फाटक

तीन–साडेतीन झाले असतील नसतील. मनोजने पानपट्टी उघडून थोडाच वेळ झाला होता. लक्झरी बसस्टॅंडवरचं उघडणारं पहिलं दुकान त्याचंच. मनोज आतलं सामान जागेवरच लावत होता, तोच त्याला दुरूनच ऑटोचा ‘टरटर’ आवाज आला. संतोषभाऊचा ऑटो, त्याने बरोबर ओळखलं.

संतोषने मनोजच्या पानपट्टीपाशी ऑटो थांबवला. इंजीन बंद करून एकदाची ती ‘टरटर’ थांबवली. खरं म्हणजे त्याला तो टरटर आवाज अजिबात आवडत नव्हता, खासकरून अशा या पहाटेच्या शांततेत तर मुळीच नाही. पण करता काय, त्याचा नाइलाज होता. तंबाखूने तोबरा भरलेल्या मनोजने त्याला तोंड न उघडताच हातानेच रामराम केला.
तो सावकाश ऑटोतून बाहेर आला. मनोजच्या काउंटरच्या खाली ठेवलेल्या पानं भिजवायच्या वाडग्यातलं थोडं पाणी हातात घेऊन ऑटोच्या काचेवर शिंपडलं. सीटखाली दडवून ठेवलेलं फडकं काढून काच, आरसे स्वच्छ पुसून घेतले. पॅसेंजर सीट एकदा फडक्याने झटकून घेतली. मग पुन्हा मनोजच्या काउंटरवरून आगपेटी उचलली. उदबत्तीच्या पुड्यातली एक ‘मोगरा’ लावून गजानन महाराजांच्या छोट्याशा फोटोभोवती ओवाळली अन हॅंडलमागच्या डॅशबोर्डच्या एका फटीत खोचून दिली. तेवढ्यात मनोजने तोंडाने पिचकारी मारत विचारलं.
“अरे काहून हो संतोषभाऊ, आज तुमचे बाकीचे भाईबंद ऑटोवाले-रिक्षावाले दिसून नाही राह्यले अजून?”
“अबे, काल धुयमाती नवती का? अजून तं गटारीतूनच बाहेर पडले नसतील सायचे!” संतोष हसतच म्हणाला.
"बरोबर भाऊ! एकदम करेक्ट!” मनोज म्हणाला.

काऊंटरवर लटकवलेल्या पुड्यांच्या माळेतली एक ‘निसर्ग’ काढत असतानाच मनोज ‘डेक’मधली सी.डी. बदलत असल्याचं संतोषने पाहिलं. मग त्याने आवाजाची गुंडी हळूच उजवीकडे वाढवल्याचंही त्याला दिसलं.
“घुंघट की आडसे दिलबरका....दिलबरका....दिलबरका...दीदार अधुरा रहता है.....” कुमार सानू जिवाच्या आकांताने ओरडत होता.
"अरर्र.. बदल यार ते. आज कुमार शानू आयकाचा मूड नाइ.”
"बरं बॉ!” म्हणत मनोजने ‘नेक्स्ट’चं बटण दाबलं. आतल्या सीडीने गिरकी घेतल्याचा अन् ‘हेड’ने जागा बदलल्याचा 'चीं.....' असा आवाज अंधार कापत गेला. एलईडी डिस्प्ले बदलला. छोट्या छोट्या लाल रेषांचे बनलेले तीन आणि वर सात... सदोतीस नंबरचं गाणं...
“अकेले है तो क्या गम है......”
संतोषचा चेहरा एकदम खुलला. “हां! ये बढिया है! उदित नारायण! सॅड साँग म्हणते तरी दात-ओठ खात म्हणते लेकाचा. तुले सांगू का मनोज, प्रत्येक गानं ऐकायचा, प्रत्येक गोष्ट करायचा एक टाईम र्‍हायते. त्या टाईमालेच ते झाली तं बरं वाटटे. बरं, टाईम काय झाला आता?’’
“चार वाजले भाऊ.”
“चार वाजले? पुनावाल्या लक्झर्‍या आल्या नाइ का अजून?” संतोषने मान वळवून पाहेस्तोवर दुरून बसचा ‘हाय बीम’ हेडलाईट चमकला. “आली गड्या ते पा..” त्याने नकळतच हातातली रिकामी पुडी खाली टाकली.
एकदम ब्रेक मारत व्होल्वो थांबली. संतोष रोजच्या सफाईने दरवाजाजवळ उभा राहून वाकून पाहू लागला. ड्रायव्हर केबिनच्या मंद निळसर प्रकाशातून एकच बाई आपली एक हँडबॅग आणि पर्स सावरत खाली उतरली.
“मॅडम, अ‍ॅटो पायजे का?”
“हं...” हातातली जड बॅग खाली ठेवत तिने एक उसासा सोडत विचारलं, “रामदासपेठ?”
“चाला नं..चाला..!”
भाडं ठरलं. ऑटो धावू लागला. संतोषने थोडं आरशात वाकून पाहिलं. बाईच्या चेहर्‍यावर थकवा होता. डोळे पेंगत होते. मध्येच संतोषने एक वेगवान वळण घेतल्यावर आलेल्या गार वार्‍याच्या थंडाव्याने बाईने अंगावरची शाल अजूनच आवळून घेतली.
“या वर्षी थंडी जरा जास्तच हाय नाई?” काहीतरी बोलायचं म्हणून संतोष बोलला, “पाहा नं, परवाच होयी झाली तरी अजून थंडी कमी व्हाचं नाव घेत नाई.”
“अं?...हं.,” बाई स्वत:शीच बोलल्यासारखी बोलली, परक्या पुरुषाशी बोलण्याच्या संकोचाने. तिचं लक्ष बाहेरच होतं. ‘अंधार्‍या वेळी शहर कसं दिसतं आपण कधी पाहतच नाही, नाही? रोजच्या पाहण्यातले रस्ते हे. रात्री किती वेगळे दिसतात? हा दिवसभराचा बाजार. बसला असेस्तोवर बाजार - उठला की उकिरडा. किती वाजता येतात कमिटीचे स्वीपर आणि केव्हा उचलून नेतात ही घाण? कुणास ठाऊक? आपलं कुठेच लक्ष नसतं. वेळच कुठे मिळतो? असं किती बदललं असेल म्हणा शहर या चार-सहा महिन्यात. रस्त्यावरचे खड्डे मात्र अजून मोठे झालेले वाटतात.’ असा विचार तिच्या मनात येतो न येतो, तोच ऑटो एका खड्ड्यातून जोरदार उसळला.
“हेट्ट भो- ” संतोषने एकदम जीभ चावत शिवी तोंडात परत ढकलली. “खड्डे तं येवढे मोठे झाले म्यॅडम. जीव घेतील एखांद्याचा कधीतरी!”
‘याला आता काय सांगणार?’ ती मनाशीच बोलू लागली. ‘एकदाचा जीव गेलेला बरा! आयुष्यभर पंगू बनून मिरवत जगणं किती कठीण असतं विचार म्हणा, मला अन् माझ्या नवर्‍याला. किती वर्षे झाली त्याचा अपघात होऊन? खरंच, किती? आता आठवतही नाही. अजय होता सहा महिन्यांचा अंगावर तेव्हा. असाच खड्डा होता न् आपली सायकलरिक्षा उलटली. ऑटो खूप नव्हत्या तेव्हा आतासारख्या. रिक्षावाल्याची तरी काय चूक होती म्हणा? या ऑटोवाल्यासारखा त्याचा अन् आपला औटघटकेचा संबंध, चढून पुन्हा उतरेपर्यंत. पण तोपर्यंत आपल्या नशिबाचा सारथी तोच. बाकी आपल्यासारख्या जुन्या बायकांचं नशीबच असलं. आधी बाप, मग नवरा अन् मग पोरगा तर कधी भाऊ तर कधी कुणी. गाडी चालवणारं नेहमी कुणी दुसरंच. भाऊ म्हणाला, कायमच्या पंगुत्वाच्या भरोशावर काडीमोड मिळतो, बघू का? नंतर अनेकदा वाटलं, केली असती आपण हिंमत तर......पण वेळ निघून गेली होती. आजच्या सुनांसारखी हिंमत म्हणा, निर्लज्जपणा म्हणा नव्हता आपल्यात कधी.... बाळंतपण निभावण्यापुरतं सहा महिने ठेवून घेतलं मारे गोड गोड बोलून तिने. सासर्‍याचं एकटं कसं होत असेल, काय सोय केली - विचारलंही नाही एकदा. मग मारे म्हणत होती, सासर्‍यांची अडचण होत असेल ना? लवकर जायला हवं - मुंबईच्या विमानात बसवून देताना. पुढचं बघा तुमचं तुम्ही! तरी बरं, निलेश आला अपरात्री पुण्यावरून मुंबईला घ्यायला. मावशीची माया आहे बिचार्‍याला अजून. पण आपला माणूस मात्र परदेशी गेल्यावर आपल्याशीच परदेशासारखा का वागतो?’ एकदम कुत्र्यांच्या भुंकण्याने ती दचकली. रस्त्यातले दोन-चार भटके कुत्रे ऑटोमागे लागले होते. संतोषने त्यांना ‘हाड् हाड्’ करून हुसकावलं.

कोर्टासमोरून ऑटो आत वळला. आता रस्ता जरा बरा होता. ‘सरळ जाऊन थोडं डावीकडे वळलं की ‘आपलं’ घर. आपलं घर? खरंच काय दिलं आपल्याला या घराने आपलं म्हणावं असं? हे असलं पंगू आयुष्य? वर्षानुवर्षं पैशाच्या तंगीत काढेलेले दिवस? सुरुवातीच्या काही गुलाबी आठवणी सोडल्या, तर आयुष्यभर अंधारात आढ्याकडे बघत तळमळत काढलेल्या काळ्या रात्री? रस्त्यात भेटले तरी नजर चुकवणारे रक्ताचे नातलग? फॉरेनची हवा आणि सासरच्या मेव्याला चटावलेला एकुलता एक मुलगा? पण अंगातल्या घरंदाजपणापायी आपण हूं का चूं केलं नाही. कोणासमोर तोंड वेंगाडलं नाही... पण तेव्हा हिंमत केली असती तर...’

ती सीटला रेलून बसली. डोळे आपोआपच मिटले. तिचं मन पुन्हा एकदा मागे गेलं. ‘खरंच, तेव्हा हिंमत केली असती तर... काय नाव होतं त्याचं? आता आठवतही नाही. अशी वेळी-अवेळी कधीतरी त्याची आठवण येते... नुसताच चेहरा दिसतो... पुसट... पण चेहरेपट्टी आठवत नाही. टपोरे डोळे, नुकतंच मिसरूड फुटलेला, खांदे भरत आलेले... फुटबॉल खेळताना टरारून फुगलेल्या पोटर्‍या... शेवटच्या बेंचावर बसूनही हुशार होता तो. शाळेत असलो तरी आपले कोवळे दिवस सरले होते. वेळ योग्य होती, पण धीर झाला नाही. तिथेही घरंदाजपणा आड आला..’

घराच्या फाटकापाशी ऑटो थांबला. ती आपल्या तंद्रीतच उतरली. यांत्रिकपणे बॅग काढली. पर्स उघडून ठरलेले पैसे दिले. फाटक उघडून आत गेली. ते बंद करायला खाली वाकली. पण मध्येच थांबली. ऑटो अजून उभाच होता. तिने पुन्हा फाटक उघडलं.
“एक मिनिट...जरा थांबा...तुम्हाला तर मी घराचा पत्ता सांगितला नव्हता. नुसतंच रामदासपेठ म्हणाले. मग तुम्ही बरोबर इथे कसं आणून सोडलं? इथलेच राहणारे आहात का?”

संतोष सावकाश गाडीतून उतरला. स्ट्रीट लाईटच्या दुधाळ प्रकाशात त्याचा चेहरा एकदम उजळला. मेंदी लावून लाल झालेले विरळ केस पहाटेच्या वार्‍याने भुरभुरत होते. “म्यॅडम, तुमी मले ओळखलं नसंल, पन मी ओळखलं... काई गोष्टी अशा र्‍हायते की मानूस जिंदगीभर भुलूच सकत नायी. आपन दोघं एकाच शाळेत होतो, न्यू इंग्लिष. एकाच वर्गात. आठवलं का? मी आखरी बेंचावर बसत जाओ...” तो अचानक थांबला, शब्द शोधत असल्यासारखा. मग हळूच म्हणाला. “तुमीबी चोरूचोरू माह्याकडे पाह्यत होते...म्हंजे मले समजे ना ते...मलेबी कदीकदी.....पन जाउ द्या ...”
हातातली बॅग नकळतच जमिनीवर टेकवून ती तशीच स्तब्ध उभी राहिली. पाऊलभर मागे सरकली. तो आपल्याच तंद्रीत बोलत होता, तिच्याकडे न पाहता.

“...तं मंग माहा बाप मेला. शाळा सुटली. काही दिस शेती केली. त्याच्यातई हाती मातीच आली. दुनियाभरचे धंदे करून पायले. मंग वापस अथी आलो तं सगळ्या दोस्तमित्रांची पांगापांग झाल्ती. मंग हा अ‍ॅटो घेतला कर्जावर. असंच एक दिवस एका दोस्तानं तुमचं घर दाखवलं. कहाणी सांगतली. आमी तवा त्या सामोरच्या टपरीवर बसून होतो अन् तुमी तुमच्या सायबाले खुर्चीत बसवून बाहेर फिराले घीऊन जात होत्या. मन कससंच जालं. चाय अर्धी टाकून तसीच गाडी रिवर्स मारली. डबल इकडे याव नाई वाटलं. आजई इकडचं भाडं घेत नाई मी तुमच्याशी नजरानजर व्हील म्हून...” तो क्षणभर थांबला.
“बसमधून उतरले तवाच ओळखलं तुमाले....माह्यी काई तुमाले घीऊन यायची हिंमत होत नवती. पन स्टॅंडवर दुसरा अ‍ॅटोही नवता... अन् अशा टायमाले...दिवस खराब आले आता बाई...”

असे खूप धक्के तिने पचवले होते. हाही एक. कदाचित शेवटचा, नाव शेवटची किनार्‍याला लागते तसा - तिला वाटलं. जरा सावरत तिने विचारलं, “आणि मग पुढे… आता राहणं कुठे आहे… घरचे? बायका-पोरं?”

“लगन नाई केलं...कराव नाई वाटलं...आता तं काय आपन बुढे जालो. प्रत्येक गोष्टीचा एक टाईम र्‍हायते. ते तवाच जाली तं बरं वाटटे. हाव की नाई? बरं निंगतो मी आता...सायबाले नमस्ते सांगजा अन् फाटक लाऊन घेजा बराबर. घुसंल कोनी घरात नाईतर... चोराचिलटाचा टाईम हाये.” ठरवल्यासारखा संतोष चटकन ऑटोत बसला. किक मारून पुन्हा टरटर करत ऑटो निघून गेला, शिंप्याने शिवताना जादा झालेला धागा दाताने तोडावी तसा, सहज.

ती मात्र तेथे तशीच उभी होती. तो दिसेनासा होईस्तोवर. तेवढ्यात बटन दाबल्याचा ‘टक्क’ आवाज आला. तिने घराकडे वळून पाहिलं. ओसरीतला लाईट लागला. व्हीलचेअरचा आवाज हळूहळू दरवाजाकडे सरकत होता.
ती फाटक उघडून आत आली. ते ओढून घेतलं. जड बॅग उचलून घराच्या पायर्‍यांपर्यंत आली. बॅग पायरीवर ठेवली. तितक्यात आतून कडी उघडल्याचा आवाज आला. ती दरवाजा उघडून आत जाणार तोच थांबली. ‘फाटक उघडंच राहिलं की काय?’ वळून पुन्हा फाटकापाशी आली. फाटकावरून वाकून रस्त्यावर इकडे तिकडे पाहिलं. कोणीही नव्हतं. कसलाही आवाज नव्हता. फक्त एक नीरव शांतता आणि जीवघेणा पहाटगारवा.

मघाशी थोडं उघडंच राहिलेलं फाटक तिने पुन्हा एकदा नीट लावून घेतलं, अंगावरची शाल छातीशी कवटाळून घेतली आणि एक एक ठाम पाऊल टाकत परत आपल्या घराकडे वळली.
.
.

.
.

अभिषेक अनिल वाघमारे, नागपूर
waghmare.abhishek@yahoo.in