सावरकर आणि नास्तिकवाद

सावरकर नास्तीक अजीबात नव्हते. तर ते कर्मकांडाच्या विरुद्ध होते. अशी कुठलीही गोष्ट जी बुद्धीप्रामाण्याने पटत नाहि ति स्वीकारायला त्यांचा विरोध होता. सावरकरांची जगदंबेवर नितांत श्रद्धा होती. पण ती जगदंबा त्यांना मातृभूमीच्या रुपाने देखील दिसली. इथल्या दारिद्र्याने गांअजलेल्या माणसात त्यांना नारायण दिसला. शिवछत्रपती हाच त्यांचा महादेव. योगवसिष्ठाचा सावरकरांना व्यासंग होता आणि अष्टांग योग देखील त्यांनी डोळसपणे अभ्यासला होता.

आता वरील मतांना पुराव्यानिशी शाबीत करायच्या भानगडीत मी पडणार नाहि... त्याचा काहि फायदा नाहि.

(आस्तीक) अर्धवटराव

सारांश

(१) जे सृष्टिनियम विज्ञानास प्रत्यक्षनिष्ठ प्रयोगान्ती सर्वथैव अबाधित, शाश्वत, सनातन असे आढळून आले आहेत तेच काय ते खरे सनातन धर्म होते.

(२)पारलौकिक वस्तुस्थितीचे असे प्रयोगसिद्ध ज्ञान आपणास मुळीच झालेले नाही. यास्तव तो विषय अद्याप प्रयोवस्थेत आहेसे समजून त्याविषयी अस्तिरूप वा नास्तिरूप काहीच मत करून घेणे अयुक्त आहे. त्या पारलौकिक प्रकरणी नाना क्लृप्ति सांगणारे कोणचेही धर्मग्रंथ अपौरुषय वा ईश्वरदत्त नसून मनुष्यकृत वा मनुष्यस्फूर्त आहत. त्यांच्या क्लृप्ति प्रमाणहीन असल्याने त्यास सनातन धर्म, शाश्वर सत्य असे म्हणता येत नाही.

(३) मनुष्याचे झाडून सारे ऐहिक व्यवहार, नीति, रीति, निर्बंध हे त्यास या जगात हितप्रद आहेत की नाहीत या प्रत्यक्षनिष्ठा कसोटीनेच ठरविले पाहिजेत, पाळले पाहिजेत, परिवर्तिले पाहिजेत. "परिवर्तिनि संसारे' ते मानवी व्यवहारधर्म सनातन असणेच शक्य नाही, इष्ट नाही. महाभारतामध्ये म्हटले आहे तेच ठीक की, "अत: प्रत्यक्षमार्गेण व्यवहारविधि नयेत्‌।'
http://www.savarkar.org वरून

तरीदेखील ज्या कोणच्या हेतूने वा हेतूवाचून ही विश्वाची प्रचंड जगड्‌व्याळ उलाढाल चालू आहे तीत एक अत्यंत तात्पुरता नि अत्यंत तुच्छ परिणाम म्हणून का होईना, पण मनुष्याला, त्याच्या लांबीरुंदीच्या गजाने मापता यावे असे, त्याच्या संख्येत मोजता यावे असे, इतके सुख नि इतक्या सोयी अपभोगिता येतात हा मात्र आणि एढाच काय तो ह्या विश्वाच्या देवाचा मनुष्यावर झालेला उपकार होय! मनुष्याला ह्या जगात जे सुख मिळू शकते तेवढेही मिळू न देण्यासारखीच जर ह्या विश्वाची रचना ह्या विश्वाच्या देवाने केली असती, तर त्याचा हात कोण धरणार होता! हे सुगंध, हे सुस्वर, हे सुखस्पर्श, हे सौंदर्य, हे सुख, ह्या रुचि, ह्या सोयी आहेत, त्याही अमूप आहेत! ज्या योगायोगाने मनुष्यास ह्या सर्व लाभत आहेत त्या योगायोगाला शतश: धन्यवाद असोत! ज्या विश्वशक्तींनी कळत न कळत असा योगायोग जुळवून आणला त्यांना त्या अंशापुरते मनुष्याचा देव म्हणून संबोधिल्याचे समाधान आपल्यास उपभोगिता येईल, उपकृत भक्तीचे फूल वाहून त्यास पूजिताही येईल!

परंतु त्या पलीकडे ह्या विश्वाच्या देवाशी, वाटच्या भिकारड्याने सम्राटाशी जोडू पहावा तसा कोणचाही बादरायण संबंध जोडण्याची लचाळ हाव मनुष्याने आमूलात्‌ सोडून द्यावी हेच इष्ट! कारण तेच सत्य आहे! आपले चांगले ते देव करील, देव चांगले करील तर मी सत्यनारायण करीन, ही आशा, ही आशा, हा अवलंब, अगदी खुळचट आहे! कारण तो अगदी असत्य आहे. ज्या ज्या संकटातून आपणास सोडविले म्हणून आपण देवाचा सत्यनारायण करतो त्या त्या संकटात प्रथम आपणास ढकलतो कोण? तोच सत्यनारायण, तोच देव! जो प्रथम आपला गळा कापतो आणि नंतर त्यास मलम लावतो त्याची मलम लावण्यासाठी पूजा करावयाची तर प्रथम गळा का कापलास म्हणून त्याची आधी यथेच्छ शोभाही करावयास नको काय? विश्वाच्या देवाच्या ठायी ह्या दोन्हीही भावना अनाठायी नि असमंजस आहेत.

ती विश्वाची आद्यशक्ति ज्या काही ठराविक नियमांनी वर्तते आहे ते तिचे नियम समजतील ते समजून घेऊन त्यातल्या त्यात आपल्या मनुष्यजातीच्या हिताला नि सुखाला पोषक होईल तसा त्यांचा साधेल तितका उपयोग करून घेणे इतकेच मुनष्याच्या हातात आहे. मुनष्यजातीच्या सुखाला अनुकूल ते चांगले, प्रतिकूल ते वाईट. अशी निती-अनीतीची स्पष्ट मानवी व्याख्या केली पाहिजे. देवास आवडते ते चांगले आणि मनुष्यास जे सुखदायी ते देवास आवडते ह्या दोन्ही समजुती खुळचट आहेत; कारण त्या असत्य आहेत. विश्वात आपण आहोत पेक्षा विश्व आपले नाही; फार फार थोड्या अंशी ते आपणास अनुकूल आहे; फार फार मोठ्या अंशी ते आपणास प्रतिकूल आहे-असे जे आहेत ते नीटपणे, धीटपणे समजून घेऊन त्याला बेधडकपणे तोंड देणे हीच खरी माणुसकी आहे! आणि विश्वाच्या देवाची खरी खरी तीच पूजा!!

http://www.savarkar.org वरुन

या २ उतार्‍यांवरुन सावरकरांना कुठल्या 'व्याख्येत' कोंबून बसवायचे ते बसवा!

अरे बापरे !!!!

सावरकरही विचारजंतच होते म्हणायचे. ;)

पण आम्हाला हे विचारजंत सावरकरच आवडतात बॉ.

मिपाकरांना सावरकरांच्या नास्तिकवादा विषयी काय वाटते? आम्ही सावरकरांचे चाहतो आहोत पण त्या बाबतीत आम्ही पूर्ण असहमत आहोत असे साधारण मत आहे का? की सावरकरांना भक्तीरस/अध्यात्म/देव ह्या गोष्टी समजल्या नाहीत असे मत आहे?
सावरकरांना काय वाटत होते आणि काय पटत नव्हते यावर स्वतःची मते बनवण्याचे काही कारण दिसत नाही. आपल्याला स्वतःला काय योग्य वाटते हे अधिक महत्वाचे मानले पाहिजे. बाकी श्री. लीमाउजेट यांनी श्री. सावरकर यांचा 'विश्वाचा ईश्वर' हा अख्खा उताराच दिला असल्यामुळे सगळ्या गोष्टींवर झगझगीत प्रकाश पडलाच आहे.

सावरकर नास्तीक अजीबात नव्हते. तर ते कर्मकांडाच्या विरुद्ध होते. अशी कुठलीही गोष्ट जी बुद्धीप्रामाण्याने पटत नाहि ति स्वीकारायला त्यांचा विरोध होता. सावरकरांची जगदंबेवर नितांत श्रद्धा होती. पण ती जगदंबा त्यांना मातृभूमीच्या रुपाने देखील दिसली.
जसजसे दिवस पुढे सरकतात तसतसा माणसाच्या मतांमध्ये फरक पडत जातो. बालपणीचा अष्टभुजेचा उपासक पुढे अज्ञेयवादी झाला असे 'सावरकर दर्शन' या पुस्तकात वाचल्याचे आठवते. सावरकरांची धर्माविषयक मते ऐकून काही कर्मठ ब्राम्हणांनी 'जर का आज पेशवाई असती तर सावरकरांसारख्या पाखंडी सुधारकांना हत्तीच्या पायाखाली तुडवले असते' असे विधान केले होते असे वाचले आहे. हा धागा किमान अर्धशतक फटकावणार हे नक्की. अजून विकास, इंद्रराज पवार हे स्टार खेळाडू मैदानात यायचे आहेत.

आलमगीराच्या सैनिकांना पाण्यात शिवाजीचा घोडा दिसायचा तसे मिसळपाव वर सगळ्यांना जिथेतिथे सावरकर दिसतात.

- व्यक्तीपूजा अथवा देवपूजा न करणारा पाखंडी

"'सावरकरांना मानतो' असे म्हणणे म्हणजे काय मग">>
मानणे याचा अर्थ आदर असणे, त्यांच्याकडून शिकणे असा होतो.
('शिकणे' म्हणजे कॉपी करणे नाही, कॉपी करुन गाणार्‍या गायकानासुद्धा आपण 'शिकला' असे म्हणत नाही, तिथे विचारांचे काय?).
निस्पृह विचार व समाजाबद्दल कणव ठेउनसुद्धा परखड आणी काटेकोर नियम मांडणे, हे त्यांच्याकडून शिकावे, निरपेक्ष देशभक्ती शिकावी....

उदा: मी माझ्या आईला व आजीला पण 'पर्फेक्शनिस्ट' म्हणून मानते, पण त्यांची मते स्थलकालातित मानून हट्टानी पाळत नाही,( त्यांच्यासारखे कामाचे डोंगर उपसत नाही),शिवाय त्यांना 'मानण्याचा' इतरानाही आग्रह करत नाही. माझ्या स्वतःच्या स्वभावाप्रमाणे मला 'झेपेल' ते त्यांच्यासारखेच प्रेमानी व मनापासून करते.

कालपरवाच सावरकरांचे समग्र साहित्य एका कोण्या वेबसाईटवर प्रकाशीत झालेले आहे.
savarakara........com असली काहीतरी वेबसाईट आहे. .com आहे एवढे नक्की. कुणीतरी शोधा अन सांगा.

"....सावरकरांना भक्तीरस/अध्यात्म/देव ह्या गोष्टी समजल्या नाहीत असे मत आहे?...."

~ वीर सावरकरांना वरील बाबी किंवा धर्म वा राजकारण यातील गोष्टी समजल्या नाहीत असे विधान सातत्याने त्यांच्या विचाराशी असहमती असणारेही करू इच्छिणार नाहीत. मग तात्या ज्याना पूज्यनीय आहेत त्यांची तर काय कथा? मी स्वतःला दुसर्‍या गटातील जरी समजत असलो तरी त्यांनी सांगितलल्या विशेषतः ईश्वरावर विश्वास की अविश्वास [Theist/Atheist] ही बाब जशीच्या तशी माझ्या पचनी पडणार नाही, कारण मी 'देवा'चे अस्तित्व मानतो...पण याचा अर्थ असाही नव्हे की त्या निमित्ताने होणारी कर्मकांडे मला मंजूर आहेत.

सावरकर 'देव' मानत नव्हते म्हणजे 'देवाला रिटायर करा' असे कुठे म्हटल्याचे आढळत नाही. त्यांचाही धर्माच्या नावाने होत असलेल्या कर्मकांडाला तसेच अनाकलनीय अशा रूढींना, प्रथानाच विरोध होता. 'देवाने हे सारे विश्व त्याचा मध्यबिंदू कल्पून, केवळ मनुष्याच्या सुखसोयीसाठी त्याची निर्मिती केला, ही भावना अगदी भाबडी, खुळी व खोटी आहे. किडा, मुंगी, माशी तसाच या अनादी अनंत कालाच्या असंख्य उलाढालीतील हा मनुष्यही एक अत्यंत तात्पुरता आणि अत्यंत तुच्छ परिणाम होय...देवाने सर्व निर्माण केले म्हणून देवाशी कोणताही बादरायणसंबंध जोडण्याची लचाळ हाव, मनुष्याने आमूलाग्र सोडून द्यावी, हेच इष्ट ! कारण तेच सत्य आहे. आपले चांगले ते देव करील, देव चांगले करील तर मी सत्यनारायण करीन, ही आशा, हा अवलंब अगदी खुळचट आहे....." असे 'देव' या संकल्पनेबाबत त्यांचे मत होते.

सावरकरांना ईश्वर कल्पना "इन टोटो" मान्य नाही असे म्हणता येत नाही...कारण त्यांचा आपल्या वैदिक ग्रंथावर विश्वास होता. वेद-गीता-उपनिषदे आदी ग्रंथ पूज्य आहेत, आदरणीय आहेत हे त्यांनी म्हटले आहेच. पण पुढे ते असेही म्हणतात की, "ते परमप्रमाण नसावेतच. या विज्ञानयुगात समाजसंस्थेची जी संघटना करावयाची ती, प्रत्यक्ष ऐहिक नि विज्ञाननिष्ठ तत्त्वावरच केली पाहिजे. पाच हजार वर्षांपूर्वीच्या पोथ्यात सांगितलेली प्रत्येक गोष्ट आता आम्ही जर अद्ययावत विज्ञानाच्या कसोटीवर पारखून न घेतली, तर आपले हिंदू राष्ट्र व हिंदू धर्मही पाच हजार वर्षांइतकाच मागासलेला राहून या विज्ञानाच्या टकराटकरीत आपण टिकाव धरू शकणार नाही."

हे विचारच त्यांची "ईश्वर कल्पना" स्पष्ट करते की, देव मानावा पण तो काळाच्या कसोटीवर... रूढी, परंपरा आहेत म्हणून नव्हे.

श्रीकृष्णाचे अस्तित्व ते मानीत असत, पण ते गीतेतील शिकवणीमुळे. "मरणोन्मुख शय्येवर" या अंदमानात लिहिलेल्या कवितेत सावरकरांनी गीतेच्या सहाव्या अध्यायातील श्लोक आढळतो जो कृष्णाचा उपदेश अधोरेखीत करतो :

स्मशान भूमीचा परतटप्रदेश प्रवास करवि हे असे, असे
ओळखीचे पत्र आम्हाजवळ, त्या स्वये भगवान श्रीकृष्णाचे -
"'श्रीमताम् गृहे, शुचिनांच वा गेहे योगिनामपि
कश्चित कल्याणकृच्च तात दुर्गतिम् नही गच्छ्ति, नहि गच्छति सागती...."

~ अशा धर्तीच्या लेखनातून मते मांडणारे वीर सावरकर हे शब्दकोशातील 'नास्तिक (Atheist)' या अर्थाला सर्वार्थाने पात्र होते असे म्हणवत नाही.

शेवटी 'आस्तिक-नास्तिक' पणाच्या तर रंगरंगोट्या काय आहेत? दहावी-बारावीच्या परीक्षेवेळी गावातील गणपती मंदिराला अनवाणी १०१ फेर्‍या मारणार्‍याला आस्तिक म्हणायचे आणि पेपरला जाता जाता सायकलवरून त्याच गणपतीला एक फ्लाईंग नमस्कार करणारादेखील आस्तिक होऊ शकतो ना? फरक आहे तो त्या पणाचे अवडंबर माजविणार्‍यांचा.

"वीर सावरकर" यांच्याविषयीची भक्ती ही व्यक्तीपूजा नसून विचारपूजा आहे, हीच माझी भावना आहे.

इन्द्रा

सावरकरांची नास्तिकतेबद्दलची मते (जितकी वाचली आहेत ती) पटतात. आता मी तसे वागत नाही हा माझ्यातील तृटी झाली

तर अशावेळेस बहुसंख्य मिपाकरांना सावरकरांच्या नास्तिकवादा विषयी काय वाटते? आम्ही सावरकरांचे चाहतो आहोत पण त्या बाबतीत आम्ही पूर्ण असहमत आहोत असे साधारण मत आहे का? की सावरकरांना भक्तीरस/अध्यात्म/देव ह्या गोष्टी समजल्या नाहीत असे मत आहे?

ह्या सगळ्यानी काय फरक पडतो ? सावरकरांवर श्रद्धा असणे म्हणजे त्यांच्या पावलावर पाऊल टाकायलाच पाहिजे असे आहे का ? उद्या गणपतीवर श्रद्धा असणार्‍या सगळ्यांनी उंदरावरुन हिंडायचे काय? टिळकांवर श्रद्धा असणार्‍यांनी सुपारी खाणे सुरु करायचे काय? का महाराजांवर श्रद्धा असणार्‍या सगळ्यांनी कमरेला तलवारी लटकावुन हिंडायचे ?

हिंदू धर्मात देखील बाबासाहेब आंबेडकरांचा एक चाहता वर्ग आहे, उद्या त्यांनी "आम्ही बाबासाहेबांच्या विचारांचा आदर करतो" असे म्हणल्यावर मग त्यांना "तुम्ही धर्म का बदलत नाही ? का मग बाबासाहेबांविषयी आदर आहे पण त्यांच्या विचारां विषयी नाही?" असे विचारण्यासारखे आहे.

बाकी आपला स्वतःचा एकुणच अभ्यास कमी असल्याने धागा वाचल्या वाचल्या जे मनात आले ते लिहुन मोकळा झालो.

एवढे स्पष्ट सांगूनही लोक अजून देवाला मानत राहतात म्हणजे आश्चर्याची कमाल आहे. काय करावे या लोकांचे? बरं आहे ते आत्मा वगैरे भानगडी नाहीत. नाहीतर सावरकरांच्या आत्म्याला किती त्रास झाला असता - आपल्यावर प्रेम करणारे लोक देवावर विश्वास ठेवतात हे बघून...कसं होणार या समाजाचं!

(अथक तर्कटी)

सावरकर आस्तिक होते का नास्तिक हे समजून चर्चाप्रस्तावक (आणि/किंवा इतर प्रतिसादक) पुढे नक्की काय होणार, करणार?

ता.क. इतर कोणीही आस्तिक आहे का नास्तिक यावरून माझे या बाबतीतले विचार बदललेले नाहीत.

मिपावरील अनेक श्रद्धाळू, भाविक रथी महारथींचे ह्याविषयी मत ऐकून घेण्याचे कुतुहल आहे.

जाड ठसा माझा. मत ऐकून घ्यावयाचे आहे अशी माझी समजूत होती. पण हे नेहमीचेच आहे. मला कळतच नाही काहीही. :~

सावरकर नास्तिकच होते. विश्च निर्माण करणारा जो त्याला ते देव मानीत आणि त्याच्या अगाध कर्तृत्वाचे कौतुक करीत. पण हा देव माणसांच्या इच्छा आकांक्षा, सुख-दु:ख यांच्याशी संबंध नसलेला देव आहे असं ते म्हणत. तेव्हा माणसाने आपल्या हितासाठी या देवाला भजून उपयोग नाही. “मनुष्याचा देव व विश्चाचा देव” या लेखात त्यांनी आपली देवाविषयीची कल्पना स्पष्ट केली आहे. “ ऐश्वर्ये भारी या अशा, महाराज आपुली कथा ना कुठे निघे स्वारी” या कवितेत(गाण्यात) या देवाचे वर्णन आहे. “दोन क्षितिजांची चाकं असलेल्या रथातून हा देव जातो. तेव्हा नक्षत्र कणांचा धुरळा उडतो. कित्येक शुभ्रपथांच्या (आकाशगंगा) मशाली जळत आहेत. कित्येक धुम्रकेतुंचे बाण सरसरत सुटत आहेत इ. ” सावरकरांची देवाविषयीची कल्पना अशी भव्य होती. सावरकर कर्मकांडांचे कडवे विरोधक होते. पण सावरकर हे एक असे विचारवंत आहेत की ज्यांना दुर्दैवाने ( सावरकर दैव मानीत नाहीत) मिळालेले बहुसंख्य भक्त, अनुया्यी, शिष्य इ. ना विज्ञाननिष्ठ सावरकर कधीच स्विकारता आले नाहीत. त्यांनी सावरकरांचा पराभवच केला. सावरकर कर्मकांडाचे कडवे विरोधक व टिकाकार होते.पण त्यांच्या पहिल्या स्मृती दिनाच्या दिवशी “हिंदुहृदय” नावाचं एक मासिक सुरू करण्यात आलं. त्याच्या पहिल्या पानावर सावरकरांचा फुल पेज फोटो होता आणि शेवटच्या पानावर फुल पेज जाहिरात होती ज्यात म्हटलं होतं “ भारतारिष्ट निवारणार्थ पंधरा कोटी ॐ नम: शिवाय. सकाळी उठून स्नान करून सोवळे नेसून सुवाच्य अक्षरात ॐ नमशिवाय हा मंत्र जितक्या वेळा शक्य होईल तितक्या वेळा लिहून पाठविणे. असे १५ कोटी ॐ नम: शिवाय जमविण्याचा आमचा इरादा आहे जेणेकरून भारतावरील सर्व अरिष्टांचे निवारण होईल !”
आता याला काय म्हणणार ? त्यामुळे सावरकरशिष्यांची आता भितीच वाटते.

शिन्दे,कदम सोड्ले वाट्ते .??