बुद्धीमत्ता, सर्जनशीलता,latent inhibition आणि मानसिक रोग!!!

माणसाने केलेली प्रगती ही त्याच्या बुद्धीमत्तेमुळे आहे हे वेगळे सांगायची गरज नाही.पण माणुस ही खुप मोठी टर्म आहे.माणसांचे अनेक प्रकार पडतात,कॉकेशीअन (युरोपियन्स), मंगोलॉईड (पौरात्य),ऑस्ट्रेलॉईड्स (भारतीय), निगरॉईड्स (आफ्रिकन) व इतर अनेक.यांच्यात जसे वर्णादी भेद आहेत , तसेच बुद्धीमत्तेतही भेद आहेत. बुद्धीमत्ता म्हणण्याऐवजी सर्जनशीलतेत (creativity) खूप फरक आहे.जगाच्या बुद्ध्यांकावर जर नजर टाकली तर पौरात्य लोकांचा बुद्ध्यांक सर्वात जास्त आहे व त्यांचा मेंदू सर्वात मोठा आहे.त्या खालोखाल युरोपियनांचा बुद्ध्यांक व मेंदू व बाकीचे नंतर. जर पौरात्य लोकांचा बुद्ध्यांक सर्वात जास्त असेल तर बहुतांश शोध ,सर्जनशीलता तिथे दिसायला हवी होती.पण आपण इतिहासात डोकावलो तर आपल्या लक्षात येईल की बहुतांश शोध ,सर्जनशिलता ,कला ,काव्य ह्यात आघाडीवर होते व आहेत ते म्हणजे कॉकेशीयन्स ( युरोपियन्स). बुद्ध्यांक व मेंदूच्या आकारमानात दुसर्या क्रमांकावर असलेले युरोपियन्स जगाच्या पुढे कसे ? हे कोडे पडल्याशिवाय रहात नाही. आकारमानात मोठा असलेला मेंदू व उच्च बुद्धीमत्ता असुनही पौरात्य(Oriental's) कुचकामी का ठरले?

इथे विचारवंतांनी एक सिद्धांत मांडला आहे.जो मानसशास्त्राला अनेक दशके ज्ञात आहे. हा सिद्धांत आहे latent inhibition चा.

काय आहे latent inhibition(अव्यक्त अवरोध)?
आपल्या मेंदूकडे येणारी माहीती ही कीती उपयुक्त आहे हे मेंदू ठरवत असतो,आपल्यावर सतत होणारा माहीतीचा मारा (constant stream of information) मेंदूला सहन करावा लागतो.यातील कीती व कोणती माहीती आत घ्यायची व कोणती बाहेर ठेवायची हे ठरवण्याची मेंदूची क्षमता म्हणजे latent inhibition.उदा- आपल्या दाराचे हॅन्डल (doorknob) कसे आहे ,कसे दिसते व ते कसे काम करते हे आपल्याला माहीती असते,प्रत्येकवेळी दार उघडताना आपण जर ह्या माहीतीला ' नवीन माहीती' (new stimulus)म्हणून पाहू लागलो तर आपल्या मेंदूवर माहीतीचा अतिरीक्त ताण येईल(sensory overload) ,म्हणून मेंदू ही नेहमीची माहीती ब्लॉक करत असतो,या ओळखीच्या माहीतीसाठी मेंदूचे गेट बंद असते.

सर्जनशीलता (creativity)कशी उगम पावते?
उच्च बुद्धीमत्ता व low latent inhibition असा योग जुळुण आल्यास व्यक्ती सर्जनशील बनते.युरोपियन बुद्धीमत्तेच्या बाबतीत जरी दुसर्या क्रमांकावर असले तरी त्यांच्यात Latent inhibition कमी आहे.low latent inhibition म्हणजेच मेंदूला जास्तीची माहीती ,तिचे अवलोकन करण्याइतपत बुद्धीमत्ता याचे उत्तम योग युरोपियनांमध्ये जुळुण आले आहेत.याचा अर्थ त्यांच्या बुद्धीमत्तेला नेहमी नवीन खाद्य मिळत असते.एखाद्या जटील गोष्टीतून अन्वयार्थ लावण्याची त्यांची क्षमता जास्त आहे कारण त्यांच्यात low latent inhibition हा गुण प्रकर्षाने आलेला आहे.आता हा गुणधर्म त्यांच्यात का आला हा अजुनही अभ्यासाचा विषय आहे.

low latent inhibition आणि कमी बुद्ध्यांक----
Psychosis ह्या माझ्या मानसिक आजाराचे जेव्हा मी अवलोकन करायला लागलो तेव्हा अनेक उपयुक्त माहीती मला मिळाली.जर बुद्धीमत्ता कमी असेल व latent inhibition ही कमी असेल तर अशा व्यक्तींचा मेंदू सतत माहीतीच्या ओघाखाली असतो,पण कमी बुद्धीमत्तेमुळे माहीती सर्जनशीलतेत रुपांतरीत होत नाही.परिणामतः अशा व्यक्तींना सायकोसीस पासून स्किझोफ्रेनियापर्यंत कोणतेही मानसिक आजार होऊ शकतात.मानसिक आजारांचे प्रमाण युरोपियनांत अधिक असण्याचे देखील हे एक कारण आहे.ह्यावरुन सरळ दोन समीकरणे बनतात.
High intelligence + low latent inhibition= creativity
Low intelligence + low latent inhibition= insanity