मिपा संपादकीय - संगणक आणि मराठी साहित्य.

पिडाकाका - धावता आढावा आवडला.

संगणक आणि मराठी साहित्य याचबरोबर "जागतिक मराठी" (ग्लोबल मराठी) असे काहीसे शीर्षकही अधिक भावले असते. तसेच विषय बराच मोठा आहे आणि इतरही अनेक अंगे तुम्ही आणखी एखादी लेखमाला लिहून मांडावीत ही विनंती.

(मराठी) एकलव्य

लेख आवडला

विषय बराच मोठा आहे आणि इतरही अनेक अंगे तुम्ही आणखी एखादी लेखमाला लिहून मांडावीत ही विनंती.
हेच म्हणतो

कर्मण्ये वाधिकारस्ते | मां फलकेशू कदाचनं
: कार्यकर्त्यांनी कर्म करीत रहावे,आपल्या नावाचे फलक लागतील अशी अपेक्षा करु नये.
-इनोबा म्हणे -मराठमोळे वॉलपेपर

व्याप्ती खूप मोठी आहे. तरिही अतिशय सुंदर मुद्दे तुम्ही मांडले आहेत.
आणि तुम्ही जसे म्हणालात की, भारताबाहेर राहूनही आपण उत्तम मराठी वाचक बनतो.. हे १००% खरं आहे. याचा मला अनेकदा प्रत्यय आलेला आहे. मी पुण्यात असताना म्हणजे मराठीच्या राजधानीत असतानाचा माझा मराठी साहीत्याशी आलेला संबंध आणि आता इथे अमेरिकेत आल्यानंतर इंटरनेटच्या माध्यमातून साहीत्याशी येणारा संबंध पहाता "एक म्हणजे जसजशी संगणक क्रांती समाजाच्या तळागाळापर्यंत पोहोचत जाईल तसतसे छापील साहित्याचे महत्त्व कमी होत जाईल" आपले हे वाक्य १००% पटते. लेख अतिशय आवडला.
- (सर्वव्यापी)प्राजु
http://praaju.blogspot.com/

डांबिसखानचे आम्ही फ्यान आहोत हे या आधी वेळोवेळी नमूद केले आहे. त्यांच्या लौकिकाला डांबिस जागलेत. लेख प्रवाही , बांधून ठेवणारा झाला आहे. लिखाणातील सहजता, ठसठशीत मुद्दे , आणि एकेका मुद्द्याच्या सांगोपांग आढावा या गोष्टींमुळे त्यांचा हा फ्यान खूष आहे :-)

आता काही मुद्दे.

एक म्हणजे जसजशी संगणक क्रांती समाजाच्या तळागाळापर्यंत पोहोचत जाईल तसतसे छापील साहित्याचे महत्त्व कमी होत जाईल. छापील साहित्यावर विसंबून रहाणारी आज वयस्कर असलेली पिढी जसजशी काळाच्या पडद्याआड अस्तंगत होत जाईल आणि नवी आंतरजालावर वावरणारी पिढी निर्माण होईल तसतसे कागदावरच्या पुस्तकांचे प्रमाण कमीकमी होत जाईल.

वरील विधान मी जरा आताच्या परिस्थितीशी पडताळून पहातो तेव्हा मला जाणवते , की सर्वसाधारण संप्रेषण , मनोरंजन , "जोडले जाण्याच्या" भावनेचा परिपोष , या दृष्टीने उपरोक्त मुद्दे तंतोतंत लागू आहेत. पण कुठल्याही विषयाचा थोडा खोलात जाऊन करायचा अभ्यास, लागणारे संदर्भ , इतकेच कशाला उत्तमोत्तम ललित लिखाण - अगदी आजच्या घडीला तयार होणारे - या सर्व बाबींकरता मला माहितीच्या परंपरागत मूलस्त्रोतांकडे , म्हणजेच संदर्भग्रंथ, विविध विषयांवरची पूर्वसूरींनी आणि सद्यकाळातील लेखकांनी लिहिलेली पुस्तके, कादंबर्‍या, काव्यसंग्रह यांकडे वळावे लागते. अजूनही आपल्या गाथा, दासबोध, ज्ञानेश्वरी , सकलसंतगाथा, बखरी, इतर ऐतिहासिक कागदपत्रे, चिपळूणकरांपासून तळवलकरांपर्यंतचे लिखाण , आंबडकरांपासून नरेंद्र जाधवांपर्यंतचे , बाळकरामांपासून पुलंपर्यंत आणि कणेकर-प्रभावळकर यांसारख्यांचे लिखाण , आत्मचरित्रे, राजवाडे-शेजवलकरांपासून दुर्गा भागवत- विश्वास पाटलांपर्यंतचे लिखाण अशा अनेकानेक मिती कागदांमधे आहेत. या दृष्टीने सामान्य विधान करायचे तर , वी हॅवन्ट इवन स्क्रॅच्ड् द सरफेस !

थोडक्यात एकमेकांबरोबरचे आचारविचारांचे प्रदान, माहितीची आणि भावनांची देवाणघेवाण या गोष्टींमधे उत्तम प्रगती आपण केली आहे, पण गतकालातील हिरण्याचा खजिना आहे त्या ग्रंथांमधेच आहे.

माझे विवेचन डांबिसांच्या मूळ विवेचनाला छेद देणारे नसून , थोडी भर घालणारे आहे असे मी मानतो. चूभूद्याघ्या. !

अस्सल मराठी माणूस होण्यासाठी महाराष्ट्रात वास्तव्य असण्याची गरज उरली नाही.

हे एकदम पटले. पण ओरीजीनल पुणेकरांना कदाचित पटणार नाही.

पिडाकाका, अग्रलेख खूप आवडला.. आम्हाला माहीत नसलेला विंडोज्,इमेल्सपूर्वीचा काळ थोडक्यात उभा केलात..! मजा आली वाचायला..
आजकाल वेगवेगळ्या मराठी साईट्स्,ब्लॉग्स मुळे खरंच इतकं मराठीमधे वाचन होतं की बाहेर आहोत असं वाटतच नाही.. मराठीशी नाळ जोडून ठेवण्यात या सर्व साईट्सचा,ब्लॉग्सचा खूप हात आहे...

लेख आवड्ला.

मराठीची दिवसेंदिवस दुर्दशा होतेय असा जो काही हितसंबंधी लोकांनी चालवलेला धोशा आहे त्यातला फोलपणा उघडकीस येईल. मराठी साहित्यसंमेलने महाराष्ट्राखेरीज अन्यत्रही होऊ लागतील. आर्ट्सखेरीज सायन्स आणि कॉमर्सचेही लोक लेखक बनल्याने मराठीत नव्या कल्पना, नवे शब्दप्रयोग रूढ होतील. मराठी भाषा आणि मराठी साहित्य अधिक सकस व समॄद्ध बनेल.

सहमत.

लेख गोषवारा/उहापोह आवडला.

काकाश्री मस्तच..

मदनबाण.....

"First, believe in the world-that there is meaning behind everything." -- Swami Vivekananda

मस्तच !!!

अस्सल मराठी माणूस होण्यासाठी महाराष्ट्रात वास्तव्य असण्याची गरज उरली नाही.

हे एकदम पटले. पण ओरीजीनल पुणेकरांना कदाचित पटणार नाही.

काय हे ?

समजल नाय बॉ !!!

-- ऍनयू उर्फ बैल
~~~ आमची कोठेही शाखा नाही~~~

अतिशय सहज, प्रवाही आणि निवडलेल्या विषयाला न्याय देणारे असे लेखन खूप आवडले.

मला लेख आवडला.
संगणक नसता तर मी कदाचीत ह्या वयावर लेखन केलंच नसतं.आता दहा बोटं "की बोर्डावर" आणि " डोळे "स्क्रिनवर" ठेवल्यावर ,मेदुतून भन्नाड सुटणारी अक्षरं "दख्खनच्या राणी" च्या वेगाने अक्षरांच्या ओळी आणि ओळ्यांचे परिच्छद करून लेखन केव्हा संपलं हे कळतच नाही.(केव्हा पुणं आलं ते कळतच नाही)
नवीन फोल घ्यायला नको,शाई संपत नाही,रिफील बदलायला नको. मधूनच सुचलेला विचार दोन ओळीच्या मधे गिरपीटायला नको.
घेतला लेख, केला "कॉपी पेस्ट" आणि चढवला आपल्या "ब्लॉगवर".
"छापखान्यात" जायला नको,पब्लिशरच्या दाढीला हात लावयला नको.
वाचक,समिक्षक.टिकाकार,प्रतिक्रियाकार लागलीच हजर.
"हाय काय नी नाय काय"
वेळ मजेत जातो.
www.shrikrishnasamant.wordpress.com
श्रीकृष्ण सामंत
"कृष्ण उवाच"
shrikrishnas@gmail.com

विदर्भातल्या आत्महत्या करणार्‍या शेतकर्‍याची समस्या किती भीषण आहे ते मुंबई-पुण्यातल्या पोकळ चर्चेपेक्षा (जी चर्चा मानवी जीवांच्या आत्महत्या आणि एका मंत्र्याच्या मुख्यमंत्रीपद मिळवण्यासाठी चाललेल्या कारवाया एकाच मापात मोजते!) किती भिन्न आणि गंभीर आहे ते समजलं.

अगदि बरोबर

वा डांबिसराव!
संपादकिय भाषा न वापरताही अतिशय मुद्देसुद अग्रलेख व तर्कशुद्ध मांडणी. खूप आवडला.

प्रचलित नसलेले अनेक विषय लिखाणात येतील. ......... आर्ट्सखेरीज सायन्स आणि कॉमर्सचेही लोक लेखक बनल्याने मराठीत नव्या कल्पना, नवे शब्दप्रयोग रूढ होतील. मराठी भाषा आणि मराठी साहित्य अधिक सकस व समॄद्ध बनेल.

+++१

बाकी माझ्यामते जर यामुळे खरच छपाई-साहित्य बंद पडलं तर मात्र ती दुर्दैवी घटना असेल. भारतीय पुराणसाहित्य केवळ छापिल स्वरूपात / लिखित स्वरूपात नसल्याने लुप्त झाले. कसदार साहित्य काळात ओघात "वर्चुअल"दुनियेत लुप्त होऊ नये यासाठी जपून ठेवण्यासाठी तरी निदान छ्पाई चालू रहावी (निदान एकतरी हार्ड कॉपी असावीच :) )

बाकी मराठी जालविश्वाचा बांधेसुद धांदोळा घेणारा अग्रलेख खूप आवडला

-('मिसळ'लेला) ऋषिकेश

मराठी मासिकांना जर जगायचे असेल तर त्यांना त्यांच्या अंकांच्या इ-आवॄत्या काढायलाच लागतील.

आमी कवापासुन हेच बोंबलुन र्‍हायलो.

तिसरे म्हणजे मराठीतील तथाकथित प्रकाशकांची मक्तेदारी संपली. पूर्वी लेखकाला प्रकाशकाच्या नाकदुर्‍या काढायला लागायच्या. नाही नाही त्या अटी सहन करायला लागायच्या.

अस होउ नये म्हणुन स्वतःच प्रकाशित करणे हा उद्योग करावा लागला.आमचा हा प्रतिसाद आठवला. तेव्हा मला टंकन अजिबात येत नव्हते.
पासंपिडा नी आमच्या मनातल लिवलय.या बद्दल धन्यु.
प्रकाश घाटपांडे

जालावर ज्याचे आस्तित्व नाही तो अस्तित्वातच नाही.
असे होणार आहे.
मराठी भाषा त्यातल्या खरेतर लिहियला सोप्या टंकखिळ्या मुळे जालावर जर उशीराच आली.
पण ती दिमाखात नान्देल.
जालावर प्रकाशन हे तसे सोपे आहे पण त्याचा वाचकवर्ग मर्यादीत आहे.
आजही कॉलेजमधल्या कित्येक प्रा ना इमेल पाठवता येत नाही. जालावरच्या वेगवान प्रकाशनामुळे ज्याला चंगले टंकता येते तो ज्येष्ठ असे होउ लागले तर ते भाषा लिहिता न येणार्‍या कित्येकाना त्यांचे विचार लोकांपर्यन्त पोहोवायचे कसे हे एक कोडेच होईल.
पण एक आहे प्रस्थापित /विस्थापित आणि नवखे हा भेद जालामुळे लवकरच सम्पुष्ठेल

पडत्या पावसाला पाहुन तुम्ही आतुन भिजला नाहीत तर स्वतःच्या कोरडेपणाची तारीफ करु नका तर हे मान्य करा की तुमच्या आयुष्यात भिजवणारे क्षण आलेच नाहीत

संजय अभ्यंकर
http://smabhyan.blogspot.com/

लेख उत्तम.

उद्या जर मराठी भाषेचा इतिहास लिहिला गेला तर या दोन गोष्टी देणार्‍या (मराठी टंकलेखनाची सुविधा देणारे आणि संस्थळ चालक) व्यक्तिंना तिथे मानाचं पान द्यावंच लागेल.
सहमत.

जसजशी संगणक क्रांती समाजाच्या तळागाळापर्यंत पोहोचत जाईल तसतसे छापील साहित्याचे महत्त्व कमी होत जाईल.
असहमत.

आज जगात संगणकावर (महाजालावर) सर्वाधिक वापरली भाषा आहे इंग्रजी. पण तरीही इंग्रजी छापील मजकूराचे (वृत्तपत्रे तसेच पुस्तके) यांचे महत्व आणि खप अबाधित आहे. मराठीचेही तसे का होणार नाही?

Doing what you like is freedom. Liking what you do is happiness.

मला वाटते, आंतरजालीय मराठी साहित्याची दखल जास्त घेतली जाईल, उत्तरोत्तर त्याला महत्वही प्राप्त होईल; पण छापील साहित्य उपलब्ध राहिलच. नुकतेच काही ऑर्कुट कवींनी त्यांच्या कवितांचे पुस्तक 'छापले'.

बाकी अग्रलेख मुद्देसुद, आणि रेखीव! अभिनंदन!

हे सुभाषित संगणक आणि मराठी साहित्य यांनाही कसे लागू पडते, हे सांगणारा हा अग्रलेख आवडला. संगणकामुळे भौगोलिक मर्यादा नष्ट होत आहेत, हा फारच मोठा फायदा आहे. प्रकाशक, वितरक, पुस्तक-विक्रेते यांचे जाळे मुंबई-पुण्यात अधिक असल्याने महाराष्ट्राच्या काना-कोपर्‍यात राहून लेखन करणार्‍या लेखकाला पुरेशी प्रसिद्धी, वाचकवर्ग सोडाच, पण पुस्तक प्रसिद्ध करण्याची संधी मिळणे कठीण होते. ती परिस्थिती आता बदलेल, असे म्हणायला हरकत नसावी.

नंदनमराठी साहित्यविषयक अनुदिनी

अग्रलेख आवडला, चा॑गला लेखाजोखा आहे.

मराठी भाषा .मराठी माणूस. मराठी अस्मिता.मराठी साहित्य.मराठी वाचक . मराठी लेखक .या सगळ्यांना व्यापणारे आणि तरीही अंगुष्ठभर उरणारे आंतरजाल व संगणक यांचे विश्वरूप दर्शन करून देणारा हा संपादकीय लेख सर्वांगसुंदर झाला आहे.
प्राप्त काल हा विशाल भूधर
सुंदर लेणी तयात खोदा
सडत न एका ठायी ठाका
सावध ऐका पुढल्या हाका.
केशवसुतांच्या या ओळीची राहून राहून आज आठवण येत होती.आणिक ग्रंथोपजिविये ...लिहीताना ज्ञानदेवांना काय म्हणायचे होते ते कळले.वाक् यज्ञे तोषावे..असा भविष्यकाळ दाखवून दिल्याबद्दल लेखकाचे आभार.
मायक्रोसॉफ्ट विंडोजनी आपल्या घरात विश्व आणूनउभे केले यात शंकाच नाही परंतू आंतरजालाने दुनिया बदलून टाकली.कालच नीलकांत यांच्या नविन लोकायत ची घोषणा वाचली आणि आज हा अग्रलेख.आंतरजालीय साहित्याच लेखाजोखा लिहीला जाईल तेव्हा अशा प्रत्येक प्रयत्नासाठी पान राखले जाईल यात शंका नाही.
न्यूनगंड मक्तेदारी असे संकुचीत शब्द इतिहास जमा करण्याची ताकद या माध्यमांची आहे.
अर्थातच आयआयटीतून निघालेले ते बुद्धिमान . हा उल्लेख इथे फार महत्वाचा आहे.जोखीम घेऊन परदेशी गेलेल्या या आधुनीक सुधारकांनी जगाची दोन टोके एकत्र आणली.
की हा लेख वाचताना, अरे हे तर आपलेच विचार, असे जाणवले
होय मलाही अशीच एकरूपता वाचताना जाणवली.
मा. पिवळा डांबीस बरेच काही लिहावेसे वाटते आहे.असा सुंदर लेख घोट घोट घेत प्यावासा असतो.
परत लिहीणार आहेच .तूर्तास मिपा आणि पाहुण्या संपादकाचे अभिनंदन.

प्रवाही आणि मुद्देसूद.

नेटकी मांडणी, स्पष्ट विचार, ठसठशीत मुद्देसूद लिखाण!

आंतरजालाने आणि मराठी टायपाने मोकळा श्वास घ्यायला उद्युक्त करणार्‍या अनेक खिडक्या उघडल्या यात शंका नही. (मी गूगलवरुन बर्‍याचदा ई-मेल्स सुद्धा मराठीतून करतो!)
मनात येणारे अनेक विचार, मग ते कोणत्या घटनेवरचे मत असेल, झालेला आनंद किंवा दु:ख असेल, जमलेली किंवा फसलेली एखादी पाककृती असेल, कविता असेल, विडंबन असेल, काढलेले फोटो असतील हे दर वेळी कोणाला तरी सांगावे, दाखवावे ही माणसाची भूक असते. त्याला लोकांनी बर्‍या-वाईट मताने गोंजारावे-टोकावे असेही वाटते. ते वेळीच झाले नाही की त्या उर्मी दाबून टाकल्या जातात. शिवाय प्रत्येकवेळी बोलून कोणाला आणि कुठे दाखवणार? विचार बोलून न दाखविता आल्याने येणारी घुसमट आणि कोंडमारा ह्या माध्यमाने व्यक्त करण्याची संधी दिली. प्रतिभेला व्यक्त व्हायला योग्य माध्यम मिळालं नाही तर ती बाटलीतल्या राक्षसासारखी कुठेतरी भलतीकडेच अराजक माजवते!
लिहिणारी प्रत्येक व्यक्ती ही अतिशय प्रतिभावान असेलच असे नाही (आणि व्यक्त करताच आले नाही तर व्यक्ती प्रतिभावान आहे की नाही हे तरी कसे कळणार?)
पण त्याला/तिला काय वाटते हे सांगण्याचा हक्क हिरावून घेतला जाऊ नये ही मूलभूत अपेक्षा ह्या माध्यमाने पूर्ण केली ह्यात शंका नाही. आणि म्हणून एकप्रकारे हे माध्यम सौम्य स्तरावरती मानसोपचारचेही काम करते असे माझे मत आहे!
छापील साहित्य एवढ्यात नामशेष होणार नाही. मुक्तरावांनी वर म्हटल्याप्रमाणे अनेक मापदंड हे अजूनही आणि येणार्‍या बर्‍याच कालाकरिता छापलेल्या किंवा हस्तलिखित अवस्थेत असणार आहेत.
झाडांशिवाय कागद तयार करण्याचे शोध जेव्हा पूर्णत्वाला जातील तेव्हा कदाचित झाडांचे नुकसान न होता/करताही छपाई जमू शकेल. छापील साहित्य आणि जालावरचे साहित्य दोन्ही असावे ह्या मताचा मी आहे. दोघांची आपापली बलस्थाने आहेत आपापले कच्चे दुवे आहेत. मला संगणकावरती वाचायला जेवढे आवडते तेवढेच पुस्तक किंवा मासिक हातात घेऊन वाचायलाही आवडते. ई-मेल्स आणि हाताने लिहिलेले पत्र ह्यासारखे थोडेसे.

विविध क्षेत्रातल्या लोकांना साहित्यनिर्मितीचे आणि वाचनाचे योगदान देण्यास प्रवृत्त करणार्‍या ह्या माध्यमाचा वेध घेतल्याबद्दल डांबिसकाकांचे अभिनंदन!

चतुरंग

अस्सल मराठी माणूस होण्यासाठी महाराष्ट्रात वास्तव्य असण्याची गरज उरली नाही.
पटले.
एक म्हणजे जसजशी संगणक क्रांती समाजाच्या तळागाळापर्यंत पोहोचत जाईल तसतसे छापील साहित्याचे महत्त्व कमी होत जाईल
अगदी..
संस्थळावर लिहिलेल्या लेखाला लगेचच मिळणारे प्रतिसाद हे नाटकाच्या प्रयोगाला प्रेक्षकांकडून लगेचच मिळणारी दाद असल्यासारखे असल्यानेही बरेच जण जालावर लिहायला प्रेरित होतात.हे एक कारणही आहेच की,:)

अग्रलेखात घेतलेला धावता आढावा आवडला.
स्वाती

अस्सल मराठी माणूस होण्यासाठी महाराष्ट्रात वास्तव्य असण्याची गरज उरली नाही. मराठी मनाशी, महाराष्ट्रातील घटनांशी ज्याला आत्मीयता आहे तो मराठी माणूस ही नवीन व्याख्या रूढ झाली.

सगळ्यात महत्वाचे हे. आजकाल मराठी घरात सुदधा हिंदीत बोलायची फैशन आली आहे, म्हणे काय तर मराठी शब्द अवघड आहेत. (हा अनुभव नुकताच ऐका कांदे-पोह्यात घेतला आहे.) . ह्यांची मने मराठी उरली नाहीत.

आर्ट्सखेरीज सायन्स आणि कॉमर्सचेही लोक लेखक बनल्याने मराठीत नव्या कल्पना, नवे शब्दप्रयोग रूढ होतील.
ह्यामुळे नवीन नवीन अचाट कल्पना साहीत्यात येतील. काय संगावे ऐकादी हैरी पॉटरच्या पातळी ची कथामालिका मराठीत येयील.
नवीन शब्द भाषेत येणे ही चांगली गोष्ट आहे, त्यामुळे भाषा चांगली संम्रुध होते. आणि महत्वाचे म्हणजे भाषेत जीवंतपणा राहतो.

सखाराम गटणे
हल्ली मी गंभीर झालोय, वात्रट लिखाण पण गंभीरपणे करतो.

अग्रलेख आवडला, मुद्देही सध्याच्या परिस्थितीचा विचार करता पटण्यासारखेच आहेत.

डांबिसराव अग्रलेख आवडला.

लेखातील काही मुद्दे पटण्यासारखे तर काही न पटणारे. :)

आर्ट्सखेरीज सायन्स आणि कॉमर्सचेही लोक लेखक बनल्याने मराठीत नव्या कल्पना, नवे शब्दप्रयोग रूढ होतील.

कला शाखेचेच लोक लेखक बनतात हे तितकसं पटत नाही, कोणत्याही शाखेचा माणूस प्रतिभा, व्यासंग, असेल तर उत्तम लेखन करु शकतो. त्यामुळे नव्या कल्पना, नवे शब्दप्रयोग हे शाखेच्या लोकांवर नव्हे तर प्रतिभेवर अवलंबुन असेल ....असे वाटते.

असो, उशिरा पण एक चांगला अग्रलेख वाचण्यास मिळाला.

प्रा.डॉ.दिलीप बिरुटे