मूठभर खजूर [पूर्वार्ध]

मूठभर खजूर [पूर्वार्ध]
(El Tayeb Salih यांच्या 'A Handful of Dates' या कथेचा स्वैर अनुवाद. ही कथा मूळ अरेबिक मध्ये लिहिली गेली, नंतर तिचे इंग्रजीत भाषांतर झाले.)

नेमके वय नाही आठवत आता, पण खूप लहान होतो. आजोबांबरोबर बाहेर पडलो, कि गावातले लोक प्रेमाने माझे गालगुच्चे घ्यायचे, डोक्यावर हळूच टपली मारायचे.... आता हे असलं काही, ते माझ्या आजोबांबरोबर करायचे नाहीत!
वडील कधीच नाही, पण आजोबा मात्र मला नेहमी त्यांच्या बरोबर बाहेर घेऊन जात. दररोज भल्या सकाळी मी कुराणपठनासाठी मशिदीत जाई. ती मशीद, ती शेते, ती नदी.....आमच्या जगण्याचे आधार! माझ्या वयाची इतर मुले मात्र मशिदीत जायला,कुराणपठन करायला कुरकुरत. पण मला मात्र ते आवडायचे! आणि मशिदीत कुणी पाहुणे कधी आले कि , तिथले मुल्लासाहेब मला, ‘ सूरत अल रहमा’ म्हणायला लावायचे. ऐकून पाहुणे बेहद्द खुश होत.
सकाळी माझे कुराणपठन संपले रे संपले कि मी अल्लाउद्दीनच्या जीन सारखा क्षणार्धात आईपाशी पोहचे. नाष्टा गबगबा पोटात कोंबला कि, नदीत उड्या ठोकायच्या. पोहून दमलो कि मग, शांतपणे नदीकिनारी बसायचो. तिथे मग माझ्या कल्पनेला धुमारे फुटत. ती नदी पुढे वळण घेऊन, बाभळीच्या बेटांपल्याड नाहीशी होत असे. मला नेहमी वाटायचे, तिकडे बेटामागे राक्षसांची एखादी जमात रहात असणार! त्या सगळ्या राक्षसांना आजोबांसारख्या शुभ्र दाढ्या आणि धारदार नाकं असणार!
माझ्या कोणत्याही प्रश्नाला उत्तर देण्याआधी आजोबा आपल्या तर्जनीने नाकाचा शेंडा हलकेच खाजवायचे अन मग तोंड उघडायचे. त्यांची दाढी मौशार आणि एकदम सुखासीन दिसायची.रुईचा गोळाच! माझ्या आख्ख्या जिंदगीत त्याच्याइतके शुभ्र, सुंदर मी दुसरे काही पाहिले नाही. माझे आजोबा,खूप म्हणजे खूपच उंच होते....... त्यांच्याशी बोलायचं म्हणजे प्रत्येक गावकऱ्यांला मान वर करावी लागे. झालंच तर, खाली वाकल्याशिवाय त्यांना घरात प्रवेशच करता येत नसे! माझे त्यांच्यावर खूप प्रेम होते. मोठा झाल्यानंतर मी त्यांच्या सारखाच उंच, सडसडीत, रुबाबदार होईन, लांबच्या लांब ढांगा टाकीत गावात फिरेन, अशी स्वप्नं पहायचो.
माझी इतर सगळी सख्खीचुलत भावंडं म्हणजे निव्वळ ध्यान! मी मात्र हुशार, चुणचुणीत असल्याने आजोबांचा एकदम लाडका. आजोबांसमोर नेमके कधी हसायचे, कधी बोलायचे, कधी गप्प रहायचे, ते मला बरोब्बर कळायचे. त्यांच्या नमाजाच्या सगळ्या वेळा मला पाठ असत. मी पटकन नमाजाची जांमाज तयार ठेवी. वजु करण्यासाठी पाणी भरून ठेवी. त्यांना मला काही सांगावेच लागत नसे.त्यांना काही काम नसे, तेव्हा माझे कुराणपठन ते अगदी तल्लीन होऊन ऐकत. काहीकाही आयते ऐकताना तर ते एकदम आतून हलून गेल्यासारखे वाटत!
एके दिवशी बोलता बोलता मी त्यांना शेजारच्या मसूद बद्दल विचारले, “आजोबा, तुम्हाला मसूद नाही आवडत! हो ना?”
नेहमी प्रमाणे तर्जनीने नाकाचा शेंडा खुसखुसून, मग म्हणाले, “तो एक नंबरचा आळशी माणूस! मला नाहीत आवडत अशी माणसं!”
मी त्यांना परत विचारले, “आळशी म्हणजे कसा हो?”
क्षणभर आजोबांनी मान खाली घातली. मग समोर पसरलेल्या विस्तृत शेतजमिनीकडे नजर टाकीत म्हणाले, “ही वाळवंटाच्या या कड्या पासून ते नाईलच्या त्या किनाऱ्यापर्यंत पसरलेली शेती दिसतेय? शंभरेक एकर!!! त्या खजुराच्या बागा दिसतायत? हे सगळं सगळं एकेकाळी मसूदच्या मालकीचं होतं. त्याच्या वडिलांकडून त्याला वारशाने मिळालेलं!”
एवढं सांगून आजोबा थांबले. त्यांच्या शब्दांनी अंकित केलेल्या त्या प्रचंड जमिनीकडे मी एकटक पाहू लागलो. मनात म्हणालो, ‘मला काय करायचंय,कुणाची का असेना जमीन? अन कुणाच्या का असेनात बागा? आपल्याला काय! आपल्याला त्यावर मनसोक्त खेळाहुंदडायला मिळालं म्हणजे झालं!’ माझ्यासाठी तेव्हा त्याचे मोल तेवढेच!
आजोबा पुढे सांगू लागले, “होय पोरा! चाळीसेक वर्षांपूर्वी ही सगळी शेती मसूदची होती....... पण आता त्यातली निम्म्यापेक्षा जास्त जमीन माझ्या मालकीची आहे!”
हे मात्र माझ्यासाठी नवीनच होते! मला आपले वाटायचे, अल्लातालाने जग निर्माण केले तेव्हापासून ही जमीन आजोबांच्या मालकीची आहे!
ते परत सांगू लागले, “मी जेव्हा पहिल्यांदा या गावात पाय ठेवला, तेव्हा चिमूटभर मातीही माझ्या मालकीची नव्हती. या सगळ्या श्रीमंतीचा, जमीनजुमल्याचा मसूद एकमेव मालक होता. पण आज परिस्थिती बदललीय! इन्शाअल्लाह!!! अल्लाने माझे डोळे मिटण्याआधी, ती उरलेली जमीनही मला मिळायला पाहिजे!”
का कोण जाणे, पण आजोबांच्या त्या शब्दांनी मला कसेसेच वाटले. शेजारच्या मसूदविषयी वाईट वाटू लागले. मला एकदम त्याचे गाणे,त्याचा मऊ आवाज, मनापासून निखळ हसणारा त्याचा चेहरा आठवला. त्याचे हसू म्हणजे नदीचा खळखळाट जणू! माझे आजोबा मात्र कधीच हसत नसत.
मी आजोबांना विचारले, “मसूदने त्याची जमीन का विकली?”
“बायका!” हा शब्द आजोबांनी असा काही उच्चारला कि, बाई म्हणजे काहीतरी भयानक प्रकार आहे, असे वाटू लागले!

[उर्वरित भाग उत्तरार्धात....]
[या कथेचे मराठी रुपांतर करताना आमचे स्नेही हादीभाई शेख आणि आफराह अल निजार यांनी मोलाची मदत केली. त्या दोघांचे आभार!]