प्रतिज्ञा....

काहीच नाही.

आपल्या देशाबद्दलचा अभिमान, आपली देशाबद्दलची कर्तव्य , कायम आपल्या स्मरणात असावीत ... म्हणून .

ती प्रतिज्ञा रोज म्हणायला लावायला एक कारण असाव. कधीना कधी तरी आपण त्याचा विचार करू, अर्थ शोधायचा मनापासून प्रयत्न करू. पण तस शाळेच्या दहा वर्षात एकदाही झालं नाही. आज तुम्ही परत आठवण करून दिलीत. शब्द फारसे अवघड नाहीत, त्यामुळे कळायला काहीच अडचण नाही. खरी अडचण आहे ती वळायला!

प्रतिज्ञा आजकाल फक्त मोडण्यासाठी असते असं ऐकून आहे. ते ह्या रोज शाळेत घेतलेल्या प्रतिज्ञेवरून तर म्हंटल नसेल!

ती प्रतिज्ञा दहा वर्षं अक्षरश: रोज म्हटली तरी आता पहिल्या 2 ओळींपुढे आठवत नाही म्हणून खूप काळ हैराण होतो.
यंदा माझं पोर शाळेत गेलं. त्याच्या बुकातून वाचली. शांतावलो.

उपयोग अज्ञात.

(स्मृतिभ्रष्ट) गवि

प्रतिज्ञेतली सर्वांत नावडती ओळ होती " सारे भारतीय मेरे भाई - बहन है "
बाकी प्रतिज्ञा घोकुन किंवा राष्ट्रगीत म्हणुन देशभक्ती जागी होते म्हणने म्हणजे दिवस्वप्न आहे :)

मला इतकीच आठवते,

भारत माझा देश आहे. सारे भारतीय माझे बन्धु-भगिनी आहेत. माझ्या देशावर माझे प्रेम आहे. माझ्या देशातल्या सम्रुद्ध आणि विविधतेने नटलेल्या परंपरांचा मला अभिमान आहे. ... त्यांचा पाईक होण्याची पात्रता माझ्या अंगी यावी म्हणून मी सदैव प्रयत्न करीन...

कोणाला पूर्ण प्रतिज्ञा आठवते का.

आम्ही असं म्हणायचो.....

त्यांचा पाईप होण्याची पात्रता माझ्या अंगी यावी म्हणून मी सदैव प्रयत्न करीन...

पाईकचा अर्थ काय???

प्रतिज्ञा म्हणायला कधीच आवडलेले नव्हते आणि नाही; पण मास्तरांच्या धाकाने आम्ही म्हणत असू.
खरं म्हणजे जी गोष्ट करायला आवडत नसताना करावी लागते, त्या गोष्टीचे जास्त हसू होते. मग ते पाळण्याऐवजी मोडण्याची खुमखुमी येते. (कायद्याचं पण असेच होत असावे का?)

असे एकोळी धागे चालू द्यावेत का?

रोज प्रतिज्ञा म्हणण्यात फार काही फायदा नाही तसेच न म्हणण्यातही नाही. क्वचित एखाद्या विद्यार्थ्याला प्रतिज्ञेचा अर्थ जाणून घेण्याची इच्छा होइल अशी वेडी आशा शाळेला असावी. लहान मुलांचं सोडा, त्यांच्याकडून इतक्या प्रगल्भतेची अपेक्षा नाही. पण आजवर किती शिक्षक आणि पालक विद्यार्थ्यांबरोबर प्रतिज्ञा या विषयावर बोलले असतील? शाळेत प्रतिज्ञा आणि प्रार्थना केवळ उपचारापुरतेच आहेत.

नानाला ट्रिगर कुठून मिळतात याचं मला नेहमी कुतुहल वाटतं :-)

भारताची काही टक्के वगळता भारतीय जनता निरक्षर आहे .त्यांना आपण भारतीय आहोत असे कसे बरे समझते? (त्यांच्यात परंपराचा अभिमान नसतो का ?)

प्रतिज्ञा फक्त भारतातच म्हटली जाते असे नाही. इतर देशांच्या प्रतिज्ञा त्या त्या देशांच्या शाळेत म्हटल्या जातात.
हे नुसते कर्मकांड नाहिये . त्या मागे नक्कीच उद्देश चागला आहे. लोकांनी त्याचे कर्मंकांड करून टाकले असावे.
काहीवेळेस मनात असलेल्या गोष्टींना बोलते केल्यास त्या भावनेला वेगळीच धार येते.

हि प्रतिज्ञा, राष्ट्रगीत, शाळा सुटायच्या वेळी म्हटलेले "सदा सर्वदा"... विद्यार्थ्यांकरता या सर्व औपचारिकताच असतात. शिक्षक, पालक वगैरे लोक जर या सर्व गोष्टींचा मतितार्थ समजवुन सांगणार नसतील, ते संस्कार हळुवारपणे विद्यार्थ्यांवर बिंबवणार नसतील तर त्याचा काय उपयोग??
शालेय शिक्षण म्हणजे केवळ घोकंपट्टी याचा वस्तुपाठ म्हणजे या औपचारिकता होत... आणि हा वस्तुपाठ देखील अगदी पहिल्या दिवसापासुन दिला जातो :(

(विद्यार्थी) अर्धवटराव

मनातील एक सुप्त विचार खुल्या मंचावर आणल्याबद्दल सर्वप्रथम अवलिया यांचे अभिनंदन.

माझ्या मते हि प्रतिज्ञा म्हणजे निव्वळ स्वार्थ आहे. माझा देश, आणि माझे देशवासीय ब्बस. इतकेच ?
बाकी देश ? बाकी देशवासीय ? ते कोण नाही का ? आणि त्यांच्यासाठी आपले काहीच कर्तव्य नाही का ?
बर मनुष्य सोडून इतर प्राणीमात्रांबाबत ?

मी एक प्रतिज्ञा मनापासून घेतो आणि ती पाळण्याचा प्रयत्न करतो.
हि धरती माझी आहे, आणि या धरतीवरील सर्व प्राणीमात्र माझे बंधू आहेत.

खरेतर हि सुद्धा मला स्वार्थ वाटते,
कारण जर उद्या कोणत्या दुसर्या ग्रहावर कोणी सापडले तर ? त्यांचे काय ?

तर असेच का म्हणू नये ?
हे विश्वाची माझे घर आणि या विश्वात राहणारा प्रत्येक जीव हा माझा बांधवच आहे.
(शेवटी अनंत भूतकाळात उत्क्रांतीच्या कोणत्या न कोणत्या टप्प्यावर त्यांचे आणि आपले पूर्वज एक असणारच आहे)

आम्हाला विश्वातील प्रत्येक गोष्टीचा अभिमान आहे. आणि ह्या विश्वातील एक घटक आहोत यात समाधान आहे.

अवांतर : आज मानवाच्या न्यायानुसार जर दुसर्या ग्रहावर कोणी प्राणीमात्र सापडले आणि
ते प्रगत नसतील तर आपण मनुष्य त्यांची चव आवडेल म्हणून त्यांना मारून खाईल,
किंवा
ते प्रगत असतील तर आणि त्यांना आपली चव आवडली तर ते आपल्याला मारून खातील.

रेवतीताई हा धागा जरी एकोळी असला तरी विचारांना चालना देणारा होता. काही धागे उगाच भारंभार लिहीलेले देखील असू शकतात आनि काही एकोळी धागे उत्तमही असू शकतात असे माझे मत आहे.

असे वाचल्यावर प्रथमदर्शनी असे वाटले होते की (परासारखे) चित्रपट परीक्षण आहे की काय.

पण उधडल्यावर तसे नाही हे लक्षात आल्यावर किमानपक्षी विजूभाउंच्या प्रतिज्ञेसारखी एखादी प्रतिज्ञा असावी असे वाटले होते.

(http://www.misalpav.com/node/15753#comment-265229)

पण दोन्हिही न दिसल्यामुळे अंमळ निराशा झाली.

प्रतिज्ञा जर पूर्णपणे पाळली तर 'सारे भारतीय माझे बन्धु-भगिनी आहेत'. हेही बरोबर.
म्हणजेच भारतीय मुलामुलींची आपापसातील लग्ने म्हणजे भावाबहिणींचीच लग्ने नाहीका?
आणि ते टाळण्यासाठी प्रत्येकाने परदेशी नागरिकांशीच लग्न करणे आवश्यक आहे.

तो तर आता सर्वानाच दहशतवादी म्हणतोय.

नान्या कशाला रे एकोळी धागे काढतो ? गुडबुकातला माणुस आहेस का तु ? नालायक कुठला.

खरेतर मिपाकरांसाठी सुद्धा एक प्रतिज्ञा लिहिली गेली पाहिजे आणि ती त्यांना त्यांच्या खवत लावणे बंधनकारक केले पाहिजे.

माझ्या मते प्रतिज्ञा पाहीजे

राष्ट्रध्वज, राष्ट्रगीत, प्रतिज्ञा ..... ही सगळी राष्ट्र जिवंत असण्याची लक्षणे आहेत.

एक उदाहरण देतो
सैन्यात जेव्हा चढाई करायची असते त्या अगोदर चढाई करणा-या कंपनीतले सारे जवान त्यांच्या कंपनी कमांडर बरोबर मंदीर परेड करतो. आता कोणी नास्तीक कंपनी कमांडर असेल तर त्याला हे सगळे निरर्थक वाटण्याची शक्यता आहे पण तरी सुद्धा इतरांसाठी तो मंदीर परेड करतो.
प्रत्येकाची मानसिक प्रगल्भतेची श्रेणी वेगळी असते. त्या नुसार तो आपल्या बाजूचे जग बघतो, अनुमान काढतो व निर्णय घेतो. त्या त्या मानसिक प्रगल्भतेच्या श्रेणीत, माणुस त्याच्या पुढे येणा-या सगळ्या गोष्टींचे आकलन करुन विचार करतो, निष्कर्ष काढतो. समोर येणा-या प्रश्नांना उत्तरं शोधतो. संकटाला तोंड देतो. ज्याची श्रेणी उच्च कोटीतली असते तो महापुरुष, महात्मा होतो. तो धर्म, देव, राष्ट्र इत्यादी संकल्पनांतून अलीप्त असतो. तरी सुद्धा जेव्हा तो लोकसंग्रह करतो तेव्हा ह्या संकल्पनांचा आधार त्याला घ्यायला लागतो. समाजाला सगळ्या प्रकारची लोकं असतात, मानसिक प्रगल्भता पण वेगवेगळी असते त्या मुळे सगळ्यांचा मेळ बसवायचा तर काही रुपकांची मदत घ्यावी लागते.

लोकमान्य टिळकांनी सार्वजनिक गणेशोत्सव इंग्रजांविरुद्ध लोकसंग्रह करण्यासाठीच सुरु केला होता. त्यात त्यांना स्वतःला काही पुण्य मिळणार नव्हते किंवा लाभ होणार नव्हता.

स्वतःला एखादी संकल्पना पटणे व त्या नुसार अनुसरण करणे वेगळे व जेथे एखादा समाज जेव्हा एका संकल्पनेत बांधला जातो (राष्ट्र) तेव्हा त्याला लागणारी द्योतकं असली पाहीजेत व प्रतिज्ञा त्यातलेच एक आहे.

प्रतिज्ञा म्हणा वा राष्ट्रगीत काहींच्या मते ती नुसती पोपट्पंची असेल.
मी शाळेत असताना मात्र २६ जानेवारी आणि १५ ऑगस्टला एक वेगळच वातावरण असायच. तश्या वातावरणात राष्ट्रगीत म्हणताना एक वेगळाच फिल यायचा. नक्की कसा ते शब्दात मांडण कठीण आहे.

पोपट्पंचीच असेल पण, गोड मुलगी आहे आणि म्हणते ही सुरात.

चांगला काथ्याकुट!

ॠषिकेश चिंदरकर - फेसबुक प्रोफाईल: http://www.facebook.com/rishikesh.chindarkar