'चक्रपूजा' माहिती सोबतच कोकणी ते मराठी अनुवाद साहय्य हवे

महाराष्ट्रातील बगाड अथवा आंध्रातील सिरीमानू समकक्ष झारखंडातील परंपरेस चरकपूजा म्हणतात, आपल्याकडील बगाडमध्ये झारखंड समकक्ष 'तंत्रपूजा' आंतर्भूत आहे का माहित नाही.

शाक्तपंथीयांच्या परंपरेतील "चक्रपूजा" आणि "चरकपूजा" कदाचित भिन्न असाव्यात कदाचित सुरवात सेम असेल जे काय असेल ते मला मुळीच माहीत नाही. "चक्रपूजा" आणि "चरकपूजा" यांचे विकिपीडिया लेखांच्यादृष्टीने नि:संदिग्धीकरण करून हवेच आहे तर त्या निमीत्ताने महाराष्ट्र आणि भारतातील काही समुदायात होणार्‍या पारंपारीक "चक्रपूजा" या विषयावर विकिपीडियावर कदाचित लेख लिहून होऊ शकेल.

ज्यांच्याकडे चक्रपूजा होते त्यांनी चक्रपूजेची माहिती आणि छायाचित्रे उपलब्ध केल्यास आभारी राहीन.

सोबतच गोवा विद्यापीठाच्या कोकणी ज्ञानकोशातील चक्रपूजा विषयक खालील परिच्छेदाच्या अनुवादात साहाय्य हवे आहे. खालील परिच्छेदात मुद्रीत शोधन उणीवा असतील तर मूळ पुस्तक (कोकणी) विकिस्रोतावर उपलब्ध आहे. गोवा-कोकणी ज्ञानकोशातील माहिती मराठी वृत्तपत्रातील महाराष्ट्रीय चक्रपूजा परंपरा वर्णनांपेक्षा प्रथमदर्शनीतरी वेगळी असण्याची शक्यता वाटते पण मला स्वतःला या परंपरेची आणि कोकणी भाषेची दोहोंची माहिती नाही त्यामुळे जाणकारांनी यावर अधिक प्रकाश टाकावा.

* आपले या धाग्यास येणारे प्रतिसाद विकिपीडिया लेखासाठी वापरले जाण्यासाठी उपयूक्त ठरल्यास वापरले जातील म्हणून प्रताधिकारमुक्त गृहीत धरले जात आहेत.
* स्वतःच्या हाताने काढलेली चक्रपूजेची छायाचित्रे उपलब्ध असल्यास आपण विकिमिडीया प्रकल्पास दान देऊ शकता.
* अनुषंगिका व्यतरीक्त अवांतर/विषयांतरे टाळण्यासाठी आभार.

मराठीत अनुवाद करुन हवा असलेला (गोवा) कोकणी ज्ञानकोशातील उतारा

चक्रध्वज-चक्रपूजा चक्रध्वजः चक्रयुक्त स्तंभ वा खांब्याक पूर्विल्ल्या काळांत चक्रध्वज वा चक्रस्तंभ म्हणपाची चाल आसली. स्तंभ ह्या उतराक स्कंभ, थंब, दिवः स्कम्भः समृतः पाति नाकम् अर्थ- हो सूर्य मळबाचो खांबी (स्कंभ) जावन ताका वयर आदार दिताः चक्रध्वजाच्या स्तंभाचे मूळ वैदिकाच्या यज्ञीय यूपांत दिसून येता. यूप आकार आसता. ऊंच यज्ञयूपांक अध्वरकेतू म्हण्टात. ते यश-वैभव अायलाः वङ्गानुत्खाय तरसा नेता नौसाधनोद्यतान् । मुखेली वा राजा रघु हाणे गंगा न्हंयंत त्या जुव्यांर जयस्तंभ बांदली. अध्वरकेतू वा जयस्तंभ बांदपाची परंपरा दोन हजार वसाँ परस पोरनी लांकडाचे वा पाशाणी फातराचेय खांबे (स्तंभ) उबारताले, अथर्ववेदाच्या एका सूक्तांत जगत्कारणाक स्कंभ म्हळां स्कन्भे लोकाः स्कम्भे तपः स्कम्भेऽध्यृतमाहितम् अर्थ- स्कंभांत लोक रावतात. तांच्यांत तप वसता. ताच्या आदारान ऋत (परमात्मा) लेगीत रावता. आसा. ऋग्वेदांत विश्वचक्राचो वा कालचक्राची उल्लेख येता. ताकाच काळांतरान संवसारचक्र, भवचक्र, धर्मचक्र हीं नांवां मेळ्ळीं. सारनाथ हांगाचो अशोकस्तंभ हो एक चक्रध्वजच जावन आसा, ताच्या माथ्यार एक चक्र आसा. ताची उंचाय ५० फूट आसून, ताचे वेिंगड विंगड भाग अशे अासात. चौथरोः एक खडबडीत फातर, ताची लांबाय ८ फूट, रुंदाय ६ फूट, उंचाय १.५ फूट खांब्याची कांय भाग तातूंत पुरिल्लो आसा. स्तंभयष्टीः स्तंभयष्टी ३७ फूट ऊंच आसून ती वयर अशोर जायत गेल्या. पूर्णघटः (पद्मकोश) हो। दोन फूट ऊंच आसा. हातूंत उनर्थे कमळ आनी कमळाच्यी लांब पाकळ्यो आसात. चक्रवाल वा दिङ्मंडलः वाटकुळी बसकेंत चार दिकांक चार चक्रां शिंवचौकडीः चार शिंव फाटीक फाट लावन चार दिकांक तोंड करून महाचक्रः अशोक स्तंभाचेर सगळ्यांत ऊंच आशिल्ल्या ह्या अशोकचक्राची उंचाय २ फूट आला. सद्या हें महाचक्र भग्न जाल्ले अवस्थेत आसा. सांची हांगा उबारिल्लो खांबो (स्तंभ) सारनाथाच्या चक्रध्वजाचे पडबिंब जावन आसा. सांचीच्या स्तूपाचेर जायत्या जाग्यांर चक्रध्वजाच्यो करपी एक पंथ त्याकाळार अस्तित्वांत असली, अशे मानतात. शिल्पकलेच्या नळार अशोकस्तंभ वा चक्रध्वजाक दुसरो प्रतिस्पर्धी ना. तातूंत हारश्यावरीं पडबिंब दिसता. हे कलावस्तूंभितर दर एका भागांत एकजिनसीपण, सम रचणूक आनी सोबीत कारागिरी दिश्टी पडटा. कलाकाराचे प्रतिभेची ही आगळो-वेगळो आविश्कार जावन आसा. वास्तवता आनी आदर्श हांची सुंदर मेळ जाल्ल्यान ह्या खांब्याक जिती 199 о कोंकणी विश्वकोश : १ जेिवी सोबीतकाय लाभल्या. विहंसेट स्मिथ सारक्यान लेगीत सारनाथाच्या चक्रध्वजाची तोखणाय करतना हाका लागसारकी दुसरी शिल्पकृती ना, वांटो म्हत्वाचो आसता. हे दोनूय गूण चक्रध्वजांत दिसतात. चक्रध्वज सगळ्या कलागूणांनी पुराय आसाच पूण तेचवांगडा खांबो भारतीय संस्कृतीचे एक खाशेलें प्रतीक थारलां. चार आर्य सत्यांचेर आदारिल्ल्या बसकेंत जे चार प्राणी आसात तांचो उल्लेख मेळटा. ऋग्वेदांत (८.८१.१; १.१७४.३) महाहस्ती आनी शिंव म्हूण इंद्राचो उल्लेख येता. शिंव आनी हत्ती हे बळीश्टपणाचे प्रतीक आसून बैल आनी घोडो यज्ञीय पशू (प्राणी) जावन आसात. ऋग्वेदांत (१.१०१.४) इंद्राक गायांचो आनी घोडघांचो नंदी, हयग्रीव हे देव जल्माक आयले, अशें मानतात. पुराणांत पृथ्वीक चतुर्दल भुपद्म म्हळां. हाचो अर्थ पुराय संवसाराची निर्निती चतुष्टयात्मक तत्त्वांचेर जाली, अशें मानतात. पृथ्वीचेर चार द्वीप, चार महापर्वत, चार वनां, चार न्हंयो, चार सरोवरां आनी चारपशू आशिल्ल्याचे वर्णन पुराणांनी येता. चक्र ध्वजाच्या वाटकुळे बसकेंवयली चार चक्रां हीं चतुष्टयाचीं प्रतीकां आसून, ताचे वयले चार शिंव चतुष्टय तत्त्व दाखयतात. हे शक्तीचे केंद्र महाचक्राच्या मदों आसता. बुध्दगया, अमरावती, मथूरा हांगाच्या शिल्पांतूय चक्रध्वज दिश्टी - कॉ. वि. सं. मं. चक्रपूजा ह्या नांवन वळखताले. चक्रपूजेची चाल शाक्तांनी सुरू केली, अशे मानतात. चक्र हें सन संख्येन सारके आशिल्ले दादले आनी बायलो गुप्त रितीन रातच्या वेळार एकठांय जमताले. मागीर चक्रासारखें एक देवीयंत्र त्या जाग्यार तयार करून ताची पूजा करताले. ते उपरांत त्या यंत्रालागीं एक व्हड काडून त्या पात्रांत दवरताल्यो. दादलो आपल्याक इत्सा जाता ती चोळी उबारतालो आनी जे बायलेची ताणे चोळी काडल्या, ते बायलेवांगडा पुराय रात मनयतालो. दादल्या बायलेन एकठ्य रात घालोवप म्हळ्यारच चक्राची पूजा आनी उपासना करप, अशें शाक्त लोक मानताले. ही पूजा चालू दवल्ली. बौध्द धर्मात ही पूजा करपी एक संप्रदायच तयार जाल्लो. चक्रपूजेचे परबेक बौध्द 'चक्रमह' म्हण्टाले. बौध्द धर्माच्या उत्तर गजाली भितर सरल्यो. ल्हदल्हव ही रीत फाटल्यान पडली. चक्रपुजेचे शुभ आनी अशुभ अशे दोन प्रकार आसात. आश्विन-कार्तिक न्हयन्यांत 'कुलाचार म्हूण जी चक्रपुजा करतात ती शुभ. दुसरी घरांत कोणाकूय मरण आयल्यार सगळे क्रिया-क्रम जातकच करतात. ही पूजा अशुभ मानतात. सद्या अस्तित्वांत आशिल्ली ही पूजा फुडले तरन करतातः हे पूजेखातीर तांदळाचे चक्र तयार करतात. हें चक्र शुभ पुजेखातीर तांबडया तांदळांचे आनी अशुभ पूजेखातीर धव्या तांदळाचें करतात. कंटक, अस्तंतेक नवदुर्गा आनी उत्तरेक मारुती ह्यो देवता थापतात. ह्यो देवता मानतात. चक्राक मध्यभागाक एक आनी कुशीक धा अशे इकरा आनी सुपारी ह्यो वस्तू दवरतात. पूजेच्या दिसा घरच्या मुखेल दादल्यान आनीताचे बायलेन उपास करपाचो आसता. त्या दिसा जेवण सवळे-ऑवळे पाळून करतात. उश्टें, महण्टात. त्या दिसा भाताक मोतो अानी सोणयाळ्या चण्याक दाखो एकठांय करून एका आयदनांत दवरतात. ते उपरांत दादलो आपले शेंडयेन आनी बायलो आपले विणयेन चक्रावेले तांदूळ पुंजायतात. ते करून नाल्ल फोडटात. दुस-या दिसा आयदनांत पुंजावन दवरिल्ल्यो झगडीं, झुजां, मतभेद सोंपोवपाखातीर सगळ्यांनी एकठॉय येवन आयजूय दिश्टी पडटात. सांची हांगा बौध्द काळांतल्या स्तूपाच्या कठडयांत एक चक्रस्तंभ कोरांतिल्लो आसा. थंय एक दादलो आनी अमरावती आनी मथूरा हांगाच्या शिल्पांत जायत्या जाग्यांर, चक्रध्वज दिश्टी पडटात. बुध्दा उपरांतच्या काळांत चक्रपूजेक व्हड म्हत्व आयलें, हें दाखोवपी ती कुरू जावन आसा. कंकालीटीला हांगाच्या जैन स्तूपांत शिल्पांत जायतेकडेन चक्र स्तंभचक्रपट्ट आनी चक्ररुप आयागपट्ट अशे चक्रांकित कलाप्रकार दिश्टी

(चुभूदेघे)