आपण नक्की 'कोण'?

विचार चांगला. पण भलतेच वळण घेऊन तिसरीकडेच जाण्याचे जबरदस्त पोटेन्शिअल असलेला.

>>भगवदगीता देखील 'गुणकर्म विभागशः' म्हणते पण प्रत्यक्षात तसे दिसत नाही.
तसे दिसत नाही कारण त्याचे इंप्लिमेंटेशन चुकिचे झालंय. तुमचे मुद्दे एकदम मान्य आहेत. पण इंप्लिमेंटेशन च्या दृष्टीने किचकट आहे म्हणून सरकारने जन्माधारित जात व्यवस्था केली.

हे कामावरुन ठरवण्यात आलेले वर्ण कोठल्याही समाजव्यवस्थेत असतातच व आढळतात. त्याला नावे वेगळी दिली जातात, कोणता समाज न मानता वर्ण स्विकारतात. वर्ण जो पर्यन्त कर्मबंधन आहे तो पर्यन्त असणार.

एका वर्णाला वाटणे की तोच श्रेष्ठ व बाकीचे कनिष्ठ व तसे दुस-याला वागवणे हे चूक आहे. ही मानसिकता जायला हवी. ते खरे शिक्षण म्हणायचे. समाज धारणे साठी सारे वर्ण तेवढेच महत्वाचे आहेत. पण जेव्हा ब्राह्मणांना वाटायला लागले की तेच महत्वाचे व इतर गौण तेव्हा मग राम जन्माला येऊन रावणरुपी मानसिकतेला (दशग्रंथी ब्राह्मण) धडा शिकवायला लागला. क्षत्रियांना जेव्हा वाटायला लागले की तेच कायते त्राते आहेत तेव्हा परशुरामास जन्म घ्यावा लागला. हे चक्र चालूच राहणार.

सुज्ञपणा ह्यातच आहे की एक दुस-याच्या कामाचा आदर करणे. गौरव करणे.

तुम्हाला काय वाट्त ह्या पेक्षा लोक तुम्हाला कसे बघतात हे जास्त महत्वाच झालय...
मी जाती व्यवस्थेला मानत नव्हते. मला ना माझ्या जातीचा गर्व होता, ना माज... ना दुसर्या जाती मला दुय्यम वाट्त होत्या...
पण जेव्हा मला मरमर अभ्यास करुन.. चान्गले मार्क पाडुनही government college ला प्रवेश मिळाला नाही... आणि खूप कमी मार्क असणार्या दुसर्या व्यक्तीला मिळाला, तेव्हा मला कळाल की मी माझी जात मानली काय आणि न मानली काय... समाज मला माझ्या जातीनी ओलखतो, गुणवत्तेनी नाही....

आपण नक्की ब्राह्मण हे नक्की

म्हणजे आपण शूद् नसणार
म्हणजे ब्राह्मण

कोणाच्या दृष्टीने ? हे महत्वाचे.

म्हणजे वर्णभेदाच्या चष्म्यातून तुम्हाला स्वतःची वर्गवारी कुठे करावी असा प्रश्न पडला असेल तर माझ्या मते असा विचार करणे देखील चुकीचे आहे कारण तो कालबाह्य आहे. कर्माने तुम्ही मोठे असाल तर जातीने कुठलेही असा फरक पडत नाही.

जातपात न मानणार्‍या आपल्या सरकारच्या दृष्टीने जातीनिहाय वर्गवारी असणे महत्वाचे आहे.

नविन वर्णव्यवस्था हवीए कशाला? कुणालातरी ब्राह्मण, क्षत्रिय इ. म्हणलेच पाहिजे का? काहीही म्हणू नका. माणूस म्हणा, इतर भारतीय, मराठी वगैरे विशेषणं आहेत तीच खुप आहेत.

याउलट एखादा शूद्र म्हणवणार्‍या कुटुंबात जन्माला येऊन संशोधनाचे काम करत असेल तर त्याला शूद्रच म्हणायचे का?

शास्त्रज्ञ म्हणा, इतर हवंय कशाला?

तुम्ही कोण तर तुम्ही माणूस. तिथून पुढे, लेखक, कलाकाश, शास्त्रज्ञ वगैरे. ही वर्णवस्था चांगली रुळलीए, जुन्या व्यवस्थेतील संज्ञांचा मोह सोडला पाहिजे.

जाती, धर्म, ब्राह्मण, वर्ण इत्यादि चर्चा वाचून वीट आला आहे. भूतकाळ गाडून टाका आणि प्रत्येक व्यक्तिकडे फक्त माणूस म्हणून बघा.

१. भारतीय समाजात वर्ण नावाचं काहीही कधीही नव्हतं. होत्या त्या जातीच. जातींचं वर्गीकरण करण्यासाठी सांगितलेली काल्पनिक स्पष्टीकरणे म्हणजे वर्ण.

२. गुणकर्मानुसार वर्ण ही व्यवस्था ही इम्प्रॅक्टिकल असल्याने ती समाजात कधी अस्तित्वात असण्याची शक्यता नाही. गीतेमध्ये गुणकर्मानुसारी वर्ण असा जो उल्लेख आहे ते गुणकर्म सध्याच्या जन्मातले नसून मागच्या जन्मातले आहे. हे गीतेच्या सर्व भाष्यकारांनी मान्य केले आहे आणि त्याची पुष्कळ उदाहरणे स्मृतीग्रंथ आणि इतर धार्मिक वाङ्मयात आहेत. म्हणजे या जन्मातले गुणकर्म पाहून पुढच्या जन्मातला वर्ण ठरतो असा क्लेम आहे. किंवा दुसर्‍या शब्दात या जन्मीचा वर्ण पाहून मागच्या जन्मी चांगले/वाईट कर्म केले असल्याचा 'निष्कर्ष' काढायचा असतो. आणखी दुसर्‍या शब्दात सांगायचे तर ज्यांच्याकडे संपत्ती/समृद्धीआहे ते त्यांच्या मागच्या जन्मातील कर्मामुळे ती संपत्ती असण्याचे अधिकारी आहेत. (आणि याच्या उलट) असे विषमतेचे जस्टिफिकेशन आहे.

३. शिक्षण देतो/ज्ञानदान करतो तो ब्राह्मण आणि सेवा करतो तो शूद्र ही व्याख्यासुद्धा भोंगळ आहे. चांभार आपल्या मुलांना चांभारकाम शिकवतो तेव्हा तोही अध्यापन करत असतो. ब्राह्मण पौरोहित्य करतो तेव्हा यजमानाची सेवा करतो. परंतु त्या चांभाराला ब्राह्मणाचा दर्जा आणि पुरोहिताला शूद्राचा दर्जा दिला जाई का?

हा प्रतिसाद केवळ "कोणे एके काळी वर्ण गुणानुसार ठरत" आणि "थिअरी बरोबर आहे पण इम्प्लिमेंटेशन चुकले" अश्या प्रकारचे प्रतिसाद वर दिसले म्हणून दिला आहे.

बाकी चालू द्या.

जातीपातींचा फार बारीक विचार करता आपण
सगळीकडे जात दिसते तुमाला

पण लिहिणे मुद्देसूद नाही

शूद्र आणि क्षुद हे लिहिण्याची गरज होती का

हे ब्राह्मण स्वतःला काय समजतात काय माहित ?

सेवा उद्योगामध्ये काम मिळालेले असेल तर मी स्वतःला वैश्य म्हणवून घेण्यात काय हशील आहे?

किती चूकीचे लिहिताहात

आपण ग्रुहित धरलेली चातुर्वण्य व्यवस्थेची कल्पना तत्वतः बरोबर आहे.पण त्यामागे वैदिक धर्म व्यवस्थेला अभिप्रेत असणारा व्यवहार धर्म मात्र वेगळा आहे.प्रत्येक वर्णाला घालुन दिलेला व्यवहार,हा आपण आज ग्रुहित धरतो तसा (आधुनिक स्वरुपाचा) नाही.तो धर्माला मान्यच नाहि.एखादा क्षत्रीय राजा स्वतःच्या प्रजेला जुलुम अत्याचारानी वागवीत असला,तरी त्याच्या तसल्या प्रकारच्या सर्व व्यवहाराला समाज नियमनाचं अधिष्ठान धर्माच्या सारणीतुन घालुन देणं,हे खर ब्राम्हण वर्णाचं काम आहे.मनुस्म्रुतीतील दास्य,गुलामगिरीला चढवलेला धर्माचा मखमली मुलामा आपण नीट न्याहाळला तर आपल्याला हे कळु शकत.वैश्य म्हणजे व्यापारी ईतकच ग्रुहित नसुन विशेषतः सगळे जमिनदार,भांडवलदार यात अंतर्भुत आहेत.त्यांनी त्यांच्या मनानुसार केलेला सगळा व्यवहारही,मग तो कसाही असो आपण त्याविरुध्द बोलता कामा नये.कारण तो पवित्र धर्मानी मान्य केलेला समाजधर्म आहे(कारण तो राजाच्या फयद्याचा आहे)अता या तिघांचं हे ईतकं भलमोठ्ठं भलं होण्यासाठी,ज्यांनी विनाअट/विनातक्रार राबायच आहे,ते सर्व यांच्या अंगाखाली (सर्वांगानी) भरडले/चिरडले जाणारे सर्वसामान्य 'जन',म्हणजेच जनता,ही शुद्र आहे.वर्णाश्रम धर्माचं मुलभुत स्वरुप हे असं आहे.आता आजच्या काळातही आपण हे सर्व सहन करतो,वेळ पडली आणि जमलं तर त्याविरुध्द बंडही करतो.पण बिनबोभाट मान्य करत नाही,कारण आपल्या पाठिशी लोकशाहि आहे.पण प्राचिन भारतात हे सर्व सहज मान्य व्हावं,म्हणुन तर धर्माचा आधार घेतला गेला...आणि म्हणुनच गीतेसारख्या अनेक ग्रंथातुन गुणकर्म विभागशः सारखं फसवं तत्वज्ञान सांगितलं जाऊ लागलं..."गेल्या जन्मी चे तुझे गुण हे अमक्या प्रकारचे होते,म्हणुन या जन्मी तुझ कर्म तमक्या प्रकारचं आहे,आणि ते तु बिनबोभाट केलं पाहिजेस" असं गीतेचं आपल्याला सांगणं आहे. या जन्मीचे गुण पहा,कर्म पहा आणि त्यानंतर व्यक्तिला योग्यतेप्रमाणे वर्ण द्या,ईतकी नीट आणि सरळसोट व्यवस्था असती ,तर जाती जन्मानी ठरण्या ईतक्या शिल्लकच कशाला राहिल्या असत्या?
जो विद्वान आहे तो ब्राम्हण,शुर आहे तो क्षत्रीय,व्यापारकुशल आहे तो वैश्य,उत्तम सेवा पुरवणारा आहे तो शुद्र...असं फक्तं सभेमधे वादविवादामधे म्हणायचं असतं.प्रत्यक्षात आपल्या वर्णात कुणाला घेण्याच्या,आणि अयोग्य असल्यास योग्य वर्णात नेऊन सोडण्याच्या चळवळी प्राचीन भारतापासुन आजपर्यंत असतित्वात असत्या तर समतेचा मुद्दा किती सोपा झाला असता हो...किंबहुना तो उपस्थित व्हायचा प्रश्नच कशाला शिल्लक राहिला असता?...." हमारा साबुन कपडे का पीलापन हटाकर,उसे सफेद बना देता हे" असं फक्त प्रॉडक्ट विकताना बोलायचं असतं.आपण पिवळा कपडा घेऊन कंपनीकडे गेलो तर-ऊसे हररोज धोकर छाव मे सुखाना पडता है, असं सांगायला कंपन्या थोडच सोडतात...
म्हणुनच आपण कोण आहोत्?या प्रश्नाचं खरं उत्तर-हे सर्व सहन करणारे असु तर शुद्र,आपणही त्यातच सामिल होणार असु तर वैश्य,यांच्याशी लढणार असु तर क्षत्रीय,आणि जिंकल्यावर सर्वांच्या कल्याणाचा विचार प्रत्यक्षात आणणार असु तर ब्राम्हण असा घ्यायला हरकत नाही...थोडक्यात... हे चारही गुण कमी अधिक प्रमाणात प्रत्येक मानवात आहेत.म्हणुन आपण माणुस आहोत हेच खरं...........
पराग दिवेकर=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०=०

सद्ध्या महाराष्ट्रात तरी व्यक्तीची ओळख त्याच्या पोटजात/जात/धर्मावरूनच होते हे सत्य आहे. ही काही आदर्शवत परिस्थिती नाही. ती बदलू शकते,बदलेल,बदलावी लागेल.व्यवस्थाबदल होताना थोडासा गोंधळ,कन्फ्यूजन होणे स्वाभाविक असते. तरीही, 'मी कोण' असा प्रश्न पडण्याइतपत गहन-गूढ असे काहीही नाही. आपण नाहकच स्वतःला जुन्या वर्णाश्रमांच्या चौकटीत ठाकून ठोकून बसवण्याचा प्रयत्न करीत आहोत. लेखातलेच उदाहरण घेतले तर व्यापार-उदीमावर उपजीविका करणार्‍या शूद्राला वैश्य का म्हणू नये किंवा तो शूद्र कसा हा प्रश्नच उद्भवू नये. शूद्र-व्यापारी अशी नवी संज्ञासुद्धा त्यासाठी टाकसाळीतून पाडू नये. तो एक यशस्वी/अयशस्वी व्यावसायिक गणला जावा. क्षत्रिय,शूद्र इ. जुन्या संज्ञांनीच संबोधण्याचा अट्टाहास कशासाठी? सद्ध्याची स्थिती बदलायची असेल(तशी ती एरवीही बदलणारच आहे म्हणा,ते कुणाच्या इच्छेवर वा राजी असण्यावर अवलंबून राहिलेले नाहीय) तर नवीन संज्ञा-संकल्पना स्वीकारायला हव्या.
पांढर्‍या शाईत : लेख वाचून असे वाटले की खरे तर लेखकाला पडलेले हे सर्व प्रश्न हे छद्म प्रश्न आहेत.त्याला सर्व उत्तरे माहीत आहेत. किंबहुना प्रश्न पडलेलेच नाहीत. प्रतिसादांद्वारे लेखातला अंतःप्रवाह बळकट करण्याचाच हा प्रयत्न आहे. लेखकाच्या हेतूविषयी शंका घेतल्याबद्दल क्षमस्व.

वाचतो आहे . वेळ आल्यावर (पडल्यास ) लिहीन

अवांतर : काही प्रतिसाद गमतीशीर आहेत, काही शिरियस ..पण हल्ली नान्या नसल्याने, अनुषंगाने, चर्चा आणि त्याचे परिणाम गंभीर होणार नाहीत याची मात्र नक्की दखल घेतली आहे ..असो ..