"कारण"मिमांसा

आपुलेची द्वैत आपणासी

एक गोष्ट लक्षात आली का गीता प्रेस गोरखपूर म्हणते तसे आपला द्वैतभाव जगाशी अजिबात नाही आहे, थोडे सुक्ष्म निरीक्षण करा मग लक्षात येईल की हा आपला द्वैतभाव फक्त आणी फक्त आपल्या शरीराशी मर्यादित आहे आणखी कशाशी नाही.

हेच बघाना,
समजा मी आग आहे तर, तर मला भाजेल का ? अर्थातच नाही कारण आग आगीला कितीही गरम असली तरी थोडंच भाजून काढते ? ती तर त्यांना भाजू शकते जे आग नाहीत, अन्यथा आगीने सर्व प्रथम स्वत:लाच थांबवायचा प्रयत्न केला नसता का चटके बसतात म्हणून ? आणी तसे झाले तर ती प्रज्वलीत होऊन दुसऱ्याला जाळणार कशी ? म्हणजे आग स्वतःला भाजू शकत नाही हे नक्की, मग ती किती का गरम असेना...

थांबा खूप सोपं आहे, म्हणूनच निसटून जाते आणी आपण अवघड समजतो.

आता वरील न्यायाने मी म्हटले मी रागावलो आहे तर मला खरेच राग आलेला असेल का ? अर्थातच नाही कारण जर मी रागावलो असेन तर तो राग मला अनुभवाला येणार नाही कारण मी रागावलोय तर मग तरीही मी रागाचा अनुभव कसाकाय करतोय? हे शक्यच नाही, मी वेगळा आणी राग वेगळा हे नक्की, अन्यथा मी रागाचा अनुभव करूच शकलो नसतो. क्या बात है अन इतके दिवस मी चिडतो याच भ्रमात होतो की मी, किती संतापलेलो आहे असे समजायचो मी स्वतःला (रागाचे हे विवेचन आंनद, निराशा वगैरे वगैरे वगैरे मनाच्या सर्व भावनांना लागू).

असो राग तसेही मनाचे आचरण आहे जे सूक्ष्म आहे, म्हणून गोष्ट अजून सुलभ करूया.

आता हा हात माझा आहे म्हणालो तर तो हात मी आहे असे म्हणता येईल का ? अर्थातच नाही कारण जर मी च हात आहे तर त्याला माझा म्हणायचे द्वैत मी निर्माण करेन कशाला ? मी सरळ सरळ मीच हात आहे इतके म्हणून मोकळा होईन ना, माझा कशाला म्हणेन मी *त्याला* :)
म्हणजे जी जी गोष्ट मी माझी आहे म्हणू शकतो ती गोष्ट मी नाही हे सूत्रही पक्के झालेकी. मग ती गोष्ट माझ्या जन्मजात शरीराचा भाग का असेना....

अरे झाली ना गंम्मत, मी *माझ्या शरीराचा* भाग असा उल्लेख केला ना ? जर हातच मी नाही तर ते आख्खे शरीर तरी मी कसे असेन (उगाच का ते सोडून जायचे आहे एक दिवस ?)

बस नेमका हाच मुद्दा आहे, एकदा का हे आपले शरीर म्हणजे आपण न्हवे हे सुसंगतपणे सामोरे आले की आता फक्त माझा माझ्या शरीराशी द्वैतभाव का आहे या एकमेव प्रश्नाचे उत्तर येणे बाकी उरते ते समजले की सारे द्वैत समाप्त झाले की :)

कारण जेजे द्वैत म्हणून माझ्या अनुभवास येत आहे त्या सर्वच्या सर्व माझ्या शरीरातिल पचेंद्रियांच्या अनुभूती आहेत, आणी मुळात माझे शरीरच मला द्वैत आहे तर त्याद्वारे आलेल्या कोणत्याही अनुभूती मला कायमच द्वैतच असणार ना ? म्हणून म्हणतो या जगात आपला द्वैत भाव हा फक्त आणी फक्त आपल्या शरीराशी आहे इतर कशाशी नाही, आणखी कोणी काही म्हणत असेल तर ते फक्त बोलणे समजावे. हे शरीर द्वैत म्हणून त्याच्या पंचेंद्रियांमार्फत अनुभवत असलेलेहे जग व बाकी सर्वकाही आपल्याला आपल्याहून विलगच भासत होते, आहे व भासत राहणारच. कितीही अध्यात्मिक प्रगती करा जन्माला आलेले कोणीही सदेह वैकुंठाला गेलेले नाही, द्वैत देहाचा तो धर्मच नाही मग सो कॉल्ड अध्यात्मिक अधिकार काहीही असुदे, असो...

आणी हो फक्त शरीरच न्हवे बरे का तर आपले विविध भावनांवर हिंदकोळणारे जागृत मनही आपण नाही, कारण ते शरीराचा भाग आहे आणी त्यातील भावना आपण अनुभवूही शकतो जसे की वर उदा रागाचे दिले, तसेही आपले आपल्या मनाशी द्वैत नसते तर इतरांशी अथवा जे द्वैत आहे त्यांच्याशी संपर्क करायला निर्माण झालेली ही बोली भाषा आपण एकांतात असो वा नसो स्वतःशीच बोलायला मनातल्या मनात कशाला वापरली असती ? भाषा हे इतरांशी संपर्काचे माध्यम आहे तर वेड्यासारखे आपण स्वतःशी भाषेचा आधार घेऊन का सगळे विचार करतो अन मग फसत राहिलो भावनांच्या द्वैत चक्रव्युव्हात तर आश्चर्य कसले ?

म्हणून प्रयत्न करुया भाषेशीवाय संवाद स्वतःशी नक्की सुरू होईल , अगदी जन्मापासून सर्वांनी, आई बाबांनी, गुरुजनांनी आपल्याला उठसुठ भाषेच्या वापराचीच जी सक्ती व सवय ज्ञानार्जनापासून व्यक्त होण्यापर्यंत सगळीकडे करायला लावलीयना म्हणून हे घडू शकते हा विचारही करायला जड जाते आहे इतकेच, एखादा स्नायू व्यायामा शिवाय राहिला की तो कमकुवत व कुचकामी होतो म्हणजे असे नाही की तो त्याच्या क्षमता योग्य व्यायामाने पुन्हा तयार करू शकणार नाही, जरा प्रयत्न करूया, या द्वैत असलेल्या शरीराच्या व त्याच्या अधिष्ठानावर उभे असलेल्या जागृत मनाच्या मायारुपी सागरात भरकटलेल्या मनाचे आपल्याशी असलेले द्वैत ओलांडून जाऊया. बाकी काही करायचे उरतच नाही
_/"\_

प्रचंड साधं सोपं आहे म्हणून समजून घ्यायचे निसटून जातं इतकंच. सतत घडणाऱ्या श्वासोच्छ्वासाची जशी खरी किंमत तो अडकला की लक्षात येते तसेच हे साधं सोपं मर्म उमजायला लागले त्याची खरी अनुभूती प्रकट व्हायला सुरुवात होते

थोडक्यात समोरील व्यक्ती म्हणजे मी नाही, तो आणी मी वेगळा आहे याचा अनुभव आपण करतो याचे मूळ कारण आपुलेची द्वैत आपणासी हेच आहे.

हे गृहीतक नसुन हेच अंतीम सत्य आहे.

तसं बघितलं तर संपूर्ण ट्री स्टक्चर अंतीम सत्यानेच ओतप्रेत भरलं आहे... किंबहुना अंतीम सत्याचीच ति रुपं आहेत. आपल्याला प्रश्न पडतो "हे असं का?". आणि हा प्रश्न तिथेच संपतो. "का?" प्रश्नाचं विश्लेषण "कसं?" मेथेडॉलॉजीने सुरु होतं आणि मग "का?" वेगवेगळ्या रुपात भेटत राहातो... कारण आपण "का?" शोधतच नाहि... आपण केवळ "कसं?" शोधु शकतो.