Will you kill the fat man? नैतिकते चा मुलगामी वेध घेणारी एक विलक्षण TEST !

सार्त्रच्या दोन्ही विधानांशी Man is condemned to be free आणि The other is hell. असहमत आहे कारण ती विचारसरणीची अयोग्य दिशा आहे.

सार्त्र जेव्हा म्हणतो की मॅन इज कन्डेम्ड टु बी फ़्री तेव्हा त्याची जी त्यामागील भुमिका आहे ती मला जितकी समजली तेवढी मांडतो.

१- मुळात सार्त्र हा प्युअर नास्तिक आहे म्हणजे तो कुठल्याही देव, सर्वशक्तीमान परमेश्वरासहीत कुठल्याही विश्व संचालन करीत आहे अशा higher Power चे अस्तित्व च अमान्य करतो.
२-आता जर कुठलीही higher Power जर माणसासाठी अस्तित्वात नाहीच तर त्याचबरोबर त्यामागुन येणारे धर्मग्रंथ (बायबल-गीता) कींवा मिळणारा रेडीमेड मोराल कॊड ( टेन कमांडमेंट्स सारखा) अशा माणसासाठी निरुपयोगी ठरतो. अर्थात धर्म च नाही तर त्यामागुन येणारही काही नाही.
३-त्यामुळे स्वत:चे आयुष्यातील निर्णय स्वत:च घेण्याशिवाय त्याच्या कडे दुसरा पर्याय शिल्लक राहत नाही. कारण त्याच्या कडे रेडीमेड नैतिकतेची यार्डस्टीक च उपलब्ध नाही.(शेजारया वर प्रेम करायच की नाही याचा निर्णय आता त्याला स्वत: घेण्याशिवाय इलाज नाही.
४- आता सर्वात महत्वाच म्हणजे त्याला स्वनिर्णयांच्या परीणामांची संपुर्ण जबाबदारी त्याने निर्माण होणारया भोगांसकट स्विकारण भाग आहे. याचे त्याला कुठेही जस्टीफ़िकेशन करता येत नाही.आणि निर्णय घेण्याच्या प्रक्रिये पासुन अलिप्त ही राहता येत नाही.
५- मात्र हे अतिशय कठीण आणि पेनफ़ुल ही अर्थातच आहे एखाद्या लहान मुलाच अनाथ झाल्यावर येणारया फ़ीलिंगसारख, सोप ही नाही, आणि म्हणुनच हे त्याला एखाद्या बर्डन सारख असलेल फ़्रिडम वाटत. जसे एरीख फ़्रॊम आपल्या ग्रंथाला टायटल निवडतो फ़्रिडम ऑफ़ फ़ीअर तशा अर्थाने च तो म्हणतो की मॅन इज कन्डेम्ड टु बी फ़्री मुख्य म्हणजे तुमच्या कडे पर्याय ही नाही.
६-तर मला तरी या अर्थाने सार्त्र जे मुलभुत मानवी स्वनिर्णय स्वकृती चे स्वातंत्र्य मानतो आणि त्याची जबाबदारी स्विकारतो त्यात काही तात्विक दुष्ट्या वरील नैतिक कृतीच्या जबाबदारी संदर्भात गैर वाटत नाही.
७-अर्थात एखादी व्यक्ती जर धार्मिक असेल तर वरील सर्व पॉईंट्स मुद्दलातच बाद होतात. तुम्ही त्या अर्थाने धार्मीक आहात का ?

सर्वप्रथम माझी एक चुक टंकतांना झाली आहे ती अशी की एरीख फ़्रॉम च्या ग्रंथाच मी नाव चुकुन फ़्रिडम ऑफ़ फ़ीअर हे लिहीले वास्तविक ते द फ़िअर ऑफ़ फ़्रिडम असे आहे. (याने अर्थ उलटाच झाला की !)
तुम्ही जे म्हणता की सार्त्र च्या कंडेम्ड चा अर्थ निगेटीव्ह आहे हे अगदी मान्य. पण त्याची भुमिका ही स्वातंत्र्य नाकारण्याची नाहीये. अथवा जबाबदारी टाळण्याची ही नाही आहे. हे म्हणण्यामागची भुमिका तो ज्यांना हे उद्देशुन म्हणत आहे त्या संदर्भात बघितली पाहीजे असे मला वाटते.तो हे जे स्वातंत्र्य आहे असे नाकारतात, निर्णय घेण्यास कचरतांत, कुठल्यातरी धर्मावर –रेडीमेड मोराल कोड वर अवलंबुन राहु बघतात त्यांना संबोधतांना आणि एकुण मानवी जीवनाच्या निरर्थकतेची जाणीव होत असल्यामुळे ही असेल कदाचित असे म्हणतो.
आणि जो माणुस बरीच वर्ष सुरक्षीत अशा धर्माच्या रेडीमेड मोराल कोड च्या छ्त्रछाय़ॆखाली सुखाने संतोषाने(?) जगत आलेला आहे अशा माणसाला असे अचानक रीयलाइझ झालेले स्वातंत्र्य हे च एक मोठे ओझे वाटणे स्वाभाविकच आहे. ओशोंनी दिलेले बास्तील च्या मला वाटत फ़्रांस मधील जेल चे उदाहरण या संदर्भात बोलके आहे.येथे कैक वर्षे अंधार कोठडीत साखळदंडांनी बांधुन ठेवलेल्या कैद्यांना पहील्यांदा बाहेर मुक्त करुन प्रकाशात आणले गेले तेव्हा त्यांना आनंद होण्याएवजी त्याची भीतीच वाटली आणि या स्वातंत्र्या पेक्षा कैकवर्षांच्या कैदेने सवयीची झालेली बंधन, गुलामी च कंफ़र्टेबल वाटु लागली. आणि रात्री स्वत:हुन साखळदंडानी बांधुन घेतल्यावरच (दिर्घकाळाच्या सवयीने) त्यांना निवांत झोप आली. ( आपल्या कडची ही काही म्हातारी माणस इंग्रजांच पारतंत्र्य बर होत अस म्हणतात त्या प्रमाणे). मॅन बिकम्स हॅबिच्युअल ऑफ़ एव्हरीथींग इव्हन हेल बिकम्स हॅबिच्युअल !. नरकात तर गेलो नाही मात्र तेथे कुठलीच गोष्ट कंसिस्टंट नसावी आणि कशाचीच शाश्वती नसावी कारण मग शिक्षेची ही सवय होउन जाईल की!

पण तुम्ही म्हणता कंडेम्ड हा शव्द निगेटीव्ह आहे आणि स्वातंत्र्य ही तर वास्तविकता आहे आणि त्यामुळेच ती आपल्या प्रत्येकाची आंतरीक आस आहे हे तुमचे म्हणणे अगदी पुर्णपणे बरोबर आहे.

की हिंदू धर्म हा स्वानुभव आणि स्वाचरणाला प्राधान्य देतो तर अब्राहमीक धर्म हे प्रेषिताने काय सांगितले त्याला बाबा वाक्य समजतात..

थोडक्यात प्रसंगानुसार योग्य अथवा उचित काय आणि तसे काय नाही हे ठरवण्याचा हक्क अथवा त्याहूनही महत्वाची जबाबदारी ही आपल्या तत्ववेत्यांनी व्यक्तीगतच ठेवली आहे. त्याचे कारण परत हेच आहे की हिंदू धर्म हा व्यक्तीगत आचरणाला, स्वतःचा शोध घेण्यास प्राधान्य देतो.

या आपल्या म्हणण्याशी मी सहमत नाही कारण की हिंदु धर्मात एकच एक प्रेषीत नसला तरी व्यवस्थित असे ग्रंथ प्रामाण्य आहे. माझ्या नियोगा वरील धाग्यात या निमीत्ताने धर्मशास्त्रांचे ढोबळ वर्गीकरणाबद्दल मी लिहीलेले आहे. तर आपण हिंदुधर्माचे आदि शंकराचार्य यांच्या कुठल्याही ग्रंथात बघा ते अनेक श्लोकांत अगदी उघड निसंदीग्ध अशा शब्दात वेदप्रामाण्याचा पुरस्कार करतात.( स्वानुभव आणि स्व-आचरणा चा नाही) या संदर्भात या धाग्याला अधिक समर्पक उदाहरण म्हणजे यात आलेला प्राणि हत्येचा प्रश्न आदी शंकराचार्य नेमके याच प्रश्नावर या प्राणी हत्येचा प्रश्न मांडताना. एका विशीष्ट यझात केल्या जाणारया प्राणी हत्येचे समर्थन केवळ आणि केवळ ते वेदांमध्ये याला मान्यता दिली आहे यासाठी करतात. हे ही निसंदीग्ध शब्दांत जाहीर करतात की वेद (धर्मग्रंथे-स्क्रिप्चर्स) हे आणि हेच एकमेव कुठली गोष्ट नैतिक आहे आणि कुठली अनैतिक आहे हे ठरविण्याचा आधार आहे. यासाठी खालील उतारा जसाच्या तसा अवलोकनार्थ देतो.( जाड ठसा मी केलेला आहे मुळ पुस्तकात नाही) .यावरुन शंकराचार्यांचा रेडीमेड मोराल कोड कुठला हे स्पष्ट होते. वेदानुसार जर प्राणीहत्या योग्य आहे तर शंकराचार्यांना त्याची चिकीत्सा करावीशी अर्थातच वाटत नाही. तर मग यात आपण म्हणता तसा हिंदु धर्म स्वत:चा शोध घेण्याला प्राधान्य देतो हे पटत नाही. उदाहरण जरी शंकराचार्यांचे घेतलेले असले तरी दुसरे आचार्य ही ( पारंपारीक हिंदु व्ह्यु घेणारे बंडखोर सोडुन) काही वेगळी भुमिका घेत नाही.वेद्प्रामाण्य ग्रंथप्रामाण्य एकदा फ़ायनल झाल्यावर स्वतंत्र विचार स्वतंत्र चिंतन सगळेच गैरलागु होते. आणि याचसाठी नितीचे इतके धर्मग्रंथ मनुस्मृती ते आपस्तंब धर्मसुत्र झालेले आहे. हे सर्व रेडीमेड मोराल कोड ( टेन कमांड्मेट्स) सारखेच आहेत. काय उचित काय नाही हे ठरविण्याचा हक्क आणि जबाबदारी जर आपल्या म्हणण्याप्रमाणे व्यक्तीगत च ठेवली होती. तर एवढ्या मोठ्या संख्येने नितीचे नियम घालुन दीलेली ग्रंथ का निर्माण झाली ? आणि शिक्षा ही तर एकाहुन एक भयंकर दिलेल्या आहेत जर नितीनियम पाळले नाही तर. हिंदु धर्म काही इतर धर्मांपेक्षा या बाबतीत तरी अजिबातच वेगळा नाही.

ईलेक्ट्रीसीटी चा शोध कुठल्या देशात कुठल्या वंशाच्या माणसाने लावला याने फ़रक पडत नाही. कारण तिचे अप्लीकेशन हे युनिव्हर्सल आहे. नितीचा प्रश्न सुध्दा युनिव्हर्सल आहे. जरी ती एका तत्ववेत्त्तीने एक प्रश्न सोडविण्यासाठी निर्माण केली तर ती त्यात भर पडुन उत्कांत झालेली चाचणी आहे. मुख्य म्हणजे हा निखळ मानवीय तात्वीक पातळीवरुन घेतलेला असा नितीच्या प्रश्नाचा शोध आहे.आणि बघा एकदा एखादा रेडीमेड मोराल कोड च ज्या धार्मीक माणसाला फ़ॉलो करायचाय धर्मग्रंथातील/प्रेषीत वचनांतील त्याला अशा चाचणीची व मुलभुत नैतिकते च्या तत्वाच्या उत्खनननाची गरजच नसते. तो फ़क्त धर्मग्रंथात काय आहे तेच बघतो. ते मुळात चांगले की वाईट याची चिकीत्सा कधीच करत नाही त्याची गरजच त्याला भासत नाही हीच तर मोठी शोकांतिका आहे.

एका दुसरया भारतीय स्वतंत्र विचाराच्या तत्वज्ञ जे कृष्ण्मुर्ती यांचा प्राणीहिंसा-हत्या याच मुद्यावरील त्यांनी घेतलेली भुमिका असलेला उताराही देतो. अगोदर शंकराचार्यांचा याच विषयावरील घेतलेला स्टॅन्ड बघा आणि एखाद्या जे.कृष्णमुर्ती सारख्या स्वतंत्र विचाराच्या माणसा चा प्राणी हींसे वरील स्टॅंड बघा. कीती प्रचंड मोठा फ़रक पडतो ते तुम्ही स्वत:च तुलना करुन बघावे. दोघांनी दिलेले नैतिक निर्णय –भुमिका बघा.

आदी शंकराचार्य यांचा प्राणि-हत्ये संदर्भातील स्टॅन्ड-

अशुध्द्ममिती चेन्न शव्दात !

If it be argued that rites ( involving killing of animals) are unholy, we say no, since they are sanctioned by scriptures.

Opponent:-
It was argued that sacrificial actions are impure inasmuch as they are connected with animal-killing etc. and therefore their results can be inferred to be evil, so that the birth of the souls, having residual Karma, as paddy, barley, etc. can well be in the literal sense and it is useless to imagine a figurative meaning there.

वेदांतिन ( आदी शंकराचार्यांचे मत )

That argument is being refuted. That is not so, for knowledge of virtue and vice is derived from the scriptures. The scriptures alone are the source of knowing that such an act is virtuous, and such other is not virtuous. For merit and demerit are supersensuous realities and they are not invariable for all space, time, and environment. Any deed that is performed as virtuous in relation to certain place,time and circumstances, becomes non-virtuous in relation to other places, times and circumstances, so that nobody can have any knowledge about virtue and vice, unless it be from the scriptures. And from the scriptures it is ascertained that the Jyotistoma sacrifice, involving injury etc is virtuous. So how can that be declared to be impure ?
[ BRAHMA SUTRA BHASHYA- ADHYAA-3-PAADA-1- SUTRA-25] Translated by Sawmi Gambhirananda – Published by- Advaita Ashrama- Calcutta] page no.585

जे.कृष्णमुर्ती यांचा स्टॅन्ड

We sat in a small room, and through an open window the green lawn, sparkling in the morning sun, threw a soft, green light on the white ceiling. Wearing expensive jewels, well-made sandals with high heels, and a sari that must have cost a good bit of money, she explained that she was one of the chief workers in an organization dedicated to animal welfare. Man was appallingly cruel to animals, beating them, twisting their tails, goading them with sticks that had a nail at the end, and otherwise perpetrating upon them unspeakable horrors. They must be protected by legislation, and to this end, public opinion, which is so indifferent, must be aroused through propaganda, and so on.

"I have come to ask if you will help in this important work. Other prominent public figures have come forward to offer their help, and it would be fitting if you also joined us."

Do you mean that I should join your society? "It would be a great help if you did. Will you?"

Do you think that organizations against the cruelty of man will bring love into being? Through legislation, can you bring about the brotherhood of man?

"If we don't work for what is good, how else can it be brought about? The good doesn't come into being through our withdrawal from society; on the contrary, we must all work together, from the greatest to the least among us, to bring it about."

Of course we must work together, that is most natural; but co-operation isn't a matter of following a blueprint laid down by the State, by the leader of a party or a group, or by any other authority. To work together through fear or through greed for reward is not cooperation. Cooperation comes naturally and easily when we love what we are doing; and then cooperation is a delight. But to love, there must first be the putting aside of ambition, greed and envy. Isn't this so?

"To put aside personal ambition will take centuries, and in the meantime the poor animals suffer."

There is no meantime, there is only now. You do want man to love animals and his fellow human beings, do you not? You do want to put an end to cruelty, not at some future time but now. If you think in terms of the future, love has no reality. If one may ask, which is the true beginning of any action: is it love, or the capacity to organize?

"Why do you separate the two?"

Is there separation implied in the question just asked? If action arises from seeing the necessity of a certain work, and from having the capacity to organize it, such action leads in a direction quite different from that of action which is the outcome of love, and in which also there is the capacity to organize. When action springs from frustration, or from the desire for power, however excellent that action may be in itself, its effects are bound to be confusing and wrought with sorrow. The action of love is not fragmentary, contradictory, or separative; it has a total, integrated effect.

"Why are you raising this issue? I came to ask if you would kindly help us in our work, and you are questioning the source of action. What for?"

If one may ask, what is the source of your own interest in bringing about an organization which will help the animals? Why are you so active?

"I think that's fairly obvious. I see how appallingly the poor animals are treated, and I want to help, through legislation and other means, to put an end to this cruelty. I don't know if I have any motive other than this. perhaps I have."

Isn't it important to find out? Then you may be able to help the animals and man in a greater and deeper sense. Are you organizing this movement out of the desire to be somebody, to fulfil your ambition, or to escape from a sense of frustration?

"You are very serious; you want to go to the root of things, don't you? I might as well be frank. In a way I am very ambitious. I do want to be known as a reformer; I want to be a success, and not a miserable failure. Everyone is struggling up the ladder of success and fame; I think it is normal and human. Why do you object to it?"

I am not objecting to it. I am only pointing out that if your motive is not that of really helping the animals, then you are using them as a means to your self-aggrandizement, which is what the bullock cart driver is doing. He does it in a crude, brutal way, whereas you and others are more subtle and cunning about it, that is all. You are not stopping cruelty as long as your efforts to stop it are profitable to yourself. If by helping the animals you could not fulfil your ambition, or escape from your frustration and sorrow, you would then turn to some other means of fulfilment. All this indicates - doesn't it? - that you are not interested in animals at all, except as a means to your own personal gain.

"But everybody is doing that in one way or another, aren't they? And why shouldn't I?"

Of course, that is what the vast majority of people are doing. From the biggest politician to the village manipulator, from the highest prelate to the local priest, from the greatest social reformer to the worn-out social worker, each one is using the country, the poor, or the name of God, as a means of fulfilling his ideas, his hopes, his Utopias. He is the centre, his is the power and the glory, but always in the name of the people, in the name of the holy, in the name of the downtrodden. It is for this reason that there is such a frightening and sorrowful mess in the world. These are not the people who will bring peace to the world, who will stop exploitation, who will put an end to cruelty. On the contrary, they are responsible for even greater confusion and misery.

"I see the truth of this, all right, as you explain it; but there is pleasure in exercising power, and I, like others, succumb to it." Can't we leave others out of our discussion? When you compare yourself with others, it is to justify or condemn what you do, and then you are not thinking at all. You are defending yourself by taking a stand, and that way we shall get nowhere.

Now, as a human being who is somewhat aware of the significance of all that we have talked about this morning, don't you feel there may be a different approach to all this cruelty, to man's ambition, and so on?

"Sir, I have heard a great deal about you from my father, and I came partly out of curiosity, and partly because I thought that you might join us if I could be sufficiently persuasive. But I was wrong.

"May I ask: how am I to forget myself, outwardly and inwardly, and really love? After all, being a Brahman, and all that, I have the religious life in my blood; but I have wandered so far from the religious outlook that I don't think I can ever get back to it again. What am I to do? perhaps I am not asking this question in all seriousness, and I shall probably continue my superficial life; but can you not tell me something that will remain in me like a seed and geminate in spite of me?"

The religious life is not a matter of revival; you cannot put new life into what is past and gone. Let the past be buried, don't try to revive it. Be aware that you are interested in yourself, and that your activities are self-centred. Don't pretend, don't deceive yourself. Be aware of the fact that you are ambitious, that you are seeking power, position, prestige, that you want to be important. Don't justify it to yourself or to another. Be simple and direct about what you are. Then love may come unasked, when you are not seeking it. Love alone can purge the cunning pursuits from the hidden recesses of the mind. Love is the only way out of man's confusion and sorrow, not the efficient organizations that he puts together.

"But how can one individual, even though he may love, affect the course of events without collective organization and action? To put a stop to cruelty will require the cooperation of a great many people. How can this be achieved?"

If you really feel that love is the only true source of action, you will talk to others about it, and you will then gather together a few who have a similar feeling. The few may grow into the many, but that is not your concern. You are concerned with love and its total action. It is only this total action on the part of each individual that will bring a wholly different world into being.

[ Commentaries on living – Series-iii- Chapter No.7- Wont you join our animal welfare society ? ]

सीमेवरच्या जवानाची काय असेल,
कदाचित या प्रश्नाचे अंशतः उत्तर येथे मिळेल असे मला वाटते बघा ट्राय करुन
http://fair-use.org/international-journal-of-ethics/1915/01/the-ethics-o...