अशा वेळी तुम्ही नक्की काय करता ... २

माझ्या मते, टीव्ही, पुस्तके वाचून दाखवणे, किंवा आपल्या नातेवाईकांच्या गोष्टी सांगणे (त्यांना आवडणार्‍या) हा एक पर्याय आहे.

माझ्या अतिशय मर्यादीत अनुभवातुन खालील सल्ला देत आहे. माझ्यापेक्षा वयाने, अनुभवाने मोठे असणारे अनेक मिपकर अधिक उपयुक्त आणि अनुभवसिद्ध उपाय सुचवू शकतीलच पण अश्या प्रकार्च्या दीर्घ आजारलेल्या माणसांबरोबर राहणे झाले असल्याने खालील प्रतिसाद द्यावासा वाटतो.
आजारी माणसाला सर्वात मोठे दु:ख असते ते बाकीची माणसे ज्या जोशात कामे उरकत आहेत, बाहेर हिंडत फिरत आहेत, ते आपणाला करता येत नाही. मला वेदना, दु:खे नशिबात आहेत तर ह्या सगळ्यांना मात्र वेदनामुक्त जीवन जगावयास मिळत आहे. ह्या उद्विग्नतेतून मग चिडचीड, धुसफूस सुरू होते. अनुभवविश्व आकुंचल्यामुळे, बोलण्यात तेच तेच विषय येतात. आठवणीत जुने संदर्भ, लोक येतात, तुमच्यादृष्टीने त्या लोकांचे महत्व तिर्तके राहिले नसेलही मात्र आजारी व्यक्ति वयस्कर असेल तर अश्या जुन्या नातेवाईक, संदर्भांना त्यांच्या दृष्टीने अतिशय महत्व येते. तुम्हाला मत्र असे वाटते की, आम्ही एवढे यांचे करतो आहोत तर आमच्याबद्दल यांना काहीच वाटत नाही. तुमची चिडचीड होते ती त्यांची अवस्था बघून. हे आजीबात आनंदी नाहीत हा जणू त्यांचा गुन्हा आहे असे वाटते इतकी उद्विग्नता येते. अंथरुणाला जखडून असणार्‍या आजारी माणसांशी डील करणे अत्यंत अवघड होते ते या सर्व गोष्टींमुळे.
आता, उपायांबद्दल..
१. सर्वात महत्वाची गोष्ट म्हणजे अँबियन्स. आजार्‍याची खोली स्वच्छ, भरपूर सुर्यप्रकाश असणारी पाहीजेच. शेजारच्या टेबलावर वेगवेगळी फुले ठेवता आली तर उत्तम. त्यांच्या दिनक्रमात जितके वैविध्य आणता येईल तितके आणण्याचा प्रयत्न करावा.
२. त्यांचा छंद, आवड जपण्याची धडपड करावीच. वाचण्याचा, संगीत ऐकण्याची आवड असेल तर पुस्तके, संगीत उपलब्ध असेल असे पहावे. निराशा पसरेल असे साहित्य, गाणी जमेल तितके टाळावे. आजारी माणसापाशी गेल्यावर बोलायला छंदाविषयी बोलणे होईल, छंद पुरा करणे ही एक अचिव्हमेंट वाटून आजारी व्यक्ति प्रसन्न होईल असे वाटते.
३. आणखी एक महत्वाची गोष्ट आपली गार्हाणी, दु:खे चुकूनसुद्धा त्यांच्यापाशी बोलायला जाऊ नये, आजारी माणसाला कुणाहीबद्दल जरा जास्तच काळजी वाटत असते. विनाकारण तुमचे तणाव त्यांच्यावर लादले जाऊ नयेत याची दक्षता घ्यावी.
४. आजारी माणसे मोठ्या माणसाशी चिडचीड करतील पण लहान मुले आली की त्यांचा चेहरा फुलतोच, ज्यांना शक्य असेल त्यांनी(सर्व आरोग्यविषयक खबरदारी घेऊन) लहान मुलांना त्यांच्याबरोबर वेळ घालवता आला तर बरं.
५. आजार जर बरा होणारा असेल तर आशा पल्लवित ठेवणे हे आणी आजार टर्मिनल असेल तर उगाचच पुढचे मोठे प्लॅन्स करून आशा तेवत न ठेवणे हे अत्यंत गरजेचे.
६. आपल्या मनोरंजन, फिरणे, इतर कामे यांचे प्लॅनिंग आजारी माणसाच्या तब्येतीवर, परिस्थितीवरच अवलंबून रहणार आहे हे अ‍ॅक्सेप्ट करणेदेखिल गरजेचेच.

सर्वात शेवटी, आपणा स्वतःलादेखील ही दीर्घ आजारलेल्या माणसाची भुमिका पार पाडायला लागणार आहे असे मानून, आपल्या अनुभवांतून शिकून, आपण तेव्हा कसे वागायचे हे ठरवावे.
आपल्या घरातील आजारी व्यक्तिला लवकारत लवकर स्वास्थ्य लाभो हीच प्रार्थना.

एकच एक सल्ला सगळ्या ठिकाणी उपयोगी पडेल असे नव्हे, पण आजार्‍याचे आणि आपले स्वतःचे मनःस्वास्थ्य टिकवणे हे कठीण काम आहे. त्यसाठी जे काय लागेल ते करावे. आजार्‍यालाच विचारून त्याला काय हवे ते करता येईल. त्याचवेळी स्वतःसाठी काही वेळ काढणे मी महत्त्वाचे समजते. मग त्याला कोणी स्वार्थी म्हटले तरी चालेल. पण आपले मनस्वाथ्य ठीक नसेल तर आपण आजार्‍यालाही जास्त प्रॉब्लेम्स तयार करू. थोडाफार अलिप्तपणा आणता आला पाहिजे. आजार्‍याच्या चिडचिडीकडे काणाडोळा करावा आणि त्याचे कारण कसे दूर करता येईल यावर उपाय त्याच्याकडूनच काढून घ्यावेत.

पण फॅक्ट अशीये :

१) कुठलीही सिक पर्सनॅलिटी हँडल करतांना (मग तो सिकनेस आजारामुळे आला असो की व्यक्ती धडधाकट असतांना आयुष्य झेपत नाही म्हणून आलेला असो), प्रथम आपण स्वतः प्रसन्न असायला हवं. आपण एकदा सॅड झालो की त्या व्यक्तिसकट गाळात जायला वेळ लागत नाही. आणि जगाची रहाटीच अशीये की आपला गडद रंग फेकायला एक व्यक्ती दुसरी व्यक्ती शोधत असते.

तुम्ही पाहा, कुणाकडेही गेल्यावर जास्तीत जास्त पाच मिनीटं, दोन्हीकडून सगळं विधायक बोललं जातं (सुरुवातीलाच अपशकुन नको म्हणून) आणि मग एकमेकांशी अहमिका करत माझी कशी गोची पडलीये हे सांगायला सुरुवात होते. एकतर आपली सुखं सांगायची तर त्यांना दृष्ट लागेल अशी काहीशी भीती माणसाला असते. आणि सगळ्यात महत्वाचं म्हणजे दु:खानं आपण एकमेकांच्या जास्त जवळ येतो. सुखाचा सांगावा इर्ष्या निर्माण करतो. सो, इट इज इंपॉसिबल टू रिमेन हॅपी ऑल थ्रू. ही झाली नॉर्मल पब्लिकची कथा !

२) आता आजारी व्यक्तीकडे तर गडद रंगाची बादलीच काय फुल ड्रम भरलेला असतो. ती व्यक्ती हक्कानं तो रंग कुणावरही, केव्हाही आणि कसाही फेकू शकते. तस्मात, पहिली गोष्ट म्हणजे त्या व्यक्तीला, तुझा हा अ‍ॅटिट्यूड (कितीही जस्टीफायेबल असला तरी) तुला आणखी गाळात नेतोयं आणि तुझ्यासाठी काम करणारे पण त्यात ओढले जातायंत हे सांगणं अत्यंत महत्त्वाचंय.....भले त्या व्यक्तीचे आता कितीही दिवस उरले असोत.

कारण अकृतज्ञता हा माणसाचा स्थायी भाव आहे. त्याला कधीही लाभलेल्याचं कौतुक तर नाहीच पण नसलेल्याची खंत जरूर आहे (तुम्ही तुमची पोस्ट पुन्हा एकदा वाचा ! म्हणजे माझं म्हणणं लक्षात येईल.) तर जोवर आजारी व्यक्ती लाभलेल्या प्रती कृतज्ञ होत नाही तोवर घराचा रंग बदलणं अशक्य आहे, तुम्ही काय वाट्टेल त्या सोयी-सुविधा पुरवा.

थोडक्यात, तुम्हाला किंवा इथल्या लोकांना पटो न पटो, आजारी व्यक्तीची मॅच्युरिटी वाढल्याशिवाय गत्यंतर नाही.

३) मी वर म्हटल्याप्रमाणे, दुसर्‍याला गाळातून काढायचं तर प्रथम आपण उत्साही हवं. त्यामुळे एका बाजूला त्या व्यक्तीला तिच्या नेगटिविटीनं परिस्थितीत घंटा सुधारणा होणार नाही, (उलट बिघडेल) हे सांगणं आणि दुसर्‍या बाजूला, अर्थात, आपण सदैव प्रसन्न राहाणं हा एकमेव मार्ग आहे.

म्हणजे कुणी भेटायला वगैरे आलं की येडपटासारखं अमका (अतीतज्ञ) डॉक्टर काय म्हणाला, मागच्या आठवड्यात काय लफडा झाला होता, बिपी किती अणि शुगरची काय भानगडे, डायलॅसिसला किती खर्च येतो, रुग्णसेविका वॉटस-अ‍ॅपवर किती टिपी करते आणि गॅलरीत जाऊन किती वेळ फोनवर बोलते.... याची चर्चा अजिबात करु नका. आलेली मंडळी त्यांचे एकसोकक दारुण अनुभव(च) सांगतात त्यांचं तोंड धरता येत नाही. पण उगीच त्यांच्या सुरात सूर लावून, `हो ना, तरी बरं (अमक्यातमक्यासारखा) अल्झायमर झालेला नाहीये !' वगैरे दु:खाचे (लांब तंतूंचे) धागे विणू नका.

आहे त्या क्षणात आपण, तो पेशंट आणि आलेली मंडळी किमान जीवंत आहेत याची दखल घेऊन, तो क्षण साजरा कसा करता येईल ते बघा. मग सगळी भेट विधायक व्हायला लागेल. आलेल्याच्या भेटीनं पेशंट आनंदेल, तुम्हाला मजा येईल आणि आवागत पण निघतांना प्रसन्न असेल.

४) एकदा ही ट्रीक जमली की मग पेशंटची शारीरिक स्थिती काहीही होवो , मानसिक स्थिती सुधारते. तुम्हीही कायम प्रसन्न राहाता आणि मग घरातलं वातावरण आपसूक बदलतं.

आपण याबाबतीत फारसा फरक करु शकत नाही.

पण भविष्यकाळासाठी एक मात्र करु शकतो... आपण आपल्या वृद्धत्वात आपल्या प्रियजनांना कसा त्रास देऊ नये हे आपण ठरवावं / शिकावं. जमेल तितकं पाळावं. बस्स.

कॅन्सरवर एक उपाय: खालील दुव्यावरून अभ्यास करून बघा:
http://gerson.org/gerpress/the-gerson-therapy/

अमेरिकेतील माझ्या एका मराठी परिचितांना या थेरॅपीचा चांगला फायदा झालेला आहे. हवा असल्यास त्यांचा संपर्क क्रमांक देऊ शकतो.

विदेशीजी, तुम्ही ग्रेट आहात. मोठे काम करताय.
तुम्हाला हवे ते येथे लिहून काढू शकाल, तेवढेच मन हलके होईल.
उपाय सांगण्यास असमर्थ आहे, क्षमस्व.

सल्ले देणे व प्रत्यक्ष तेथे उपस्थित राहून परिस्थिती पाहणे यात फरक आहे, दुःखाचे करू सोहळा इत्यादी कवी कल्पना आहेत, ज्याचे जळत आहे त्यालाच कळतं. असो, तुमच्या दुःखात सहभागी आहे व त्या व्यक्तीच्या देखील. धैर्य व मन शांती ठेऊन सामोरे जा एवढेच सांगणे हाती आहे.

" जे टाळणे अशक्य दे शक्ती ते सहाया
जे शक्य साध्य आहे निर्धार दे कराया
मज काय शक्य आहे अशक्य काय
माझे मला कळाया दे बुद्धी देवराया " !

कॅन्सर ही एका दृष्टीनं फार उपयोगी व्याधी आहे. म्हणजे मृत्यू तर सगळयांनाच आहे पण नॉर्मल व्यक्तीला त्याचा अंदाज नसतो. कॅन्सरमधे पेशंटला एकएक दिवस कमी होत चालला याची जाणीव होते ( खरं तर तीच आपल्यासाठी पण वस्तुस्थिती आहे तरीही आपण ती आजिबात दुर्लक्षित करत जगतो ). त्यामुळे फक्त दृष्टीकोन बदलायचा अवकाश की कॅन्सर झालेली व्यक्ती एकेक क्षण इंटेंसली जगू शकते . जर केव्हा श्वास थांबेल याची निश्चिती नाही तर मग मिळालेला प्रत्येक श्वास कृतार्थ करून जातो. अशी व्यक्ती मृत्यूला अत्यंत ग्रेसफुली सामोरी जाऊ शकते

वर स्वदेशी वाचाळ हे गृहित धरुन लिहित आहेत की कँसर = मृत्यू
अनेक कँसरग्रस्त मोठ्या ट्रीटमेंट घेऊन का होईना कँसरमुक्त जीवन घालवु शकतात. त्यांच्या ट्रीटमेंटच्या मधल्या टप्प्यात थोडी निराशा, थोडा कंटाळा, थोडे टेंशन हे येऊ शकते याचा अर्थ असा नाही की त्याचे काउन्सेलिंग म्हणजे मृत्यू येणार बरं का आता.अगदी मजा आहे त्यात. भ्यायचं कारण नाही.
तुम्ही लिहिलेले वाचतानासुध्दा बरे वाटले नाही तर कोणाचे तरी जिवलग यातून जात असेल त्यांना कसे वाटत असेल याने प्रचंड विषाद वाटला.
बाकी चालू द्यात...

विदेशी वचाळ, धाग्याला जरा वेगळे वळण लागले त्यात माझ्याकडून लिहायचे राहून गेलेले काही.

कॅन्सरसारख्या रोगात रुग्ण खूपदा डिनायल मोडमधे जातो. कधी कधी हे माझ्याच नशिबी का म्हणून आत्यंतिक निराश होतो. अशा वेळी त्याच्यासोबत रहाणार्‍यांनाही खूप त्रास होतो. परिस्थिती आहे तशी स्वीकारली की त्यातून बाहेर पडायचे मार्ग दिसायला लागतात. आता काही प्रकारचे कॅन्सर सोडता अन्य कॅन्सर रुग्ण उपचार घेऊन बरीच वर्षे व्यवस्थित आयुष्य जगू शकतात. (अर्थात तुमच्या जवळच्या व्यक्तीला कोणत्या प्रकारचा कॅन्सर आहे हे मला माहीत नाही आणि ते सांगायची इथे फार आवश्यकता आहे असे वाटत नाही.) तेव्हा कॅन्सर म्हणजे मृत्यू ही कल्पना तुमच्या दोघांच्याही मनातून जाईल यासाठी प्रयत्न करावे लागतील. चांगल्या आयुष्यासाठी रुग्णाची इच्छाशक्ती वाढवणेही चांगले ठरेल. या सगळ्यात कौन्सेलर्सची प्रोफेशनल मदत उपलब्ध असते. रुग्ण आणि त्याचे आप्त यांना परिस्थिती स्वीकारायला कौन्सेलर्स खूप मदत करतात. रुग्ण कौन्सेलरकडे जाणे शक्य नसेल तर माझा मित्र आहे असे काही सांगूनही तुम्ही त्यांची भेट घडवून आणू शकाल.

या जगात चमत्कारही घडतात! तेव्हा तुम्हा दोघांनाही मनःपूर्वक शुभेच्छा!

वाचलं . तर कॅन्सर वर बेस्ट डॉक्टर म्हणजे सुलतान प्रधान (जर तुम्ही मुंबई ला राहत असाल तर )..पवार साहेबानी पण तिथे उपचार घेतलेत सुरवातीला .बाकी प्रत्येकानी प्रत्येकाचं ठरवायचं .अध्यात्म , काय शिकवायचं समोरच्या माणसाला ह्या फंदात पडू नये . कारण मनस्थिती कधीच जुळत नाही . आजारी आणि धडधाकट माणसांची .