महात्म्याची अखेर

अतिशय योग्य पुरावा ... नितीन ह्यांनी मागे दिलेल्या माहितीवरून सुद्धा हेच दिसून येत होते की गांधीजींच्या संपुर्ण धोरणात धार्मिक तेढ वाढू नये असाच प्रयत्न होता, दुर्दैवाने त्याचा उपयोग झाला नाही ....

ऋषिकेश , तुमचे गीतापठण वाया जाणार नाही अशी आशा करतो :)

-
अफाट जगातील एक अडाणि.

उपोषण संपवतानाचे टायमिंग "जरा" चुकलेले वाटते. आता ते जाणून बुजून चुकवले का अजून काही ते नंतर बघू. पण उपोषण सुरु करण्याचे टायमिंग कसे होते? ५५ कोटी रोखून धरू असे भारत सरकारने म्हणताच लगेच उपोषण सुरु केले का? तसे असेल तर तेही विचारात घेतले पाहिजे.

अर्थात मुस्लिमांनी आपल्याकरता वेगळा देश बनवला, तिथल्या बहुसंख्य हिंदूंच्या कत्तली केल्या, जागा बळकावल्या, स्त्रियांवर बलात्कार केले आणि असंख्य लोकांना देशोधडीला लावले. आता असल्या धर्मांध लोकांना वठणीवर आणायला वाकड्यात शिरणे आवश्यक होते हे गांधीविरोधी लोकांचे मत अगदीच हास्यास्पद म्हणता येणार नाही.
उलट विस्थापित हिंदूंच्या हालाबद्दल काही चकार न शब्द काढता केवळ मुस्लिमांच्या हिताच्या गोष्टी करणे याने हिंदुत्ववाद्यांना राग आला तर ते चूक आहे का? काट्याने काटा काढायचा हे अत्यंत व्यवहारी तत्त्व आहे. आपल्या साधनशुचितेच्या कल्पना अनेक हिंदूंचा घात करत आहेत हे लक्षात न घेता लादायच्या आणि हे सगळ्यांनी गोड मानून घ्यायचे हे पटण्यासारखे नाही.

ऋषिकेशचे आभार ही माहीती दिल्याबद्दल.

>> पाकीस्तानला ५५ कोटी द्यावेत हे गांधीजींचे मत जरूर होते.
पाकीस्तानला ते पैसे देणे योग्यच होते. पण त्यावेळी पाकीस्तानने हल्ला (काश्मीरी टोळीवाल्यांच्या स्वरुपात) केलेला असताना देणे अयोग्य होते.

गांधीजीचे उपोषण त्यासाठी नसावे.

The matter regarding release of Rs. 55 crores to Pakistan towards the second installment of arrears to be paid to it under the terms of division of assets and liabilities requires to be understood in the context of the events that took piece in the aftermath of partition. Of the 75 crore to be paid the first installment of Rs. 20crore was already released. Invasion of Kashmir by self-styled liberators with the covert support of the Pakistani Army took place before the second installment was paid. Government of India decided to withhold it Lord Mountbatten was of the opinion that it amounted to a violation of the mutually agreed conditions and he brought it to the notice of Gandhiji. To Gandhiji's ethical sense the policy of tit for tat was repugnant and he readily agreed with the Viceroy's point of view. However, linking his stand in this matter with his fast he undertook, as you will find in the following lines, is an intentional mix-up and distortion of facts of contemporary history. The fast was undertaken with a view to restoring communal amity in Delhi.

http://www.mkgandhi-sarvodaya.org/fact.htm

अशीच उपयुक्त माहीती: जवाहरलाल नेहरुंची भाषणे: पान ७१
http://books.google.co.in/books?id=qlbb11cLGVwC&pg=PA71&lpg=PA71&dq=spee...

त्याच पानावर खाली एक निवेदन सापडु शकेल.

थोडक्यात: गांधीजीचे उपोषण जरी ५५ कोटी द्यावेत ह्या साठी नसले तरी त्यांची इच्छा ते ५५ कोटी पाकीस्तानला ताबडतोब द्यावेत अशी होती. सरकारचे म्हणणे होते की ते पैसे पाकीस्तान काश्मीरमधील युध्दासाठी वापरेल. पण गांधीचे उपोषण संपवण्यासाठी चांगले वातावरण तयार करण्यासाठी सरकारने ते पैसे दिले.

आता प्रत्येकाने आपापले ठरवायचे गांधीजीचा ५५ कोटी देण्यात सहभाग किती?

अजुन एक नोंदः सयुंक्त राष्ट्रातर्फे युध्दबंदी २० जानेवारी १९४८ ला झाली. गांधीजीचे उपोषण १८ जानेवारीला संपले.

जरासे अवांतर -
नरहर कुरुंदकर यांचे असे म्हणणे होते की हिंदुत्ववाद्यांनी गांधीजींचा खून केल्यामुळे या देशामध्ये भडकत चाललेल्या मुस्लिमविरोधी भावना अचानक शांत झाल्या. जर महात्माजींचा खून झाला नसता तर महात्माजी लोकांच्या मनातून उतरले असते. ते मुस्लिमधार्जिणे होत चालले आहेत असा समज पसरायला ऑलरेडीच सुरुवात झाली होती. त्यांचे लोकमानसातील स्थान एवढे मोठे होते आणि त्यांच्या हौतात्म्याचा कडकडाट एवढा प्रचंड होता की त्यांच्या खूनामुळे सारा देश हतबुद्ध झाला आणि जागोजाग सुरू असलेल्या दंगली क्षणार्धात बंद पडल्या. ते पुढे म्हणतात की गांधीजींची हत्या झाली याचे कारण हे होते की मुस्लिमांची कत्तल होऊ नये यासाठी गांधीजी वारंवार उपोषण करतील आणि त्यामुळे फाळणीच्या वेळी हिंदूंच्या ज्या कत्तली झाल्या त्यांचा सूड घेता येणार नाही या एकाच कारणासाठी गांधीजींचा खून झाला. त्यांच्या मते हिंदुत्ववाद्यांचा हा तर्कच चुकीचा होता कारण एकटे गांधीजी दंगली शमविण्यासाठी कुठेकुठे जाणार होते? गांधीजींची हत्या करुन त्यांनी स्वतःच्याच उद्दिष्टाची हानी करुन घेतली. हे म्हणणे कुठवर खरे आहे हे ठरवण्यासाठी अनेक पुस्तकांची छाननी करावी लागेल. पण कुरुंदकर लिहितात ते निदान तर्काच्या कसोटीस उतरणारे आहेच आहे हे निश्चित.

ऋषिकेश जी....उत्तर देत आहे.
-------------------------------------------------------
"चन्द्रकिरणांनो, तुम्हा वाजते का कधी थंडी स्वतःची ? मध्यरात्री?"

पाकीस्तानला ५५ कोटी द्यावेत हे गांधीजींचे मत जरूर होते. व ते त्यांनी उपोषणा आधी तसेच उपोषणादरम्यानही सांगितले आहे. मात्र हे उपोषण त्यासाठी नव्हते. उपोषणा दरम्यानही ते अनेकविध महत्त्वाच्या मुद्द्यांवर आपले मत मांडत मात्र याचा अर्थ ते उपोषण त्या मतांसाठी होते असा अर्थ होत नाहि.

"गांधी हत्या आणि मी " मध्ये गोपाळ गोडसे म्हणतात :-

पुढे, म्हणजे गांधीहीचा उपवास चालु असताना, भारतशासनाने एक पत्रक काढले. "गांधीजींनी देशाला जे निवेदन केले आहे त्याला अनुसरून, (हिंदुस्तान आणि पाकिस्तान या) दोन राष्ट्रातील संदेहाचे आणि संघर्षाचे एक कारण दूर करण्याचे हिंदुस्तान शासनाने ठरवले आहे. राष्ट्रीय सन्मान आणि राष्ट्रीय हित यांशी असे करणे सुसंगत आहे आणि ते शासनाच्या कक्षेत आहे,

"या उस्फुर्त भावनेच्या बुडाशी शासनाची अशी तळमळ आहे की, यातील सदभावना ओळखली जावी आणि परस्परप्रेमसंबंधाचे वातावरण निर्माण व्हावे . या स्नेहबंधासाठी गांधीजी आज यज्ञवेदीवर देह झिजवत आहेत, या सदभावनेने त्यांचा उपवास थांबावा आणि त्यांना हिंदुस्थानच्या त्यांच्या सेवेत आणखी भर घालण्याची संधी मिळावी.
'उरलेल्या पैशांच्या भागाचे कार्यवाहन त्वरित करण्याचे हिंदुस्थान शासनाने ठरविले आहे...'

'हा निर्णय म्हणजे, या देशाच्या दैदिप्यमान परंपरेला अनुसरून शांती आणि सदिच्छा टिकविण्याकरीता गांधीजींच्या अहिंसक आणि उदात्त प्रयत्नाला हिंदुस्थान शासनाची मनःपूर्वक देणगी आहे. (Indian Information dated : 2-2-1948)

पंतप्रधानांनी काढलेल्या पत्रकातही, ' हिंदुस्थान शासनाचा हा निर्णय लक्षपूर्वक विचारा नंतर आणि गांधीजींशी केलेल्या विचारविनिमयानंतर घेतला गेला आहे' असे म्हटले आहे. (Indian Information dated : 2-2-1948)

------------
माझे (परा) मत :-

यावरुन हे स्पष्ट होते की ह्या पाकिस्तान धार्जिण्या सोकॉल्ड महात्म्याचे उपोषण ५५ कोटींसाठी सुद्धा होतेच होते.

©º°¨¨°º© परा ©º°¨¨°º©
आमचे राज्य

हे मान्य करा.
त्यामुळे ते ही सर्व करत होते ते बरोबर होते किंवा त्यानी आयुष्यात कोणतीच चुक केली नाही असा गैरसमज सगळीकडे आहे.
तसेच त्याचे विरोधक एकजात मुर्ख होते,त्याची वैचारिक पातळी खुप उथळ होती हे मानणे देखिल योग्य नाही.

वेताळ

ज्या गान्धीनी आयुष्यभर अहिन्सेचा पुरस्कार केला.... त्यान्च्याच अनुयायानी त्यान्च्या वधा नन्तर सरसकट ब्राम्हणान्ची घरे जाळली व हत्येचा प्रयत्न केला. हा त्यान्च्या शिकवणुकीचा (अहिन्सेच्या) सर्वात मोठा पराभव नाहि काय?

"आम्ही ५५ कोटींना गांधीजींचे प्राण विकत घेतले" अश्या अर्थाचे वाक्य पाकिस्तानला पैसे दिल्यावर नेहरूंनी म्हणल्याचे कुठेतरी वाचल्याचे स्मरते... पण संदर्भ देता येत नाहिये....
कुणाला माहिती आहे का?

आंबोळी

यापूर्वीच्या धाग्यात सांगितल्याप्रमाणे माझे अद्यापही हेच मत आहे की, व्यक्ती असो वा देशातील सामाजिक, राजकीय उलाढालीचे चित्रण असो, ते संतुलीतरित्या लोकांच्यासमोर मांडणे इतिहासाच्या दृष्टीने फार महत्वाचे असते. ज्ञानेश्वरांनी रेड्याच्या मुखातून वेद वदविले, भिंत चालविली, तुकाराम सदेह स्वर्गाला गेले, शिवाजी महाराजांना भवानीने प्रकट होऊन "तलवार" दिली या गोष्टी आपण स्वीकारतो तो काही "इतिहास" म्हणून नव्हे तर त्या त्या व्यक्तीविषयी एक भक्ती भाव, आदर म्हणून. इतिहासाला असे "चमत्कार" सर्वस्वी अमान्य आहेत. गांधी असो, नेहरू, पटेल व सावरकर असोत, यांची चरित्रे वाचणे म्हणजे 'अमुक' याने ते लिहिले म्हणून त्यातील बाबी मला मान्य, आणि 'तमुक' याने लिहिले म्हणून तो मला अमान्य, असे म्हणणे म्हणजे आपण सत्यशोधन न करता केवळ आपल्या मनाला ज्या गोष्टी भावल्या त्याच तेवढ्या मी घेणार, मानणार, असे होते... बाकीच्या बाबींविषयी मला काही घेणेदेणे नाही. इतिहासातील प्रत्येक घटनेचे विश्लेषण आणि त्याचे अनुकूल-प्रतिकूल परिणामांचे मूल्यमापन करणे हीच अभ्यासकाची निकड असते. "महात्मा" हे खर्‍या अर्थाने महात्मा होतेच पण तेही तुम्हा आम्हा सारखे हाडामासाचा देह असलेले, भावनाप्रधान व्यक्ती होतेच ना? १५० वर्षाच्या गुलामगिरीनंतर १५ ऑगस्ट १९४७ ला सारा देश "स्वातंत्र्य"च्या रंगात रंगला असताना, गांधी त्याबद्दल बोलताना म्हणाले, "या उत्सवात भाग घेणे मला शक्य नाहे. हा दुखद प्रसंग आहे." ~ आता इथे आपल्यातील कुणी गांधींच्या या भावनेला दोष देईल का हा प्रश्न आहे.....बहुतेक आपण सर्वच त्यांच्या त्या विचाराशी सहमत होऊ.

स्वातंत्र्य आले खरे पण रक्ताचे पाट घेऊनच. दिल्लीवर तर प्रेतकळा आली होती. गांधी म्हणतात, "स्वातंत्र्यात निर्वासितांचा प्रश्न निर्माण होणे ही आपल्या राष्ट्राला लाज आणणारी गोष्ट आहे...." २७ सप्टेंबर १९४७ च्या संध्याकाळच्या प्रार्थनेत ते म्हणतात, "हिंदुस्थानात आम्ही एकाही मुसलमानाला राहू देणार नाही, याशिवाय दिल्लीत मला दुसरी भाषाच अलीकडे ऐकू येत नाही.".....

२ ऑक्टोबर.... स्वतंत्र हिंदुस्तानातील "महात्मा गांधी" यांचा पहिला वाढदिवस....आणि ते आता ७८ वर्षाचे. या दिवशीही त्यांनी उपास केला, सूत कातले, आणि सायंकाळी शुभेच्छा द्यायला जमलेल्यांना प्रार्थनेतच सांगितले की, "माझी प्रार्थना आहे की, सध्याचा जातीय संघर्ष संपणार नसेल, तर परमेश्वराने मला आता न्यावे हे बरे. हिंदुस्थान पेटलेला आहे अशा स्थितीत मला आणखी एखादा वाढदिवस पाहण्याची इच्छा नाही. (थोडेसे अवांतर : काय विलक्षण योगायोग....खरेच, स्वतंत्र भारतातील त्यांचा पहिला वाढदिवस हा त्यांचा शेवटचाच वाढदिवस ठरला...!)

विषयांतराचा धोका पत्करून सांगत आहे की, मी जाणीवपूर्वक गांधीजींच्या सुप्रसिद्ध "सांय प्रार्थनेचे" संदर्भ देत आहे कारण हा मौल्यवान ऐवज ~ अगदी गांधीजींच्या आवाजात ~ तसेच लिखित स्वरूपात "गांधी मेमोरिअल सेंटर, साबरमती आश्रम, अहमदाबाद, गुजरात" इथे पाहण्यास मिळतो. इच्छुकांनी जरूर एकदा भेट द्यावी असे हे ठिकाण आहे. असो.

इकडे दिल्ली दंगलीने पेटली असता तिकडे जिनांच्या मिलिटरी व घुसखोरांनी काश्मीरमध्ये थैमान मांडले होते आणि सरदार हे "पोलादी पुरुष" म्हणून ओळखले जात होते त्यामुळे त्यांच्यासारख्या व्यक्तीला पाकिस्तानचे हे लाड खपवून घेणे परवडणारे नव्हतेच. त्यांनी दिनांक १२ जानेवारी १९४८ रोजी बोलाविलेल्या पत्रकार परिषदेत (याचा वृत्तांत त्या वेळेच्या सर्वच इंग्लिश आणि हिंदी वृत्तपत्रात प्रसिद्ध झालेला आहे...) हिंदुस्तानची या बाबतीतील भूमिका अतिशय स्पष्ट शब्दात मांडली आहे. ती थोडक्यात अशी, : "पाकिस्तानची काश्मीरमधील घुसखोरी ही दोन देशांच्या फाळणीमधील कराराचा सरळ सरळ भंग करणारी बाब आहे, त्यामुळे त्यांच्याशी करावयाच्या आर्थिक व्यवहारचे कार्यावहन विलंबिले यात आम्ही न्यायोचित व्यवहार केला आहे. पैसे देण्यासाठी नियत अवधीचे बंधन त्या संधीत आम्हावर नाही. सध्या पाकिस्तानने आपल्या सैन्यानिशी आमच्याशी सशस्त्र संघर्ष चालविला आहे त्याची व्याप्ती पाहता त्या आर्थिक बाबीचा पायाच उध्वस्त होण्याची शक्यता आहे. अशा स्थितीत उरलेले पैसे द्यावेत असा वाद आमच्याशी पाकिस्तानला कोणत्याही न्यायाने घालता येणार नाही...." ~~ (याचा पूर्ण स्वरूपातील इंग्रजी तर्जुमा जेएनयू दिल्ली येथील गव्हर्न्मेंट गॅझेटमध्ये उपलब्ध आहे.). पटेल यांना तर आपण "जहाल" नेते म्हणून ओळखते, पण नेहरू मंत्रीमंडळातील मवाळ समजले जाणारे अर्थमंत्री श्री. षण्मुख चेट्टी, तसेच गांधीचे कट्टर अनुयायी कन्हैय्यालाल मुन्शी यांचेदेखील या आर्थिक व्यवहाराबद्दल मत काही वेगळे नव्हते.

इकडे दिल्लीतील दोन्ही गटातील दंगलीचा मर्क्युरी वाढत असताना दोन्ही समाजातील तेढ नाहीशी व्हावी म्हणून गांधी जमेल ते प्रयत्न करीतच होते.... आता तशात १२ जानेवारीचा पत्रकार परिषदेतील पटेलांचा ५५ कोटी बाबतचा ठाम निर्धार गांधीजींच्या कानावर गेला. साहजिकच त्यांना वेदना झाल्या आणि आपण पाकिस्तानची अशी कोंडी करताना अहिंसा या तत्वापासून घसरत आहोत अशी त्यांची धारणा झाली.

आणि आता दिनांक १३ जानेवारी १९४८ च्या सांयप्रार्थनेतील गांधीजींची ही घोषणा... (जी हिंदी मध्ये मी मुद्दाम देत आहे, कारण याची टेप साबरमती आश्रमात उपलब्ध आहे....तसेच महात्मा गांधी यांचे समग्र जीवन चरित्र ज्यांनी प्रकाशित केले आहे त्या अहमदाबादच्या "नवजीवन प्रकाशन मंदिर" यांनी प्रकाशित केलेल्या पुस्तकातदेखील आहे....)

"...मगर ऐसा मौका भी आता ही जब अहिंसा का पुजारी समाज के किसी अन्याय के सामने विरोध प्रकट करणे के लिय उपवास करनेपर मजबूर हो जाता है ! वह ऐसा तभी कर पाता है जब अहिंसा के पुजारी की हैसियात से उसके सामने दुसरा कोई रास्ता खुला नही रह जाता ! ऐसा मौका मेरे लिये आ गया है...!" प्रकट केलेल्या विचाराप्रमाणे गांधीजींनी उपोषणाला आरंभ केला. १२ ला ५५ कोटी अडविले जातात आणि त्या पाठोपाठ गांधीजी उपोषण सुरु करतात....दोनच दिवसात (१५ जानेवारीला) नेहरू पाकिस्तानला ५५ कोटी दिल्याची घोषणा करतात... आणि मग उरलेल्या मुद्द्यासाठी विविध संघटनांच्या नेत्यांच्या सह्या गोळा करण्याची मोहीम... व नंतर गांधींचा उपोषण सोडण्याचा निर्णय.....

या सर्व गोष्टी आता या संस्थळावरील जवळपास सर्वांनाच चांगल्याच माहित झाल्या आहेत.... त्यामुळे दूर करूया ती सर्व पुस्तके (मग ती गांधींच्या बाजूने लिहिलेली असो वा सावरकर यांच्या बाजूने..... य. दि. फडके, जगन फडणीस, शेषराव मोरे, धनंजय कीर आदी ठळक नावे तर आपल्या राज्यातील झाली.... मी आणि तुमच्यापैकी कित्येकांनी दुर्गा दास, शंकर घोष, महादेव देसाई, प्यारेलाल नायर, ही भारतीय लेखक मंडळी तसेच अनेक युरोपियन लेखक यांची पुस्तके वाचलेली आहेत...हजारो पुस्तकांचा सागर आहे "गांधी" या विषयावर... मग कुठली प्रमाण मानणार आहोत आपण?) आणि आपल्यातील "मॅच्युअर" आहेत...कुणीही शाळेला जाणारे विद्यार्थी नाही, की ज्याला पुस्तकातील ओळ अन ओळ समजावून सांगणे गरजेचे आहे. फक्त आपली सारासार विचार करण्याची बुद्धी लक्षात घेऊन फक्त इतकेच पहा (ज्याला गणिती भाषेत "डीडक्शन" काढणे असे म्हणतात....) की १२ जानेवारीला सरदार पटेल ५५ कोटी पाकिस्तानला देणार नाही म्हणतात आणि १३ जानेवारीला गांधी उपोषणाला बसतात आणि दोनच दिवसांनी नेहरू ते ५५ कोटी पाकिस्तानला तत्काळ देऊन टाकतात..... काहीतरी संगती आहे कि नाही या घटना क्रमात?....आता १८ ला गांधीनी उपोषण सोडले हा मुद्दा इथे किती महत्वाचा आहे? १६ व १७ ला दिल्लीतील दंगली थंडावल्या होत्या का? की, गांधीनी १८ ला उपोषण समाप्त केल्यानंतर दिल्लीतील "राम आणि रहीम" लागलीच कुठे चांदनी चौकात नूरजहानचा चित्रपट बघायला जोडीने गेले? केवळ त्या हमीपत्रावर ५५ कोटीचा उल्लेख नाही म्हणून उपोषणाचा आणि देणे रकमेचा काही संबंध नव्हता ही समजूत स्वत:शीच फसवणूक केल्यासारखे आहे. "हमीपत्र" म्हणजे "दंगली होणार नाहीत, मुसलमानांच्या मालमत्तेचा हिंदू ताबा घेणार नाही......गुण्यागोविंदाने राहू..." अशा बिनकण्याचा बाबींनी भरलेला मजकूर ज्याला दिल्लीतील गटाराच्या कडेला बसलेल्या पोराने देखील किंमत दिली नसेल... कारण देणे रक्कम त्या अगोदरच देऊन आम्ही पाकिस्तानपुढे झुकतोय हे तर नेहरूंनी दाखवूनच दिले होते....

......तीच परंपरा आजही चालू आहेच ना?

-------------------------------------------------------
"चन्द्रकिरणानो, तुम्हा वाजते का कधी थंडी स्वतःची ? मध्यरात्री?"

तुमच्या म्हणण्यात बरचसं तथ्य आहे इन्द्रराजसाहेब.

तुमच्या आतापर्यंतच्या प्रतिसादातून देण्यात आलेल्या संदर्भांवरून तसेच इतर ठिकाणी वाचण्यात आलेल्या माहितीवरून, महात्मा गांधींच्या या १२ जानेवारी ते १८ जानेवारी दरम्यानच्या उपोषणामागे प्रथमदर्शनी प्रमुख दोन कारणे दिसून येतात.
१)पाकिस्तानला दिल्या जाणार्‍या एकूण ७५ कोटीं पैकी उर्वरीत ५५ कोटी हि रक्कम भारत सरकारने थांबवून न ठेवता ती लवकरात लवकर द्यावी.
२) दिल्लीत मुस्लीम-हिंदू/शिख याच्यांत होत असलेल्या दंगली थांबवणे.

अर्थातच त्या ७-८ दिवसांमधे घडलेल्या घटनांचा क्रम लावता, त्या ७-८ दिवसांमधे वर्तमानपत्रांमधे आलेल्या भारत सरकारच्या वक्तव्यांचा (१२ जानेवारीचं पटेलांचं वक्तव्य, १५ जानेवारीचं नेहरूंचं वक्तव्य) लक्षात घेता हे दिसून येतं की, भारत सरकारचा जो १२ जानेवारीला निर्णय होता उर्वरीत ५५ कोटी पाकिस्तानला न देण्याचा(काश्मिरातून त्यांच्या सैन्याने पुर्ण माघार घेइ पर्यंत) तो निर्णय भारत सरकारने १५ जानेवारीला बदलला. का???.....या ३-४ दिवसात असं काय विशेष घडलं की भारत सरकारला आपला निर्णय बदलावा लागला?? जर महात्मा गांधींचं उपोषण या निर्णयबदला मागे कारणीभूत नव्हतं तर दुसरं काय कारण असू शकतं ??? कोणाला हे दुसरं कारण माहीत असल्यास कृपया काही संदर्भ द्यावेत ही विनंती.

महात्मा गांधींच्या उपोषणामागे असलेल्या दुसर्‍या कारणाबाबतीत तरी कोणताच मतभेद आढळून येत नाहीय.

त्या धाग्यावरील इंद्रराज पवार यांच्या प्रतिसादात खालील प्रमाणे माहिती आहे.

५५ कोटी..... खरे खोटे !!!
प्रेषक इन्द्र्राज पवार ( मंगळ, 06/01/2010 - 10:47) .
"....आता खरे खोटे कसे सिद्ध करणार?...."

ज्यावेळी एखादा चरित्रकार त्याच्या मनी असलेल्या व्यक्तीबद्दल लिहिण्यास घेतो त्यावेळी "त्याला" जे वाटत असते त्याचेच प्रतिबिंब त्याच्या लिखाणात उमटते. आपण "खरे खोटे कसे सिद्ध करणार?" असे म्हटले आहे. त्यासाठी आपणास (शक्य असल्यास....)"टाईम्स ऑफ इंडिया" मुंबईच्या लायब्ररीत जावे लागेल व खालील तारखेचे अंक पाहावे लागतील.... (ही सोय तिथे उपलब्ध आहे...). या तारखेच्या या बातम्या अंकाच्या मुखपृष्ठावर ८ कॉलमरितीने प्रकाशीत झाल्या आहेत. ::

१. गुरुवार दि. १ जानेवारी १९४८

NO PAYMENT TO PAKISTAN
Supply of Military Stores Stopped
India against implementation of financial settlement. Demand to give up Kashmir Adventure.

२. मंगळवार दि. १३ जानेवारी १९४८
MAHATAMA GANDHI STARTING FAST FROM TODAY

इंद्रराज यांनीच पूर्वी दिलेल्या माहितीतून पैसे न देण्याचा निर्णय १२ जानेवारीला घेतलेला नसून १ जानेवारीला घेतला होता हे दिसते.

त्यामुळे १२ जाने ला पटेलांनी घोषणा केली ....१३ जानेवारीला उपोषण..... हे लॉजिक टिकत नाही.

असो. लखनौ करार करणारे टिळक मुत्सद्दी आणि मुस्लिम लीगशी कोणताही करार न करणारे गांधी-नेहरू मुस्लीम लांगूलचलन करणारे अशी झापड एकदा डोळ्यावर लावली की मग पुढे नीट काही दिसेनासे होते हे खरे.

नितिन थत्ते

गांधींच्या मुस्लीमधार्जीणेपणामुळे आणि जिनाच्या सत्तेच्या लालचेमुळे देशाचे तुकडे झाले...आता जीनापेक्षा गांधींचे महत्व केव्हाही जास्तच होते, आहे...त्यामुळेच गांधीनी राष्ट्र्विभाजानाला विरोध केला असता तरी चालले असते...दुर्दैवाने असे झाले नाही...त्याची फळे आपण अजूनही भोगतो आहोत...काश्मीरचा नरक केला आहे पाकिस्तानने....काश्मीर प्रश्न जवळच्या भविष्यात सुटेल असे वाटत नाही कारण अजूनही चर्चेचे गुऱ्हाळ चालू आहे...पाकिस्तानबरोबर चर्चा हा उपाय नाही...कारण एकीकडे ते चर्चा करतात आणि त्याचवेळी दुसरीकडे काश्मिरात थैमान घालतात...

***********************************************************
http://shilpasview.blogspot.com/

"...त्यामुळे १२ जाने ला पटेलांनी घोषणा केली ....१३ जानेवारीला उपोषण..... हे लॉजिक टिकत नाही.....

श्री . नितीन जी ... तुमच्यासारख्या अभ्यासकाने अशा प्रकारच्या शंकांचा काथ्याकुट करावा याबद्दल सखेद आश्चर्य वाटते. अहो .... ४० कोटी पेक्षा जास्त लोकसंख्या असलेला हा देश होता त्यावेळी , सार्‍या जगाचे लक्ष लागले होते त्या काळात हिंदुस्थानातील या घटनाकडे. युनोचे अधिवेशनही या भारत-पाक ताणावर बोलाविण्यात आले होते. एक तारखेला नकार दिला म्हणजे त्यासाठी पाकिस्तानने लगेच माऊंटबॅटनकडे धाव घेतली आणि "मला माझ्या वाटणीचा पिझ्झा दिल नाही.." म्हणून भोकांड पसरले असे नाही. असे राजनैतिक पातळीवर होत नसते. तो आठवडा वेगवेगळ्या घटनांनी गजबजलेला असणारच... गृह खात्याच्या त्या घोषणेनंतर "डिप्लोमॅटिक" पातळीवर काहीतरी बोलणी, मधला मार्ग काढणे ही बोलणी चालू असतीलच ना. एक लक्षात घ्या, गांधीजी सरकारच्या दैनंदिन व्यवहारात लक्ष घालत नसत. मात्र सरकारची ती घोषणा त्यांच्या कानावर जाताच त्यांनी नेहरूंच्याकडे याबद्दल विचारणा केली असणार यात संदेह नाही. आता नेहरूंनी पटेल यांना गांधींचे मत सांगितल्यावर त्यांची मनस्थिती काय झाली असेल हे सांगायला नको. त्यांनी तर नेहरूंचे ऐकले नसणारच, कारण भारताचे गृहमंत्री म्हणून त्यांच्यासमोर दिल्लीशिवाय अनेक प्रश्न आ वासून पुढे होतेच. त्याही स्थितीत घाटीतील संघर्ष चिघळल्यावर आणि तशातच पाकिस्तानचे प्रतिनिधी लॉर्ड माऊंटबॅटन यांना करारासंदर्भात भेटायला आल्यावर त्या संदर्भात त्यांनी १२ जानेवारीला "ती" पत्रकार परिषद घेतली व देण्याघेण्याबाबातच आपला ठाम निर्धार व्यक्त केला.... मग मात्र आता इथे गांधीनी आपले उपोषणाचे अखेरचे अस्त्र बाहेर काढले.....!!

तुम्हाला त्यांच्या उपोषणाच्या तारखेने गोंधळात टाकले आहे... कारणाने नाही....हे मान्य करूया.... मग त्यांना "दिल्लीतील दंगली संपाव्यात" यासाठी १३ जानेवारी हीच तारीख का सापडावी, असें मी विचारले तर? हे मी या साठी म्हणत आहे की, १ सप्टेंबर १९४७ ला कलकत्यातील दंगल शमावी म्हणून गांधीजीनी तेथे उपोषण सुरु केले. ४ सप्टेम्बरला दोन्ही धर्माच्या नेत्याकडून "शांततेचे" आश्वासन घेऊन त्यांनी ते उपोषण सोडले. कलकत्त्याहून ८ सप्टेंबर १९४७ ला गांधी पंजाबला जायला निघाले. पण ते दिल्लीपर्यंत पोचतात तोच दिल्ली पेटली....आणि दिल्लीतील तो आगडोंब शमावा यासाठी गांधीजींनी पंजाबचा दौरा रद्द केला व दिल्लीतच पुनश्च दोन्ही जातीच्या शांततेसाठी प्रयत्न करायचे निश्चित केले. इथे पहा...८ सप्टेंबरला गांधी "पेटलेली दिल्ली शांत व्हावी" म्हणून काम सुरु करतात आणि ती थंड होत नाही म्हणून नेमके १३ जानेवारीला "उपोषण" करणार असे सांगतात.... याचा अर्थ सप्टेंबर, ऑक्टोबर, नोव्हेंबर, डिसेंबर या चार महिन्यात दिल्लीत काय २०-२० च्या मॅचेस चालू होत्या काय? या चार महीन्यांच्या दीर्घ काळात त्यांना नाही वाटले की आपण आता दंगली, जाळपोळी, हत्या थांबाव्यात म्हणून "उपोषण" सुरू केले पाहिजे?

बाकी इतिहास...? त्याची परत परत उजळणी नको.

घोषणा...सर्व शासकीय पातळीवर होत असलेल्या घोषणा या कासवाच्या गतीनेच चाललेल्या हालचाली असतात.... ज्या आज जाहीर केल्या म्हणजे उद्या लगेच अंमलात आली असे होत नसते. अहो, सरकारने साधा महागाई भत्ता २ टक्के वाढविण्याची घोषणा केली, तर तो कर्मचार्‍याच्या पगारात "अ‍ॅड" व्हायला तीन महिने लागतात...आणि ती वरील बाब तर दोन देशातील धुमसत असलेला प्रश्न !!

जाता जाता.... ~~ "सावरकर धाग्यात" तुम्हीच असा शेरा मारला होता कि, "धागा सावरकर यांच्यावर.... मात्र चर्चा चालू आहे गांधी-नेहरू यांच्यावर..."
तुमच्याच पावलावर पाऊल टाकून आता मी असे म्हणतो की... "धागा महात्मा गांधीवर.... मग त्यात त्या बिचार्‍या बळवंतरावांना कशाला लखनौला नेत आहात...?"
-------------------------------------------------------
"चन्द्रकिरणानो, तुम्हा वाजते का कधी थंडी स्वतःची ? मध्यरात्री?"

दंगली अगदी ताबडतोब थांबल्या का ?

गांधीजींनी उपोषण संपविण्याचा निर्णय घेतला तो दंगली थांबविण्याचे आश्वासन मिळाले म्हणून. मग तसे झाले का ? नसेल तर मग उपोषण का संपविले ?

मिपावर (आणि त्या आधी मनोगतावर) गांधी हा विषय बरेचदा चघळला गेला आहे. गांधींनी भगतसिंगाला फाशीवर चढवले, ह्याचे पुरावे अडीच वर्षापूर्वी सर्किटने मगितले होते, ते अद्याप मिळालेले नाहीत, असे कळते. असो. इतिहास संशोधनाला मास-मीडिया च्या चष्म्यातून पाहणे ही हल्ली फ्याशन आहे.

पण मला ह्याव्यतिरीक्त खटकणारी बाब अशी, की गांधी म्हटले, की हमखास "गांधी-नेहरू" असा उल्लेख होतो. जणू दोघेही एकच होते. हे चूक आहे, हे मास-मीडिया वाले देखील मान्य करतील. पण तरी देखील, सो कॉल्ड इतिहास संशोधक अजूनही "गांधी-नेहरू" म्ह्णतात.

२५ डिसेंबर १९४७ ला गांधींनी प्रार्थना सभेत केलेल्या भाषणाची सुरुवात सदर "संशोधकांना" मनोरंजक वाटेल. त्याचा माझ्या अल्पमतीने केलेला अनुवाद.

---

बंधु भगिनींनो,

काश्मिरात जे काही घडते आहे, त्यासंबंधी तुम्हाला थोडीफार तरी माहिती असेल. पण मला तुमचे लक्ष काश्मिरविषयक एका प्रस्तावाकडे वेधायचे आहे. भारत आणि पाकिस्तान ह्या देशांत काश्मिर झगड्यावर मध्यस्थी करण्यासाठी तिसर्‍याच कुठल्यातरी संस्थेला विनंती करण्यात यावी असे बोलले जात आहे, आणि वर्तमानपत्रेदेखील ह्या कल्पनेला पाठिंबा देत आहेत. असे का ? असे किती दिवस चालणार ? ह्या समस्येचे समाधान होण्याऐवजी, आत आणखी एक तिसरी बाजू उघडणार. आपण हे आपल्यातच सोडवू शकत नाही का ?

----

नेहरू (ज्यांचा कल काश्मिरप्रश्न संयुक्त राष्ट्रसंघामार्फत सोडवण्याकडे होता) आणि गांधी स्वतंत्र विचार करायचे, हेच इथून सिद्ध होत नाही का ?

-- मिसळभोक्ता
(आमचेकडे सर्व प्रकारच्या आनंदांवर विरजण घालून मिळेल.)

'पुरावे' म्हणून सांगितलेल्या गोष्टी टिकत नाहीत असे पाहून शाब्दिक कीस वगैरे म्हटले जात आहे.

अवांतर: टिळकांना यात ओढणे हे अवांतर नाही कारण बरीच चर्चा मुस्लिम लांगूलचालन या विषयाभोवती फिरत आहे. म्हणून तशाच प्रकारचे लांगूलचालन- नुसते बोलके नव्हे, प्रत्यक्ष लेखी कराराद्वारे- करणार्‍या एका 'आपल्याला रिस्पेक्टेड असलेल्या' आणि कोलू न पिसलेल्या ;) आणखी एका नेत्याचे नाव सांगितले.

नितिन थत्ते

सावरकर असोत किंवा गांधीजी असोत त्यांच्या चुकांची किंवा उत्कृष्ट कॄत्यांची छाननी करण्याचा आपणा भारतीय नागरिकांना पूर्ण अधिकार आहे.
स्वातंत्र्य मिळवताना काय टाळावे आणि काय करावे यासंदर्भातील दोघांचे मार्ग भिन्न होते हे उघडच आहे. परंतु इथे प्रतिक्रिया देण्यापलीकडे कोणतेही कर्तृत्व न गाजवलेल्या तुमच्या आमच्या सारख्या लोकांना या महनीय व्यक्तींवर चिखलफेक करण्याचा किंवा अकारण त्यांचा एकेरी उल्लेख करण्याचा नैतिक अधिकार नाही असे माझे स्पष्ट मत आहे. या धाग्यावर काही जणांकडून गांधीजींचा अनादराने उल्लेख होताना दिसतो आहे. सुदैवाने सावरकर यातून बचावले आहेत असं वाटतय.

सहा डिसेंबर १९४७ ते ३० जानेवारी १९४८ ह्या काळात महात्मा गांधींनी लिहिलेल्या पत्रांचे आणि दिलेल्या भाषणांचे वृत्तांत येथे उपलब्ध आहेत (पीडीएफ स्वरूपात). त्यात ५५ कोटींविषयी गांधीजींनी लिहिलेला एकही संदर्भ आढळत नाही.

जानेवारी १, १९४८ ला वर्तमान पत्रांत आलेल्या ५५ कोटींच्या उल्लेखाविषयी, गांधीजींनी त्यांच्या मृत्यूपर्यंत कुणालाही काहीही लिहिलेले नाही, किंवा त्याविषयी ते कुठेही बोलले नाही, ह्याविषयी आश्चर्य वाटते. (खादी, काश्मिर, स्न्हेह्यांचे आजार, धान्याच्या किमती, लोकशाहीचे अपेक्षित स्वरूप, आणि ह्यापेक्षाही लहानसहान सर्व विषयांचा उल्लेख त्यांच्या लिखाणात आढळतो.)

वल्लभ भाई पटेलांचे पत्रकार परिषदेतील वक्तव्य देखील ह्या दुव्यावर उपलब्ध आहे. त्यांचा मुख्य दावा असा, की ३० डिसेंबरला लाहोरला श्री अर्चिबाल्ड रोलँड्स ह्याच्या समोर लियाकत अली खान ह्यांनी वीस कोटी मगितले होते, आणि आम्ही ते तात्काळ मंजूर केले होते. आता ते ५५ कोटी मागताहेत. परंतु, अतिरीक्त ३५ कोटींसाठी श्री. रोलँड्स सोबत पाकिस्तान आणि भारताच्या अर्थमंत्र्यांची पुन्हा बैठक आवश्यक आहे.

आता, प्रत्यक्ष लोहपुरुष ५५ कोटींचा दावा १२ डिसेंबर १९४८ ला पूर्णपणे खारीज करत नाहीये, तर तिथे गांधीजींच्या उपोषणाचा काय संबंध ?

(ता. क. प्रतिसादलेखकाचे वय ४२ वर्षे. गेले ७ महिने सदर लेखक अमेरिकेचा नागरीक आहे.)

-- मिसळभोक्ता
(आमचेकडे सर्व प्रकारच्या आनंदांवर विरजण घालून मिळेल.)

वा ! आत्ता कुठे गांधी नेहरु सावरकर धाग्यावर आल्यासारखं वाटलं...
...

श्री. मिसळभोक्ता यांचे सर्व प्रतिसाद मी अगदी मनःपूर्वक वाचले. त्याबद्दल मी त्यांना एकच विनंती करीत आहे की, त्यांनी "इन्द्रराज, इतिहासाचे अभ्यासक आहेत" हा भ्रम सर्वप्रथम आपल्या मनातून काढून टाकावा. मी कुठल्याही लिखाणात त्या पध्द्तीचा आव आणलेला नाही.... आणूच शकत नाही, इतका क्षुल्लक प्राणी आहे मी. .... हां, हे मी निश्चित म्हणू शकतो की, माझे वाचन बर्‍यापैकी आहे, सततच्या प्रवासामुळे देशाच्या विविध भागात या ना त्या निमित्ताने वेगवेगळ्या लेव्हलच्या लोकांसमवेत अनेकविध विषवावर चर्चा झडत असतात.... आणि त्या कारणानेच ज्ञानाचे दोनचार शिंतोडे अंगावर उडतात त्यांची जपणूक मी करतो.... आणि शक्य तर त्यांची अधिकृत पुराव्यासोबत तुलनाही करतो.

त्यामुळे तुम्हाला मला विशेषण द्यायचे असेलच तर नगर वाचन मंदिरात एका कार्डावर एकापेक्षा दोन पुस्तके कशी मिळतील या प्रयत्नात असणारा एक किरकोळ वाचक असे म्हटले तर ते जास्त सयुक्तीक होईल. "अभ्यासक" "संशोधक" हे शब्ददेखील मला नीटपणे टंकीत करता येत नाही. असो.

प्लीज आणखीन एक ~~ ज्यावेळी मी किंवा अन्य कुणीही टिळक, सावरकर, भगतसिंग, नेताजी, पटेल या सारख्या जहाल विचारसरणीच्या नेत्यावर लिहितो (मग लिहिणारा कालचा असो वा आजचा...) त्यावेळी असा अर्थ बिलकुल नसतो की, त्याने गांधीजी, नेहरू, गोखले यांच्या नावावर फुल्या मारलेल्या आहेत. या प्रत्येकाचे भारताच्या इतिहासातील स्थान तेजस्वी तार्‍यासारखे आहेत आणि मला तर ही सर्व नावे देवाचे नाव घेण्याइतपत प्रिय व आदरणीय आहेत. एकाद्या दुसर्‍या प्रसंगातील त्यांची भूमिका आगेमागे झाली म्हणून माझ्या मनातील त्यांच्या स्थानाला धक्का कदापिही लागणार नाही इतपत मला विश्वास आहे.

असो. माझ्यापुरता तरी हा विषय इथे संपला असे मी म्हणतो...धन्यवाद !
-------------------------------------------------------
"चन्द्रकिरणांनो, तुम्हा वाजते का कधी थंडी स्वतःची ? मध्यरात्री?"

कृपया या चर्चेत सहभागी होणार्‍यांनी, प्रतिसाद टाकणार्‍यांनी चर्चेला मुख्य विषय/मुद्दा या पासून भरकटू देउ नये. इतर मुद्दांवर चर्चा गेल्यास हि चर्चा अपुर्ण राहणार आणि या चर्चेचा उद्देश पुर्ण होणार नाही तसेच अपुर्णावस्थेत ही चर्चा बंद पडल्यास परत काही काळाने(महिने/वर्ष) ही चर्चा सुरू होणार(अनावश्यक).
----------------------------------------------------------

सध्या मुख्य वादाचा मुद्दा हा आहे की, उर्वरीत ५५ कोटी पाकिस्तनला न देण्याचा जो निर्णय भारत सरकारने घेतला (१ जानेवारीच्या वर्तमानपत्रांनुसार), आणि त्या निर्णयाचा जो पुनरूच्चार सरदार पटेलांनी केला (१२ जानेवारीच्या वर्तमानपत्रांनुसार) तो निर्णय भारत सरकारने का फिरवला?? (१५ जानेवारीच्या वर्तमानपत्रांनुसार). या निर्णय फिरवण्या मागे महात्मा गांधींचं उपोषण कारणीभूत होतं का??? आणि नव्हतं तर मग खरं कारण काय होतं????

कृपया चर्चा ही या मुद्दाशी संबंधीत असू द्यावी.......धन्यवाद... :)

गांधीजींचे उपोषण नेमके कशासाठी होते? यासंदर्भात मी फाळणी ते फाळणी, अवघड अफगाणिस्तान आणि याच स्वरूपाची पुस्तके लिहिणार्‍या प्रतिभा रानडे यांच्याशी संपर्क साधला. त्यांच्या मते ''गांधीजींच्या उपोषणाचा मूळ उद्देश दिल्ली आणि देशात शांतता नांदावी हाच होता. विशेषतः दिल्ली पेटलेली होती. त्यामुळे तिथे शांतता नांदणे गरजेचे होते. त्यामुळेच त्यांनी उपोषण केले. परंतु, त्याचवेळी पाकिस्तानला ५५ कोटी देण्याचा प्रश्नही उपटला. पाकिस्तानने लॉर्ड माऊंटबॅटन यांना मध्यस्थीची विनंती केली. त्यावर माऊंटबॅटन यांनी गांधीजींना सुनावले, की तुम्ही तत्वाची, नैतिकतेची भाषा करता आणि दुसरीकडे पाकिस्तानचे ठरलेले ५५ कोटी देणेही बाकी आहे. त्यावर गांधीजींनी हे पैसे देण्यास आपली हरकत नसल्याचे त्यांना सांगितले. त्यांची हे पैसे देण्यास हरकत नव्हतीच. पण उपोषणाचा मूळ उद्देश मात्र ५५ कोटी देण्यासाठी नव्हता.''

(भोचक)
जाणे अज मी अजर

श्री. मिभो यांना त्यातल्या त्यात श्रीमती प्रतिभा रानडे यांनी दिलेली कारणमीमांसा काही प्रमाणात पटली असेल असे मी गृहीत धरतो.... (त्यात "त्यावर माऊंटबॅटन यांनी गांधीजींना सुनावले, की तुम्ही तत्वाची, नैतिकतेची भाषा करता आणि दुसरीकडे पाकिस्तानचे ठरलेले ५५ कोटी देणेही बाकी आहे. त्यावर गांधीजींनी हे पैसे देण्यास आपली हरकत नसल्याचे त्यांना सांगितले. त्यांची हे पैसे देण्यास हरकत नव्हतीच. पण उपोषणाचा मूळ उद्देश मात्र ५५ कोटी देण्यासाठी नव्हता.") अशी टिपणी आहे....!!

चला इथपर्यंत तर आलो आहोतच की...."गांधीजींनी हे पैसे देण्यास आपली हरकत नसल्याचे सांगितले..." ~~ या बिंदूवर थोडी "जर-तर" ची भाषा वापरली तर चालेल का, भाऊ? ~ समजा तो विविध समाजाच्या १३० नेत्यांनी सही करून आणलेला एकात्मतेच्या "हमीपत्रा" चा कागद गांधीजींच्यासमोर ठेवला आणि त्याचवेळी नेहरू आणि पटेल यांनी सांगितले असते की, जोपर्यंत पाक आपले घुसखोर सैन्य काश्मिर घाटीतून काढून घेत नाही तोपर्यंत आम्ही ते ५५ कोटी रुपये अडवून ठेवणारच ! अशावेळी तुम्हाला का वाटते गांधीजी असे म्हटले असते, "ठिक आहे, तुम्हाला वाटेल ते करा.... मला फक्त दिल्लीतील दंगलीची काळजी वाटत आहे, ती आता या हमीपत्रामुळे मिटली....मी आता उपोषण सोडतो."

याला जर तुमचे उत्तर "होय. असे नक्कीच झाले असते..." तर मग हा वादच संपला.
-------------------------------------------------------
"चन्द्रकिरणांनो, तुम्हा वाजते का कधी थंडी स्वतःची ? मध्यरात्री?"

अवांतरः मिभो काका, तुमचे मुद्दे जर तुम्च्यापुरते स्पष्ट अहेत आणि ते इतरांनी समजुन घ्यावे अशी आपली इच्छा असेल तर तुम्ही ते योग्य शब्दात आणि इतरंच्या मुद्द्यांचा आणि इतरांचा योग्य मान राखुन सांगावे,तर तुमचे मुद्दे जास्त seriously विचारात घेतले जातील अन्यथा शायरीपेक्षा अन्दाज-ए-बयाँ जास्त लक्ष वेधतो आहे आणि चर्चेचे उद्दिष्ट गाठण्यापासुन आपण भटकतो आहे. इंद्रराज दादांचे मुद्दे निश्चितच अभ्यासपूर्ण आहेत पण त्याही पेक्षा त्यांची मुद्दे मांडण्याची पद्धत अतिशय सोबर आहे. त्यामुळे please let's try to maintain mutual dignity.

मी ॠचा

र॑गुनी र॑गात सार्‍या र॑ग माझा वेगळा !!

श्री. नितिन थत्ते म्हणतात ~~~ "हो. आता वाद संपवूनच टाका."... तर मी हे इथे मान्य करीत आहे.... कारण दोन्ही धाग्यात ("सावरकर" आणि "महात्मा") चर्चेची जी काय घागर घुमली आहे ती आम्हा दोघांमुळे असे मी व्यक्तीशः मानतो, त्यामुळे श्री.थत्ते यांनी या क्षणापर्यंत दाखविलेल्या संयमाचा आदर राखून इथे पूर्णविराम घेत आहे.

धन्यवाद...!!

-------------------------------------------------------
"चन्द्रकिरणांनो, तुम्हा वाजते का कधी थंडी स्वतःची ? मध्यरात्री?"

भावे - अत्रे वाद..
अत्रे-फडके वाद..
अत्रे-ठाकरे वाद..
ठाकरे-पु.ल वाद
अश्या एकसेबढकर एक वाद इतिहास असलेल्या मराठी साहित्यक्षेत्रातला थत्ते-पवार हा अजून एक वाद संपला.. ;)

---------------------------------------------------
लोकांच्या खरडवहीत लिहिण्याची सुविधा नसणे म्हणजे तोंड दाबुन बुक्क्यांचा मार खाणे.लोक तुम्हाला भलत्यासलत्या खरडी लिहुन जातात आणि तुम्ही काहीही करु शकत नाहीत.

बाप दाखव नाहीतर श्राध्द घाल,हा त्याचा बाणा आवडला.
मिभो काकांच्या लिखाणातुन स्पष्ट होते आहे कि त्याना अमेरिकेतील कोर्टकचेर्‍याचा खुप अनुभव आहे व त्याच्या अश्या विरजण घालण्याचा फटका देखिल पडला असावा असे वाटते. :\
त्यामुळे इतरानी संभाळुन राहवे.

वेताळ

थत्ते-पवार असा काहीच वाद नव्हता असे वाटते.

नितिन थत्ते

खालच्या साइट वर व्ही. कल्याणम , पर्सनल सेक्रेट्र्री महात्मा गांधी यांनी
गांधीजीच्या शेवटच्या दिवसा विषयी लिहीतात...

http://www.mkgandhi-sarvodaya.org/last%20days/glastday.htm

Bomb Explodes at Gandhiji’s Prayer Meeting
There was a bomb explosion at the prayer meeting on 20 January. Madan Lal, the Punjabi refugee had thrown a bomb, but it didn’t hit him. A wall was broken that’s all and Gdhi never thought somebody had come to kill him. Gandhiji had undertaken a fast against the Government of India’s decision to hold back payment of Pakistan’s share of the cash balances (Rs. 50 Cr) due to them on the ground that Pakistan had connived with the Afridi tribesmen to invade and occupy Kashmir. To save Gandhiji’s life, the government relented and released the amount. Fundamentalist Hindus were infuriated by Gandhiji’s tactics and felt that he was appeasing Muslims to the detriment of the Hindu community. The bomb incident referred to was a consequence of this

बाकी काही बोलायसारख राहयलच नाहीय.

--आनंद

सदर संकेतस्थळ नजरेखालून घातल्यावर ही माहिती देखील मिळाली.

http://www.mkgandhi-sarvodaya.org/fact.htm

The following facts dissolve this much touted thesis that Gandhiji had fasted to bring moral pressure on government of India to relent.:

1.

Dr. Sushila Nair, as soon as she heard Gandhiji proclaim his decision, rushed to her brother Pyarelal and informed him in a huff that Gandhiji had decided to undertake fast till the madness in Delhi ceased. Even in those moments of inadvertence the mention of 55 crore of rupees was not made which clearly proves that it was not intended by Gandhiji.
2.

Gandhiji's own announcement about his resolve on 12th January in the evening prayer meeting did not contain any reference to it. Had it been a condition, he would have certainly mentioned it as that.
3.

Similarly, there was no reference to it in his discourse on 13th January.
4.

Gandhiji's reply on the 15th January, to a specific question regarding the purpose of his fast did not mention it.
5.

The press release Of the government of India did not have any mention thereof.
6.

The list of assurances given by the committee headed by Dr. Rajendra Prasad to persuade Gandhiji to give up his fast did not include it.

We hope these facts should put at rest the 55 crore concoction at rest.

याच्या वरचे दोन परिच्छेदही या संबधात आहेत.