फायनान्सची तोंडओळख (भाग ६): इनकम स्टेटमेन्ट: भाग १

फायनान्सची तोंडओळख (भाग ६): इनकम स्टेटमेन्ट: भाग १

या भागाची काठिण्यपातळी: कठिण

यापूर्वीचे लेखन
फायनान्सची तोंडओळख (भाग ०): जादूगार राम कुमार आणि जादुच्या छड्या>
फायनान्सची तोंडओळख (भाग १): Perpetuity, व्याजाचे दर आणि टाईम व्हॅल्यू ऑफ मनी
फायनान्सची तोंडओळख (भाग २): Annuity
फायनान्सची तोंडओळख (भाग ३): एफिशिएंट मार्केट आणि फायदा-तोटा
फायनान्सची तोंडओळख (भाग ४): घसारा, कॉस्टिंग आणि ब्रेक इव्हन पॉईंट
फायनान्सची तोंडओळख (भाग ५): बॅलन्स शीट

मागील भागात आपण बॅलन्स शीट म्हणजे काय ते बघितले.आता या भागात इनकम स्टेटमेन्ट हे दुसरे महत्वाचे फायनान्शियल स्टेटमेन्ट बघू.यालाच Profit and Loss statement असेही म्हणतात.हा भाग खूप महत्वाचा आहे.अकाऊंटिंग हा विषय नवा असेल तर हा भाग समजायला थोडा कठिण जाऊ शकतो.

बॅलन्स शीट आणि इनकम स्टेटमेन्टमध्ये एक मूलभूत फरक आहे.तो म्हणजे बॅलन्स शीट ही कंपनीची एका ठराविक क्षणी आर्थिक स्थिती कशी होती याचा लेखाजोखा देते.तर इनकम स्टेटमेन्ट हे ठराविक कालावधीत (एक महिना/एक वर्ष किंवा आपल्याला पाहिजे तो कालावधी) कंपनीचे उत्पन्न किती आणि खर्च किती याचा लेखाजोखा देते.म्हणजे कंपनीची बॅलन्स शीट वेगळ्या तारखांना असेल (समजा १ जानेवारी २०११, १ जानेवारी २०१२ इत्यादी) तर इनकम स्टेटमेन्ट १ जानेवारी २०११ ते ३१ डिसेंबर २०११ या एका वर्षासाठीचे असेल.

वर म्हटल्याप्रमाणे इनकम स्टेटमेन्ट कंपनीची ठराविक कालावधीत उत्पन्न आणि खर्च याचा लेखाजोखा देते.आता उत्पन्न आणि खर्च म्हणजे नक्की काय?हा प्रश्न क्षुल्लक वाटेल पण पुढील वेगवेगळ्या शक्यतांचा विचार केल्यास हा प्रश्न वरकरणी वाटतो तितका क्षुल्लक नाही.

१. समजा मी कुमार एन्टरप्रायझेसकडून ३१ डिसेंबर २०११ रोजी १०० छड्या विकत घेतल्या आणि त्याचे पैसे चेकने दिले. चेक वठायला समजा ३ दिवसांचा वेळ लागत असेल तर पैसे बिझनेसच्या खात्यात ३ जानेवारी २०१२ रोजी जमा होतील.मग बिझनेसचे हे उत्पन्न २०११ मध्ये धरावे की २०१२ मध्ये?
२. समजा मी कुमार एन्टरप्रायझेसला ३१ डिसेंबर २०११ रोजी १०० छड्यांचे पैसे आगाऊ दिले पण बिझनेसने मला छड्या २ जानेवारी २०१२ रोजी दिल्या तर हे उत्पन्न २०११ मध्ये धरावे की २०१२ मध्ये?
३. समजा मी कुमार एन्टरप्रायझेसला २९ डिसेंबर २०११ रोजी १०० छड्यांसाठी आगाऊ पैसे दिले.त्यापैकी २५ छड्या मला ३१ डिसेंबर २०११ रोजी मिळाल्या आणि उरलेल्या ७५ छड्या २ जानेवारी २०१२ रोजी मिळाल्या तर हे उत्पन्न २०११ मध्ये धरावे की २०१२ मध्ये?
४. कुमार एन्टरप्रायझेसला छड्या बनवायला कच्चा माल लागतो आणि अर्थातच त्यासाठी खर्च करावा लागतो.समजा बिझनेसने १५ डिसेंबर २०११ रोजी ५०० छड्या बनवायला पुरेल इतका कच्चा माल विकत घेतला. ३१ डिसेंबर २०११ पर्यंत फक्त शंभरच छड्या विकल्या गेल्या आणि उरलेल्या ४०० छड्या २०१२ मध्ये विकल्या गेल्या तर कच्च्या मालासाठीचा खर्च २०११ मध्ये दाखवावा की २०१२ मध्ये?
५. समजा कुमार एन्टरप्रायझेसने ३१ डिसेंबर २०११ रोजी ५०० छड्या बनवता येतील इतक्या कच्च्या मालासाठी आधी पैसे भरले पण कच्चा माल २ जानेवारी २०१२ मध्ये मिळाला तर तो खर्च २०११ मध्ये दाखवावा की २०१२ मध्ये?

या सगळ्या प्रश्नांची उत्तरे पुढील दोन महत्वाच्या मुद्द्यांमध्ये आहेत.
१. उत्पन्न आणि खर्च यांचा किती रोख रक्कम बिझनेसला मिळाली किंवा किती रक्कम द्यावी लागली याच्याशी काहीही संबंध नाही.
२. उत्पन्न आणि खर्च ज्या कालावधीत वस्तू ग्राहकाच्या ताब्यात दिली (किंवा सर्व्हिस उद्योगांसाठी सेवा पुरवली) त्या कालावधीमध्ये धरावा.

समजायला गडबड होत आहे?तसे होत असेल तर तुम्ही एकटे नाही.मी पण पहिल्यांदा हे वाचले तेव्हा माझीही अशीच गडबड झाली होती.वरील शक्यता एकेक करून घेऊ म्हणजे मला नक्की काय म्हणायचे आहे ते स्पष्ट होईल.इथे आपण २०११ चे वर्ष आणि २०१२ चे वर्ष या दोन कालावधींचा विचार करत आहोत.

शक्यता १: समजा मी कुमार एन्टरप्रायझेसकडून ३१ डिसेंबर २०११ रोजी १०० छड्या विकत घेतल्या आणि त्याचे पैसे चेकने दिले. चेक वठायला समजा ३ दिवसांचा वेळ लागत असेल तर पैसे बिझनेसच्या खात्यात ३ जानेवारी २०१२ रोजी जमा होतील.मग बिझनेसचे हे उत्पन्न २०११ मध्ये धरावे की २०१२ मध्ये?
वर दिलेला दुसऱ्या क्रमांकाचा मुद्दा परत एकदा बघू.उत्पन्न आणि खर्च ज्या कालावधीत वस्तू ग्राहकाच्या ताब्यात दिली त्या कालावधीमध्ये धरावा.इथे छड्या (वस्तू) कोणत्या कालावधीत ग्राहकाच्या ताब्यात दिल्या? २०११ या वर्षात.म्हणजेच अकाऊंटिंगच्या तत्वाप्रमाणे १०० छड्यांपासूनचे उत्पन्न आणि त्यासाठी करावा लागणारा खर्च हे २०११ या वर्षातच धरायचे.समजा एक छडी १५०० रूपयांना विकली आणि त्यासाठीचा कच्चा माल ९०० रूपये असेल तर एकूण उत्पन्न १५०० गुणिले १०० बरोबर १,५०,००० रूपये आणि त्यासाठीचा खर्च ९०० गुणिले १०० बरोबर ९०,००० रूपये हा वर्ष २०११ मध्ये.

पण या छड्या विकून पैसे मिळाले २०१२ मध्ये.मग त्याचे काय करायचे?त्यासाठी परत पहिले तत्व बघू.उत्पन्न आणि खर्च यांचा किती रोख रक्कम बिझनेसला मिळाली किंवा किती रक्कम द्यावी लागली याच्याशी काहीही संबंध नाही.म्हणजे कोणी रोख रक्कम देऊन छड्या २०११ मध्येच घेतल्या काय की रोख रक्कम २०१२/२०१३/२०५० मध्ये दिली काय त्याचा इनकम स्टेटमेन्टमधील उत्पन्न आणि खर्च याच्याशी काही संबंध नाही.

मग २०१२ मध्ये मिळालेल्या पैशाचे काय करायचे?तर अकाऊंटिंगच्या तत्वांप्रमाणे २०११ मध्ये विकलेल्या वस्तूचे पैसे २०१२ मध्ये मिळणार असतील तर त्या गोष्टीला ३१ डिसेंबर २०११ रोजी बॅलन्स शीटमध्ये "Accounts Receivable" म्हणतात आणि बॅलन्स शीटमध्ये ते Assets च्या बाजूला दाखवतात. म्हणजेच २०११ मध्ये छ्ड्या विकल्या आहेत तेव्हा त्यापासूनचे उत्पन्न २०११ मध्येच धरायचे.पण त्यासाठीचे पैसे २०११ या वर्षात मिळालेले नाहीत.त्यामुळे ते कंपनीचे “पैसे येणे” झाले. यालाच "Accounts Receivable" म्हणतात आणि अर्थातच ती एक Asset आहे.

म्हणजे पहिल्या शक्यतेप्रमाणे ३१ डिसेंबर २०११ च्या बॅलन्स शीटमध्ये Assets च्या बाजूला एकूण १५०० गुणिले १०० बरोबर १,५०,००० रूपये Accounts Receivable म्हणून दाखवले जातील.

शक्यता २: समजा मी कुमार एन्टरप्रायझेसला ३१ डिसेंबर २०११ रोजी १०० छड्यांचे पैसे आगाऊ दिले पण बिझनेसने मला छड्या २ जानेवारी २०१२ रोजी दिल्या तर हे उत्पन्न २०११ मध्ये धरावी की २०१२ मध्ये?
वर दिलेला दुसऱ्या क्रमांकाचा मुद्दा परत एकदा बघू.उत्पन्न आणि खर्च ज्या कालावधीत वस्तू ग्राहकाच्या ताब्यात दिली त्या कालावधीमध्ये धरावा.ग्राहकाला वस्तू कोणत्या कालावधीत ताब्यात दिली? २०१२ मध्ये.म्हणजे छड्यांपासून मिळालेले उत्पन्न आणि त्यासाठी कच्च्या मालासाठी करावा लागलेला खर्च २०१२ याच वर्षात धरावा.म्हणजे २०१२ मध्ये एकूण मिळकतीत १ लाख ५० हजार रूपये तर एकूण खर्चात ९० हजार रूपये मिळवायचे.परत एकदा: उत्पन्न आणि खर्च यांचा किती रोख रक्कम बिझनेसला मिळाली किंवा किती रक्कम द्यावी लागली याच्याशी काहीही संबंध नाही. म्हणजे मी छड्यांसाठी आगाऊ पैसे २०११ मध्ये दिले काय किंवा १८५७ मध्ये दिले काय जोपर्यंत मला छड्या २०१२ मध्ये दिल्या तोपर्यंत छड्यांवरील उत्पन्न आणि खर्च हे दोन्ही २०१२ मध्येच धरायचे.

पण ३१ डिसेंबर २०११ रोजी कुमार एन्टरप्रायझेसला मी १ लाख ५० हजार रूपये आगाऊ दिले आहेत त्याचे काय करावे?अकाऊंटिंगच्या तत्वाप्रमाणे याला "Prepaid revenue" असे म्हणतात आणि ती liability असते. म्हणजे ३१ डिसेंबर २०११ च्या बॅलन्स शीटमध्ये १ लाख ५० हजार रूपये Prepaid revenue या नावाखाली liability म्हणून दाखवावे.

शक्यता ३: समजा मी कुमार एन्टरप्रायझेसला २९ डिसेंबर २०११ रोजी १०० छड्यांसाठी आगाऊ पैसे दिले.त्यापैकी २५ छड्या मला ३१ डिसेंबर २०११ रोजी मिळाल्या आणि उरलेल्या ७५ छड्या २ जानेवारी २०१२ रोजी मिळाल्या तर हे उत्पन्न २०११ मध्ये धरावे की २०१२ मध्ये?
पहिल्या दोन शक्यता व्यवस्थित लक्षात आल्यास हे फारसे अवघड नाही.ग्राहकाला २५ छड्या २०११ मध्ये ताब्यात दिल्या तर उरलेल्या ७५ छड्या २०१२ मध्ये ताब्यात दिल्या.म्हणजे २५ छड्यांपासूनचे उत्पन्न/खर्च २०११ मध्ये तर ७५ छड्यांपासूनचे उत्पन्न/खर्च २०१२ मध्ये धरावा.३१ डिसेंबर २०११ रोजीच्या बॅलन्स शीटमध्ये ७५ छड्यांसाठीची आगाऊ मिळालेली रक्कम "Prepaid revenue" या नावाखाली liability म्हणून दाखवावी.

शक्यता ४: कुमार एन्टरप्रायझेसला छड्या बनवायला कच्चा माल लागतो आणि अर्थातच त्यासाठी खर्च करावा लागतो.समजा बिझनेसने १५ डिसेंबर २०११ रोजी ५०० छड्या बनवायला पुरेल इतका कच्चा माल विकत घेतला. ३१ डिसेंबर २०११ पर्यंत फक्त शंभरच छड्या विकल्या गेल्या आणि उरलेल्या ४०० छड्या २०१२ मध्ये विकल्या गेल्या तर तो खर्च २०११ मध्ये दाखवावा की २०१२ मध्ये?
२०११ वर्षात एकूण १०० छड्या ग्राहकाच्या ताब्यात दिल्या.म्हणजे १०० छड्यांपासूनचे उत्पन्न आणि त्यासाठीचा खर्च २०११ मध्ये दाखवावा. उरलेल्या ४०० छड्या २०१२ मध्ये विकल्या गेल्या,म्हणजे ४०० छड्यांपासूनचे उत्पन्न आणि त्यासाठीचा खर्च २०१२ मध्ये दाखवावा.एक छडीसाठी लागणारा कच्चा माल ९०० रूपये.म्हणजे एकूण ९०० गुणिले ४०० बरोबर ३ लाख ६० हजार रूपये इतका कच्चा माल कुमार एन्टरप्रायझेसकडे ३१ डिसेंबर २०११ रोजी असेल.अकाऊंटिंगच्या तत्वाप्रमाणे ३ लाख ६० हजार रूपये Inventories या सदराखाली Assets च्या बाजूला दाखवावे.

शक्यता ५: समजा कुमार एन्टरप्रायझेसने ३१ डिसेंबर २०११ रोजी ५०० छड्या बनवता येतील इतक्या कच्च्या मालासाठी आधी पैसे भरले पण कच्चा माल २ जानेवारी २०१२ मध्ये मिळाला तर तो खर्च २०११ मध्ये दाखवावा की २०१२ मध्ये?
कच्चा माल २०१२ मध्ये मिळाला तेव्हा त्यासाठीचा खर्च २०११ मध्ये दाखवायचे काहीच कारण नाही. या ५०० छड्यांपैकी समजा २०० छड्या २०१२ मध्ये विकल्या आणि ३०० छड्या २०१३ मध्ये विकल्या तर २०० छड्यांपासूनचे उत्पन्न आणि त्यासाठीचा खर्च २०१२ मध्ये दाखवावा तर ३०० छड्यांपासूनचे उत्पन्न आणि त्यासाठीचा खर्च २०१३ मध्ये दाखवावा.३१ डिसेंबर २०११ रोजी ५०० छड्यांच्या कच्च्या मालासाठी ५०० गुणिले ९०० बरोबर ४ लाख ५० हजार रूपये भरले आहेत.तेव्हा अकाऊंटिंगच्या तत्वांप्रमाणे ३१ डिसेंबर २०११ च्या बॅलन्स शीटमध्ये ४ लाख ५० हजार रूपये हे Assets च्या बाजूला "Advance payment" या सदराखाली दाखवावे.

आता एक प्रश्न उभा राहिल की कधीही उत्पन्न किंवा खर्च दाखवला तरी काय फरक पडतो? आपल्याला कदाचित फरक पडणार नाही पण करखात्याला त्यामुळे फरक पडतो.कर किती भरावा हे ठरविण्यासाठी १ एप्रिल ते ३१ मार्च या काळातील उत्पन्न आणि खर्च याचा विचार करून होणाऱ्या नफ्यावर कर भरावा लागतो.तेव्हा बिझनेसचे वर्ष १ जानेवारी ते ३१ डिसेंबर असले तरी करखात्यासाठी १ एप्रिल ते ३१ मार्च या कालावधीसाठी फायनान्शियल स्टेटमेन्ट सादर करावी लागतात.

डिसेंबर २०११ या महिन्यातील कर्मचाऱ्यांचे पगार कुमार एन्टरप्रायझेस जानेवारी २०१२ मध्ये देणार.म्हणजेच पगारावरील खर्च २०११ मध्ये दाखवावा (कारण कर्मचाऱ्यांच्या कामाचा वापर करून छड्या विकल्या आहेत) आणि ३१ डिसेंबर २०११ रोजीच्या बॅलन्स शीटमध्ये Salary Payable या सदराखाली डिसेंबर २०११ चा पगार ही Liability म्हणून दाखवावी.

थोडक्यात उत्पन्न आणि खर्च ज्या कालावधीत वस्तू विकली त्या कालावधीतच धरावा.प्रत्यक्ष पैसे कधी मिळाले/दिले याचा त्याच्याशी काही संबंध नाही.या तत्वाला Accrual चे तत्व म्हणतात.

या भागात बघितलेले महत्वाचे मुद्दे
१. Accrual चे तत्व
२. विविध Assets आणि Liabilities बॅलन्स शीटमध्ये कशा दाखवाव्यात