साठी बुद्धी...

सर्व प्रतिसाद आणि वाचकांना धन्यवाद...

मध्यमवर्गाचा उदय झाला हे बर्‍याच अर्थी चांगले झाले आहे. पुर्वी देखील मध्यमवर्ग होता. मात्र तो, पुलंच्या भाषेत, "तोंडाळ दारीद्र्य आणि घुमी श्रीमंती, यांच्या मधला वर्ग " होता. आता शिक्षण आणि नवीन संध्यांमुळे मध्यमवर्गाची व्याख्याच बदलू लागली आहे. त्याचे म्हणून काही निश्चितच प्रश्न आहेत पण देशाच्या निर्णायत्मक शक्तीचा तो एक नक्की भाग होऊ लागला आहे असे वाटते.

गावे जाऊन शहरे (अर्बनायझेशन) होऊ लागली, हे चांगले का वाईट माहीत नाही. पण बदलत्या संगणकीय आणि दूरसंचाराच्या युगात बर्‍याच प्रमाणात गावे ही उर्वरीत देशाच्या जवळ येऊ लागली आहेत. अर्थात हा पहीलाच टप्पा आहे. दिल्ली अजूनही दूरच आहे!

दलीतांवर अन्याय कमी झालेत याच्याशी तसेच श्री. अक्षय यांच्या खैरलांजीवरील प्रतिक्रीयेशी सहमत आहे. जो पर्यंत जातीव्यवस्था ही कायद्याने मानली जात आहे तो पर्यंत दलीत हे दलीतच राहणार आणि इतर जातीचे त्यांच्या जातीचे.... ते बदलायचे असेल तर सर्वत्र जात नोंदणीच बंद केली पाहीजे. एकदम होणार नाही, पण हळूहळू, आजची उलट वाटचाल थांबवून.

सुनील म्हणतात, तो मुद्दा अतिशय महत्वाचा आहे. १९७५ साली जेंव्हा आणिबाणी जाहीर झाली तेंव्हा पाश्चात्य देशांतील माध्यमांनी अजून एक देश हा हुकूमशाहीकडे वळला म्हणून जाहीर केले. तेच वास्तव देखील होते. सुदैवाने ते टिकले नाही. जनतेने कधीनव्हे असा सहभाग घेतला आणि त्या फटकार्‍यात आधी क्षीण झाली असे वाटणारी लोकशाही परत बळकट झाली (भले त्यात काही तॄटी असल्या तरी). यावरून मार्क टलीचे पुस्तक आठवले. राजीव गांधींच्या हत्येनंतर (वास्तवीक तेंव्हा ते तर विरोधी पक्षातच होते) अनेक पाश्चात्य माध्यमांना आता गांधी घराणे नाही म्हणजे लोकशाही संपले असे वाटले :? पण पक्षांतर्गत लोकशाहीचा अभाव कायम राहीला असला तरी देशात लोकशाही आणि देशाचे प्रजासत्ताक कायमच टिकले.

सहजरावांनी बर्‍याच गोष्टींचा उल्लेख केला आहे. त्या सर्वच चांगल्या घडलेल्या गोष्टी आहेत. तेच ज्ञानेश यांच्या बद्दल भॄणहत्येसारखा निर्घॄण आणि अडाणी प्रकार आजही आपल्याकडे चालला असला तरी महीलांचे स्थान समाजात नक्कीच वाढत आहे. त्यात सर्व राजकीय पक्षातील महीला, राष्ट्रपती जशा आहेत तशाच विविध क्षेत्रातील महीलापण येतात.

माझ्या दृष्टीने अजून एक महत्वाची गोष्ट झाली आहे. आजही आपण जरी जात-प्रांत-धर्म यात अडकलेला समाज असलो, तरी देखील "मनोरंजन" ही एकात्मतेसाठीची एक आश्चर्यकारक शक्ती ठरलेली आहे. लता-आशा-किशोर-रफी आदी आणि आताचे कलावंतांनी संगीत घराघरात पोचवले आणि त्याचा एक अतिशय नकळत परीणाम झाला असे वाटते. तेच चित्रपटातील कलावंतांच्या धर्माने केले. असे वाटते.

म्हणूनच असे वाटत राहते की एकीकडे काळजी करण्यासारख्या, नैराश्य येण्यासारख्या अनेक गोष्टींनी कोणाही सुजाण नागरीकास पछाडले जाऊ शकत असले तरी विविध पद्धतीने आपली पाळेमुळे ही घट्टच होत आहेत, ज्याच्यावर आजचा आणि पुढचा विकास (डेव्हलपमेंट!) अवलंबून आहे.

--------------------------------
मी या आणि इतर संकेतस्थळावर केवळ "विकास" याच नावाने वावरतो. त्याच्या मागेपुढे उभ्या (||) आडव्या (=), तिरप्या (\\ //) आदी कुठल्याच प्रकाराच्या रेषा नसतात. त्या अर्थाने माझी कुठेही शाखा नाही. :-)