नक्षलवाद्यांच्या मागण्या आणि सरकारी मान्यता

>> त्याचा तेथील आदीवासींना नक्की काय फायदा मिळाला?

१, २, ३, ४, ९ आणि १० हे फायदे झाले/होण्याची शक्यता आहे. (विनील कृषणा सुखरूप सुटणे हाही आदिवासींचा फायदाच झाला.)

मागणी क्रमांक १ मध्ये थोडीशी दुरूस्ती करणे भाग आहे :

१. नक्षलवाद्यांची (तसेच माओवाद्यांची) जी मागणी आहे ती वर धाग्यात म्हटल्याप्रमाणे 'इतर मागासवर्गीय' - Other Backward Classes (म्हणजे आपल्याकडील बलुतेदार....कुंभार, गवंडी, सुतार, लोहार, न्हावी, धोबी, आदी) यांच्याविषयीची नसून "मागास जमाती" Scheduled Tribes (आदिवासी, भटका समाज, विमुक्त जातीजमाती) संदर्भातील आहे. ओरिसा आणि आन्ध्रच्या डोंगराळ भागात प्रामुख्याने आढळणारा आदिवासींचा 'कोंडा....वा कोंढा' हा एक मोठा गट असून यांच्यातही त्यांच्या त्यांच्या रिवाजाप्रमाणे (वा धंदा-व्यवसायामुळे) पडणारे उपगट आहेत....जसे, कोंडा ढोरस, कापूस, देसवा, डोन्ग्रीया, कुट्टीया, तिकिरिया...आदी. यातीलच एक गट म्हणजे कोंडारेडडी. पूर्वी यातील पुरूष लोक जंगलात खोलवर जाऊन घोरपडी मारून वस्तीवर आणित आणि स्त्रिया त्यांच्या चरबीचे तेल मर्दनाने काढत असत. हेच तेल मग गटातील तिघेचौघे 'औषध' म्हणून शहरात घेऊन यायचे....जे तेथील 'वैदू' लोक याना अत्यल्प मोबदला देऊन (बहुधा धान्याच्या रूपानेच) ती चरबी - वा तेल - साठा करीत आणि पुढे आयुर्वेदिक औषध उत्पादकाना भरपूर नफ्याने विकत असत.....[अर्थात हा एक धंद्याचा भाग असल्याने या काय चांगले काय वाईट, यावर काथ्याकूट करण्यात अर्थ नसतो...जगात हे हरेक प्रकारच्या धंद्यात चालतेच].

पुढे बेसुमार जंगलतोडीमुळे या जमातीला (कोंढारेड्डी) ज्या प्रमाणात घोरपडी आणि तत्सम प्राण्याचा दुष्काळ जाणवू लागला तसे त्यानी "जगण्याच्या प्रश्न" म्हणून पारंपारिक धंदा सोडून त्याच जंगलतोड ठेकेदारांच्याकडेच चाकरी पत्करली आणि मग 'गाड्याबरोबर नळ्याची यात्रा" या न्यायाने ठेकेदार जिथे (किंवा ज्या भागात नेईल तिथे) जाईल तिथे आपला डेरा बांधायचा हे यांच्या नशिबी आले. पुढे केन्द्र सरकारच्या ट्रायबल मिनिस्ट्रीतर्फे भारतातील आदिवासी समाजाचा मागोवा घेण्यात आला (सवलती देण्यासाठी हा विदा एकत्रित करणे गरजेचे होते...आजही केला जातो) त्यात जी काही सूत्रे होती त्यात 'त्या' भागातील एखादया गटाची वस्ती ही प्रमुख गरज होती. गणनेच्यावेळी वर उल्लेख केलेल्या पोटजमातींच्या प्रतिनिधीनी आपली बाजू योग्य त्या भूमिकेसह मांडल्याने त्यांच्या नोंदी गॅझेटमध्ये आल्या पण जितक्या प्रमाणात प्रतिनिधी असणे गरजेचे होते तितके 'कोंडारेड्डीं' करू शकले नाही, कारण सुसंवादाचा अभाव तसेच पोटासाठी नशिबी आलेली भटकंती. त्यामुळे हा गट अगदी पहिल्या गणनेपासून (१९६२) दूर फेकला गेला [महाराष्ट्रात 'कुडमूडे जोशी' आणि "नंदीवाले" या जमातीच्या नशिबी हे भोग आले होते, पण कॉम्रेड डांगे आणि बी.टी.रणदिवे यांच्यासारख्या दिग्गज नेत्यांनी सरकारदरबारी त्यांच्यावतीने बाजू मांडून त्याना न्याय मिळवून दिला होता.....असो, हे थोडे विषयांतर]

मात्र कसे कोण जाणे "आंध्र प्रदेशा'त मात्र 'कोंडारेड्डी' ची गणना 'शेड्यूल्ड ट्राईब' मध्ये झाली व केन्द्र तसेच राज्य सरकारच्या सर्व सवलती त्याना मिळू लागल्या आणि त्यामुळेच शेजारीच असणार्‍या ओरिसामध्ये मात्र या जमातीत आपल्यावर अन्याय झाल्याची जी भावना रुजली तिला माओवाद्यांनी खतपाणी घालून फोफावली....त्याचे पर्यावसान या जमातीतील पुढील पिढीतील (जंगलतोडीवर निर्बंध आल्यावर पुनःश्च बेकारी ओढवल्याने) युवक 'चळवळी'कडे ओढला गेला.

असंतोषाचे हे एक कारण म्हणून ओरिसा सरकारने 'कोंडारेड्डी' चा आदिवासी जमातीमध्ये समावेश करावा याची मागणी तर केली, तथापि यावर केन्द्र सरकारची मोहोर उमटणे गरजेचे असते अन्यथा देशातील कोणत्याही शासकीय नोकरीत त्या व्यक्तीला नोकरीसाठी राखीव कोटा मिळत नाही. पण नेमके तेच अजून झालेले नाही....त्यामुळे अनेक मागणीतील ही पहिल्या क्रमांकावर येण्याचे कारणही तेच आहे. (यादीत असलेली "नूका दोरा" ही जमात प्रामुख्याने दक्षिणेकडील राज्यात आढळते, जमिनदारांनी "पोसलेले बेरड"...दूरवर विखुरलेल्या कुळांकडून जबरदस्तीने सारा वसूली करण्याच्या कामी अशा "उग्र दर्शना'च्या अंगरक्षकांची गरज असते....तेच हे 'नूका दोरा'...ही जमात ओरिसामध्येही अस्तित्वात आहे, ही माझ्या माहितीत या निमित्ताने पडलेली भरच होय.)

श्री.विकास विचारतात.... "त्याचा तेथील आदीवासींना नक्की काय फायदा मिळाला?"

~ फायदा माओवाद्यांच्या चळवळीत सशस्त्र दलाने भरती झालेल्याना जो होत असेल तो होवो, पण त्या निमित्ताने जे होत नाहीत (दुसर्‍या शब्दात 'जे विनीलसारख्या अधिकार्‍यांच्याकडे मसिहा या अर्थाने पाहतात'....) त्याना तरी नक्कीच होईल, अशी आशा करू या.

इन्द्रा

श्री विकास यानी विनील यांच्या सुटकेसाठी सरकारने काय अटी मान्य केल्या, याची माहिती मिळवून इथे आपल्यासमोर आणली आहे. फार कमी वेळा अशी माहिती लोकांसमोर येते. त्याबद्दल विकास यना धन्यवाद.

सोबत इन्द्राचा प्रतिसाद एवढा अभ्यास करून दिलेला आहे, की मला थक्कच व्हायला झालं, याने एवढी माहिती केव्हा आणि कशी अभ्यासली! आदिवासींबद्दल इन्द्राने केलेल्या अभ्यासावर आधारित एखादा लेख द्यावा अशी मी त्याला विनंती करते.

विनील हे तर आदिवासींसाठी काम करतात, त्यामुळे त्यांच्या सुटकेसाठी आदिवासी रस्त्यावर आले. आदिवासी आपल्या विरोधात गेले तर आपला जनाधार नाहिसा होईल या भीतीने बहुधा नक्षलवाद्यानी काही मागण्या आदिवासींच्या फायद्याच्या समाविष्ट केल्या असाव्यात. कशाही मार्गाने होईना, आदिवासींचा काही फायदा होत असेल , तर ते वाईटातून चांगलं झालं असं म्हणावं लागेल!

सरकारी अधिकारी व पोलीस भ्रष्ट व अन्याय करणारेच असतात हेच सर्वसाधारण लोकांमध्ये( आदिवासींमध्ये तर अधिकच) मत आहे. त्यामुळे त्यांचे अपहरण झाले तर लोकांना बरे वाटते. या गोष्टीचा नक्षलवादी फायदा उठवतात.
पण विनित कृष्णांविषयी हा अंदाज चुकला. एका चांगल्या अधिकार्‍यासाठी लोक रस्त्यावर उतरले ही खरोखरच विलक्षण व सकारात्मक घटना आहे. सरकारी खात्यात असे चांगले लोक आले तर चित्र खूपच बदलेल.
महाराष्ट्रातील एकाद्या मंत्र्याला वा वरिष्ट अधिकार्‍याला नक्षलवाद्यांनी जरुर पळवून न्यावे. लोक आनंद साजरा करतील.