माझी मद्रास ची सफर

नमस्कार मंडळी...
मी मिपा ची एक शांत वाचक.. ईथे बरीच मंडळी धो-धो लिहीताना पाहून वाटे.. की आपणही लिहावं.. पण का कोण जाणे.. पट्कन गूगल क्रोम उघडले जाते... नी त्यात.. एक अक्षर खोडले , की पुढची अक्षरं बोंबलतात.. पण आताशा ही उर्मी जरा जास्तच उचल लागलीय... कारणे दोनः एक, पेशावर मधल्या एका गायिकेची भावांकडून हत्या.. कारण काय.. तर ती टी. व्ही. वर गाते... आणि दुसरे.. देवांनी चालु केलेली.. मद्रास ची लेखमालीका...
चला... काही कारणाने सुरुवात तर होतेय... मी हे माझ्या तिथल्या वास्तव्यातले अनुभव मांडतेय... काही नव्याने माहीत झालेल्या गोष्टी... काही विचित्र वाटलेल्या.. त्यातल्या काही तर खुपच खटकलेल्या... खुपदा वाटे की याबद्दल पण चर्चा व्हायला हवी... तालिबानी पाकिस्तानचा संदर्भ यासाठी, कारण ते नको तितके परंपरावादी असतात... खास करून मुली नि स्त्रियांच्या बाबतीत..... चेन्नईत ही काही वेगळी परिस्थिती नाही... फक्त कट्टरपणा तितका नसेल... असो..

पार्श्व्भूमी: मी.. सध्या मुंबईकर... अभियांत्रिकि महविद्यालयात व्या़ख्याती.. एका.. प्रशिक्षणासाठी भारतीय औद्यौगिकि प्रशिक्षण संस्था (आय आय टी) मध्ये गेल्या मे-जून मध्ये जाण्याचा योग आला... आता पर्यंत या मद्रदेशा बद्द्ल फक्त ऐकले होते.. आता प्रत्यक्ष जाण्याची संधी अन वेळ दोन्ही आल्या होत्या... उन्हाळ्याचे दिवस... सग्ळ्याना सुट्या.. त्यामुळे गर्दी असणार ही अट्कळ होतीच..पण ट्रेनिंगही चुकवायचे नव्हते.. म्हनून आगगाडी आणि विमान.. दोहोंचे तिकिट घेतले.. आगगाडी चे काही शेवट्पर्र्यंत नककी झाले नहीच मग शेवटी विमानशिवय पर्यायच नव्हता... त्यात मी एकटीच जाणार होते.. माझा मानलेला भाउ म्हणाला.. विमानानेच जा.. म्हणजे दोन दिवस तु पोचलीस की नाही याची काळजी तर लाग्णार नाही...!!! झाले.. एकदाचे बाईसाहेबांचे विमान उडाले... पोचल्यानंतर पहिला अनुभव म्हनजे तिथले रिक्शवाले.. त्यांच्याबद्दलचे अनुभव सविस्तर येतीलच..

तर.. तिथे आय आय टी च्या तारामणी अतिथीगॄहात राह्ण्याची व्यवस्था होती.. चौकशी केल्यानंतर कळाले कि एक हैद्राबाद ची मुलगी रुममेट आहे म्हणून.. बरेचसे प्रसंग तिच्यासोबत असतानाच आले...

प्रसंग १) मला पोचल्याच्या दिवशीच एका नातेवाईकांकडे जायचे होते... त्यांना मी काळे की गोरे हेही पाहिले नव्हते पण आईची भु्णभुण नको म्हणुन गप्प जायला तयार झाले होते... मि निघेनिघेस्तोवर ही मुलगी आली.. २२-२३ वय असावं साधारण... बहुधा पहिल्यांदाच घरबाहेर नि तेही इतके दूर आली असावी... बाबा अन भाउ पोचवायला इथवर आले होते...पण ते रुम मध्ये काही आत नाही आले.. मी अपली निघण्याच्या गड्बडीत तरीहि म्हट्लं.. त्या दोघांना आत बोलाव.. थोडे हातपाय धुवुन ताजेतवाने वाटेल... सग्ळ्यांनी मझ्याकडे विचित्र नजरेने पाहिले.. मि पुन्हा एक्दा तरीही पुनरुच्चार केला... नि निघाले.. (यायचे तर या.. नाहीत्र तुमची मर्जी...) सन्ध्याकाळी तिला विचारले.. तर मुलींच्या रुम मध्ये पुरुष कसे जाणार?? हे उत्तर मिळाले.. (आयला.. हे आणखी काय असते??) जाउ दे.. नवीन जागा... नवीन लोक..कुणाची मते कशी.. माहीत नाही..... नि कुणाच्या अध्यात्मध्यात पडायचे नाही म्हणुन काही न बोलता झोपले..

प्रसंग २) दुसर्या दिवशी यथावकाश इतर लोकांशीही ओळख झाली.. मी आणी एक गुज्जुभाइ सोडला तर झाडुन सारे केरळी न तामिळी होते... मी मुंबईची म्हटल्यावर.. मल्लिका तिचे रोजचे कपडे माझ्याकडुनच उसनवारीवर नेते.... मी कपडेबदलल्यासारखे बॉयफ्रेंड्स बदलते... रोजची अर्धी रात्र पब मध्येच होते....हे नी असंच बरंच काही बोलणार्या नजरा मी स्पष्ट वाचल्या.... नी वरती इतरांना ओळख करून देताना.. बॉम्बे गर्ल... अशीच खासकरून दिली जायची... (नंतर २ आठवड्यांच्या काळात हे इत्क्यांदा झाले... कि याचे काही वाटेनासे झाले.. यथावकाश ते प्रसंगही येतीलच)

प्रसंग ३) सन्ध्याकाली आयआयटी च्या बाहेर फिरायला जायचा बूट निघाला... त्यांच्या विजेरी वर चालणार्या मिनिबसेस मधुन गेलो.. जाताना तर काही गर्दी नव्हती.. पन येताना मात्र चांगलीच भरली होती.. अचानक मी पाहिले.. की मागे बल्कनी ला एक जागा रिकामी होणार होती.. तसं माझ्या मुंबईच्या मित्रमंडळीत मी सर्वात लहान असल्याने सगळयांनी डोक्यावर चढवलेय.. पन त्याच वेळी आपल्याहून कुणी लहान असेल तर त्याची काळजी आधी घ्यायची हेही शिकवलेय.. नि त्यात हिचे बाबा-भाउ तिला इत्क्या दुरून सोडायलाही आले होते.. साह्जिकच.. त्यामुळे आम्ही तिला हाक मारून त्या सीट शेजारी बोलावू लागलो.. पण ती काही तिच्या जागेपासुन ढिम्म हलायला तयार नव्हती... नि इत्क्या गर्दीत ती राखुन ठेवणेही शक्य नव्ह्ते.. परिणामी लहान नाहीतर सग्ळ्यांत जे मोठे होते.. त्याना ती जागा कशीबशी मिळवून दिलि... तिला रूम मध्ये गेल्यानंतर का गं आली नाहीस म्हणून विचारले... तर म्हणाली.. " हाउ केन आय सीट नेकस्ट टू स्ट्रेंज जंटलमेन"??? मी परत सपाट.. (तिचंच काय, बर्याच जणांचं इंग्रजी कच्चं होते.. त्यामुळे तिच्या लेखी सगळे पुरुष पुस्तकि भाषेप्रमाणे जेंटलमेन होते... सगळे दक्षिणी बंधुभगिनी जेवण झाले का असे विचारायचे असेल तर, "completed??" असे विचारत!!!!) पण आतापावेतो मी धीट झाले होते.. मुलगी खुपच निरागस होति.. त्यामुळे तिने मी काही विचारले तर मनावर नसते घेतले.. म्हणून म्हट्ले.. बये.. हे प्रकरण काहीतरी नवीन आहे.. जरा सांगशील का समजावून?
तर होते असे: घरची शिकवण अशी होती कि.. परपुरुषाच्या शेजारी बसायचे नाही.. बसले तर लोक वाइट चालीची ठरवतात... समाजात मुलीला नि घरच्यांना प्रतिष्ठा मिळत नाही.. (बरोबर आहे कि.. चुकलं कुठे मग?? पण ते आपल्या घरी फक्त ना?? तिथे भरपूर जागा असते.. नि कुठे बसायचे यासाठी हजारो पर्याय असतात.. इथे बस आणी ट्रेन च्या गर्दीत हा विचार करायला तरी सवड मिळते का हो मुंबईकर??)

मग मी तिला समजावून सांगितले... हे बघ.. बदलत्या काळानुसार नियम नि विचार थोडे बदलायला लागतील...
१. हे सगळे नियम आपण घरी असताना अंमलात आणू शकतो.. तिथे जागा भरपूर असते... नी कुठे बसायचे हे आपल्या हातात असते.. नि असे असताना जर तू परपुरूषाशेजारी बसलीस.. तर नक्कीच ते वाईट ठरवले जाईल...
१. पण, तु बस मध्ये परपुरषाशेजरी बसली नाहीस.. नि गर्दीत उभी रहिलीस... कि आजुबाजूच्या ५-६ लोकांचे किमान धक्के लागतात.. Vs जंटलमन च्या शेजारी जास्तीत जास्त दोन(दोहो बाजूंचे जंटलमन) की जे तु टाळूही शकतेस...
२. तरीही एखाद्याने त्रास द्यायचा प्रयत्न केल्यास सोबतचे अथवा सहप्रवासी मदत करू शकतात.. पण जर तु उभी असशील... तर गर्दी आहे.. धक्का लागायचाच अस पवित्र घेतला जाउ शकतो
आता.. जसंच्या तसं सारं आठवत नाही पण बरंचंसं सांगितले होते.. पण (देवकीताईंचा!!) ती अंमलात कित्पत आणेल.. शंकाच होती..
आणी झालं अगदी तस्संच हो... वर्गातली ७० मुलं ऐकतात.. नि नंतर समोर असताना तरी सांगितल्याप्रमाणेच वागतात.. पण ही मास्तरीण मात्र ढिम्म!!! :(

प्रसंग ४) चेन्नई मध्ये पोंडी बाजारात जाण्यासाठी बसमधून निघालो... वेळ दुपारची होती.... त्यामुळे गर्दी तितकीशी नव्हती... माझ्या रूम मेट्चा जेंटलमनचा अनुभव लक्षात होताच... एकाच बाईशेजारची जागा रिकामी होती नि बाकी टिकाणी एक पुरूष अथवा दोन्ही जागा भरलेल्या होत्या..बस बर्यापैकी स्त्री व पुरूष अशी विभागली गेली होती... तिला म्हटले.. जा तू लेडी कडे.. मल जेंटलमन शेजारी बसयला काही प्रोब्लेम नाही... मी बसले मात्र.....( आणि मुंबईतून तिकडे गेले म्हणजे.. आरामदायक पोषाख म्हणजे जीन्स अन शर्ट (कधीतरी कुर्ता)... केस ही कापलेले...) यच्चयावत लोकांनी... काय छचोर मुलगी आहे.. असे द्रूष्टीक्षेप टाकले.... यंडूगुंडू काहीतरी बोलले.. पण त्यातले बाँबे गर्ल हे शब्द मात्र नीट ऐकू आले...

प्रसंग ५) या सार्या प्रकाराची बिचार्या गुज्जुभाईला काही कल्पना नव्हती... नि तो एक बाई उतरल्यानंतर रिकाम्या झालेल्या सीट वर (आणखी एक बाई त्या बाकावर बसली होती) बसायला गेला.... त्याला तिथे बसूही न देता.... तीने जे काही शब्द उच्चारले... ते वर्णायला माझा कळफलक असमर्थ आहे!!!! :P

नंतर कळाले.... परस्त्री शेजारी बसून प्रवास करण्याचा प्रयत्न जरी केला.. तर आधी ती बाई स्वतः , किंवा तिच्याबरोबरचा पुरूष.. जो भाऊ वा पती नसेल, तर दुसर्या बाकावर बसलेला असतो... नि या दोघांनी काही म्हटले नाही ... तर कंडक्टर स्वतः..., येऊन त्या पर(!)पुरूषाला रागे भरतात.. अहो खोटे नाही.... एक्दा असेच एक जेंटलमन.. माझ्याशेजारची जागा रिकामी पहून तिथे बसायला आले.... त्यांना मास्तर रागवले.. मी म्हटलं.. मला काही प्रोब्लेम नाही.... यांना बसायचं तर बसू द्या.. यावर काय धर्मबुडवी अवलक्षणी कार्टी आहे.. असंच कायसंसं मोठ्मोठ्यांदा(!) पुट्पुट्त गेला... (बाँबे गर्ल चं पालुपद होतंच तोंडी लावायला)

आता पूढ्चे याबाबतीतले प्रसंग तपशीलात देत नाही.. मात्र...
१५ दिवसांचे प्रशिक्षण संपत आले.. तरी.....
माझी रूम मेट... माझे एक सहाध्यायी(वय वर्षं ५० नि आम्हा सर्वांचे एकमेकांसोबत दिवसातले १७-१८ तास व्यतीत होतात) त्यांच्या शेजारी ही बसत नाही... आणि अजून्ही धक्के खात उभी रहाणं तिला सोयिस्कर वाटते....

माझा दुसरा एक सहाध्यायी... वय वर्षं २८... ४४ वर्षं वयाच्या आमच्याच गटातल्या बाईंशेजारी सार्वजनिक वाहनात बसत नाही...

मला जाड मिशांच्या दाक्षिणात्य हिरोंबद्द्ल जाम चीड आहे... प्रत्यक्ष आयुष्यात आजोबा झाले तरी.. पडद्यावर... मुख्य नायक.... त्यामुळे मी यावर खुप छान वाद घालू शकते.. नि साह्जिकच ते लोक असे शेरे सहन करू शकत नाहीत... असाच एक्दा एकासोबत वाद रंगात आला असताना.(वेग्वेगळ्या बाकांवर बरं का!!). काय वाह्यात कार्रटी आहेत.. असाच आजूबाजूच्या सगळ्यांचा अविर्भाव होता....त्यात आमच्या ग्रुप मधले लोक नव्हते.. एव्हाना आम्ही एकमेकांना बर्यापैकी ओळखू लागलो होतो... एक तर आम्ही दोघेही असणार्या खर्या वयापेक्षा खुपच लहान दिसतो....आणि, सार्वजनिक ठिकाणी मुलामुलींनी बोलणे... थट्टामस्करीतही वाद घालणे बहुधा तिकडे मान्य नसावे....
तर मला म्हणायचंय असं, की जर चेन्नईत ही कथा... तर खेड्यापाड्यांत काय परिस्थिती असेल???
मला सांगा... असं शेजारी बसून प्रवास केल्याने का कुणी चांगल्या किंवा वाईट चालीचं ठरतं... मुंबई सारख्या ठिकाणीतर असा विचारही करता येणं अशक्य आहे... नि जर यासगळ्या गोष्टी करून जर तुमचे संस्कार सिध्द होत असतील.... तर हेच नियम ते स्वतः सगळीकडे क पळत नाहीत? यांच्या नि तालिबान्यांच्या मध्ये फरक कितिसा तो राहीला??

(क्रमशः)
[अवांतरः हा विचार प्रकटनाचा माझा पहिलाच प्रयत्न आहे... त्यामुळे सगळे लक्ष टंकलेखनाकडेच होते...त्यामुळे काही ठिकाणी ओघ कदाचित जणवणार नाही.... मद्रासच्या कथामालिकेचा २रा भाग प्रशिद्ध झाला.. तेव्हा लिहायला घेतलं होतं... आजच त्या मालिकेतला अंतिम भागही वाचला.. गेले दोन दिवस मिपा उघडलेच नाही.. असो... एक भाग तरी कसाबसा का होईना, पुर्ण झालाय...

पण आईशप्पथ.... ही लांबलचक पाने.... नी ३-४ भागांचे लेख.. किंवा लंबाचवडा प्रतिसाद टंकणारं कुणी भेटलं.. तर साष्टांग घालेन.. अगदी स्थळ्काळाचा विधिनिषेध न बाळगता..... hats off to you guys!!!]