कैदाला आणि शिबी

तेराव्या शतकात होयसाळांच्या राजवटीत एक महान शिल्पकार होवून गेले जकनाचारी. त्यांचा जन्म झाला तुमकुर जिल्ह्यातील कैदाला ह्या गावात. सोमनाथपुरा आणि बेलुरच्या सुंदर मंदिरांचे ते रचनाकार होते. ही मंदिरे बांधत असताना ते बरीच वर्षे घरी गेले नाहीत. त्यांचा मुलगा दनकाचारी. जो स्वत: एक उत्तम शिल्पकार होता त्याने आपल्या वडिलांना पाहिले नव्हते. त्याने आपल्या वडिलांचा शोध घेण्याचे ठरीवले. तो त्यांना शोधत बेलुरला येवून पोहचला. तिथे केशवाची एक मूर्ती मंदिरात स्थापन करण्यात येत होती. दनकाचार्याने त्या मूर्तीमध्ये दोष असून त्याची स्थापना करू नये असे सुचवले. ते ऐकून त्या मूर्तीचे मुख्य शिल्पकार जनकाचारी ह्यांना राग आला. ( बाप लेक अजून पर्यंत एक दुसर्याला ओळखत नव्हते) "ह्या मूर्तीत जर दोष निघाला तर मी स्वतःचा उजवा हात कापून टाकेन" अशी प्रति़ज्ञा जनकाचारी ह्यांनी केली.
त्या संपूर्ण मूर्तीवर चंदनाचा लेप देन्यात आला. काही वेळाने, नाभी वगळता बाकी सर्व ठिकाणचे चंदन वाळले. थोडी तपासणी केल्यावर त्यांना त्या ठिकाणी वाळू आणि पाणी असलेली एक छोटी पो़कळी सापडते आणि त्यात एक छोटा बेडूक.
हा दोष पाहिल्यावर जनकाचारी आपल्या हलजर्गी पणावर चिडतात आणि स्वत:चा उजवा हात तोडून टाकतात. नंतर पितपुत्राची ओळख होते.
ह्या घटनेनंतर ते दोघेही आपल्या गावी कैदाला इथे पोचतात. एक दिवस त्यांना स्वप्नात त्यांना विष्णु दर्शन देतात आणि जनकाचार्याने कैदाला इथे आपले मंदिर बांधावे अशी ईच्छा प्रकट करतात. आणि त्यानंतर कैदाला इथे चन्ना केशवा ( सुंदर विष्णु) मंदिर उभारण्यात येते. जनकाचारी आणि दनकाचारी स्वतः ती मुर्ती घडवतात. त्यानंतर ईश्वर प्रसन्न होऊन, वर स्वरूपात, जकनाचार्यांचा कापलेला हात पुनः पूर्ववत व्यवस्थित होतो.

कैदालाची विष्णुची मूर्ती ही बहुदा दक्षिण भारतातील( किंवा कदाचित पूर्ण भारतातील) सर्वात सुंदर मूर्ती आहे. भागवात पुराणातील विष्णुच्या वर्णानाप्रमाणे ही मूर्ती घडवली आहे. मूर्तीचा बाजूने विष्णुचे दाही अवतार कोरले आहेत. मूर्तीच्या एका हातात गदा आहे. पुजारी गदा आणि हाताची पाची बोटे ह्यांच्यातून एक सुई आरपार घालवून दाखावतात. वरील गोष्ट किती खरी ते माहित नाही, पण मी जर ईश्वर असतो तर ती मूर्ती पाहून नक्कीच त्यांच्या सर्व ईच्छा पूर्ण केल्या असत्या.
मंदिरात मूर्तीचा फोटो काढण्याची परवानगी मिळाली नाही म्हणून ही फोटो आंतरजालावरून साभार.

आता मी काढलेले फोटो.
हे मंदिर प्रचंड साधं पण प्रशस्त आहे. मंदिराचे प्रवेशद्वार.

दरवाज्यावर कोरलेली अप्सरा.

कमानीवर कोरलेला विष्णु

दुसर्या बाजूला कोरलेला कृष्ण

मुख्य मंदिर

मागून एक फोटो

मंदिराचे आतले प्रवेश्द्वार

आतील भाग.

केशवा मंदिराच्या बाजूलाच एक शंकराचे मंदिर आहे. दुर्दैवाने ते बंद असल्यामुळे बाहेर जाळीतून फोटो काढावा लागला.

कैदालाहून चाळीस एक किलोमीटर अंतरावर NH4 वर शिबी (seebi) येथे नृसिहाचे मंदिर आहे. हे मंदिर जवळपास ४०० वर्षे जुने असून मंदिरात फोटो काढण्यास सक्त मनाई आहे.
मंदिराचे प्रवेश द्वार

मंदिराचा आतील भाग

मंदिरा बाहेर एक मोठी पुष्कर्णी आहे. त्याचे काही फोटो

परत येताना तुमकूरजवळ एक मोठे तळं लागलं, तिथे सूर्यास्ताचे काढलेले काही फोटो

बेंगलोर ते कैदाला ७५ किमी आहे आणि तेथून शिबी ४० किमी. ह्यातील बराचसा प्रवास बेंगलोर-पुणे हायवेवर होतो. त्यामुळे आधी कैदालाला जा, परत तुमकुरला येवून शिबी. जेवण तुमकूरला करणे उत्तम. हा प्रवास अर्ध्या दिवसात करता येतो.