बोलीभाषेची गोडी

फारच उत्तम विषय.

मला चटकन सुचलेला एक विचार म्हणजे भाषा -विशेषतः बोलीभाषा ही एक सतत बदलणारी गोष्ट आहे. दशकामागून दशके उलटतात तसे रोजचे वापरातील शब्द बदलतात. काही शब्द "एक्सिंक्ट" होतात. माजघराचे दर्शन आज जिथे दुर्मिळ , तिथे त्या शब्दामधून प्रतीत होणार्‍या ओलाव्याचा अनुभव घेऊ शकणार्‍या व्यक्ति दिवसागणिक कमी होणार हे खरेच. नवे यायचे आणि त्याने जुन्याची जागा घ्यायची हे इतर गोष्टींप्रमाणे बोलीभाषेच्या बाबतीतही होणार.

धोंड्या,

उत्तम विषय मांडलास. आम्ही पहिल्यापासूनच बोलीभाषेचे समर्थक आहोत. काही ठिकाणी छापील, पुसतकी भाषा वापरणे भाग असते याची आम्हाला कल्पना आहे, परंतु बोलीभाषेचा गोडवा काही औरच!

पडवी, ओटी, अंगण, माजघर, माडी (घरातली!), वाडी इत्यादी शब्द आपल्या कोकणात नेहमीच्या वापरातले. कोकणी बोलीभाषेत इतरही काही अस्सल शब्द आहेत तेही हळूहळू इथे येऊ द्यात. मीही देण्याचा प्रयत्न करीन.

कांबेरू, खोचेरा - अलिबाग, किहीम, आदी अष्टागरातल्या भागात साप मारण्यासाठी पुढे अणुकुचिदार धातूचं पातं लावलेली जी लाकडी काठी असते तिला खोचेरा म्हणतात. तोच खोचेरा रत्नांग्री, देवगडात कांबेरू होतो!

जनावर - म्हणजे साधारणपणे कोणताही प्राणी. (माणूस सोडून! अर्थात, काही माणसं जनावरासारखंही वागताना आपण पाहतो तो भाग निराळा!) परंतु कोकणी बोलीभाषेत सापाकरता, नागाकरता 'जनावर' हाच शब्द सर्रास वापरला जातो. आंगण्यातून (कोकणात बोलीभाषेत 'अंगणातून' असं सहसा म्हणत नाहीत,), आंब्यापोफळीतून साप किंवा नाग सरपटत जाताना कुणी पाहिला की पटकन 'तिथे साप आहे हो!' असं न म्हणता, 'तिथे जनावर आहे हो, सांभाळा!' असं म्हणतात! :)

मुंबईपुण्यात ज्याला शहाळं म्हणतात त्याला आमच्या देवगडात 'असोला' म्हणतात. 'रांडेचा भिक्कंभट ना, शिंचे २१ रुप्ये (रुपये नव्हे!) आणि एक असोला दिला की झक्कत पूजा सांगायला येईल!' असं म्हणतात! :)

असो, कोकणी बोलीभाषेतल्या शिव्यांबद्दल आम्ही काही बोलत नाही कारण आधीच आम्ही शिवराळ म्हणून प्रसिद्ध आहोत. नाहीतर गंमतीत म्हणून आमच्या वेलणकरलाशेठला प्रेमाने रांडेची एखादी शिवी द्यायला जायचो आणि आमच्या मनोगती मैतरांचा पुन्हा एकदा राग ओढवून घ्यायचो! :)

मिपावर इतरही काही प्रांतातली मंडळी आहेत (देश, विदर्भ, मराठवाडा) त्यांनीही या चर्चेत सहभागी होऊन आपापल्या प्रांतातले बोलीभाषेतले खास खास शब्द इथे आम्हा सर्वांना माहीत करून द्यावेत ही विनंती!

धोंड्या, तुझ्या त्या चरवीच्या दुधाची आणि म्हातारीची कथा इथे सांग रे! :)

आपला,
(बोलघेवडा) तात्या.

पंत,
हा विषय कधीही न संपणारा आहे, आपला चर्चा प्रस्ताव आम्हाला आवडला. खरे तर आमच्या मराठवाड्याला एक बोली नाही, असे आमचे वयक्तिक मत आहे. त्याचे कारण असे असावे, की इथे मात्र वेगवेगळ्या बोली एकत्र झालेल्या दिसतात तरीही बोलतांना एक वेगळा ताल, लय मराठवाड्याच्या भाषेत दिसते.

भाषेच्या प्रमुख बोली पुढील प्रमाणे मानतात. त्या अंगाने चर्चा पुढे जावी, असे वाटते.
१) कोकणी २)व-हाडी ३) डांगी ४) अहिराणी ५) हळबी ( पण त्याचे बोली भाषेतील शब्द कोणते सांगता येणार नाही बॉ आम्हाला )
कोकणी ही मराठीची प्रमुख बोली आहे, ( असे मानत असलो तरी, ती मराठीची बोली नाही. असेही एक मत आमच्या वाचनात आहे. )
असेच आम्ही माननारे आहोत. उत्तर कोकणी आणि दक्षिण कोकणी असे प्रकार आहेत म्हणतात.आता त्या शब्दात होणारे बदल तर कोकणी बोलणा-यांनीच इथे टंकले पाहिजेत. कोणत्या शब्दाचा उच्चार कसा करतात, कोणत्या शब्दांचा लोप होतो........वगैरे इत्यादी :)
राहण्याची खोली = कुड
थट्टा = फकाणा
असे किती तरी शब्द आहेत. जे प्रमाणभाषेत दिसत नाही. तिकडेच कुठेतरे कुडाळी भाषाही बोलली जाते म्हणतात.

व-हाडीत बोलतांना
बापाला = बापाले, मले = मला, मानसाले = मानसाला , माणसांना= माणसाईले, काय= काव्हून, काम्हून ( काम्हून मराठवाड्यात बोलतात) रांग = कतार आणि इत्यादी.

अहिराणी भाषेत

सोड = छोड, सावली + छावली, डोय =डोळी , रडु= लडु, ओरडणे= वलडणे, जळगाव= जयगाव, इत्यादी.

डांगी बोली
तंबाकू = ताम्बोका, महिना=मिहिना, लसून= लोसुन्ड इत्यादी.

असे बरेच बोली भाषेतील गोडवा असणारे अनेक शब्द अनेकांना माहित असतील. त्या त्या विभागातील माणसांनी आपापल्या बोलीतील इथे शब्द दिले तर या चर्चेत अधिक मजा येईल असे वाटते.

प्रा.डॉ.दिलीप बिरुटे

>>>>>कांबेरू, खोचेरा - अलिबाग, किहीम, आदी अष्टागरातल्या भागात साप मारण्यासाठी पुढे अणुकुचिदार धातूचं पातं लावलेली जी लाकडी काठी असते तिला खोचेरा
>>>>>>म्हणतात. तोच खोचेरा रत्नांग्री, देवगडात कांबेरू होतो!

तात्या , आपल्या शिरूभाऊंची एक कादंबरी आहे "कामेरू" नावाची. या शीर्षकाचा अर्थ म्हणजेच तुमचे कांबेरू काय ?