मराठी माध्यम की इंग्लिश मिडीयम

कोणत्याही भाषेत शिकावे, पाया पक्का पाहिजे. नाहीतर एक ना धड भाराभर चिंध्या अशी अवस्था होते.

निर्णय घेण्यास माझी मी मुखत्यार असते तर माझी मुलगी मराठी मिडीअम मध्ये शिकली असती. तिला मराठीचा गोडवा पूर्ण कळणार नाही ही एक सल राहून गेलेली आहे. मराठी मिडीअम मध्ये शिकून माझा काडीचाही तोटा झालेला नाही उलट मी कविता वाचून, जयवंत दळवी, पुलं, जी ए अशा लेखकांचे साहीत्य वाचून खूप खूप श्रीमंत झाले असे म्हणेन.

मराठी'च'. संबंधच नाही दुस-या 'मिडियम' चा. घातलं धोतर सोडून दुस-याच्या जीन्स च्या मागे लागण्याचा हा जो काही खुळचट पणा या देशात फोफावलाय, तो देशाचा (पूर्णपणे) घात करेल. देश सोडा, मराठी माणसं का अशी विचारदरिद्री होत आहेत, हे अनाकलनीय आहे. हॅप्पी गुढीपाडवा म्हणणा-यांच्या जशी मुस्काटात वाजवावीशी वाटते तशीच आपल्या मुलांच्या आयसीएसई आणि सीबीएसई शाळांचे गोडवे मर्सिडीज आणि बीएमडब्ल्यू ची थोरवी गात आसल्यागत गाणा-यांच्याही वाजवावीशी वाटते. आणि मग साने, जोशी, कुलकर्णी अशी आडनावं असलेली ही (नावाला मराठी) मुलं चार लोकात म्हणतात, 'सॉरी माझं मराठी इतकं चांगलं नाही.' 'मोगरा फुलला' सारखी गाणी त्यांना 'हाय फाय मराठी' वाली गाणी वाटतात. कारण त्यांची मजल कोंबडी पळाली च्या पुढे जातच नाही. ते तरी कळतं का कुणास ठाऊक.

हे म्हणजे चोर घर लुटून नेतायत; आणि मंडळी एक एक कुलुप स्वतः उघडून देतायत, असं झालं. कमॉन! आपली भाढा आहे. शिक्षण आपल्या मातृभाषेतून आणि आपल्या मातृभाषेतूनच झालं पाहिजे. परदेशी असाल, इलाज नसेल तर ठीक; पण त्या जागी तुमची जबाबदारी इतरांपेक्षा दुप्पट असते. कारण तुम्हाला मराठी शाळा नसूनही त्या मुलाला मराठीत 'रुजवायचं' असतं.

झाडं आभाळात वाढली तरी बीज हे मातीतच रुजलेलं असतं. मुळं जमिनीतच वाढलेली असतात. तीच झाडं मजबूत असतात. बाकी सगळी बांडगुळं.

- अ. ज. ओक

महाराष्ट्रातील सगळ्या घरात सध्या एक अगदी चर्चेचा मुद्दा असतो. तो म्हणजे मुलांना मराठी माध्यमाच्या शाळेत घालायचे की इंग्लिश मिडीयमच्या शाळेत.

बहुदा तुम्ही हा लेख २०-२५ वर्षे उशीरा लिहिला आहात असे वाटते.सध्या कुठेही (निदान शहरांमध्ये तरी) या विषयावर चर्चा चालत असेल असे वाटत नाही.आता याविषयीचा निर्णय म्हणजे मुलांना इंग्लिश शाळेतच घालायचा पक्का आहेच. आमच्या घरी कामाला येणार्‍या बाईची मुलगी इंग्लिश मिडियममध्येच जाते.आता बोला.

मी शाळेत असताना अगदी कट्टर मराठीवाला होतो.आता मला जाणविते की मी भविष्यात नोकरीनिमित्त महाराष्ट्राबाहेर किंवा देशाबाहेरही जाऊ शकेन.अशा परिस्थितीत माझ्या मुलांना मराठी शाळेत टाकणे म्हणजे गाढवपणा ठरेल. असो.

कोणत्याही शाळेत टाकलं तरी शेवटी आजची परिस्थितीनुसार पाल्याला जागतीक बाजारपेठेत तग धरायचा असेल तर इंग्रजी वाचून पर्याय नाही. कोणी जपान जर्मनीचं उदाहरण देऊन पाहिल, पण आपल्या देशाची परिस्थीति वेगळी आहे.
शिवाय शाळेत असताना पाल्य पुढे कोणत्या क्षेत्रात जाणार आहे हे आपण (किंवा पाल्य) ठरवू शकत नाही. अशा वेळी त्याला जास्तित जास्त संधी उपलब्ध होतील हे पाहणे पालकांच्या हातात असते.
मराठी माध्यमातील मुलांना कॉलेजमधे अचानक इंग्रजीतून शिक्षण घ्यावे लागल्याने त्यांच्यात न्यूनगंड किती बळावतो हे मी स्वतः अनुभवलेले आहे. शाळेत असताना हुशार म्हणून गणलेला मुलगा/मुलगी पुढे पास होण्यासाठी सुद्धा धडपडतो ह्याच्या फार विचित्र परिणाम होऊ शकतो. विषेशतः त्या आडनिड्या वयात मुलं पालकांशी यावर बोलतीलच असं नाही. मग अशातून काही मुलं फारच निराश होऊन जातात किंवा कोडगी होतात. अर्थात सगळी अशी होतात असं नाही. पण होण्याची शक्यता सुद्धा नाकारता येत नाही.

ह्याचं एकच एक उत्तर देणं (म्हणजे हे किंवा ते) हे चुकीचेच नाही तर वेडेपणाचं आहे. मुख्यतः कुटुंबातिल वातावरणावर खूप अवलंबून आहे. बरेचदा लोकं असे प्रश्न सोडवताना व्यावसायिक यश, समाधान, संधी ह्यांची साहित्यातून मिळणार्‍या आनंदाशी/ संसकृतीशी अनाठायी तुलना करू लागतात. संस्कार हे घरातून आधी आणि शाळेतून नंतर येतात, हे ध्यानात ठेवायला हवं!
सामान्यतः वाचनाची/ भाषेची आवड ही घरातल्या परिस्थितीवर/ वातावरणावर अवलंबून असल्याचं दिसतं. (कुठल्याही कारणाने म्हणा) इंग्रजी ही व्यवहाराची, प्रगतिची, जागतिक भाषा असल्याने ज्यांच्या कक्षा विस्तारल्यात ते इंग्रजीतूनच शिक्षण घेणार, प्रगतीशील समाजात तसं होणारच!.
माझा वैयक्तिक अनुभव असा की, दहावीतून अकरावीत गेल्यावर इंग्लिश माध्यमातून गणित/ विज्ञान विषय शिकण्याचा सराव करण्यात सहा-आठ महिन्याचा अमूल्य वेळ गेल्याने (आणि मग बारावी समोर उभी ठाकल्याने) आय आय टी तत्सम परिक्षांची तयारी करायला वेळच मिळाला नाही, अशी कैक हुशार मराठी मुले आहेत!
* ह्यात आठवी, नववी, दहावी इंग्रजी माध्यमातून हा प्रकार नक्कीच स्तुत्य वाटतो!

भारतात राहून इंग्रजी शाळेत गेलेल्या माझ्या भाच्या पुतण्यांना चांगलं मराठी वाचता येतं. अगदी कादंबर्‍या वाचत असतील असे माझे म्हणणे नाही पण "सॉरी, माझं मराठी एवढं चांगलं नाही, यु नो!" असंही नाही. माझा मुलगा इंग्रजी माध्यमात शिकतो पण छोट्या मराठी गोष्टी वाचू शकतो. आताच्या वयात त्याने चिंवि, पुल वाचावेत असा आग्रह धरणे चुकीचे आहे. माझ्या इथे उपलब्ध असलेले, वयाला साजेसे चांगले इंग्रजी बालसाहित्य (आणि वयानुसार जे पुढे असेल ते) त्याने वाचावे असा आग्रह राहिलच. मराठीशिवाय इतरही भाषेत चांगले साहित्य आहे. तुम्ही ज्या देशात रहात असाल, मुले ज्या माध्यमातून शिकत असतील त्यातले चांगले वाचायलाच हवे. यासाठी भारतातील पालक किती आग्रही असतात हे माहित नाही पण माझ्या आजूबाजूला (मित्र) आहेत ते बर्‍यापैकी आग्रही असतात. आता माझे जे नातेवाईक पंजाबात, दिल्लीत राहतात आणि तिथेच राहणार आहेत ते इंग्रजीबरोबरच हिंदी आणि पंजाबी साहित्य वाचतात. त्यातील चांगल्या उतार्‍यांचे भाषांतर असलेल्या इ मेल्स कधीतरी आम्हाला येतात. त्यांच्याकडे इंग्रजीबरोबरच पंजाबी वर्तमानपत्र रोज घरी येते. बंगळुरास राहणार्‍या मराठी लोकांची मुले कन्नड वाचायला लागतात. माझी कोकणी मैत्रिण उत्तम कन्नड साहित्य वाचते. आता ती कोकणात राहू नाही शकली त्याला काय करणार. आईवडील जिथे राहतात तिथेच आपण लहानपणी राहतो. फक्त चांगले वाचण्याबद्दल आग्रही असण्याशी कारण! अगदी मराठी माध्यमात शिकणारी आजची मुले मुली तरी किती आणि काय वाचत असतील हा संशोधनाचाच विषय आहे.

मी स्वतः इंग्रजी माध्यमात शिकले आहे तरी मला मराठी साहित्य वाचायला खूप आवडतं.
माझी आई इंग्रजी माध्यामात शिक्षिका होती तरीही ती मला व माझ्या मोठ्या बहिणाला लहानपणापासून मराठी पुस्तकं, कांदबर्‍या वाचायाला लावायची. इंग्रजीइतकेच मला मराठी वाचनाची आवड आहे किंबहुना जास्तचं आहे. मिसळपावावर माझे येणं त्याच कारणासाठी झाले. माझी भाची इंग्लडात राहते, शाळा अर्थातच इंग्रजी माध्यम आहे पण घरी आई-बाबांशी ती शुध्द मराठी बोलते. आपल्या भाषेची ओळख तिला लहान असताना दादा-वहिनीने करुन दिली . बाराखडी तिच्याकडून गिरवून घेणं, बालगीते शिकवणं, लहान मुलांच्या गोष्टी वाचायला देणं, आपले श्लोक म्हणवून घेणं, सणासुदीचे महत्व समजावून सांगणे, ह्यामुळे ती जसे फाडफाड इंग्रजी बाहेर बोलते तसेच अस्खलित मराठी घरी बोलते. भारतवारीत तिला तिथे नातलंगाशी अगदी व्यवस्थित बोलता येतं न लाजता न अडखळता. माझा नवरा मराठी माध्यमात शिकला असून त्याला इंग्रजीशी जुळवून घेताना कठिण गेले नाही .
शेवटी ते आपल्यावर आहे आपण जसे शिकत गेलो तसेच आपण आपल्या मुलांना शिकवू /घडवू शकतो.असो.

खरं हे आहे की निरर्थक आणि सोयीस्कर कारणांसाठी इंग्रजीची वकीली करणा-यांना मराठी म्हणवण्याचा कमीपणा वाटतो. दुर्दैवी आहे हे. त्यांना याचा बोध होईल तोवर खूप उशीर झालेला असेल; त्यांच्यासाठी. आपल्या मातेचं नाव घ्यायला ज्याला कमीपणा वाटतो तो करंटा होय.

अलबत इंग्रजी
भारतात अनेक भाषा ह्या राज्य भाषा असल्या तरी महाराष्ट्रात दहावीनंतर इंग्रजीतून शिक्षण अनिवार्य आहे.
जर्मनीत सर्व शिक्षण जर्मनीतून होते कारण संपूर्ण देशात एकाच भाषा बोलली जाते.
जर भारताची फाळणी झाली असती व महाराष्ट्र एक स्वतंत्र राष्ट्र असते तर मराठीतून शिक्षण ही संकल्पना समजू शकतो.
पण आपल्या भारतात प्रत्येकाचा प्रांतिक भाषिक अभिमान कम दुराभिमानाचे दाखले इतके वेळा निदर्शनाला येतात की त्यामुळे परकीय भाषा इंग्रजी ही खरे तर एक समान भाषा म्हणून देशात प्रचलित झाली पाहिजे.
माझे काही आफ्रिकन मित्र मला सांगतात. त्यांच्याकडे बहुतेक लोक हे त्यांची स्थानिक भाषा व इंग्रजी बोलतात. अर्थात हे खुपदा हे इंग्रजी खेडवळ इंग्रजी ह्या प्रकारातले असते त्यांच्यात व्याकरणाचे ,नियम हे खुपदा गैरलागू असतात.
फ्रेंच वसाहत असणारे मोरिशश किंवा आफ्रिकन राष्ट्रे त्यांची स्थानिक भाषा व फ्रेंच अस्स्खलित बोलतात. भारतात अनेक राज्यात हिंदीला संपर्क भाषा असण्याच्या बाबतीत असलेला रोष पाहता इंग्रजी त्याला उत्तम पर्याय होऊ शकते.
राहिला प्रश्न मराठी साहित्य व कवितेचा तर
माझ्या मते ही पालकांची जबाबदारी आहे.
आज आम्हाला पालकांनी इंग्रजी सिनेमे ,कादंबर्‍या , कविता वाचायला प्रोत्साहन दिले
नाही आम्ही मराठी माध्यमात असलो तरी ह्या भाषेचे साहित्य , सिनेमे आम्हाला
जसे जमेल तसे आत्मसात करत राहिलो.
माझ्या दोन वर्षाच्या अबुधाबी च्या वास्तव्यात तेथे व दुबई मधील जन्मलेल्या
मुलांचे मराठी भाषेवर प्रभुत्व विस्मयकारी होते.
जो पर्यंत आपल्या समाजात विज्ञान व वाणिज्य उच्च व कलाशाखा कनिष्ठ मानण्याचा प्रकार चालू राहीन तो पर्यंत भाई म्हणतात तसे
आयुष्यात मला भावलेलं एक गुज सांगतो. "उपजीविकेसाठी आवश्यक असणाऱ्या विषयाचं शिक्षण जरुरी घ्या. पोटापाण्याचा उद्योग जिद्दीनं करा, पण एवढ्यावरच थांबू नका. साहित्य, चित्र, संगीत, नाट्य, शिल्प, खेळ ह्यातल्या एखाद्या तरी कलेशी मैत्री जमवा. पोटापाण्याचा उद्योग तुम्हाला जगवतील., पण कलेशी जमलेली मैत्री तुम्ही का जगायचं हे सांगून जाईल." हे नावापुरता उरले आहे.
आपल्याकडे घोका आणि परीक्षेत ओका ह्या न्यायाने शिक्षणाचा उपयोग शिक्षित होण्यासाठी करतो , सुसंस्कृत होण्यासाठी नाही. शेवटी ब्रीद वाक्य हे कशासाठी पोटासाठी एवढेच जर असेल. अश्या अवस्थेत तुम्ही कोणत्याही माध्यमात शिकले तर फरक पडत नाही.
शेवटी भाई म्हणतात त्या प्रमाणे
माझ्या एक सामान्य आर्थिक परिस्थितीतले स्नेही आपल्या आठनऊ वर्षांच्या मुलाला घेऊन गाण्याच्या बैठकीला आले होते. मी विचारले, "मुलाला गाण्याची... आवड आहे वाटतं?"
ते म्हणाले, "नक्की सांगता येणार नाही मला, पण लागावी अशी इच्छा आहे. गेल्या खेपेला कुमार गंधर्वाच्या गाण्याला घेऊन गेलो होतो. आज ह्या गाण्याला यायचंय का, असं विचारलं आणि 'हो' म्हणाला, म्हणून आणलं. त्याला लागलीच चांगल्या गाण्याची आवड तर आनंदाचा धनी होईल. दुसरी काय इस्टेट देणार मी त्याला? आयुष्यभर बरोबर बाळगील अशा चार चांगल्या आठवणी देतो-"
'संस्कार' ह्याचा अर्थ ह्या बापाला कळला असे मला वाटते.
मराठी अभिजात व नवजात साहित्य श्राव्य पुस्तकात रूपांतर होणे गरजेचे आहे.
मी मातृभाषेतून शिक्षण घेतले. माझी पुढची पिढी तिच्या मातृभाषेतून येथे शिक्षण घेईन,
ह्याचेच काहीसे समाधान मानायचे.

.

स्वताच्या भाषेचा अभिमान जपण्याच्या नादात मुलांच्या भविष्याशी खेळू नका.

उद्या पंधरा-वीस वर्षांनी तुमच्या मुलांनी तुम्हाला मराठी माध्यमात घातल्याबाबत दोष दिला तर मग पश्चाताप करायची वेळ ही निघून गेली असेल.

ईंग्रजी माध्यमात शिकणारे मराठी संस्कार आणि संस्कृतीपासून दूर जातील ही कल्पना देखील खुळचटच.
उलट अश्यांमार्फत महाराष्ट्रीयन संस्कृती देशोदेशी पोहोचेल

मराठी ही मातृभाषा असल्याने मराठीशी नाळ जुडलेली असणारच, अट फक्त एकच - घरून तशी शिकवण द्या.

माझ्या आईवडिलांना हाच प्रश्न पडला होता. त्यांनी मला "इंग्रजी माध्यमाच्या मराठी शाळेत" घातलं. :)

मी शाळेत असताना एका मुलीच्या घरी (त्यांना परवडत होते म्हणून) इंग्लीश शिकवण्यासाठी ट्युटर येत असे. तिला व तिच्या भावंडाना शिकवण्यासाठी! शाळेतर्फे अनेक स्पर्धांमध्ये ती भाग घेत असे. मराठी माध्यमात असूनही ती फाडफाड इंग्लीश बोलत असे. असे बरेच कमी ठिकाणी होत असल्याने ती चर्चेचा विषय ठरली होती. ;) पण असलेल्या चांगल्या आर्थिक परिस्थितीचा असा उपयोग करणं मला आवडलं.

आजकाल इंग्लिश फ्लुएंट आले पाहिजे अश्या अपेक्शा लग्नासाठी मुलींकडुन यायला सुरवात झालेली आहे...

लाल हिरव्या रंगाचं, चमचमणारं, खेळणं एखाद्याच्या हातात दिसलं, की आपल्या हातातलं आई बाबांनी आणून दिलेलं लाकडी खेळण टाकून ते लाल हिरवंच चांगलं; मला तेच हवं हा हट्ट करणा-या मुलासारखी गत झालीय बहुतांश मराठी म्हणवणा-यांची. 'म्हणवणारे' यासाठी कारण त्याबद्दलचं प्रेम जर खुंटीवर टांगूनच ठेवायचं असेल तर ते बाळगू नये असं माझ स्पष्ट मत आहे. आणि तसंही चालेल. व्यक्तीस्वातंत्र्य आहे. पण मग एका दगडावर पाय ठेवावा. एकीकडे 'इंग्रजी हेच भविष्यातलं हत्यार आहे' वगैरे अशा वायझेड कल्पनांची वकीली करत फिरणं आणि दुसरीकडे 'आम्हाला मराठी वाचन पण अस्खलित येतं, अगदी कादंब-या वगैरे नाही...' अशी स्पष्टीकरणात्मक उक्ती करून मराठी भाषेचा अवमान करू नये.

भुलली आहेत ही माणसं रे! भुलली आहेत.

या वरुन आठवले...
सुटीत बहिणीची मुले रहायला आली होति..दोघेहि कोन्व्हेंट मधे शिकत होति
गप्पा मारताना त्याना म्हटले" काहि म्हणा तुम्हा कोन्व्हेंट च्या पोरांच मराठी कच्च असत.."
त्या वर छोट्यानी त्याच्या दादाला विचारले "दादा कच्च म्हणजे काय?"
दादा म्हणाला "अरे कच्च म्हणजे रॉ"
मला हसु आले मनात आले ह्या मुलांच्या लेखि कच्च फळ..कच्च वय..व कच्च मराठी यातले सारे "कच्चे" म्हणजे "रॉ" च

प्राथमिक शिक्षण मातृभाषेत झाले पाहिजे यावर जगभरातील शास्त्रज्ञांचे एकमत आहे. त्याप्रमाणे जर पूर्वीच्या काळात( माझ्या वडिलांच्या) जसे मराठी सातवीनंतर इंग्रजी पहिली ते चौथी असे शिक्षण होते त्यात दोन्ही भाषा मुलांना अकरावीत उत्तम येत असत.
पूर्ण मराठी माध्यमातून शिकलेली पण हुशार असलेली मुले आपल्या हुशारीवर पुढचा मार्ग सहज काढतात पण हुशार नसलेली मुले पूर्ण मराठी माध्यमाच्या शाळेत शिकून शिक्षित होतात पण बाजारात नोकरी मिळवण्यात अपात्र ठरतात त्यामुळे चार वर्षे मी मुंबईत विविध कॉर्पोरेट संस्थामध्ये मराठी मुलांची पीछे हाट होताना पहिली आहे आणि पाहतो आहे. मराठी मुले म्हणून फक्त मॉल मध्ये किंवा तत्सम ठिकाणी सेल्स बॉय किंवा सिक्युरिटी गार्ड म्हणून दिसतात. जेथे जनसंपर्क येतो तेथे इंग्रजी न आल्यामुळे त्यांना नोकर्या मिळत नाहीत हि वस्तुस्थिती प्रत्यक्ष पाहिल्यामुळे मोलकरीण रिक्षाचालक आपल्या मुलांना इंग्रजी माध्यमात घालताना आढळतात. कारण केवळ इंग्रजी बोलता किंवा लिहिता येते या कारणावरून त्यांना बँकेत किंवा कार्यालयात तृतीय श्रेणी कर्मचारी, लेखनिक इत्यादी पांढरपेशा नोकर्या मिळतात हि वस्तुस्थिती आहे. उत्तम मराठी न आल्यामुळे मराठी माणसे हिंदी किंवा इंग्रजी बोलताना का दिसतात याचे हे एक कारण आहे.
मराठी संस्कृती जपण्याचा कितीही टाहो फोडला तरी उत्तम इंग्रजी बोलत आले नाही तर जागतिक बाजारपेठेत मराठी माणसाचा टिकाव लागणार नाही हे सत्य आहे. मी स्वतः पूर्ण मराठी माधमातून शिक्षण घेतले आहे. (लष्करात असल्यामुळे माझ्यामुलाना केंद्रीय विद्यालयात इंग्रजी मध्यम घ्यावे लागले अहे. परंतु मी मुंबईत असतो तरी पूर्ण मराठीतून मुले शिकली असती काय हे सांगणे मला आजही कठीण वाटते. माझी बायको कोन्व्हेन्ट शिक्षित आहे पण आम्ही घरात पूर्ण मराठी बोलतो आणि माझी मुले (लौकिकार्थाने) शुद्ध मराठी बोलतात. आणि टी व्ही वर मराठी कार्यक्रम पाहतात किंवा मराठी वाचतात.
सर्व सामान्य माणसाला इंग्रजी माध्यमातून १० वि पास होऊन पांढरपेशी नोकरी मिळू शकते हि वस्तुस्थिती आहे तशी वस्तुस्थिती इंग्रजी न येणाऱ्या मुलाची आजतरी नाही.
जोवर प्राथमिक शिक्षण मराठीत आणि नंतरचे शिक्षण इंग्रजीत असे नाही तोवर मराठी शाळा बंद पडून इंग्रजी माध्यमाच्या शाळा वाढणार हि वस्तुस्थिती आहे. कल्याणकारी राज्यकर्त्यांना याकडे लक्ष द्यायला केंव्हा वेळ मिळेल तो सुदिन.

मुळात पोरांना शाळेत घालायचेच कशाला ?

माझे शालेय शिक्षण मराठी माध्यमातुन झाले. नाही म्हणायला ८ वी पासुन सेमी इंग्रजी होते. पण त्याचा फारसा उपयोग झाला नाही. झालच तर तोटाच झाला. पण एकुणात मराठी माध्यमात शिकलेलो असल्याने काही तोटा झालासे वाटत नाही. इंग्रजी उत्तम येते. लिखित स्वरुपात तर शष्प त्रास होत नाही. कार्यालयीन लिखित इंग्रजी मध्ये मी कित्येक इंग्रजी माध्यमातुन शिकलेल्या लोकांपेक्षा सरस आहे हे नक्की सांगु शकतो. इंग्रजी बोलतानाही कधी त्रास जाणवत नाही. मी माझे विचार समोरच्यापर्यंत उत्तम पोचवु शकतो. फाडफाड येत नाही. पण त्याची गरजही नाही. (उलट योग्य त्या टोनमध्ये बोलल्याने मी लोकांना अभ्यासू आणि विचारी वाटतो ;) ). आणि हे मी जगभरातल्या इंग्रजी आणि इतर भाषिक लोकांशी बोलल्यानंतर खात्रीपुर्वक सांगु शकतो. ज्या गोर्‍यांशी निवांत बोलण्याचा वेळ मिळाला त्यांना मी आवर्जुन सांगतो की मी मातृभाषेतुन शिकलो आणी आजवर एकही गोरा असा भेटला नाही की जो म्हणाला नाही की " तुझे इंग्रजी बघुन असे वाटत नाही". थोडक्यात कार्यलयीन, कायदेविषयक, खाजगी अश्या कुठल्याही संभाषणात किंवा लिखाणात् मी मराठी माध्यमात शिकलेलो असल्याने इंग्रजीमध्ये कमी पडलो नाही. माझे बरेच शालेय सहाध्यायी परदेशात स्थायिक झालेले आहेत. आणि मला माहिती आहे की त्यांचे इंग्रजी अतिशय उत्तम आहे. अश्या परिस्थितीत जर कोणी म्हणत असेल की मराठी माध्यमात शिकल्याने पोरांचे इंग्रजी कच्चे राहिल तर ते मला अजिबात मान्य नाही.

पण तरीही पोरांना मराठी माध्यमाच्या शाळेत घालताना मी नक्कीच कचरेन. सध्याच्या मराठी माध्यमाच्या शाळा अतिशय वाईट स्थितीत आहे. शिक्षक अतिशय सुमार दर्जाचे आहेत. मी शाळेत असताना अत्त्युत्तम शिक्षक होते. ते जाउन जे लोक आले आहेत ते कीव करण्याजोगे आहेत. मराठी शाळा अजुनही शिक्षणाच्या जुनाट पद्धतीत अडकुन पडल्या आहेत. सर्वांगीण विकासाच्या सोयी सुविधा मराठी शाळांमध्ये अतिशय गचाळ आहेत. आपण सग्ळे याच वातावरणात वाढलो आणि या सोयिसुविधांशिवायच शिक्षण घेतले. पण त्यावेळेस किमान शिक्षक चांगले होते. आता ते ही नाही. शिवाय जग फार वेगाने पुढे चालले आहे. आता मुलांना काळानुरुप चालले पाहिजे. जुनाट शिक्षणपद्धतीत शिकत बसले तर काळ फार वेगाने पुढे निघुन जाइल. त्यामुळे अनिच्छेने का होइना मुलांना इंग्रजी माध्यमातुन शिकवले पाहिजे असे म्हणेन.

पालकनीतीचा दिवाळी अंक यावेळी शिक्षणमाध्यम विशेषांक होता.
तो या बाबतीत नक्कीच वाचनीय आणि मननीय आहे

पण माझे असे एक निरीक्षण आहे कि

मराठी माध्यमातून शिकलेली मुले तुलनेने जास्त बहुश्रुत..गमते..खोडकर..परिस्थिती बद्दल तक्रार न करता त्या वर मात करणारी असतात

एक लहान मुलानी मराठीत लिहिलेला निबंध मिळाला..तो चिकटवत आहे....
न बोलता बरच काहि सांगुन जातो तो निबंध
==========================================================
खूप long ago असताना गणपतीची एक tragedy झाली होती.

त्याच्या ममाला बाथ घ्यायला जायचं होतं.
तेंव्हा त्याचे पप्पा कुठेतरी बाहेर गेले होते.
मग त्याच्या ममानी आपल्या बॉडीवरचा डस्ट एकत्र करून एक artificial बॉय बनवला.
...आणि त्याला बाथरूमच्या डोअरवर वॉच ठेवायचा जॉब दिला.

मग त्याची ममा बाथ घ्यायला गेली.

थोडया टाईम नंतर त्याचे पप्पा गॉड शंकर तिथे आले.
मग आपला जो artificial बॉय होता नां, त्यानी शंकरला आत येऊ दिलं नाही.
डोअरच्या तिथेच अडवून धरला.
त्यामुळे शंकर खूप angry झाला.
शंकरला खूप इंसल्टी झाल्याचा फील आला.
त्यांनी गणपतीचा हेट केला.

मग त्याने रागात जावून गणपतीचा नेक कापला.
त्यामुळे गणपतीचं बॉडी आणि हेड सेपरेट झालं.

थोडया वेळानी त्याची ममा बाथ घेऊन आली.
गणपतीचा तुटलेला नेक बघून तिला खूप शॉक बसला.
तिनी angry होऊन गॉड शंकरला खूप scold केलं.
माझा गणपती मला जिवंत करून दे म्हणून सांगितलं.

मग गॉड शंकरनी थोडा वेळ थिंक केलं, आणि जिवंत करतो म्हणून तिला प्रॉमिस केलं.
मग गॉड शंकरनी गणपतीला नवीन नेक आणण्यासाठी सगळीकडे खूप लोकं पाठवली.
त्यांना सर्च करता करता जंगल मधून एक एलिफंट जात असलेला दिसला.

मग त्यांनी त्या एलिफंटचा फेस गणपतीला बसवण्याचं प्लानिंग केलं.
...आणि त्या एलिफंटचा नेक कापून गॉड शंकरला आणून दिला.

गॉड शंकरनी तो नेक हातात घेतला आणि magic करून गणपतीला फिट करून टाकला.
मग रिअल गणपती तयार झाला. पप्पांकडून त्याला गिफ्ट म्हणून माऊस प्रेझेंट मिळाला.

गणपती खूप मोठ्ठा गॉड आहे.
मला गणपती खूप आवडतो.

आय लव्ह यु गणपती.

सेमी इंग्लिश शाळेत घालावे, म्हणजे गणित आणि विज्ञान इंग्लिश मागे आणि मराठी हि प्रथम भाषा असावी

आमच्यावेळी प्रयोग फक्त विज्ञानाच्या बाई प्रयोगशाळेत आम्हाला करायला द्यायच्या. आता शिक्षणमंत्री विद्यार्थ्यांच्या भवितव्याबाबत दरवर्षी नित्यनियमाने प्रयोग करतात

बायदवे पुण्यातली ज्ञानप्रबोधिनी शाळा कशी आहे? चांगली आहे असे ऐकून आहे.

मी शाळेत पहिली ते १० वी प्रथम क्रमांक कधी सोडला नाही. मराठी माध्यम. मला कॉलेजात गेल्यावर प्रोफेसरांचे काही समजत नसे.मी त्याही विषयात पहिला होतो तरी. पुढे कालक्रमाने अनुभवाने इ़ग्रजी सुधारत गेले पण अजूनही शब्दसंग्रह वाचन करण्याच्या दृष्टीने मर्यदितच.मला ग्रामर उत्तम येते उत्त्म रित्या शिकवताही येते. पण मी स्वता: ला एकूण ईंग्रजी भाषेच जेमतेमच दर्जाचा विद्यार्थी मानतो. कारण त्या भाषेत अफाट शबदसंचय आहे. अनावश्यक एवढा.

बालवाडी पासून परके माध्यम सुरू करणारा शिक्षण तज्ञ मजसमोर आलाच तर मी त्याच्या थोबाडीत मारेन मग मला दोन दिवसाची कैद झाली तरी चालेल. हे माझे मत या बाबत आहे. आपल्याकडे इतिहास, भूगोल. प्रगत गणित, रसायन विज्ञान हे विषय घुसवून मुलांचे फार मोठे नुकसान आपण करीत आहोत. पण त्याविषयी येथेच थांबतो कारण तो वेगळा धागा ठरू शकतो.

परकीय भाषेत शिकलेली सर्वच मुले असंवेदनक्षम असतात असे नाही. पण बरीच असतात असे माझे निरिक्षण आहे.
जगात कोणतीच भाषा परिपूर्ण नाही. उच्चारानुसार लेखन हा कोणत्याही भाषेचा महत्वाचा गुण मी मानतो. सबब स्पेलिंग ही कल्पना मला किळसवाणी वाटते. त्यात कर्नल लेफ्टनंट हे प्रकार तर भयानक आहेत.इंग्लीश बरी अशी फ्रेच भाषा आहे . ते त्या भाषांना चिकटून आहेत कारण स़ंस्कृत भाषा जननी असलेल्या भाषा या आदर्श भाषेच्या जवळ कशा जाउ शकतात याचा विचार कदाचित झाला नसावा. मला इंग्रजी येते हा माझ्या अभिमानाचा विषय आहे पण मराठीची लज्जत अजोड !

जोशी साहेब
आपला लेख वाचला त्यावर इतरांच्या प्रतिक्रिया हि वाचल्या. लोकांबद्दल वाईट हि वाटले. क्लिंटन यांचा १४ वर्षाचा"वनवास" सुद्धा वाचला. इथे एक गोष्ट प्रकर्षाने जाणवली कि माझ्या शाळेत माझ्या १० वीत व्यवसाय मार्गदर्शन चाचण्या झाल्या होत्या त्यात माझा काळ वैद्यकीय व्यवसायाकडे आला होता. दहावी नंतर मी कॉमर्स ला जावे असे माझ्या आई वडिलांचे मत होते तरीही मी सायन्स ला गेलो आणी त्यानंतर मेडिकल ला. परंतु माझ्या वडिलांनी तेंव्हा जवळजवळ ७५ वेगवेगळ्या CAREER व्यवसाय मार्गाचे फॉर्म आणी माहिती आणून ठेवली होती. आपल्याला कोणता मार्ग हवा आहे यात गल्लत होऊ नये म्हणून १ ९८२ साली त्यांनी यावर जवळ जवळ २ हजार रुपये खर्च केले.जवळ फार पैसे नव्हते तरीही. पण मेडिकल ला जायच्या निर्णयावर मी ठाम होतो ( माझ्या आईचा त्याला विरोध होता कारण डॉक्टरचे खाजगी आयुष्य संकुचित होते म्हणून) परंतु माझ्या स्वतःच्या निर्णयाला त्यांनी पूर्ण पाठींबा दिला. आज या व्यवसायात मी ३० वर्षे आहे परंतु एकदाही मला असे वाटले नाही कि मी डॉक्टर का झालो?
आजही माझ्या मुलांना काय करायचे आहे याचे मी पूर्ण स्वातंत्र्य दिले आहे माझी मुलगी कॉमर्स ला गेली आहे आणि मुलगा अभियांत्रिकीला. आम्ही दोघे हि डॉक्टर असूनहि आणि मुलांनी काय आणि केंव्हा अभ्यास करावा हे मी त्यांना पूर्ण स्वातंत्र्य दिले आहे. वर्गात पहिल्या दहात यावे इत्यादी अपेक्षा माझ्या नाहीत फक्त पास व्हा नाहीतर पुढचे एक वर्ष तोच अभ्यास परत करावा लागेल एवढेच माझे म्हणणे आहे.
पुस्तकी शिक्षणातील यश हे आयुष्यात यशस्वी होण्यात जास्तीत जास्त १० टक्के जबाबदार असते असे माझे मत आहे. त्यामुळे पुस्तकी शिक्षणाला अवास्तव महत्त्व देऊ नये असे माझे स्पष्ट मत आहे( हा कोल्ह्याला द्राक्षे आंबट हा प्रकार नाही)

भाषेचं माध्यम कुठलंही असू द्या पण पोरांचा इ क्यू (इमोशनल कोशंट) स्ट्राँग व्हावा याची काळजी घ्या. नुस्ता आयक्यू जास्त असून उपयोग होत नाही.
(आमच्या प्रतिसादांना पंख लागत आहेत हल्ली. काय भानगड आहे कळेना ब्वा!)

पाचवीपासून सायन्स, गणित हे विषय इंग्रजीतून होतात आणि इतर विषय मराठीतून चांगले समजतात. अर्थात त्यासाठी सायन्स शिकवणारा शिक्षक मराठी माध्यमाचा नसावा. फार लहान वयात मुलांचा कल समजणे अवघड असते.त्यामुळे पुढे सायन्सला जायचे झाल्यास त्यांना याचा उपयोग होऊ शकतो.
मला खरं तर मुलाने व्यवसायात पडू नये असे मनापासून वाट्ते. पण त्याच्या पणजोबांपासून घरात तेच वातावरण आहे. आठ्वीची परीक्षा झाल्यावर तो मला विचारतोय, आई दुकानात बसायचे असेल तर कुठली साईड घेऊ? अर्थात त्याचा मार्ग त्यानेच निवडायचा आहे. पण आत्तापासून तो वेगवेगळ्या कंपन्याच्या प्रॉडक्ट्सची माहिती घेऊन त्यावर बाबांशी चर्चा करत असतो.

ह्या धाग्यावर अनेकांचे प्रतिसाद वाचून गंमत वाटली , त्यांच्यामते त्यांनी मराठीमध्ये शिकून त्यांचे घोडे कुठे अडले नाही असा आशयाचा प्रतिसाद लिहून प्रतिसादाच्या शेवटी मात्र सध्या इंग्रजी माध्यमाला पर्याय नाही असे लिहितात.
त्यांना लेखाचे शीर्षक व त्यांचा हेतू कळला आहे का की कळून न कळल्यासारखे करत आहेत.

माझ्यामते सध्यस्थितीत पाल्याला इंग्रजी किंवा मराठी मीडियम मध्ये घालावे असा सरळ प्रश्न आहे.
त्यांचे उत्तर अनेकांनी सध्या इंग्रजी माध्यम योग्य आहे असे लिहितांना आपल्या वेळी आपण मराठीतून शिकलो ,आपल्याला त्रास झाला नाही ही मखलाशी करण्याची काय गरज आहे , त्यांच्या सध्याच्या परिस्थितीची काय संबंध आहे ,
लेखाचा विषय मराठीतून का इंग्रजीतून शिकावे असा नाही आहे.
मातृभाषेतून शिक्षण सर्वोत्तम हे तर सार्‍या जगाला माहिती , पण ह्या देशात १५ वर जास्त राष्ट्र भाषा व कितीतरी अनेक उपभाषा आहेत ,
म्हणूनच शिक्षणात समानता आणण्यासाठी सरकारने दहावी नंतर शिक्षण इंग्रजीतून फार पूर्वी केले.
सध्या सी बी एस इ व राज्य सरकारांच्या शिक्षण मंडळांची साठेमारी होते, त्यात गुणांची खैरात केली जाते. आता आय बी शाळा सुद्धा भारतात आल्या आहेत , पुढील दशकात त्यांचा प्रभाव वाढणार आहे.
माझ्या मते लेखकाने मराठी का इंग्रजी माध्यम असा प्रश्न विचारण्यापेक्षा
सी बी एस सी बोर्ड कि राज्याचे बोर्ड स्वीकारावे असा असावा.

आठवी पर्यंत परीक्षा नसणे अश्या प्रकारांचे अनेक प्रयोग शिक्षण मंत्री करतात.
त्यात वावगे असे काहीच नाही मात्र ह्या प्रयोगात सातत्य राखले जात नाही ,
नियम बनवले जातात , त्यात वारंवार बदल केले जातात.

माझ्या मते येथे अनेकांनी त्याकाळाच्या ते मराठी भाषेतून शिकले ह्यांचा आवर्जून उल्लेख केला, माझ्या वेळी म्हणजे १९९६ साली मी मराठीतून शालांत परीक्षा पास झालो त्यावेळी ह्या मराठी माध्यमात शिकून घोका आणि परीक्षेत ओका थोडक्यात गुणवंत होऊ नका ,गुण मिळवणारे मशिन निर्माण व्हा असा तो काळ होता.
बोर्डात येणे , मेरीट मध्ये येणे ह्या प्रकाराला अवास्तव महत्त्व प्राप्त झाले होते.
सारे कोचिंग क्लासेस च्या अधीन गेले होते.
चाटे क्लासेस हा शिक्षणाच्या बाजाराचा व व्यापारीकरण ह्याचा आदर्श नमुना राज्यभर ओळखला जाऊ लागला. गुणवत्ता सोडून गुण वाढण्यासाठी पॅटर्न निर्माण झाले.
उदा लातूर पॅटर्न
संस्कृत वर परदेशात संशोधन होते, आमच्यासाठी संस्कृत म्हणजे १०० मार्काचे
ज्याचा प्रमुख उपयोग टक्के वाढवण्यात होतो असा व्यवहारिक ,व्यापारी अर्थ होता,
बिचारे इंग्रजी माध्यमातील मुले ५० चे हिंदी घेतल्याने त्यांना टक्के मिळवता येत नसत. मग ह्याचे उट्टे ते ११ वीत काढत. उच्च शिक्षण संपूर्णतः परकीय भाषेत घेणे असा अजब कारभार मराठी माध्यमातील मुलांच्या नशिबी असायचा
.
आज परदेशात मुलांना शाळेत लहानपणापासून परकीय भाषा म्हणून इंग्रजी म फ्रेंच ,रशियन शिकवल्या जातात.म्हणून जर त्यांना ह्या परकीय भाषेत उच्च शिक्षण घेण्यास त्यांचे सरकार सक्ती करत नाही.
इंग्रजीतून उच्च शिक्षण घ्यायचे तर सुरवातीपासून ते इंग्रजीतून घेण्यास काहीच हरकत नसावी, मात्र राज्य व केंद्र सरकारने असा कायदा केला पाहिजे की सर्व प्रकारच्या बोर्डांना त्यांच्या शाळेत पहिलीपासून त्या त्या राज्याची स्थानिक भाषा शिकवली पाहिजे.
भारतात सगळ्याच मुलांनी पहिलीपासून इंग्रजीतून शिक्षण घेणे व त्याचवेळी आपापल्या मातृ भाषेतून शिक्षण घेतले हा पर्याय मला योग्य वाटतो ,
सध्यातरी इंग्रजीला पर्याय नाही.
डोंबिवलीतील मराठी माध्यमाची प्रख्यात शाळा.
आमची मुले नेहमीच गुणवत्ता यादीत यायची , आचार्य अत्रे सुवर्ण पदक आमच्याकडे अनेकदा आले ,
मात्र आज माझ्या मैत्रिणीच्या मुलाला त्या शाळेत घालायची वेळ आली तेव्हा
शाळेतील आमच्या शिक्षकांनी तसे करण्यास परावृत्त केले. आता शेवटी आता पूर्वीची शाळा राहिली नाही तिचा दर्जा राहिला नाही, तेव्हा इंग्रजी माध्यमांची कास धरा असा सल्ला मराठी शाळेतील बाईंना द्यावा लागला.

इंग्रजीचे तितके महत्त्व शिल्लक राहील का ? की उद्या जर्मन, फ्रेंच, जपानी, चीनी इ. भाषा शिकाव्या लागणार आहेत!

माहित नाही. पण मराठीचे महत्व फार वाढणार अशी चिन्हे नाहीत, अगदी राजसाहेब सत्तेवर आले तरी. थोडक्यात... कंच्याबी शाळेत घाला हो हिथं आता पैलीपासुन इंग्रजी असतं सायड बाय सायड.

माझ्या मते हा त्या त्या आईवडिलांचा वैयक्तिक प्रश्न आहे आणि त्यांनीच त्यावर निर्णय घ्यायचा आहे..

मूलांची शेती....भाग ४...संस्कार

या विषयात रस असणार्‍या सदस्यांनी विषयाशी संबंधित लेखमालिका अवश्य वाचा. लेखक आहेत - मुक्त विहारि.

हि बातमी वाचा................
------------------------
मुंबई महापालिकेच्या नऊ मराठी शाळाना टाळे लागणार आहे.यंदाच्या शैक्षणिक वर्षात एकही विघार्थी नसलेल्या नऊ शाळा बंद करण्याचा निर्णय प्रशासनाने घेतला आहे.या शाळा बंद होण्यास मराठी शाळामध्ये विघार्थ्यांना पालकाची शिकवण्याची उदासीनता जवाबदार असल्याच मुंबईच्या महापौरानी म्हटलयं.

मुंबई महापालिकेन विघार्थ्यांना आकर्षित करण्यासाठी व्हर्च्यअलक्लास,सुंगधी दूध आणि २७ शैक्षणिक वस्तू मोफत मोफत देऊनही पालिकेच्या नऊ मराठी शाळाना टाळे लागणार आहे.मराठी शाळामध्ये यंदाच्या शैक्षणिक वर्षात एकही विघार्थी नसलेल्या नऊ शाळा बंद करण्याचा निर्णय प्रशासनाने घेतला आहे.सहा वर्षात तब्बल ५६ हजार विघार्थ्यांनी पालिकेच्या शाळा सोडल्या आहेत.या शाळा बंद होण्यास मराठी शाळामध्ये विघार्थ्यांना पालकाची शिकवण्याची उदासीनता जवाबदार असल्याच मुंबईच्या महापौर आणि शिक्षणधिकारीनी म्हटलयं.

विघार्थ्यांना दर्जेदार शिक्षणाबरोबर सकस आहार मिळण्यासाठी पालिका १४० कोटी रूपये खर्च करते.शिक्षकांना प्रशिक्षण दिले जाते.मात्र पालिकेच्या शाळांमधील गळती कमी होऊ शकलेली नाही.यात मराठी शाळा बंद होत असल्यान मराठीवर राजकारण करणारे सत्ताधारी शिवसेना आणि मनसेचे नगरसेवक मूक गिळून गप्प आहेत.

एवढी सोन्या सारखी पोरं आहेत काञ त्यांच्या मागे लागायचं...
मी अगदी १००% अनुभवतुन सांगतेय.. तुमचं मुलं तुमच्यापाशी धडधाकट, हसत खेळत आहे.. बास झालं..

आता प्रश्न माध्यमाचा..
१. मला वाटत नाही की काहीही फरक पडतो. मराठी माध्यमात घातलं तर संस्क्रुती टिकेल आणि ईंग्रजी मध्ये घातलं तर बुडेल.. असं मला वाटत नाही. मुलं त्या संस्क्रूती मध्ये वाढतिल जी त्यांच्या घरात आहे.
२. मराठी माध्यम पाया पक्का करण्याच्या दृष्टीने उत्तम. पण जर तुम्ही फिरतीवर असाल / किंवा पुढे मागे स्थलांतर केलेत तर इंग्रजी बरे...
३. मुलांना त्रास होइल पुढे जाऊन म्हणुन आताच इंग्रजी मध्ये घाला हि पालकांची पळवाट आहे. शाळांवरच सगळं शिक्षण सोडलं तर कुठल्याही माध्यमात घाला.. काही उपयोग होणार नाही..
४. घरात नाही तर शाळेत इंग्रजी येणं महत्वाच आहेच.. ते जर मुल घरात शिकणार असेल तर घरात.. पण शिकवाव जरुर.. कारण सध्यातरि इंग्रजीला पर्याय नाही.. कुठेना कुठे भिडावं लागतच..

आपल्या भवतालच्या भाषेच्या मध्यमातून आपण जगणे जाणून घेउ लागतो. त्या भाषेचे पुरेसे ज्ञान आल्यानंतरच परकीय भाषा शिकणे योग्य आहे. आता कोणी म्हणेल गणित व विज्ञान हे इंग्रजीतून शिकणेच योग्य आहे कारण पारिभाषिक शब्दांची प्रचंड संपत्ती तेथे आहे. कबूल पण प्रगत गणित व प्रगत विज्ञान आपणसर्वानीच शिकायचेच कशाला ? जनरल गणित व जनरल विज्ञान यात कितीशा पारिभाषिक शब्दांची आवश्यकता आहे ????

समाजातील एकूण रोजगारात इतिहास, भूगोल, चित्रकला, संगीत , प्रगत विज्ञान ( उदा . फायलम, नॉन सेक्सुअल प्रोपागेशन्,ओहम लॉ. बॉईल्स लॉ, थिअरी ऑफ रिलेट्व्हेटी, सुपर कंडक्टीव्हिटी,मेंडेल्स लॉ, पिरिऑडीक टेबल) प्रगत गणित ( सर्डस, कॅल्क्यलस, सेट थेरी, ट्रीग्नॉमेंट्री, इडायसेस, को ऑर्डीनेट जॉमेट्री ) ई चे गुणोत्तर काय. मग हे सारे शिकवणे कशासाठी.... मी म्हणतो सरसकट कशासाठी ... ?

Friends, How I met your mother, Two and half men, Prison Break, Heroes, The big bang theory
आणि असंख्य इंग्रजी चित्रपट, एवढे जर नियमित पणे पहिले तर इंग्रजी नक्कीच चांगले सुधारते. (स्वानुभावाने सांगतो)

राहिता राहिला माध्यमाचा प्रश्न, कोणतेही मध्यम असू दे काही फरक पडत नाही कारण आपल्या शिक्षण पद्धतीचाच ह्रास होत चालला आहे.

म्हणून माध्यम कोठलेही असो, घरीच व्यवस्थित शिकवा .. मग जरी आपल्या पाल्याचे शिक्षण मराठी माध्यमात झाले तरी आपला पाल्य उच्च शिक्षण स्वताहाच समजून घेईल.

इंग्रजी शाळेत शिकलेली मुले मोठी झाल्यावर अत्यंत गचाळ इंग्रजी बोलतात,लिहितात.
बाकी आपापल्या पोरांटोरांना कोणत्या शाळेत पाठवायचे तो प्रत्येकाचा खाजगी मामला झाला.

नावाला जागलात साहेब (ह.घ्या.) ! अहो यासाठी एवढा का.कु. का करायचा ? तुमचे लग्न झाले आहे का ? असेल तर बायकोलाच विचारायचा हा प्रश्न व निर्णय घ्यायचा. जेवढे तुमच्या बायकोला कळेल तेवढे कुण्णाला कळणार नाय बगा !

लग्न नसेल झाले तर झाल्यावर विचारा !

मी संपूर्ण मराठी माध्यमातूनच शिकलो - पहिली ते दहावी. नंतर एखाद वर्ष त्रास झाला असेल भाषेचा....पण नंतर काही नाही. आणि हे मखलाशी म्हणून सांगत नाहीये...मी फार काही जुन्या काळातला नाही.

माझ्या स्वतःच्या मुलांनाही मराठी/सेमी-इंग्रजी माध्यमातच घालावं अशी माझी तरी इच्छा आहे...पण ह्यात बेटर हाफला काय वाटतं ते पाहून, चर्चा करून मगच ह्यावर अंतिम निर्णय घ्यावा लागेल.
(ह्या सगळ्या खूपच भविष्यकाळातल्या गप्पा आहेत पण माझे विचार तेव्हाही असेच असतील असं वाटतं म्हणून हा प्रतिसाद प्रपंच)

भरत जाधव मराठी चित्रपटासृष्टीचा सुपरस्टार प्रत्येक चित्रपटामागे मिळकत 10 लाख.
अमीर खान हिंदी चित्रपटासृष्टीचा सुपरस्टार प्रत्येक चित्रपटामागे मिळकत 30 ते 35 करोड.
टाॅम क्रुझ इंग्रजी चित्रपटासृष्टीचा सुपरस्टार प्रत्येक चित्रपटामागे मिळकत अंदाज नाही.

येथे मराठीचा अट्हास करणारे एक तर सरकारी कर्मचारी, गृहिणी, छोटासा व्यवसाय करणारा, मराठी नेता आणि इतर असेच ज्यांना पोटापाण्याचा प्रश्न मराठीने सुटला आहे हेच असावेत.

शिक्षण इंग्रजी घेउन (अर्थात नुसत शिक्षण असून काय चालत नाही यशस्वी होण्यासाठी इतर गुणाचीही आवश्यकता असते) मराठी संस्कृती, मराठी भाषा जपता येतेच.

बरं, पण माझया तुलनात्मक तक्त्याला तुम्ही सोयईस्करपणे बगल दिलीत. असो मराठीचा सार्थ अभिमान असावा फाजिल नव्हे.

हा हा हा

अफूवर ज्याप्रमाणे बंदी आणली गेली, त्याप्रमाणे इंग्रजी भाषेच्या शाळांवर बंदी आणली पाहिजे, अशी रोखठोक मागणी ज्ञानपीठ पुरस्कारप्राप्त ज्येष्ठ कादंबरीकार भालचंद्र नेमाडे यांनी येथे केली. इंग्रजी भाषेच्या वाढत्या वर्चस्वास साम, दाम, दंड पद्धतीने विरोध करण्यासाठी सर्वाना एकत्र येण्याचे आवाहनही त्यांनी केले.

साभार लोकसत्ता: इंग्रजी शाळांवर बंदी आणावी - भालचंद्र नेमाडे

मराठीच्या भविष्याची आत्यंतिक काळजी

ज्यावेळी एखाद्या भाषिक व्यक्तीसमुहातील बहुसंख्य व्यक्तींचे असे मत होउ लागते की दुसर्‍या एखाद्या भाषेचा वापर केल्याने आपल्या आर्थिक, सांस्कृतिक, सामाजिक प्रगतीची शक्यता जास्त आहे, तेव्हा त्या व्यक्तीसमुहातील मुळ
भाषेचा अंत समीप आला आहे असे समजतात- अशा अर्थाचं मी काहीतरी कुठेतरी वाचलंय. मला ते पटलं.

आजकाल अगदी अल्प उत्पन्न गटातील व्यक्तीही इंग्रजी शाळेत आपल्या पाल्याला घालायला धडपडत असतात. आमच्या सोसायटीत देखरेखीसाठी असलेली बाई आम्हाला विचारून गेली की तुमची मुलगी ज्या शाळेत जाते तिथे जागा शिल्लक आहेत का? आहेत म्हणून सांगितल्यावर पुढे म्हणाली की शाळा इंग्रजीच आहे ना!! बायकोने सांगितले की इंग्रजी वर्ग पण आहेत, तेव्हा चेहरा विचित्र करून म्हणाली की मग तुमची मुलगी इंग्रजी माध्यमाच्या वर्गात जात नाही का!! ( तिला इंग्रजी माध्यम हवे असावेच, कारण ती काय मराठी नव्हती. पण त्यात आमचा कशाला उद्धार!!) माझा एक क्लायंट तर माझी मुलगी मराठी माध्यमात जाणार म्हणल्यावर कळवळला होता की अहो काळजी करू नका, माझ्या सगळीकडे ओळखी आहेत, म्हणताल त्या शाळेत अ‍ॅडमिशन होइल!! जसं की आम्च्या लेकीला इंग्रजीवाले नाकारतच होते आणि अत्यंत नाइलाजाने मी तिला मराठी शाळेत घालत होतो...

माझ्या ओळखीच्या आणि नात्यातल्या फारच थोड्यांची मुलं मराठी शाळेत जातायत (स्व-संपादित). हे किती दिवस चालु शकेल? आमच्या वेळच्या पैकी फक्त १० टक्के मुलांची मुलं मराठी माध्यमात जातायत. समजा हे प्रमाण इथे स्थिर राहिले तरी लवकरच अशी वेळ येइल की मराठी माध्यमाच्या शाळाच बंद पडतील...कितीही इच्छा असली तरी शाळा चालु तर हवी तिथे कुणी जायला...

तेव्हा मराठीच्या भविष्याची काळजी अगदीच अनाठायी नाही. आंतरजालावर मराठीत गप्पा मारता येणे ही एक नक्कीच आशादायी घटना असेल. पण पुरेशी आहे असे वाटत नाही.

नैसर्गिक बाबाींमध्ये लुडबुड करण्याची मानवाची खोड जुनिच, मुल ज्या घरी जन्मले, ज्या राज्य /देश (परिसरात) आनंदाने वाढते तिच मुलाची भाषा ठरते. मुख्य म्हणजे लहान बालकांचा मेंदू आजूबाजुचे आवाज टिपून त्यातुन स्वयं स्वर/नाद ऊच्चार करते, म्हणजे शिकणे हि बाळाची नैसर्गिक प्रक्रिया आहे, आणि बाळ ते लक्षपूर्वक आत्मसात करते. जन्म ते शाळा प्रवेश ४ वर्ष मुल जे काही त्याच्या मातृभाषेत अथवा परिसर भाषेत शिकते तिच जर शालेय शिक्षणाची भाषा उपलब्ध असल्यास परमभाग्य, अन्यथा कोमल बाल मन नवीन अनोळखी भाषा ज्यातुन त्याला शिकवणार आहेत (फरक लक्षात घ्या शिकणे नाहीं) दडपणाखाली येते. मराठी शाळा अस्तित्वात असतांना आपली मुले आपण जन्माला घातली (मुद्दाम घातलीत, आपोआप झालेली नाहीं)तर ते आपलेहीं परमभाग्यच, नाहीं तर बसावे लागले असते पोर्तुगीज, डच, फ्रेंच, ऊर्दु, फारसी भाषा शिकत, तर असे जे अनायास मिळते त्याची किंमत नसते हा मूळ मानवी स्वभाव.
पुढे पर्यावरण बदल घडले ते मानवाचे निसर्गावर आक्रमण झाले, ज्याला आपण प्रगती म्हणतो तिच्या व्यक्ति सापेक्षता सहित विभिन्न रूपांत उपयोगी वाटुन होणारे परिणाम नजरेआड करतो तेव्हा खरंच प्रश्न पडतो की सर्वसमावेशक विकास घडविताना अभिप्रेत असलेल्या परिणामाहून भयंकर, निरंतर टिकणारे दुष्परिणाम जाणिव करुन देतात की मानवा तुझे काहितरी चुक्याच. यालाच अनुसरुण असे म्णावे वाटते की सध्या उपलब्ध मराठी माध्यमात आपण जाणुनबुजुन जन्माला घातलेल्या मुलांना त्यांच्या कलाने ऊमलु देणे, व आपल्या उच्च भाषिक संस्करांने बहरु द्यावे, त्यातच बालकांचा आनंद आहे. आपल्या सुप्त, अतृप्त, अवाजवी, ईर्ष्यालु मागण्या पूर्ण करने हा हेतु ठेवून आपण संतति निर्माण केली का? याचा एकदा मनाशी पडताळा केला, आपल्या आकांक्षी मनाचा धांडोळा घेतला व तरीही असे प्रश्न उपस्थित झालेच तर नैसर्गिक तत्व पालन करावे. राग, लोभ, काम, क्रोध, मत्सर,ईर्ष्या या षड़रिपूंना आपल्या निर्णय प्रक्रियेत प्रभाव पाडू देऊ नये.
माध्यम कुठलेही असले तरी काही फरक पडत नाहीं असा युक्तीवाद ऐकला की मला त्या इवल्या जीवाला दावणीला बांधल्याचे चित्र दिसते, मुलांना लहान वयातंच सवय लागली तर पुढे त्रास होत नाहीं, लहान वयात मुले सर्व शिकतात मग जुंपा त्याला- खोंडाला पण शेतकरी वयात आल्यावरंच जुंपतो पण आजचे आधुनिक सर्वज्ञानी पालक हे आपला मालकी हक्क गाजवताना मूलभूत मानवाधिकार मात्र पायदळी तुडवतायत. मुख्य भूमिका एकच मुले शिकतात ती मनस्वी असतात पण आपल्याला ती यशस्वी हवी असतात. असंख्य प्रतिक्रिया असे व्यक्त करतात की मुले शाळेत (इंग्लिश) गेली (शिकली नव्हे) की भावी आयुष्यात हमखास यशाची किल्ली त्याला आपण देतोय व फार मोठे उपकार करतोय (ऐपत असता/नसता दर्जेदार? शिक्षणाची सोय केली व आता उच्च पगाराची नौकरीपेशा जागा पटकावुन पालकांच्या दूरदर्शी पणाची फलश्रुती. याच कारणासाठी जन्मदाता झालो का?
आता जुने ते सारे सोने होते आणि आजचे सारे पितळे बंधु. सरकारी ते भिकारी अन् खाजगी ते ताजगी. ज्याची किंमत फार ते भारी, ठरवुन शिक्षक होणारे किती अन् ठरवुन आपल्या पाल्याचे शैक्षणिक ध्येय शिक्षकी पेशा ठेवणारे किती? आॅ!! हे व काय? एकूण काय तर पैसा फेका जबाबदारी शून्य, जर जबाबदारी आहे/असेल तर मग आपले २५-३० वयोमान ज्ञान (फक्त इंग्लिश भाषा बोलणे इतपत) स्वतः निभावू की साशंकता तर मग कशाला हवे इतर माध्यम? उत्तर आहे- सगळे तेच करतायत, सामाजिक दबाव, घरुन भूणभूण, नातेवाईकांची टोचणी, सामाजिक स्तर/प्रतिष्ठा इ. इ. मग या सर्वापासून सुटकेचा सोपा मार्ग - घाला महागड्या /विदेशी छापाच्या शाळेत आपल्या अजाण, कोवळ्या पाडसांना,
निसर्ग मानवाला लाखो वर्षों पासून जे संचित पुरवतोय ते सर्व सोडुन आजचा मुर्ख मानव लागलाय कचकड्या च्या मागे.