ध्यानधारणा ....ज्याची त्याची....

फार मोठ्या विषयाला हात घातलाय.

ध्यानधारणा करण्यासाठी गुरूची आवश्यकता असते का?

कळत नाही कोण गुरूस्वरूपात भेटेल. एकलव्याचे मानस गुरू. एखादी परीस्थिती, एखाद्या वाक्यांत परिवर्तन घडवण्याचे सामर्थ्य असते.

रामबोला चा संत तुलसीदास होण्यासाठी त्याच्या बायकोने केलेला उपहास कारणीभूत झाला म्हणजे एक प्रकारे ती त्याची गुरूच नाही का.

" अस्थि चर्म मय देह यह, ता सों ऐसी प्रीति !
नेकु जो होती राम से, तो काहे भव-भीत ? "

माऊलीनीं सांगितल्या प्रमाणे,

भावॆंवीण भक्ति भक्तिवीणे  मुक्ति । बळॆंवीण शक्ति बॊलूं नयॆ ।। १।।
ज्ञानदॆव म्हणॆ हरिजप करणॆं । तुटॆल धरणॆं प्रपंचाचॆं ।। ४।।

भावॆंवीण दॆव न कळॆ निःसंदॆह । गुरुवीण अनुभव कैसा कळॆ ।। २।।
समर्थानीं सांगितल्या प्रमाणे सदगुरू स्वताःच आपला शिष्य शोधून काढतो, शिष्याला गुरूचा शोध करण्याची जरूर नाही.

आभ्यास करणे आपल्या हाती, कसा करायचा हे ज्याने त्याने ठरवायचे

म्हणून हरीपाठ आमचा नित्यनेम.

मुवि सर, आपल्या मांडलेल्या प्रत्येक मुद्द्याशी सहमत आहे.
ध्यानाला धार्मिक गोष्टींशी जोडल्यामुळे फायद्या पेक्षा नुकसानच अधिक झाले आहे. त्यामुले जिम करताना जो आधुनिक शास्त्रीय दृष्टिकोन असतो तो ध्यान करताना नसतो.

खरतर ध्यान ही अतिशय सोपी आणि नैसर्गिक क्रिया आहे. पण अनेक गोष्टींचे अवडंबर करून ठेवल्याने ती काहीतरी चमत्कारिक, अवघड गोष्ट आहे असं बऱ्याच लोकांना वाटत.

विशेषतः तरुण वर्ग, ध्यान म्हणजे म्हातारं झाल्यावर करायचा प्रकार समजून दुर्लक्ष करतात.

खूपच छान लेख आणि प्रतिसाद, वाचतोय.
प्रत्येकाची ध्यानधारणा करण्याची पद्धत वेगवेगळी असते.
तुमची आणि इतरांची देखिल पद्धत वाचायला आवडेल.
साधारणपणे खालील मुद्दे:
कधी करता आणि किती वेळ (रोज /आठड्यातुन एकदा /दोनदा, वेळ : ३० मिनिटे /१ तास, दिवसाच्या कोणत्या वेळी : पहाटे/ सकाळ / दुपार /संध्याकाळ /रात्री)
पध्दत : बसुन / देवासमोर बसुन / डोळे बंद करुन / पद्मासनात बसून : देव, गुरु यांचे नामस्मरण करता का अजून काही (प्राणायाम / दिवसाची उजळणी वर लिहिल्याप्रमाणे वगैरे)
आलेले अनुभव
धन्यवाद

मुविसाहेब, ध्यानधारणेसारखा विषय अतिशय सोप्या शब्दात मांडलात हे भावले.
दिलेले काही अनुभव देखिल आवडले.
आर्थिक, प्रापंचिक आणि हिंदू हितवादी असे तीन गुरू देखिल छानच !

प्रत्येकाची ध्यानधारणा करण्याची पद्धत वेगवेगळी असते.

यात सर्व आलेच.

माझे दोन पैसे
१.अध्यात्मात गुरुची आवश्यकता असते का? माझ्या मते कुठल्याही गोष्टीत अखंड प्रयत्नाने हळूहळू प्रगती होत जाते. पण आपले मर्यादित आयुष्य लक्षात घेता एकेका गोष्टीसाठी किती वेळ खर्च करणार? विद्या,कला अशा सर्व क्षेत्रात आपण कोणाची ना कोणाची मदत्/मार्गदर्शन घेतोच. तसेच याबाबतही आहे. यादृष्टीने मला गुरुची आवश्यकता वाटते.

२. मंत्राची आवश्यकता आहे का? मन स्थिर करण्यासाठी उपयोग होत असेल तर मंत्र जपावा. नसल्यास डोळे मिटुन स्वस्थ बसावे आणि श्वासावर लक्ष केंद्रीत करावे.

३. एकट्याने की समूहाने? प्रत्येकाचे मत वेगळे असू शकते. पण खरा अभ्यास एकट्यानेच होत असावा.

४. वयाचे/वेळेचे बंधन- व्यायाम ,अभ्यास्,अध्यात्म या सर्वांनी सर्व वयात करायच्या गोष्टी आहेत असे मला वाटते. वयानुसार /वेळेनुसार प्रमाण कमी जास्त होऊ शकते. पण "केल्याने होत आहे रे" किवा "स्वतः मेल्याशिवाय स्वर्ग दिसत नाही" म्हणुन झेपेल तेव्ह्ढे केले पाहिजे. नाहीतर आमचे तबल्याचे गुरुजी म्हणतात तसे "झाकीर हुसेन ला १ कोटी रुपये दिले म्हणुन काय त्याच्यासारखा तबला वाजविता येइल का? आपणच घासायला हवी"

असो. विषय खोल असल्याने येथेच थांबतो.

१.अध्यात्मात गुरुची आवश्यकता असते का?
माझ्या मते हो आणि हवीच. अध्यात्म म्हणजे पोहोणे शिकण्यासारखे आहे. स्वतःहुन पोहायला शिकलेला कुणीही माझ्या माहितीत नाही.

एक ओजंळ माझी.....
थोडे विस्तृत लिहीण्याचा प्रयत्न, बघा पटतंय का?

छान लेख.

नमस्कार सर, माफ करा, पण ध्यान व धारणा ह्या दोन वेगळ्या गोष्टी आहेत. सो त्या एकत्र लिहीणं चूक आहे. धारणा म्हणजे एकाग्रता किंवा एखाद्या गोष्टीवर मन लावून धरायचं. मनामध्ये एखादी गोष्ट धारण करायची. ध्यान म्हणजे जे काही सुरू असेल ते बघत राहायचं. मनाच्या स्क्रीनवर, शरीराच्या पडद्यावर जो चित्रपट त्या क्षणी सुरू असेल तो फक्त बघत राहणं म्हणजे ध्यान.

मुवि, महत्वाच्या विषयावरचा लेख. धन्यवाद.
या निमित्ताने मनात आलेला एक प्रश्न विचारून घेतो. : मी काही ध्यानाचे प्रकार शिकलो आहे आणि काही काळ नियमित ध्यानही केले आहे. त्याचे फायदे जाणवूनसुध्दा ते रोज केले जात नाही. त्याऐवजी काही पुस्तके वाचावी, मनोरंजन करून घ्यावे, किंवा इतर काही तरी करावे असे वाटते आणि ध्यान नियमितपणे केले जात नाही. हे असे का होत असावे?

खूप चांगला, महत्वाचा विषय. अतिशय सोप्या शब्दात दिलेली माहिती.
माझेही दोन पैसे.
काही वर्षांपूर्वी वाचलेल्या पुस्तकी माहितीनुसार स्वतःच ध्यान धारणेचा प्रयत्न केला. सुरुवातीस तीन ते पाच मिनिटे एका जागी सुखासनात (मांडी घालून पाठीशी उशी घेऊन) बसत असे. योगासनांच्या वर्गात शिकवल्याप्रमाणे थोडेसे संथ आणि दीर्घ श्वसन करत असे. मन निर्विचार वगैरे करण्याचा प्रयत्नही केला नाही. मनातल्या मनात एखादा श्लोक मात्र म्हणत असे. हळू हळू हा कालावधी वाढवू लागलो. नंतर मनात केवळ चांगले विचार आणणे प्रयत्नपूर्वक जमू लागले. काही कालावधीनंतर स्वतःलाच फायदे जाणवू लागले.

आणि ध्यानस्थ बसण्याचा अनुभव अलग आहे, पण तो इथं मांडावे तर लोक माझी सालटी सोलतील त्यामुळे पास.