सध्याचे वाचन: पुरंदरचा तह ~~ पराभव की विजय??

माननीय मिपासदस्य श्री नितीन थत्ते यांचा शिवाजी महाराजांवर गाढा अभ्यास आहे. महाराजांच्या राजकीय तसेच वैयक्तिक आयुष्यातील अनेक घटनांची त्यांना अगदी नीट माहिती आहे. ते याविषयावर नक्कीच विवेचन करतील जे वाचनीय असेल.

छत्रपती शिवाजी महाराज की जय !!

(अवांतर - लिंक अजुन वाचली नाही. फुरसतीत वाचेल)

मीही हा लेख मागेच वाचला होता, शेवटी आज आपल्याला फक्त लिखीत पुराव्यांवरच अवलंबुन रहावे लागते त्यामुळे लेखकाचा प्रयत्न, ज्याचा मुख्य भर तार्कीक मांडणी करण्यावर आहे, हा पुराव्याने सिद्ध करता येत नाही. परंतु एखाद्या घटनेकडे एका वेगळ्या द्रुष्टीकोणातुन बघायचे समाधान नक्किच मिळते.

पुरंदरचा तह हा पराभव नसुन तह होता, आणि तह करताना कोणताही जीत राजा स्वःताचे अस्तित्व टिकवण्यासाठी तो करतो तर विजेता शत्रुचा पुर्ण बिमोड करणे शक्य नसल्याने करतो (किंवा पुर्वी करायचे, संयुक्त राष्ट्रसंघ वगैरे प्रकार तेंव्हा नव्हते). तहाचे पारडे यातील कोणत्या कारणात किती वजन आहे त्याबाजुला झुकायचे. पुरंदरच्या तहाचा अभ्यास केल्यास असे आढळते की ६०%-७०% राज्य महाराजांनी मोघलांना दीले, पण जर नीट पाहीले तर हेही लक्षात येते की या बदल्यात त्यांनी फौजेची व मुलुखाची नासाडी टाळली. पण जयसिंघाने हा तह का केला? याचे उत्तर पुरंदरच्या लढाईत मिळते. पुरंदर निसंशय मोठा किल्ला पण त्यामानाने बर्‍यापैकी सपाट मुलखात आहे. सैन्य हलवणे सोपे पडेल अशा भागात, ज्याला स्वराज्याचा गाभा म्हणता येइल असा हा भाग नव्हता. तो भाग होता, कोंढाण्याच्या पश्चीमेपासुन ते खाली पन्हाळ्याच्या थोडे खालपर्यंत. पण तरीही पुरंदरावर दिलेरखानाला कडवी लढाई लढावी लागली. मुरारबाजीने केलेला कडवा प्रतिकार मराठ्यांचा पीळ कीती आहे हे दाखवुन गेला. दिलेर हा ऐरागैरा सेनापती नव्हता. शेवटच्या सुलतानढव्यात दिलेरखानाने ५००० खासे खासे पठाण उतरवले पण मुरारबाजी पडूनही अखेर्पर्यंत गड मोघलांना मिळाला नव्हता. सैन्यहाणी टाळाण्यासाठी महाराजांनीच तो मोघलांना सुपुर्द केला. पुरंदरच्याच वकुबाचे १२-१५ किल्ले मराठ्यांकडे होते. म्हणजे मराठी किल्ले (राज्य नाही) पुर्ण नेस्तनाबुत करायला साधारण ५-७ वर्ष लागली असती. गम्म्त अशी होती कि इतकी मोठी लढाई लढायची तयारी दोघांचीही नव्हती.
थोडक्यात पुरंदरचा तह हा दोघाही पक्षांनी काढलेला तोडगा होता. राजांनी तो तह खुशीने केला असे अजीबात वाटत नाही. तसे असते तर शाहीस्तेखान किंवा अफजल्खानाशी लढनेही त्यांनी टाळले असते. पण त्या वेळी त्यांनी योग्य जोखीम घेतली व यशस्वी झाले तसेच ह्या तहातही अयोग्य जोखीम टाळुन यशस्वी झाले.

आपण सा॑गीतलेले पुस्तक मी वाचलेले नाही , तरी मला असे वाटते की
हा जय अथवा पराजय नसून राजा॑च्या मुत्सद्देगिरीची परमसीमा होती.
इतिहासकारा॑नी यथोचित लक्ष न दिलेली ही घटना आहे असे वाटते.
खालील बाबी॑कडे लक्ष द्यावे असे वाटते.
१-जयसि॑गानी असा कोणताही भीमपराक्रम केला नव्हता की लगेच राजा॑नी तह करावा.
२-यापूर्वी व न॑तर अनेक मुगल सरदारा॑नी अनेक किल्ले घेतले होते तरी अशा स्वरुपाचा तह राजा॑नी केला नव्हता.
३-राजपूत सैनिक जास्त असल्याकारणाने दोन्ही बाजू॑कडून हि॑दु॑चीच हानी होणार
४-शत्रू अनेक होते पण जयसी॑गाकडून आदीलशहाला चाप लावता आला तर?
५-आपण उत्तरेत गेल्यावर परिस्थिती बिघडू नये म्हनून स्वराज्याची चोख व्यवस्था केली.
६-नेताजी पालकर यास जयसि॑गाबरोबर देवून आदिलशाहवर पाठ्वीले.याला पुरावा म्हणजे जयसि॑ग विरुध आदिलशहामध्ये जयसि॑गाचे पारडे जड झाल्यावर नेतजी आदिलशहाला मिळाला.
व दोन्ही बाजू तुल्यबळ केल्या.जेणेकरुन जयसि॑गाला स्वराज्याकडे पहाण्यास फुरसद मिळू नये.
७-उत्तरेकडे आपले लोक आधीच पाठवीले होते.
८-छ्त्रसाल्,गोवि॑दसि॑ग,अयोध्येतील बैराग्या॑ची लढाइ या॑चा काही स॑ब॑ध?
थोड्क्यात काय तर दोन बलाढ्य शक्ती हि॑दुस्तानात होत्या व त्या दोन्ही एकमेका॑ना स॑पविण्याच्या मागे होत्या.
तू दक्षिणेत येत नाही तर मी उत्तरेत येतो असा द्रुश्टिकोन राजा॑चा असावा.
राजे असेपर्यत और॑गजेब दक्षिणेत आला नाही.
हा फार मोठा राजकीय व युद्धशास्त्रीय डाव होता यात श॑का नाही.

वेळ मिळाला नाही म्हणून उशिरा का होइना पण उत्तर देण्याचा प्रयत्न करतो.
जयसि॑ग व दिलेरखान या॑नी पराभूत केले नसताना राजे आग्र्यास जाण्याचे का ठरवितात ?
उलट जयसि॑गास राष्ट्रधर्मासाठी प्रव्रुत्त करण्याचा प्रयत्न करतात.
जयसि॑गाच्या सर्व अटी मान्य करतात्.अगदी क्षुल्लक प॑चहजारी सुद्धा स्वीकारतात. हा महावीर काही जबरदस्त मनसुबा
असल्याशिवाय हे स्विकारणार नाही.
और॑गजेबानी आयत्यावेळी दरबारात नि:शस्त्र येण्यास सा॑गितले व आपणापसून दूर उभे केले.
और॑गजेब पाताळय॑त्री असल्याने त्याने हे केले.पर॑तू बरोबरीच्या नात्याने त्यानी भेट घेतली असती तर ?
और॑गजेबानी अनेक क्रुर क्रुत्ये केलेली असताना व ती जगजाहीर असतानाही म्हणजे माहीत असूनही राजे आग्र्याला गेले.
और॑गजेबावर विश्वास , सदा सावध असे राजे कधीतरी ठेवणे शक्य आहे का ?
या आग्रा प्रकरणाबाबत लेखी पुरावा उपलब्ध नसल्याने केवळ तर्कावर अवल॑बून रहावे लागते.
और॑गजेबाची काळी कारकीर्द पहाता राजा॑ची भेट घेण्यामागे त्याचा काय उद्देश असेल याबद्दल तर्क करता येतो.
तसेच राजा॑ची अफजलखान्,शाइस्तेखान्,प्रकरणातून और॑गजेबाची भेट घेण्यामागे काय उद्देश असेल याचा तर्क करता येतो.
महसुली मुलूख ताब्यात घेतल्यामुळे वा रयत नागविली जाउ नये म्हणून राजा॑नी तह केला हे तितकेसे पटत नाही.
राजा॑च्या पश्चात स्वतः और॑गजेब दक्षिणेत आला त्यावेळी त्याने मुलूख बडविला होता तरीही स्वराज्य झुकले नव्हते तर
राजे स्वतः असताना ते झुकेल हे अस॑भवनीय.
राजा॑नी जयसि॑गाला लिहीलेल्या पत्रावरुन काहीच बोध घ्यायचा नाही का ?
आम्ही फक्त जयसि॑ग व शाइस्तेखान या॑ची तुलना करत बसणार का?
आग्रा भेटीमागील रहस्यमय हेतू शोधण्याचा प्रयत्न जारीने केला पाहीजे.
हा परमप्रतापी नरसि॑ह कोणत्याही क्षुल्लक हेतूसाठी और॑गजेबाच्या भेटीला जाणार नाही.तसेच पुर॑दरच्या तहाला कोणतेही
सबळ कारण नाही.म्हणूनच तर्काने असे म्हणावे लागते की-----
राजा॑चा स॑पूर्ण हि॑दुस्तान्चे भविष्य बदलण्याचा प्रयत्न असावा.

"राजा॑चा स॑पूर्ण हि॑दुस्तान्चे भविष्य बदलण्याचा प्रयत्न असावा."
हे भविष्य कसं बदलनार होतं?

और॑गजेबाला स॑पवून.