भारतीय सैन्य आणि प्रांतिक सीमेचे शिक्के ...

मित्र हो
भारतीय सैन्याविषयी आदर असणे एक गोष्ट आहे आणि त्या असलेल्या चुकीच्या परंपरा/ पद्धतींचे समर्थन करणे या दोन वेगळ्या गोष्टी आहेत.
आर्मीला "होली काऊ" मानणे हे मला पटत नाही. परंतु बरयाच वेळेस काही लोक वस्तुस्थिती न जाणून घेता एकांगी टीका करतात तेही मान्य होत नाही. नागरी जीवनात आर्मी पेक्षा १०० पट भ्रष्टाचार आहे हे काही समर्थन होऊ शकत नाही. हे म्हणजे त्याने गाय मारली म्हणून मी वासरू मारणे समर्थनीय आहे असे म्हणण्यासारखे आहे.
सहायक हा प्रकार "नाहीच"(DENIAL) किंवा असलाच पाहिजे( सो व्हॉट) असे म्हणणारे लष्करी अधिकारीही मी बरेच पाहिले आहेत. दोन्ही गोष्टी चूक आहेत असेच माझे मत आहे.
मी लष्करात २३ वर्षे घालवली त्यातील ११ वर्षे प्रत्यक्ष आर्मीत काढली आहेत. काही गोष्टी मी स्पष्ट करू इच्छितो.
सहायक हा अधिकाऱ्याला त्याच्या आधिकारीक कर्तव्यात मदत करण्यासाठी नेमला जातो पण तो सर्रास त्याच्या इतर कामासाठी( यात पत्नी आणि मुलांच्या मदतीसाठी) वापरला जात आहे हि वस्तुस्थिती आहे. पण हे चूक कि बरोबर हे काळे आणि पांढरे इतके स्वच्छ नाही.
माझ्या माहीतीतील एका डॉक्टरच्या वडिलांना पक्षाघाताचा आजार झाला आणि त्याची पत्नी ७ महिने गरोदर होती. हा डॉक्टर सियाचेन ला होता आणि त्याला रिलीव्ह करणारा डॉक्टर प्रत्यक्ष आल्याशिवाय त्याला रजा देणे शक्यच नव्हते. अशावेळेस. त्याच्या कमांडिंग अधिकाऱ्याने एक सैनिक पुण्याच्या ए डी रेजिमेंट मधून त्याच्या घरी मदतीसाठी रोज पाठवण्याची सोय केली.
अधिकाऱ्याला जर आपल्या सुटीवर जाण्यासाठी रेल्वेचे आरक्षण करणे आवश्यक आहे त्यासाठी त्याने रजा मागितली तर त्याला रजा देणे हे कायदेशीर आहे. ( १०० % लष्करी अधिकारांच्या रजा न वापरता रद्द होतात) आयुष्यभरात फक्त ३०० दिवस रजेचे( १० महिने) पैसे आपल्याला निवृत्तीच्या वेळेस मिळू शकतात.
परंतु अधिकारी आरक्षण करण्यासाठी रजेवर गेला तर त्याच्या सहीसाठी कितीतरी जवान अडकून पडू शकतात.
उदा. मी एकदा अशी रजा मागितली होती तेंव्हा माझ्या वरिष्ठ अधिकाऱ्याने( कमांडिंग अधिकाऱ्याने) स्पष्ट शब्दात सांगितले डॉक्टर तू रजा घेऊन आरक्षणाच्या रांगेत उभा राहिलास तर तुझ्यासाठी थांबलेले ५० रुग्ण कुठे जातील. इतक्या लोकांना असुविधा करून मी तुला रजा देऊ शकत नाही. तुझ्या आरक्षणाची जबाबदारी माझी.
अशावेळेस अधिकाऱ्याला पाठ्वण्यापेक्षा त्याचे वॉरंट घेऊन एखाद्या सैनिकाला पाठविण्यात येते. "कायदेशीररित्या" हे बरोबर नाहीच.
PURIST AND PRAGMATIST ARE ALWAYS AT WAR
दुसरी गोष्ट -- एका रेजिमेंट मध्ये १२०० सैनिक असतात. त्यांना रोजच्या रोज काही नेमबाजीचा प्रशिक्षण देण्यास पाठवता येणार नाही. इतका दारुगोळा फुकट घालवणे तुमच्या राष्ट्राला परवडणार नाही. मग सकाळी व्यायाम(पी टी) नंतर कवायत (परेड) रूटमार्च इ झाल्यावर अशा सैनिकांना काही तरी काम देणे आवश्यक असते. अन्यथा रिकाम्या डोक्याच्या माणसाचं डोकं कुठे चालेल ते सांगता येणार नाही. म्हणून त्यांना गवत कापणे पासून, रंगरंगोटी, बंदुका, हत्यारे, वाहने इ ची साफसफाई तेलपाणी, रेशन आणणे, बागकाम अशा कामाला लावले जाते. हे बागकाम रंगरंगोटी काही फक्त अधिकाऱ्यांच्या कार्यालयासमोरच असते असे नव्हे तर सैनिकांच्या, कनिष्ठ अधिकाऱ्यांच्या निवासस्थानासमोरही असते.
यानंतरही बराच वेळ रिकामा असतो मग या लोकांपैकी काही लोकांना तुम्ही सहायक म्हणून काम करण्यास तयार आहेत का? असे विचारले जाते.
जे सैनिक आपल्या कुटुंबापासून दूर आल्यामुळे संवेदनशील झालेले असतात असे किंवा ज्यांना अंगमेहनतीची काम करण्याचा कंटाळा असतो किंवा आळशी असतात असे सैनिक साधारण अशा कामाना पटकन तयार होतात.
सहसा हे काम कुणाला सक्तीने करायला लावले जात नाही. परंतु जे लोक वरिष्ठ अधिकाऱ्यांच्या घरी काम करतात त्यांचे वैयक्तिक प्रश्न सुद्धा लवकर सोडवले जातात किंवा त्यांना रजा पण पटकन मिळतात.हि गोष्ट नियमाप्रमाणे बरोबर नाही परंतु मानवी स्वभावाला औषध नाही. वरिष्ठ अधिकाऱ्याचा सहायक असेल तो साहेबाना आपला प्रश्न पटकन सांगू शकतो आणि त्यामुळे त्याला तोडही लगेच निघू शकते.
अशामुळे ज्यांना असे काम करायला आवडत नाही अशा लोकांना ते पटत नाही. परंतु दिसणारे फायदे त्यांना खुणावत असतात. म्हणून ते अशी कामे करायला तयार होतात परंतु मनापासून ते त्यांना पटत नाही.
स्वातंत्र्याच्या वेळेस सर्व सैनिक हे ८ वि पास असत आणि एक चरितार्थाचे सन्माननीय उपाय म्हणून ते भरती होत असत. आजही परिस्थिती हीच आहे परंतु आता मूळ शिक्षण हे कमीत कमी १२ वि आहे. शिवाय उत्तरेकडच्या राज्यात बेकारी इतकी आहे कि कित्येक सैनिक बी ए, एम ए, एम बी ए करूनही भरतीच्या ठिकाणी आलेले दिसतात. असा माणूस सैनिक म्हणून भरती होतो पण खात्यांतर्गत अधिकारी होण्यासाठी परीक्षा असते ती पास होत नाही मग अधिकारी होणे शक्य नसते परंतु सैनिक म्हणून काम करणे त्याला आपल्या पदवीला साजेसे वाटत नाही. तुही एकदा लषकरात भरती झालात कि जे काम दिले आहे ते तुम्हाला केलेच पाहिजे असे तुमच्याकडून लिहून घेतले जाते. अशा उच्च शिक्षित माणसाला इतर १२ पास सैनिकांच्या बरोबर अधिकाऱ्यांच्या निवासस्थानात रंगरंगोटी करण्यासाठी पाठवला तर नाराज असतो.
नागरी (सिव्हिल) कर्मचाऱ्याने मी हे काम करणार नाही असे वरिष्ठाला सांगीतले तर त्याला युनियनचे संरक्षण असते. संपावर जाऊ शकतो, विना परवाना रजेवर गेला तर त्याचे कोणीही काहीही वाकडे करू शकत नाही.लष्करात असे केले तर लष्कर चालवणे कठीण जाईल.
दुसरीकडे सहायक हे केवळ नाराजच असतात असे नाही. कित्येक वेळेस त्यांची निष्ठा हि आपल्याला लाजवेल अशी असते. माझा एक मित्र एम एस करायला काश्मीर मध्ये कथुआ येथून पुण्याला आला तेंव्हा त्याच्या सहाय्यकाने रजा काढून स्वतःच्या पैशाने झेलम एक्स्प्रेसचे तिकीटहि काढले होते कि डॉक्टर साहेब को पुणे पहुंचाके उनका सबकुछ "सेट्ल" करके आऊंगा. माझ्या मित्राला धक्काच बसला. त्याने त्याला कितीही सांगितले तरीही तो मान्यच करेना. शेवटी मित्राने त्याच्या जायचे यायचे तिकिटाचे आणि वरखर्चाचे पैसे घेतलेस तरच तुला यायला देईन असे सांगितले.
माझा दुसरा मित्र पॅरा कमांडो आहे तो ४/३ गुरखा रेजिमेंट मध्ये होता परंतु रूटमार्च मध्ये त्याच्या सैनिकांनी त्याला कधीही ओहोळ नाल्यात आपले पाय आणि बूट ओले करू दिले नाहीत. प्रत्येक वेळेस कोणीतरी त्याला पाठीवर घेत असत. हा स्वतः कमांडो होता आणि त्याने कितीपरीने विनवून धमकावून सांगितले पण हमारे डॉक्टरके पैर गिले कैशे हो शकते है म्हणून ते गुरखा सैनिक त्याला कधीही आपल्या पायाने नाला पार करू देत नसत.
याच बरोबर अधिकरी सुद्धा अशा अनेक सहाय्यकांच्या अडीअडचणीला धावून येताना मी पाहिले आहे. पुण्यात कमांड रुग्णालयात असताना मला कित्येक मित्रांचे/ ओळखीच्या अधिकाऱ्यांचे फोन येत असत अरे माझ्या सहाय्यकाचे वडील कर्करोगाने आजारी आहेत जरा पाहून ये आणि त्याला काय मदत लागेल ते बघ.
नौदलात किंवा वायुदलात असे "सहायक" नाहीतच. कारण या दोन्ही दलात प्रत्यक्ष "जमिनीवर" माणूस उभा करायला लागत नाही. किंवा जिंकलेला भूभाग प्रत्यक्ष ताब्यात ठेवायचे काम हि दोन्ही दले करीत नाहीत.
तात्पर्य एवढेच आहे कि प्रत्येक माणसाला सहायकचे काम त्याच्या मर्जीशिवाय दिले जात नाही. परंतु अधिकाऱ्याच्या घरी काम करायला लावणे हि गोष्ट सुद्धा बरोबर नाही. लष्करात जसे जसे जास्त शिक्षित लोक येत आहेत आणि जशी जशी तांत्रिक प्रगती होत आहे तशी सहाय्यकाची गरज कमी होत आहे.( उदा आरक्षण मोबाईलवर करता येते. विजेचे किंवा फोनचे बिल मोबाईलवर भरता येते)
कॅन्टीन मध्ये सहसा अत्यावश्यक गोष्टीच आणायला पाठविले जाते. ( कोणती स्त्री आपली शॉपिंगची संधी दुसऱ्याला देईल) आणि अधिकाऱ्यांची कॅन्टीनस वेगळी असतात तेथे सैनिकांना प्रवेश नाही.
वतर्मानपत्रात येतात ति वर्णने अतिरंजित असतात पण तरीही त्यात काही प्रमाणात तथ्य आहेच.
सत्ता आणि अधिकार आला कि त्याचा गैरवापर हा आलाच. बिहारचे(कि उ. प्र.) पोलीस महासंचालक तेथील गृहमंत्राचें पाय धरतानाचा फोटो मी पहिला आहे. आताच मध्य प्रदेश चे मुख्यमंत्री यांचे पाय ओले होऊ नयेत म्हणून पोलीस त्यांना उचलून नेतानाचा फोटो आलेला आहे.
बदलत्या काळानुसार सहायकच्या कामाचे स्वरूप निर्धारित करणे आणि त्याला इतर कामांसाठी वापरणे रद्दबातल करणे हे काळाला धरून सुसंगत होईल.
प्रतिसाद विस्कळीत झाला आहे( तीन वेळा रुग्ण आल्याने) मुद्दे अस्ताव्यस्त आहेत. क्षमस्व.

धन्यवाद अमित दादा अँड डॉ खरे. बापूसाहेबांच्या जाणकार प्रतिसादाच्या प्रतीक्षेत

निंदकाचे घर असावे शेजारी असे तुकाराम महाराज म्हणून गेले आहेत. काही आयडी हे शब्द तंतोतंत सार्थ करत आहेत.
बाकी तुकोबांनी ज्या पद्धतीने अश्या लोकांचा उपयोग स्वसुधारणेसाठी करून घेतला तसाच आपण पण करूया, असे सुचवावेसे वाटते.
काही आयडींमुळे आमच्यातील देशप्रेमाची तसेच आपापसातील मतभेद विसरून एकत्र येण्याची जाणीव आणि भावना वाढीस लागते आहे आणि पुढेही वाढीस लागो असे वाटते.