इटरनल सनशाईन ऑफ द स्पॉटलेस्स माईण्ड

मागल्या आठवड्यात मित्र घरी आला होता. मस्त मालवणी जेवण आणि इकडच्या तिकडच्या गोष्टी झाल्या. आम्हा मित्रांच्या टोळक्यात क्रिकेट आणि राजकारणाविषयी बोल्लो नाही तर आम्ही सगळे ते डिस्कशन फाऊल धरतो. पण नुकताच आपला क्रिकेटविषयक स्वाभिमान इंग्रजीविषयाच्या "टेस्ट" मध्ये नापास झाला असल्याने आणि राजकारणात "अण्णा"नी दिल्लीच्या धुरंधरांची पुरती वाट लावलेली असल्याने त्या विषयांत त्या पलिकडे बोलायला जीभ धजवत नाही. म्हणून एकदम वेगळ्याच विषयाकडे वळलो.

"लग्नाचं काय?"
"ठरलंय." मित्र म्हणाला.
"छान! म्हणजे हे विचारल्यावरच सांगायचं का?"
"सांगणारच होतो. त्यासाठीच तुझा सल्ला घ्यायचा होता."
"सल्ला? मुलीशी ठरलंय असं मी समजतो."
मित्र ओशाळला, "हो रे. मुलगीच आहे. चित्तपावन आहे. घाटकोपरला राहते."
"अरेरे म्हणजे दुर्मिळ जमात. स्थळ आणि प्रजाती दोन्हींकडून."
"हो ना. अन त्यात शॉर्ट फिल्म्स बनवते. चित्रपटांचं भयंकर वेड आहेत तिला. इंग्रजी तर फारच."
"मग दाखवला की नाही कुठला चित्रपट?"
"हो ट्रान्स्फॉर्मर्स दाखवला."

मी गप्प. दोन मिनिटं शांतताच होती.

"मग लग्न तुटलंय की आहे शाबूत?", मी विचारण्याचं धैर्य केलंच.
"दुसऱ्या दिवशी हेच वाटलेलं", मित्र मुळूमुळू बोल्ला, "दोन दिवस काही बोल्लीच नाही माझ्याशी."
"मग आता?"
"तूच सांग. आपल्या टवाळमंडळात तूच अहेस. रोमॅन्टीक चित्रपट पाहणारा. असा सेंसिबल चित्रपट सांग जो सॅडिस्टीक आणि मेलोड्रामाटिक नसेल यू नो ‘नोटबुक’ किंवा ‘टायटानिक’ टाईप्स ... पण उथळही नको ’सेरेन्डिपिटी’ किंवा ’वाईल यु वेर स्लीपिंग’ प्रमाणे ... अगदीच व्यावसायिक सुद्धा नको जसा ’माय बेस्ट फ्रेण्ड्स वेडींग’ किंवा ’स्वीट होम अलाबामा’ सारखा आणि टीन रोमांस तर बिलकुल नाही... कंप्लीट नो नो फॉर ’ट्वायलाईट’ किंवा ’डर्टी डासिंग’."

"वहिनीने स्वतःची पसंती अगदी रोखठोक कळवलेली दिसतेय?"

"हं", तो बोलला जरा ऊसासाच टाकून.

मी पुन्हा गप्प झालो. आता मला सेंसिबल रोमॅंटिक चित्रपट शोधायचा होता जो मेल्लो नसेल आणि स्मार्ट असेल...

थिंक विनीत थिंक!!!

कसंबसं मी डोक्याचं रिवाईंड बटन दाबलं आणि शक्य तितके चित्रपट स्मृतीपटलावर मांडले... आणि तोच हा पिक्चर त्या क्षणाचा ताबा घेण्यासाठी आठवणींच्या दाराशी लपून बसलेला होता असं वाटतं... दार उघडलं तसा सर्रकन डॊळ्यांसमोर तराळला...

मला आवडलेल्या हॉलिवूडच्या नो-नॉन्सेन्स प्रेमकथांपैकी एक... अगदी मुलगेही पाहू शकतील असा...

इटरनल सन्शाईन ऑफ द स्पॉटलेस्स माईण्ड ...

जोएल बॅरीश (जिम कॅरी) सकाळी उठतो तो एक भयंकर डोकेदुखी घेऊनच. त्याचा मित्र बॅरीकडे झालेल्या पार्टीचा हॅन्गओवर असेल कदाचित. पण त्याच अवस्थेत ऑफिससाठी निघायचं असतं. घरातून निघल्यावर कळतं की गाडीला मोठ्ठा स्क्रॅच गेलाय... वैतागून जोएल नेहेमीसारखं सोसायटीच्या मुलांच्या नावाने चडफडतो पण गप्प बसतो.

जोएलचा लॉन्ग आयलण्डचा नेहेमीचा ऑफिससाठीचा ट्रेन प्रवास. त्यासाठी गाडी पार्क करून स्टेशनला पोचतो तो चेहेऱ्यावर वैताग घेऊनच. आल्याआल्या स्टेशनवर अनाउन्समेण्ट होते ती मोन्टॉकसाठी जाणाऱ्या ट्रेनची. ही जोएलची ट्रेन नाही. पण जोएलला काहीतरी वाटतं ... अचानक मनात काहीतरी दाटून येतं आणि तो धावत जाऊन मॉन्टॉकची ट्रेन पकडतो.

ऑफिसला सुट़्टीचं कळवतो आणि मॉन्टॉकला पोहोचतो तसं सोबत असते १४ फेब्रुवारी वॅलेन्टाईन्सडेची बोचरी भकास सकाळ.... ट्रेन रिकामीच असते पण ट्रेनच्या डब्यात अजूनही कुणीतरी असतं सोबत... निळ्या निळ्या रंगाचं.

असं अचानक मॉन्टॉकच्या बीचवर बॅरीच्या गेस्टहाऊसकडे यावसं आपल्याला का वाटलं? जोएल ह्याचं उत्तर शोधत असतो तसं त्याला ते निळसर कुणीतरी येऊन भेटतं.

क्लेमेन्टाईन क्रुक्झीन्स्की (केट विन्स्लेट), निळ्या केसांची, निळसर विंटरजॅकेट घातलेली. ध्यान जरा विचित्रच असतं तिचं. एवढं निळं कसं कुणी असेल. जोएलला तिच्यात प्रथमदर्शनी गुंतावसं वाटतंच नाही. पण आईस ब्रेक होतो तो क्लेमेन्टाईनकडूनच. ती जोएलच्या गुपचूप स्वभावाकडे आकर्षित होते. जोएलही तिच्या बडबड्या स्वभावाला भुलतो आणि सुरू होतं एका सकाळचं आकस्मित प्रेम...

जोएलसोबत परताना क्लेमेन्टाईन त्याला आपल्या घरी नेते आणि तिथे लताबाईंचं ‘वादा न तोड’ ऎकवत त्याला रात्रीसाठी थांबायची विनंती करते. पण जोएल रूक्षपणे ते नाकारतो.

घरी पोहोचतो तो स्वतःला दूषणं देत. आपल्याला वर्षं झालं लव्ह-रीलेशनशीप शिवाय. क्लेमेन्टाईन वाईट नाहीय. आपण का थांबलो नाही तिथे. मग त्याच अपराधीअवस्थेत तो तिला फोन करतो. पहिल्या रींगवरच क्लेमेन्टाईन उचलते ... "लेट फोन केलास!", त्याच्यावर लटकं रागावते... अगदी आपलं कुणीतरी असल्यासारखं...

रात्री डेट फिक्स होते... शहराच्या वेशीपासून काही किलोमीटरच्या अंतरावर असलेल्या गोठलेल्या तळ्यावर... जोएलला तळ्यावर ऊभं राहून अन त्यात क्रॅक पाडून त्यात बुडून मरायचं नसतं पण क्लेमेन्टाईनच्या हट़्टापायी तो जातो... रात्रभर अवकाशवाचन होतं, आकाशात चांदण्या निरखल्या जातात. जोएल आणि क्लेमेन्टाईनची शरीरं गुंतलेली नसली तरी मन मात्र त्या गारठ्यात पार गुंततं.

सकाळी जोएल सोबत परतताना क्लेमेन्टाईन तिच्या घरी उतरते... बाहेर वाट बघत थांबलेल्या जोएलच्या कारच्या काचेवर कुणीतरी टकटक करतं... जोएल काच खाली करतो... एक पोरसवदा तरूण त्याला विचारतो... "इथे काय करतोयस?"... जोएल गोंधळतो... तो तरूण आठ्या पाडलेल्या अवस्थेत तडक क्लेमेन्टाईनच्या घरी जातो... क्लेमेन्टाईन त्याला बघून थोडी शरमते पण त्या क्षणाला खचितच तिला पॅट्रिक तिथे नको असतो... वैतागलेली क्लेमेन्टाईन पॅट्रिकला निघून जायला सांगते आणि आलेलं पोस्ट उचलून तडक जोएलच्या कार मध्ये येऊन बसते.

कार हाकत जोएल थोडा साशंकित झालेला क्लेमेन्टाईनकडे बघत असतो ... क्लेमेन्टाईन सुद्धा आपण पॅट्रिकशी असं का वागलो ह्याचं आकलन करत गप्प गप्प असते ... मूड ठिक व्हावा म्हणून तिला पोस्टातून कुणा ‘लक्युना इन्कॉर्पोरेट्स’ कडून आलेली एक अनोळखी ऑडीयो केसेट ती जोएलच्या कॅसेटप्लेयरमध्ये लावते...

तोच एक ओळखीचा आवाज त्यांच्या कानावर पडतो...

"मी क्लेमेन्टाईन क्रुक्झीन्स्की. मला जोएल बॅरीशला माझ्या स्मॄतींतून खोडायचंय... "

आणि टेप वाजत राहते ... जोएलच्या दुर्गुणांचा पाढा पढला जातो ... क्लेमेन्टाईनच्या थरथरणाऱ्या, चिडलेल्या स्वरांत.

जोएल आणि क्लेमेन्टाईन थक्क होऊन ऎकत राहतात... जोएल चिडलेला, झालेल्या प्रकाराने दु:खी होऊन तिला कारमधून उतरून निघून जायला सांगतो... क्लेमेन्टाईनच्या गोंधळाला तर पारावार राहत नाही... जोएलच्या नावाने खडे फोडणारा स्वतःचा आवाज ऎकलेला असतो तिनं... पण तिला तसं काही केलेलं आठवतंच नसतं... हे असं कसं शक्य आहे? ती स्वतःलाच पुसत राहते...

...
...
...

चार्ली कौफमनने योजलेली ही दहा मिनिटांची सुरूवात अन त्यानंतरची ऎंशी मिनिटं आपल्याला मानवी मनाच्या क्लिष्ट कंगोऱ्यांत घेऊन जातात. आपण जोएलच्या मनाच्या हळव्या कप्प्यात शिरतो आणि एका आदिम भावनेला प्रत्यक्ष घडताना पाहतो... एखाद्या नितांतसुंदर शिल्पासारखं ... ते असतं जोएल क्लेमेन्टाईनचं प्रेम!

तेच प्रेम ज्याचा जेव्हा प्रेमभंग होतो तेव्हा जोएल आणि क्लेमेन्टाईन ‘लक्युना’ कडे जाऊन ते आठणींतून खोडायचं म्हणतात ... पण आठवणींचा बाज त्यातल्या एकाला ... जोएलला .... तसं करू देत नाही... बोचणाऱ्या असल्या तरी त्या क्लेमेन्टाईनच्या आठवणी असतात... त्याच्या सर्वात खाजगी... जितक्या कडू तितक्याच मधुर ... घडाळ्याच्या उलट्या काट्यांगणिक घडणारा आठवणींचा मागोवा ब्रेकपने सुरू होतो ... कडवट असा .... अन शेवटी पहिल्या भेटीच्या सर्वात मधुर टप्प्याला येऊन थांबतो... जोएलला इथेच थांबायचं असतं... ती भेट आपल्या ओंजळीत लपवायची असतं ... ती क्लेमेन्टाईनचं ऊरलेली आठवण... पण स्मृती खोडणारा ‘लक्युना’चा डॉ. हार्वड ते होऊ देत नाही...

शेवटी ‘लक्युना’ मुळेच उध्वस्त झालेली डॉ. हार्वर्डची सेक्रेटरी मेरी (कर्स्टेन डन्स्ट ... स्पायडरमॅन मधली मेरीजेन) आणि जोएलच्या आठवणी खोडताना त्याचीच आयडेन्टीटी ढापून जोएलला विसरलेल्या क्लेमेन्टाईनवर जोएलच्याच पूर्वतऱ्हेने प्रेम जतवणारा पॅट्रिक (लॉर्ड ऑफ द रींग्स मधला फ्रोडो ... एलायजा वूड) त्यांना एकमेकांकडे परतण्यास उद्युक्त करतात... तेही अनाहूतपणे.

ह्या कौफमनला चित्रपट संपताच मी सलाम ठोकला. हॉलिवूडचे प्रसिद्ध मानसशास्त्रीय चित्रपट बहुदा सायन्स फिक्शन (इन्सेप्शन, द मायनॉरीटी रिपोर्ट), ऍक्शन (मेमेन्टो) किंवा सस्पेंस \ हॉरर (सिक्रेट विन्डो, द शटर आयलन्ड) च्या अंगाने जातात. पण ह्या बोजड कल्पनेतून एक हळूवार प्रेमकथा दाखवून देणारा चार्ली कौफमनच ‘ती कशी हॊऊ शकते’ हे जाणो. जिम कॅरी आणि केट विन्स्लेटच्या संयत (हो संयत जिम कॅरी!) पण विनोदी अभिनयाने हा चित्रपट जितका सजलाय तितकंच चार्ली आणि दिग्दर्शक मायकल गॉंड्रीच्या कुशाग्रतेने त्याला वेगळ्याच उंचीवर नेऊन ठेवलंय. म्हणूनच २००४ मध्ये ऑस्करला सर्वोत्तम पटकथेसाठी बिनविरोध निवडला गेलेला हा चित्रपट होता.

जगप्रसिद्ध साहित्यिक अलेक्झांडर पोप हे लॅक्युनर अम्निशिया झालेल्या रूग्णांच्या गळणाऱ्या स्मरणशक्तीला "स्पॉटलेस्स माईण्डलाअसं नाव देतात. अशा रूग्णांच्या बाबतीत ते म्हणतात....

How happy is the blameless vestal's lot!
The world forgetting, by the world forgot.
Eternal sunshine of the spotless mind!
Each prayer accepted, and each wish resign'd

म्हणजे ....

किती खूश असतील ती परमेशवराची मुलं
विस्मृतीत जाणाऱ्या जगालाच विसरून
त्या अढळ प्रकाशित निर्मळ मनात
प्रत्येक प्रार्थना अन कित्येक इच्छा सावरून.

म्हणूनच तुम्हीही विस्मृतीत जाण्याधी हा चित्रपट पाहाच... आणि ह्याची मनसोक्त मजा लुटा...

जसं चित्रपटाच्या अंतिम निसटणार्‍या आठवणींच्या क्षणी जोएल क्लेमेन्टाईनला म्हणतो ...

... "ह्या वाळूसारख्या हातातून निसटणाऱ्या क्षणाची मजा लुटूयात" ....

अगदी तसंच.

****************

तळटीप: माझ्या सल्ल्यानुसार हा चित्रपट दाखवल्यावर मित्रानं फोन करून कळवलं. होणारी बायको टॉकींग टर्म्स वर आलीय असं बोल्ला.

:-)