आणि बालरोग तज्ज्ञ डॉ. जोशी हे देखील लोखंडी कढईत स्वयंपाक करावा आणि स्टेनलेस स्टीलच्या भांड्यात काढून ठेवावा असे सुचवतात.

प्रेशर कुकर मध्ये अन्न शिजवण्याबाबत असणारे गैर समज, "भातासाठी दोन शिट्या, तुरीचं वरण असेल तर तीन शिट्या, काळे वाटणे असल्यास चार शिट्या आणि मटण शिजवायचे असेल तर पाच किंवा सहा शिट्या काढाव्यात".

प्रेशर कुकर मध्ये वाफेच्या प्रेशरच्या सहाय्याने कमी तपमानवर पदार्थ शिजवणे आणि त्या योगे इंधन आणि काही प्रमाणात वेळ वाचवणे हे अभिप्रेत आहे हे अनेक गृहीणींना माहीत नसते.

कुकर मध्ये वाफेचा दाब तयार झाला की म्हणजेच शिट्टीचा सू.. सू.. आवाज येऊ लागला की आच अतिशय मंद करावी मात्र दाब कायम राहील इकडे लक्ष द्यायला हवे. आशा रीतीने भात शिजयला पाच ते साडेपाच मिनिटे पुरतात मात्र पाच मिनिटांनी गॅस विझवल्यावर वाफेचा दाब पूर्ण ओसरेपर्यंत कुकर उघडू नये. या वेळेतही कुकरमधील अन्न शिजत असते. कुकरमध्ये तुरडाळ शिजवण्यापूर्वी ती आधी पंधरा वीस मिनीटे भिजत ठेवल्यास तीही भाताबरोबर तेवढ्याच वेळात व्यवस्थित शिजते.
कुकर मध्ये अन्न बेचव होते हा आणखी एक गैरसमज. कोणताही पदार्थ योग्य तेवढा वेळच शिजवला तर त्याची चव अजिबात बिघडत नाही.

कॉपर बॉटम भांड्यांविषयी : खरं तर स्टेनलेस स्टील हा एक उष्णतेचा शीघ्र वाहक धातू आहे. तांबे, स्टेनलेस स्टील पेक्षाही शीघ्रवाहक आहे. गॅसवर स्वयंपाक करताना कॉपर बॉटम भांड्यांची विशेष गरज नसते. तरीही हौस म्हणून ती वापरायची असल्यास भांड्याखालील आच अधिक मंद ठेवायला हवी याचे भान ठेवायला हवे.

नॉनस्टीक भांडी वापरतानादेखील उष्णता आणि तेल/तूप अतिशय मोजके वापरायला हवे. नॉनस्टीक भांडी स्वच्छ करताना देखील काळजी घ्यावी लागते. त्याला एक जरी चरा/ओरखडा गेला तरी त्याची उपयुक्तता संपल्यासारखी आहे हे लक्षात ठेवावे.

पदार्थ भांड्याला चिकटण्याचे मुख्य कारण अधिक उष्णता हे असते. भांड्याखालील आच मर्यादित ठेवली की लोखंडी अथवा आल्युमिनीयमच्या तव्यावर देखील ओम्लेट करणे अथवा मासे तळणे शक्य असते.

स्टेनलेस स्टील हा एक उष्णतेचा शीघ्र वाहक धातूआहे.

हे तितकेसे सत्य नाही

On average, the thermal conductivity of copper is 20 times that of stainless steel. In practical terms, this means that copper can transfer heat 20 times faster. So, if you need quick heating, copper will work to your advantage

मूळ लेख, त्यावरील चर्चा, अनेक माहितीपूर्ण प्रतिसाद आवडले.

अनेक समज-गैरसमज दूर झाले.

तरीही एक शंका: ऍनोडईज्ड अल्युमिनियम नसलेली अल्यूमिनिअमची भांडी वापरायची की नाही?

आम्ही स्टील, अल्यूमिनिअम, नॉनस्टिक, तांबे, काच सर्वच वापरतो.

---
अवांतरः आमच्याइथली कुकर वापरण्याची पद्धत:

• स्वयंपाकाच्या सुरुवातीलाच तूरडाळ आणि तांदूळ (वेगवेगळे!) धुऊन, एकास दोन या प्रमाणात पाणी घालून, कुकरात एक तास तयार ठेऊन देणे.
• मग मोठ्या आचेवर गॅस पेटवणे.
• सुमारे सात आठ-मिनिटांनी शिट्टी फूसफूस करू लागली कि गॅस अगदी मंद करणे.
• दहा मिनिटांनी गॅस बंद करणे.
• अजून दहा मिनिटे कुकर आपोआप थंड होऊ देणे.
• वाफ पूर्ण शांत झाल्यावर कुकर काढणे.
• या पूर्ण प्रक्रियेमध्ये एकही शिट्टी होऊ न देणे.

(अर्थातच, या दरम्यान स्वयंपाकाची इतर कामे करणे!)

---

हे सर्व रोजच्या रोज करणे अगदी सोपे आहे. मी अलार्म लावून करतो, आमची बरी-अर्धी अलार्मशिवायच करते!

तसेच प्रेशर कुकर वापरू नये त्यात पोषकद्रव्ये कमालीचे नष्ट होतात हेही सिद्ध झाले आहे.

प्रेशर कुकर मुळे पोषक द्रव्ये नष्ट होतात हा एक फार काळापासून चालू असलेला गैरसमज आहे.

नुसत्या पाण्यात उकळलयास किंवा वाफवल्यास २५ ते ६० % पोषक द्रव्ये नष्ट होतात तर कुकर वापरल्यास केवळ ८ टक्के

https://www.hippressurecooking.com/3-pressure-cooker-nutrition-myths-tha...

या शिवाय पदार्थ करपल्यास किंवा जाळल्यास त्यात कर्करोगकारक पदार्थ तयार होतात असा कोणताही प्रकार प्रेशर कुकर मध्ये होत नाही.

डाळी सारख्या शिजण्यास कठीण पदार्थातीळ प्रथिने प्रेशरकूकर मध्ये चांगली शिजल्यामुळे पचण्यास हलकी होतात तसेच इतर अनेक पदार्थ पचण्यास हलके झाल्यामुळे आपल्या शरीराला त्याची उपलब्धता वाढते.

याशिवाय प्रेशर कुकर मध्ये तापमान १२१ अंशापर्यंत जात असल्यामुळे भांडी किंवा कपडे निर्जंतुक करण्यासाठी त्याचा वापर करता येतो.

माझ्या दोन्ही मुलांच्या दुधाच्या बाटल्या मी सर्रास प्रेशरकूकर मध्ये टाकून एक शिट्टी देऊन स्वच्छ आणि निर्जंतुक करून घेत असे.

जेंव्हा जेंव्हा शक्य आहे तेंव्हा प्रेशर कुकर वापर असाच तज्ज्ञांचा सल्ला आहे.

राहिला मुद्दा चवीचा.

गुहेत राहत असताना माणूस शिकार करून जगत होता आणि शिकार न मिळाल्यास मृत प्राणी सुद्धा खात होता.

त्यानंतर अग्नीचा शोध लागल्यावर मानवाला असे लक्षात आले कि भाजलेले मांस हे कच्च्या मांसापेक्षा जास्त सहज पचते आणि त्यातील अपायकारक जंतू बऱ्यापैकी मरत असल्याने ते खाण्यास जास्त योग्य असते तसेच ते जास्त काळ टिकते. त्यामुळे माणसाने भाजलेल्या पदार्थाची चव विकसित करून घेतली आणि आता भाजलेला पदार्थ हा चांगला हे माणसाच्या आदिम स्मरणशक्ती मध्ये घट्ट बसलेले आहे.

यामुळेच आज सुद्धा बार्बेक्यू केलेला पदार्थ मग ते मांस असो कि बटाटा, रताळं, मक्याचे कणीस आपल्याला आपल्या आदिम स्मरणशक्ती आणि विकसित झालेल्या चवीमुले जास्त रुचकर लागते.

मागच्या पिढीतील लोकांना चीज (आणि मशरूम) अजिबात आवडत नाही( आज साठीच्या वर वय असलेले) कारण चीजची चव त्यांनी विकसित केलेली नव्हती.

याउलट आताच्या पिढीचे( २० पेक्षा कमी वय) चीज वाचुन पान हलत नाही कारण प्रत्येक गोष्टी चीज घालून खायची सवय (चीजची चव विकसित झालेली) आहे

प्रेशर कुकर मध्ये पदार्थ शिजतात पण भाजला जात नाही त्यामुळे त्यात शिजवलेला पदार्थ चुलीवरच्या पदार्थासारखा चवीला लागत नाही हि तक्रार सर्वांची आहे.
बाहेर शिजवलेला भात तळाशी लागतो( जास्त भाजला जातो) आणि त्याची भाजकी चव सर्व भाताला लागते यामुळे हा भात सवयीने रुचकर लागतो. असे प्रेशर कुकर मध्ये होत नाही.

पण असा भात तुम्ही नुसते तूप मीठ घालून खाणार असाल तर त्यात चवीचा फरक पडेल माशांच्या आमटी किंवा झणझणीत रश्श्याबरोबर खाणार असाल तर कितीसा फरक पडेल ?

ऍनोडईज्ड अल्युमिनियम नसलेली अल्यूमिनिअमची भांडी वापरायची की नाही?

सामान्य अल्यूमिनिअमची भांडी पदार्थ उदा भाजी किंवा आमटी शिजवण्यासाठी शक्यतो वापरु नये. कारण भाजीतील चिंच लिंबू कोकम टोमॅटो सारख्या पदार्थात असलेले आम्ल अल्युमिनियमशी प्रक्रिया करते आणि हे अल्युमिनियम पदार्थात उतरते.

अल्युमिनियममुळे अल्झायमरचा आजार होतो कि नाही याबद्दल अजून तज्ज्ञ लोकांत एकवाक्यता नाही त्यामुळे ALARA ( AS LOW AS REASONABLY ACHIEVABLE) तत्व वापरावे. अशासाठी शक्यतो हि भांडी टाळा.

पण तेलात अल्युमिनियम विरघळत नाही किंवा त्याबरोबर प्रक्रिया करत नाही त्यामुळे अल्युमिनियमची कढई पदार्थ तळण्यासाठी वापरली तर त्यातून कोणताही अपाय होणार नाही.

>>>स्वयंपाकघरातील भांडी कशी असावीत?

आपल्या कष्टाच्या पैशाने विकत आणलेली

तांबे,पितळ, जर्मन,कल्हई ते नाॅनस्टीक ,उकडीचे मोदक पात्र ते प्रेशर कुकर ,टोप,तवा,कढई असा स्वयंपाक घराचा प्रवास बघितलेला पण वस्तुतः स्वयंपाकाचा स सुद्धा माहित नसलेला मी..
या लेखामुळे बरीच नवीन माहीती मिळाली. या बद्दल भक्ती तै आणी सुबोध खरे यांचे मनापासून आभार. बाकी प्रतीसादकांनी यात मोलाची भर टाकून लेख अधिक रोचक वाचनीय बनवला आहे.
वरकरणी साधारण विषय इतका सखोल असेल असे वाटले नव्हते.

डॉ. सुबोध खरे यांनी ते भांड्यांचे डॉक्टर असावेत इतपर्यंत संशय येण्याजोगे विस्तृत प्रतिसाद दिलेत :)

वापरावा किंवा नाही. जर वापरावा तर त्या साठी केली भांडी घ्यावीत?

वापरावा किंवा नाही. जर वापरावा तर त्या साठी केली भांडी घ्यावीत?