संस्कृत सुभाषिते

सगळीच सुभाषिते जाम मजेशीर आहेत! शंकराच्या गृहकलहाबद्दलचे आणि अन्नपूर्णेबद्दलचे माहीत होते. पुन्हा आठवण करून दिल्याबद्दल धन्यवाद!

मस्त सुभाषिते.

मस्त, मजा आली.

या आवडत्या विषयावरील लेखमाला कधी संपूच नये असे वाटते. तेंव्हा लिहितच रहा.

आवडलं.

हही हही हही!

समांतर;- खाटुक कसा नै अवतरला अजुन या धाग्यावर? :-\

वा मस्त ओळख सुभाषितांची शाळेत असतात एक श्लोक होता तो आठवला . पूर्ण नाही माहिती पण शेवट आठवतो आहे पण साधारण " रामाभिषेके … …… ठंठं ठठंठं ठठठं ठठंठ: ". भांड्याचा आवाज येतो जिन्यावरून पडताना असा काही तरी अर्थ होता

आहाहाहा. क्या बात शरद सर. एकच नंबर. संस्कृतातल्या छेकापन्हुतीकरिता अनेक धन्यवाद!!!!

'मन्ये मत्कुणशंकया'
'तक्रं शक्रस्य दुर्लभं'

आणि एक समस्यापूर्तीचा- कुणाला काय हवे ते सांगणारा
माधवदाघयानम्'
म्हणजे पराक्रमी पुरुषाला -मानम्
पंडिताला -धनम्
प्राण्यांना-वनम्
पुरोहिताला- धनम्
मोराला- घनम्
चालणार्याला- यानम्

आणि सगळ्यांनाच- माधवदाघयानम्- म्हणजे रणरणत्या उन्हात (शाकारलेल्या) वाहनातून प्रवास!

पोखरणकरगुर्जींच्या नावाबरोबर कित्येक सुभाषिते आठवू लागली.
व्याकरणाचा कोथळा काढून इथे आठवेल तशी लिहेन.
कुणीतरी मग रिकन्स्ट्रक्टिव्ह सर्जरी करा.

एकोनाविंशति स्त्रीणां स्नानार्थं शरयू गतः
एको भक्षते व्याघ्रेण विंशती गृहमागता

यातलं खरं तर व्याकरण म्हणजे स्त्रीपुरुष लिंगासाठी धातू कसे चालवायचे माहित असल्याशिवाय काय समजणार नाही.

वा, वा ! संकृत सुभाषितानी म्हणजे पंचपक्वांनांची मेजवानी !

पण विव्दान लोकहो, संकृत सुभाषितांबरोबर त्यांचा मराठीत अर्थही द्या, कृपया ! अकरावीनंतर संंकृत सोडले त्याला दशके लोटली आहेत :)

हा हा. वाचून लै मज्जा आली.

मस्त धागा.अजून सुभाषिते आल्यास आमच्यासारख्या संस्कृत निरक्षरांची सोय होईल!

याचा दिसणारा अर्थं-
एकोणीस स्त्रिया स्नानासाठी शरयू नदीवर गेल्या, एकीला वाघाने खवाघाने, वीस परत आल्या (कसे काय बुवा?)

तर याची समस्यापूर्ती अशी आहे की 'एक नः म्हणजे पुरुष, वीस स्त्रीयांसह शरयू नदीवर स्नानासाठी गेला.' संस्कृतात बर्‍याचदा शब्दात 'र' आला की मागच्या न चं 'ण ' करतात, म्हणून एको नः विंशती स्त्रिणां एकोणाविंशतीस्त्रिणां होतं.
स्त्रिणां म्हटल की 'स्त्रियांसह 'असा अर्थं आपोआप होतो ते संस्कृतातल्या विभक्ती रुपांच्या गंमतीने .

आता पुढची ओळ सोपी होते. (त्या) एकाला वाघाने खाल्ले आणि बाकीच्या वीस स्त्रिया परत आल्या.
:)

वैद्यराज नमस्तुभ्यं यमराज सहोदर:।
यम: हरति प्राणं वैद्य: प्राणं धनं च॥

यमराजाचा भाऊच असलेल्या वैद्यराजा तुला नमस्कार असो
यम केवळ प्राणच लुटतो, तू तर प्राणाबरोबर धनही!

(बघा, बघा- हे तेव्हापासून चालू आहे. आणि उगाच इथे मिपाकर्स 'डॉक्टरांच्या फिया आणि डॉक्टरांचा हलगर्जीपणा याबाबत आत्ता वाद घालतायत.
;) )

अशाच अर्थाचं एक सुभाषित होतं त्याची फक्त आता एकच ओळ आठवतेय.

राक्षसेभ्यः सुतां हृत्वा जनकस्य पुरीं गत:।

आता वरवर वाचता राक्षसांकडून(?) कन्या आणण्यासाठी जनकाच्या नगरीस गेला (?). पण राक्षसेभ्य: हा शब्द राक्षसानाम् इभ्य: (राक्षसांचा राजा (इभ्यः)) आहे हे लक्षात आल्यावर खरा अर्थ उघड होतो.

लेख आणि प्रतिसाद , दोन्ही उत्तम...

वाखूसा

तारतारतरैरेतैरुत्तरोत्तरतो रुतै:
रतार्ता तित्तिरी रौति तीरेतीरे तरौतरौ॥

: रतार्त तित्तिरी (टिटवी) उत्तरोत्तर वाढत जाणार्‍या स्वरात या तीरावरुन त्या तीरावर, या तरुवरुन त्या तरुवर रडत/ओरडत (फिरते) आहे.

कोणी यथा काष्ठम चं काष्ठम वालं सुभाषित पुर्ण लिहिल काय अर्थासकट.

यथा काष्ठम च काष्ठम च, समेयाताम महोदधौ
समेत्य च व्यपेयाताम, तद्वत़ भूत समागमः

मला सुभाषित पाठ होतं पण लिहीताना बरोबर आहे की नाही ते कळेना. म्हणून मग आंजावर उचकापाचक करून नीट शुद्धलेखनात लिहीलंय, तरी चूक असेल तर सांगा :)

गदीमांनी फार् सूंदर भाषांतर केलंय याचं गीत रामायणात:

दोन ओंडक्यांची होते सागरात भेट, एक लाट तोडी दोघा पुन्हा नाही गाठ.
क्षणिक तेंवि आहे बाळा, मेळ माणसांचा

लेख आणि प्रतिसाद वाचून

भाषांसु मुख्या मधुरा - दिव्या गिर्वाणभारती
तस्मात् ही काव्यम् मधुरम् - तस्मादपि सुभाषितम्

हे मनापासून पटले आहे .

नववी दहावीत पूर्ण संस्कृत घेऊनही फारसं न झेपल्यानं थेट संस्कृत कळलं नाही पण मराठी भाषांतरं वाचून मनोरंजन झालं

ठंठठंठठंठंठठठंठठंठः - दहावीत शिकलेल्या एका श्लोकाचा हा शेवट मात्र चांगला लक्षात आहे :-) .

आमचे आवडते सुभाषित

अजरामरवत्प्राज्ञो विद्यामर्थं च चिन्तयेत् । गृहीत इव केशेषु मृत्युना धर्ममाचरेत् ॥

हे शाळेचे घ्होष वाक्य होते ! तेव्ह्हा काही शष्प कळाला नाही अर्थ .... आता जेव्हा विद्या अर्थार्जन चालु आहे आणि धर्माचा अभ्यास आचरण चालु आहे तेव्हा कोठे अर्थ गवसायला लागलाय :)

कस्तुरी जायते कस्मात् ? को हन्ति करिणाम् शतम्?
भीरु: करोति किं युद्धे? मृगात् सिंहः पलायते॥

'मृगात् सिंहः पलायते॥' हे वाचून अर्थ लागतो की हरिण सिंहाला पळवून लावते (हरणापासून सिंह (दूर)पळतो).
पण समस्यापूर्तीच्या या सुभाषिताचे पहिले तीन चरण कवीने असे काही रचलेत की त्या तीन प्रश्नाची उत्तरं शेवटच्या चरणात मिळतात.

कस्तुरी जायते कस्मात् ? : मृगात् (कस्तुरी कशापासून मिळते? : हरणापासून)
को हन्ति करिणाम् शतम्? : सिंहः (शंभर हत्तींना कोण मारतो? : सिंह)
भीरु: करोति किं युद्धे? : पलायते (भित्रा माणूस युद्धात काय करतो? : पळतो)

इतक्या अवघड सांकेतिक भाषेत लिहिलेल्या आणि शेवटची ओळ वास्तवाला धरून नसलेल्या रचनेला सुभाषित का म्हणावे असा प्रश्न पडला आहे.